154 kv Olur Havza-Ayvalı HES Enerji İletim Hattı ÇED Raporu

Transkript

1 TEİAŞ TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 154 kv Olur Havza-Ayvalı HES Enerji İletim Hattı ÇED Raporu ERZURUM İLİ, OLTU VE OLUR İLÇELERİ, ARTVİN İLİ YUSUFELİ İLÇESİ ANKARA - TEMMUZ 2013

2 PROJE SAHİBİNİN ADI ADRESİ TELEFON VE FAKS NUMARALARI PROJENİN ADI Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü (TEİAŞ) Nasuh Akar Mah. Türkocağı Cad. No: Çankaya / ANKARA Tel : 0 (312) Faks: 0 (312) kv Olur Havza Trafo Merkezi-Ayvalı HES EİH PROJE BEDELİ Enerji İletim Hattı : TL PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN AÇIK ADRESİ (İLİ, İLÇESİ, MEVKİİ) Erzurum ili, Oltu ve Olur İlçeleri ve Artvin ili Yusufeli ilçesi PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZONE Takip eden sayfada sunulmuştur. PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDAKİ YERİ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) NU HAZIRLAYAN KURULUŞUN/ÇALIŞMA GRUBUNUN ADI NU HAZIRLAYAN KURULUŞUN/ÇALIŞMA GRUBUNUN ADRESİ, TELEFON VE FAKS NUMARALARI SUNUM TARİHİ (GÜN, AY, YIL) EK-I Listesi kv (kilovolt) ve üzeri gerilimde 15 km den uzun enerji iletim tesisleri (iletim hattı, trafo merkezi, şalt sahaları) Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü (Yeterli Belge No: 179, Veriliş Tarihi: ) Nasuh Akar Mah. Türkocağı Cad. No: Çankaya / ANKARA Tel : 0 (312) Faks: 0 (312) /07/2013

3 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH Güzergah Planı Koordinatları UTM ED50 6DERECE COĞRAFİ WGS84 Nokta_No Y X ENLEM BOYLAM K , ,303 40, , K , ,000 40, , K , ,927 40, , K , ,098 40, , K , ,098 40, , K , ,590 40, , K , ,976 40, , K , ,189 40, , K , ,881 40, , K , ,090 40, , NDK , ,614 40, ,

4 İÇİNDEKİLER Sayfa No İÇİNDEKİLER... i TABLOLAR DİZİNİ... ıvii ŞEKİLLER DİZİNİ... ix EKLER DİZİNİ... x KISALTMALAR... x BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI (Proje Konusu Faaliyetin Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları, Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri)... 1 BÖLÜM II: PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU... 6 II.1. Hat Güzergahının Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi, Yerleşim Alanlarına Mesafesi (tablo halinde verilmesi) Mevcut Arazi Kullanım Haritası veya Kroki Üzerinde Gösterimi, Hat Güzergahı ve Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi ve Koruma Alanlarının, Sağlık Koruma Bandı nın Harita Üzerinde Gösterilmesi, Mesafelerin Belirtilmesi, Alanın/Yakın Çevresinin Panoramik Fotoğraflandırılması,... 6 II.2. Hat Güzergahı için Seçilen Yer ve Kullanılan Teknoloji Alternatifleri... 7 II.3. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik alt yapı ünitelerinin ve varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi) Bölüm ııı: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI III.1. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Finans Kaynakları III.2. Proje Bedeli III.3. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu III.4. Projenin Fayda-Maliyet Analizi III.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri III.6. Kamulaştırma (Kamulaştırılacak alanların 1/ lik Harita Üzerinde Gösterimi, Mevcut Kullanım ve Mülkiyet Durumu, İstimlak ve İzin İrtifak Hakkı ile İlgili Bilgi Verilmesi)13 III.7. Projeye İlişkin İzin Prosedürü (ÇED Sürecinden Sonra Alınacak İzinler) III.8. Proje ile İlgili Olarak Bu Aşamaya Kadar Gerçekleştirilmiş Olan İş ve İşlemlerin Kısaca Açıklanması, Zamanlama Tablosu III.9. Diğer Hususlar BÖLÜM IV: PROJEDEN ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI(*) (*) Bu bölümde proje için seçilen yerin çevresel özellikleri verilirken etki alanı dikkate i

5 alınmalıdır. Bu bölümde sıralanan hususlar itibarı ile açıklanırken, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından, araştırma kurumlarından, üniversitelerden veya benzeri diğer kurumlardan temin edilen bilgilerin hangi kurumdan ve kaynaktan alındığı raporun notlar bölümünde belirtilir veya ilgili harita, doküman vb. belgeye işlenir. Proje sahibince kendi araştırmalarına dayalı bilgiler verilmek istenirse, bunlardan kamu kurum ve kuruluşların yetkileri altında olanlar için ilgili kurum ve kuruluşlardan bu bilgilerin doğruluğunu belirten birer belge alınarak rapora eklenir IV.1. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi, (Etki Alanının Nasıl ve Neye Göre Belirlendiği Açıklanacak ve Etki Alanı Harita Üzerinde Gösterilecek) IV.2. Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı, Proje güzergahı ve inceleme koridoru içerisinde doğal kaynakların kullanıldığı herhangi bir faaliyet alanı bulunmamaktadır IV.2.1. Hat Güzergahının Jeolojik Özellikleri IV Proje Alanı ve Etki Alanının Deprem Durumu IV Projenin İmar Durumuna İlişkin Bilgiler ve Alanın Tanımı IV İmar Planına Esas Jeolojik ve Jeoteknik Etüd Raporları IV Alanın Depremselliği, Proje Alanına Yakın Faylar ve Proje Alanına Uzaklıkları, Bu Faylarda Meydana Gelen Depremler, Proje Alanının İşaretlendiği 1/25000 Ölçekli Genel Jeoloji Haritası ve Diri Fay Haritası IV İnceleme Alanına Ait Büyük Ölçekli (1/5000 yada varsa 1/1000) Jeoloji Haritası ile Bölgenin Stratigrafik Kesiti ve İrdelenmesi IV.2.2. Proje Alanı ve Etki Alanının Doğal Afet Durumu IV Deprem Dışındaki Heyelan, Kaya Düşmesi, Su Baskını v.b. Doğal Afet Durumu (7269 Sayılı Yasa Kapsamında) IV Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayınlanarak Yürürlüğe Giren Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemlerin Açıklanması IV Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkındaki Yönetmelik Kapamında Yapılacak İş ve İşlemlerin Açıklanması IV.2.3. Hat Güzergahındaki Yeraltı ve Termal Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri (Su Seviyeleri, Miktarları, Emniyetli Çekim Değerleri, Kaynakların Debileri, Halen Mevcut ve Planlanan Kullanımı), IV.2.4. Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrolojik Mevcut ve Planlanan Kullanımı, (İçme, Kullanma, Sulama Suyu, Elektrik Üretimi, Baraj, Göl, Gölet, Su Ürünleri İstihsali, Su Yolu Ulaşımı Tesisleri, Turizm, Spor ve Benzeri Amaçlı Su ve/veya Kıyı Kullanımları, Diğer Kullanımlar),(1/25000 lik topoğrafik haritada gösterilmesi) IV.2.5. Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprağın Arazi Kullanım Kabiliyeti ii

6 Sınıflaması, Erozyon, Mera, Çayır, Toprağın Mevcut Kullanım Durumları vb.), (5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanununa Göre Gerekli İzinlerin Alınması) IV.2.6. Tarım Alanları (Tarımsal Gelişim Proje Alanları, Özel Mahsul Plantasyon Alanları, Sulu ve Kuru Tarım Arazilerinin Büyüklüğü, Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları), IV Mera Vasfında Olan Yerler Mevcutsa 4342 Sayılı Mera Kanunu Hükümleri, zeytinlik olan yerler için3573 sayılı Zeytinlerin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması ve ek 4086 sayılı Zeytincilik Kanunu Hükümleri ile 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu Hükümlerine göre irdelenmesi IV Arazi Vasfı İle İlgili Bilgiler (Tapu Kayıtları), 1/ Ölçekli ve 1/5.000 Ölçekli Alanların İşaretlenmiş Olduğu Onaylı (Koordinatlı) Harita ve Vaziyet Planı IV.2.7. Orman Alanları ( orman alanı miktarı(m 2 ), ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/ ölçekli Meşcere haritası, Orman Bölge Müdürlğü görüşü ile ÇED inceleme değerlendirme formu, 6831 Sayılı Orman Kanununun 17. Maddesi gereğince izin alınacağının girilmesi v.b.) IV.2.8. Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Arkeolojik, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mer a Kanunu Kapsamındaki Alanlar) IV.2.9. Flora ve Fauna (Türler, Endemik Özellikle Lokal Endemik Bitki Türleri, Doğal Olarak Yaşayan Hayvan Türleri, Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan Türler, Nadir ve Nesli Tehlikeye Düşmüş Türler ve Bunların Yaşama Ortamları, Av Hayvanlarının Adları, Populasyonları ve Bu Türler İçin Alınan Merkez Av Komisyonu Kararları) Proje Alanı Üzerindeki Vejetasyon Tiplerinin ve Örnekleme Alanlarının Bir Harita Üzerinde Gösterilmesi, Projede Faaliyetten Etkilenecek Canlılar İçin Alınması Gereken Koruma Tedbirleri (İnşaat ve İşletme Aşamalarında). (Flora ve Fauna Arazi Çalışmasının Hangi Tarihlerde ve Kim Tarafından Yapıldığının Belirtilmesi)r...48 IV Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri Yasak Bölgeler, Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş Alanlar, Tarih ve Sayılı Resmi Gazetede Yayınlanan 7/16349 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Sınırlandırılmış Alanlar vb.) IV Diğer Özellikler IV.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri IV.3.1. Ekonomik Özellikler (Enerjinin İletildiği Yörenin Ekonomik Yapısını Oluşturan Başlıca Sektörler) IV.3.2. Nüfus (Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri, Göçler, Nüfus Artış Oranları, Diğer Bilgiler) iii

7 IV.3.3. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri ve Bu Hizmetlerden Yararlanılma Durumu) IV.3.4. Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları (Yerleşme Alanlarının Dağılımı, Mevcut ve Planlanan Kullanım Alanları, Bu Kapsamda Sanayi Bölgeleri, Konutlar, Turizm Alanları vb.) IV.3.5. Diğer Özellikler BÖLÜM V: PROJENİN BÖLÜM IV TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER V.1. Hat Güzergahı Boyunca Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.1.1. Arazinin Hazırlanması İçin Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Sırasında Kullanılacak Malzemelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Olanların Taşınımları, Depolanmaları ve Kullanımları, V.1.2. Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb. Maddelerin Nerelere Taşınacakları veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları, V.1.3. Nakil Hatlarına Ait Servis Yollarının İnşası İle İlgili İşlemler; Kullanılacak Malzemeler(yapılacak yolların yamaçlardan aşağı toprak kaydırmayacak şekilde eskavatörle ve orman alanı içinde B-tipi orman yolu standartlarında yapılması) V.1.4. İletim Hatlarının İnşası ile İlgili İşlemler, V.1.5. İnşaat Esnasında Kırma, Öğütme, Taşıma ve Depolama Gibi Toz Yayıcı İşlemler,97 V.1.6. Proje Kapsamında Oluşacak Katı Atık Miktarı ve Özellikleri, Nasıl Bertaraf Edileceği, V.1.7. Proje Kapsamında Kullanılacak Su Miktarları, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Bu Suların Kullanımı Sonucu Oluşacak Atık Suların Hangi İşlemlerden Sonra Hangi Alıcı Ortama Nasıl Verileceği ve Bu Suların Özellikleri,(burada gerekli izinler alınmalı ve izin belgeleri rapora eklenmelidir.) V.1.8. Enerji İletim Hatlarında Yapılacak Topraklama İle İlgili İşlemler V.1.9. Arazinin Hazırlanması ve Tesislerin İnşası Sırasında Yapılacak İşler Nedeni ile Meydana Gelecek Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi, V Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Ortadan Kaldırılacak Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı, V Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri ve Tarım Ürün Türleri, Tarımsal Amaçlı Arazi Kullanım İzni V Arazinin Hazırlanması ve İnşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla kesilecek ağaçların tür ve sayıları, meşcere tipi, kapalılığı,) orman alanları üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler, orman yangınlarına karşı alınacak tedbirler iv

8 V Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Yerine Getirilecek İşlerde Çalışacak Personel için Kurulacak Şantiye Alanı ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde ve Nasıl Temin Edileceği, V Hat güzergahı, Trafo Merkezi ve Yakın Çevresinde Yeraltı ve Yerüstünde Bulunan Kültür ve Tabiat Varlıklarına (Geleneksel Kentsel Dokuya, Arkeolojik Kalıntılara, Korunması Gerekli Doğal Değerlere) Materyal Üzerindeki Etkilerinin Şiddeti ve Yayılım Etkisinin Belirlenmesi V Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Sürdürülecek İşlerden, İnsan Sağlığı ve Çevre için Riskli ve Tehlikeli Olanlar V Taşkın Önleme ve Drenaj İle İlgili İşlemler ( tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Başbakanlık genelgesinin(2006/27) ilgili hükümlerine uyulacağının taahhüt edilmesi (derelerin üzeri kapatılmayacak, dere yataklarına, baraj gölüne hafiryat, molozlar ve her türlü atık malzemenin dökülmeyeceği)(enerji İletim Hattının dere yatağından geçtiği yerlerde yeterli sayıda uyarı levhaları ve işaretleri konulması) V Diğer Faaliyetler V.2. Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.2.1. Hat Güzergahındaki Temel Yapıların (Direkler, İzolatörler, İletkenler, Kuleler vb.) Diğer Ünitelerin Özellikleri, Boyutları, Kapasiteleri vb. Diğer Bilgiler, V.2.2. Hat Güzergahının Bakımı İçin Ne Gibi İşlemler Yapılacağı, Kullanılacak Malzemeler, Çıkacak Atıkların Tür ve Miktarları, Özellikleri, Boyutları, Özellikleri ve Nasıl Bertaraf Edileceği V.2.3. Hattan Kaynaklanan Elektrik ve Magnetik Alan Şiddetleri, Etkileri, Ulusal ve Uluslararası Standartlar ile Kıyaslanması, Olası Etkilerinin İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Değerlendirilmesi ve Alınacak Önlemlerin Belirtilmesi, V.2.4. Hattın Haberleşme İle İlgili Tesislere (PTT Hatları, Radyo, TV Vericileri vs.) Etkileri117 V.2.5. Orman Alanlarına Olabilecek Etki ve Bu Etkilere Karşı Alınacak Tedbirlerin Tanımlanması, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler V.2.6. Hattın Bölgedeki Sulak Alanlara Etkileri, (Proje alanı içerisinde mevcut olan derelerin yatakları korunmalı, bu dere yataklarına hiçbir şekilde müdahale yapılmayacağının taahhüdü) V.2.7. Diğer Faaliyetler V.3. Projenin Çevresel Fayda Maliyet Analizi BÖLÜM VI: İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER VI.1. Arazi Islahı v

9 VI.2. Diğer Çalışmalar BÖLÜM VII: PROJENİN ALTERNATİFLERİ (Bu Bölümde Yer Seçimi, Teknoloji ve Alınacak Önlemlerin Alternatiflerin Karşılaştırılması Yapılacak ve Tercih Sıralaması Yapılacaktır.) BÖLÜM VIII: İZLEME PROGRAMI VIII.1 Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi ve İşletme Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı (Doğal Afetler Riski İçin Ne Gibi Önlemler Alınacağı) VIII.2 ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği nde Yeterlilik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri Başlığının Dördüncü Maddesinde Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi ile İlgili Program BÖLÜM IX HALKIN KATILIMI BÖLÜM X: YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ (Projenin İnşaat ve İşletme Aşamalarında Yapılması Planlanan Tüm Çalışmaların ve Çevresel Etkiler için Alınması Öngörülen Tüm Önlemlerin, Mümkün Olduğunca Basit, Teknik Terim İçermeyecek Şekilde ve Halkın Anlayabileceği Sadelikte Anlatılması) BÖLÜM XI: SONUÇLAR (Yapılan Tüm Açıklamaların Özeti, Projenin Önemli Çevresel Etkilerinin Sıralandığı ve Projenin Gerçekleşmesi Halinde Olumsuz Çevresel Etkilerin Önlenmesinde Ne Ölçüde Başarı Sağlanabileceğinin Belirtildiği Genel Bir Değerlendirme, Proje Kapsamında Alternatifler Arası Seçimler ve Bu Seçimlerin Nedenleri) EKLER (Raporun Hazırlanmasında Kullanılan ve Çeşitli Kuruluşlardan Sağlanan Bilgi, Belge ve Tekniklerden Rapor Metninde Sunulamayanlar)... EKLER DİZİNİ... NOTLAR VE KAYNAKLAR NU HAZIRLAYANLARIN TANITIMI vi

10 TABLOLAR DİZİNİ Sayfa No Tablo I.1. Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Ürtetim Kapasite Projeksiyonu... 1 Tablo II.1.1. EİH Güzergahına En Yakın Yerleşim Merkezleri ve Güzergaha Uzaklıkları (Yerleşim Merkezleri Güzergah Planı dikkate alınarak sıralanmıştır.),... 6 Tablo III.3.1.EİH İş Zamanlama Tablosu Tablo III.6.1. Hat Boyunca Mülkiyet Hakkı ve İrtifa Hakkı Alınacak veya İzin Alınacak Alanların Yaklaşık Yüzölçümü Tablo IV Yılı Erzurum İli Envanteri Tablo IV Artvin İli Jeotermal Su Kaynakları ve Kullanım Amaçları 32 Tablo IV Erzurum İli Su Kaynakları Tablo IV Erzurum İlindeki Akarsular Tablo IV Erzurum İlindeki Göller ve Akarsular Tablo IV Artvin İlindeki Akarsuların Taşkın Debileri Tablo IV Kamulaştırma Alanı Toprak Özellikleri Tablo IV İnceleme Alanı Toprak Özellikleri 41 Tablo IV Erzurum İli Arazi Varlığı Tablosu Tablo IV Kültüre Elverişli Arazi Kullanımı...42 Tablo IV Tarımsal Veriler.42 Tablo IV Artvin İli Arazi Varlığı.43 Tablo IV Projeden Etkilenecek Orman ve Diğer Alanlara Ait Özellikler..45 Tablo IV Faaliyet Üniteleri Sahaları ve Etki Alanında Bulunan ve Bulunması Muhtemel Flora Türleri, Habitatları, Endemizm ve Nadirlik Durumu, Fitocoğrafik Bölgesi, IUCNRedDataBookKategorileri 53 Tablo IV Prof. Dr.Ali Demirsoy a Göre Red Data Book Kategorileri Tablo IV IUCN Kategorileri ve açıklamaları Tablo IV Faaliyet Üniteleri Sahaları ve Etki Alanında Habiat Özelliği Nedeniyle Bulunması Muhtemel İkiyaşamlı Türleri, Korunma Durumları Statüleri. 76 Tablo IV Faaliyet Üniteleri Sahaları ve Etki Alanında Habiat Özelliği Nedeniyle Bulunması Muhtemel Sürüngen Türleri, Korunma Durumları Statüleri. 76 Tablo IV Faaliyet Üniteleri Sahaları ve Etki Alanında Habiat Özelliği Nedeniyle Bulunması Muhtemel Kuş Türleri, Korunma Durumları Statüleri. 77 vii

11 Tablo IV Faaliyet Üniteleri Sahaları ve Etki Alanında Habiat Özelliği Nedeniyle Bulunması Muhtemel Memeli Türleri, Korunma Durumları Statüleri. 83 Tablo IV Artvin İli Kentsel Nüfus-Kırsal Nüfus Dağılımı 87 Tablo IV Erzurum İli Kentsel Nüfus-Kırsal Nüfus Dağılımı Tablo IV İnceleme Alanı İçerisindeki İlçede Köy-Şehir Nüfusu ve Kadın-Erkek Nüfusunun Oranı Tablo IV Oltu, Olur ve Yusufeli İlçeleri 6 Yaş Üzeri Okuma Yazma Oranının Nüfus Dağılımı.88 Tablo: IV Erzurum İli Sağlık İstatistikleri...88 Tablo V Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri Tablo V Emisyon Faktörleri (Mobile Sources Emission Factors, EPA, 1995) Tablo V Proje Kapsamında Çalışan Araçlardan Yayılan Toplam Emisyonların Kütlesel Debileri Tablo V Projenin Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Oluşacak Evsel Nitelikli Atıksuyun Toplam Kirlilik Yükü Tablo V Alt Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine Ve Ekipmanların Özellikleri Tablo V Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı, Tablo IV Üst Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine Ve Ekipmanların Özellikleri Tablo IV Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşması Beklenen Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı Tablo V Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri, Tablo V kv EİH için Gürültü Ölçüm Değerleri Tablo V Elektromanyetik Alanların Bitkiler Üzerindeki Etkisine İlişkin Çalışmalar.111 Tablo V Elektromanyetik Alanların Bitkiler Üzerindeki Etkisine İlişkin Çalışmalar.111 Tablo V İletim Hatlarının Bakım Malzemesi Tablo V Kansere Sebebiyet Vermesi Muhtemel Faktörlerin Bağıl RiskleriHata! Yer işareti tanımlan Tablo V Elektrikli Ev Aletlerinin Manyetik Alan Şiddetleri Tablo V /60 Hz. Elektrik ve Manyetik Alanlar İçin Sınır Değerler Tablo V Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik ve Manyetik Alanlar viii

12 Tablo V Amerikan Bonneville Power Administration Firmasının Belirli Mesafelerde Göre Yaptığı EMA Ölçümleri Tablo V Güvenli Yaklaşım İçin Gerekli Düşey Mesafeler Tablo V Güvenli Yaklaşım İçin Gerekli Yatay Mesafeler Tablo IV.3.1. Çevresel Fayda/Maliyet Analizi Tablo VIII.1.1. İzleme Programı (EİH) ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No Şekil I.1. Planlanan EİH Ve Bölgenin Enerji Üretim-İletim Sistem Haritası (Ölçeksiz)... 3 Şekil I.2. Planlanan EİH Ve TM nin Google Earth Üzerinden Görüntüsü (Ölçeksiz)... 4 Şekil III.3.1. EİH İş Akım Şeması Şekil IV Erzurum İli Deprem Haritası Şekil IV Artvin İli Deprem Haritası Şekil IV Bölgedeki Diri Fayların EİH ye Olan Uzaklıkları.20 Şekil IV Türkiyede Meydana Gelen Hasar Yapıcı Depremler Şekil IV Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası Şekil IV Artvin İlinin Strafigarafik Sütun Kesiti Şekil IV Erzurum İli Bölgenin Heyelan Durumunu Gösterir Harita Şekil IV Artvin İli Bölgenin Heyelan Durumunu Gösterir Harita Şekil IV Türkiye deki Fitocoğrafik Bölgeler Ve Anadolu Diyagonali (Çaprazı) 50 Şekil IV Faaliyet Alanının Grid Kareleme Sistemindeki Yeri 50 Şekil IV Fitocoğrafya Spektrumu Şekil IV En Çok Bulunan Familyaların Spektrumu. 51 Şekil IV IUCN Kategorileri Arasındaki İlişkiler Şekil IV Artvin Hatila Vadisi Milli Parkı... 89,Şekil V Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşması Beklenen Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği Şekil V Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşması Beklenen Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği ix

13 EKLER DİZİNİ Ek-1 Ek-2 Yer Bulduru Haritası Proje Güzergahını Gösterir 1/ Ölçekli Topografik Harita Ek-3 1/ Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Arazi Varlığı Haritası Ek-4 Ek-5 Ek-6 Ek-7 Ek-8 1/ Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Orman Mesçere Haritası 1/ Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Jeoloji Haritası Proje Güzergahı Vejetasyon Haritası Proje Güzergahından Görünümler Fosseptik Çukur Planı Ek-9 Acil Eylem Planı Ek-10 Resmi Yazılar Ek-11 Halkın Katılımı Toplantısı Tanıtım Kitapçıkları, Gazete ve Toplantı Tutanakları KISALTMALAR ADNKS -Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi CBS -Coğrafi Bilgi Sistemi ÇED -Çevresel Etki Değerlendirme DDY -Devlet Demir Yolları EİH -Enerji İletim Hattı EMA -Elektromagnetik Alan GPS -Küresel Yer Belirleme Sistemi kv -Kilovolt S -Some Noktası TEİAŞ -Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi TCDD -Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları TM -Trafo Merkezi TUİK - Türkiye İstatistik Kurumu x

14 BÖLÜM 1 PROJENİN TANIMI VE AMACI

15 BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI (Proje Konusu Faaliyetin Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları, Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri) Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ) Genel Müdürlüğü, devletin genel enerji ve ekonomik politikalarına uygun olarak; elektrik iletimi ve yük dağıtımı ile ilgili faaliyetleri verimlilik ve karlılık ilkelerine göre kurulması öngörülen yeni iletim tesislerinin (şalt, enerji iletim hattı, trafo merkezi) etüt ve planlamasını yapmak, buna bağlı olarak yatırım programına alınıp yapılmasını sağlamak ve tüm iletim tesislerini devralmak, mevcut ve kurulacak tesisleri işletmek, bakım, onarım ve rehabilitasyonunu yapmak ve gerek gördüğünde bu fonksiyonları yerine getirmek üzere, hizmet satın almak amacı ile tarihinde kurulmuştur. Enerji sektöründe temel amaç, artan nüfusun ve gelişen ekonominin enerji ihtiyaçlarının sürekli ve kesintisiz bir şekilde ve mümkün olan en düşük maliyetlerle karşılanabilmesidir. Bu proje kapsamında, Erzurum ili, Olur ilçesi sınırları içerisinde yapımı devam eden Ayvalı Hidro Elektrik Santrali (HES) ile Olur ilçesi sınırı içerisinde mevcut 154 kv Olur Trafo Merkezi (TM) arasındaki bağlantıyı sağlayacak 154 kv geriliminde 1272 MCM karakteristiğinde yaklaşık 23 km uzunluğundaki Enerji İletim Hattının (EİH) tesisi ve işletmesi planlanmaktadır. Planlanan 23 km lik hattın yaklaşık 1,5 km si Artvin hudutları içerisinde, 21,5 km si ise Erzurum sınırları içerisinde yer almaktadır. Planlanan EİH Olur ilçe sınırları içerisinde inşası devam eden Ayvalı HES şalt sahasından başlayarak tek devre devam edecek olup, mevcut Olur Trafo Merkezinde son bulacaktır. Hat boyunca 11 adet some direği kullanılacaktır. Tesisi planlanan 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH güzergahında yaklaşık 10 adet durdurucu direk, 1 adet nihai direk ve 70 adet taşıyıcı olmak üzere toplam 81 adet direk dikilmesi öngörülmektedir. Güzergah boyunca, direk tesislerinin alt montajı sırasında yoğun olmak üzere, hat boyunca 50 m genişliğinde inşaat çalışmaları sürdürülecektir. Proje alanını gösterir yer bulduru haritası Ek-1 de hat güzergahını gösterir 1/ ölçekli topografik harita ise Ek-2 de verilmiştir. Tesisi planlanan EİH enerji kaynağı olarak yüksek gerilime ihtiyaç duyan sanayi alanlarının bu bölgede yaygınlaşmasını sağlanmış olacaktır. Ayvalı HES te üretilecek elektrik enerjisinin ulusal elektrik ağı sistemine verilerek ülke ekonomisine kazanımı sağlanacaktır. Böylece, Artvin ve Erzurum illerinde sanayinin gelişmesi sağlanacak ve bölgenin ekonomik ve sosyal gelişimindeki süreklilikte sekteye uğramayacaktır. Dolayısıyla projenin tesis edilmesi, hem bölge ekonomisini hem de Türkiye ekonomisini olumlu yönde etkileyecektir. Türkiye de TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve yıllarını kapsayan Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu raporunda Türkiye nin 10 yıl sonrasına ilişkin enerji ihtiyacı Tablo I.1 de verilmektedir. Bu tabloya bakıldığında 2015 yılında Türkiye de enerji ihtiyacının GWh olacağı görülmektedir. Tablo I.1. Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Ürtetim Kapasite Projeksiyonu YIL PUANT TALEP ENERJİ TALEBİ MW Artış GWh Artış

16 Tesis edilmesi ve işletilmesi planlanan olan bu hattın, en son düzenlemelere göre % 3 amortisman göz önüne alındığında, projenin ömrü yaklaşık 30 yıl olarak öngörülmektedir. Ömrünü tamamlayan hat uygun görülmesi halinde mevcut güzergah kullanılarak yenileme yapılmaktadır. Aksi durumlarda ise direkler yerlerinden sökülerek işletmeye son verilebilir. Projenin yerini gösterir, bölgenin enerji üretim-iletim sistem haritası Şekil I.1. de,. Planlanan EİH nin Google Earth Üzerinden Görüntüsü ise Şekil I.2 de verilmiştir. ÇED çalışmalarında, hat güzergahının sağından ve solundan 2.5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğinde bir koridor "inceleme alanı" olarak alınmıştır. ÇED Raporu bu inceleme alanı içerisindeki hassas ortamlar taranarak hazırlanmıştır. 2

17 Şekil I.1. Planlanan EİH ve Bölgenin Enerji Üretim-İletim Sistem Haritası (Ölçeksiz) 3

18 Şekil 1.2. Planlanan EİH nin Google Earth Üzerinden Görüntüsü(Ölçeksiz) EİH Güzergahı İnceleme Koridoru

19 BÖLÜM II PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU

20 BÖLÜM II: PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU II.1. Hat Güzergahının Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi, Yerleşim Alanlarına Mesafesi (tablo halinde verilmesi) Mevcut Arazi Kullanım Haritası veya Kroki Üzerinde Gösterimi, Hat Güzergahı ve Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi ve Koruma Alanlarının, Sağlık Koruma Bandı nın Harita Üzerinde Gösterilmesi, Mesafelerin Belirtilmesi, Alanın/Yakın Çevresinin Panoramik Fotoğraflandırılması, TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından tesisi ve işletmesi planlanan 154 kv gerilimli yaklaşık 23 km uzunluğundaki Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH güzergahı; Erzurum ve Artvin il sınırları içerisinde kalmaktadır. Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) çalışmaları kapsamında güzergahın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km lik bir koridor değerlendirilmektedir. Bunun sebebi, proje ile ilgili Kurum kuruluşlardan alınacak görüşler doğrultusunda yapılması muhtemel güzergah değişikliğinin bu koridor içerisinde kalmasını sağlamaktır. Projeye ait Yer Bulduru Haritası Ek-1 de, EİH güzergahından fotoğraflar Ek-3 te verilmiştir. Planlanan EİH güzergahına en yakın yerleşim yerleri, yerleşim yerlerinin hatta göre konumları ve hat güzergahına uzaklıklarını gösterir liste Tablo II.1.1 de verilmiştir. Some noktalarının koordinatları ise raporun başında ve Ek-2 de sunulan 1/ ölçekli pafta üzerinde belirtilmiştir. Güzergah boyunca hattın sağında 2,5 km, solunda 2,5 km olmak üzere, toplam 5 km genişliğindeki koridor inceleme alanı olarak kabul edilerek; tüm çevresel etütler ve arazi çalışmalarının bu koridor içerisinde yapılması öngörülmüştür. Tablo II.1.1. EİH Güzergahına En Yakın Yerleşim Merkezleri ve Güzergaha Uzaklıkları (Yerleşim Merkezleri Güzergah Planı dikkate alınarak sıralanmıştır.), Yerleşim Yeri İlçesi İli Takribi güzergaha yönü Takribi güzergaha mesafesi (m) Köprübaşı Mah Olur Erzurum Güney 1750 Savgürüh Mah Yeşilbağlar Köyü Köprübaşı Köyü Sitaş Mah Yenibağ Mah Sefkar Mah Kader Mah Karatuş Mah Ayvalı Köyü Çatger Mah Gümüş Mah Aşağı Mah Yolgözler Mah Olur Olur Olur Olur Olur Olur Olur Olur Oltu Olur Olur Olur Olur Erzurum Güney 1400 Erzurum Kuzeydoğu 250 Erzurum Kuzeydoğu 1400 Erzurum Güney 200 Erzurum Güney 2350 Erzurum Güney 2150 Erzurum Güney 2350 Erzurum Güney 1905 Erzurum Güney 2300 Erzurum Kuzey 1000 Erzurum Kuzey 1650 Erzurum Kuzey 1200 Erzurum Kuzey 400 6

21 Dönemeç Mah Olur Erzurum Kuzey 600 Kaynak: 1/ Ölçekli Güzergah Planı Tablo II.1.1 de yerleşim yerlerinin hatta ve trafo merkezine göre konumları ve uzaklıkları köy yerleşim yeri merkezleri esas alınarak takribi olarak belirtilmiş olup, sadece konum belirlemeye yönelik bir bilgi niteliğindedir. Anılan mesafeler taahhüt değildir. Söz konusu mesafeler inceleme koridoru içerisinde direk yerlerinin kesinleşmesi durumunda ve teknik gerekçeler nedeniyle değişkenlik gösterebilecektir. Güzergahı Tanıtıcı Genel Bilgiler: 1/ ölçekli topoğrafik harita üzerinde güzergah ve güzergahın (some noktalarının koordinatları) gösterildiği planlar Ek-2 de verilmiştir. Planlanan EİH Olur ilçe sınırları içerisinde mevcut Olur TM den başlayarak tek devre devam edecek olup; Artvin ili Yusufeli ilçe sınırları içerisinde içerisinde inşaatı devam eden Ayvalı HES şalt sahasında son bulacaktır. Hat boyunca 11 adet some direği kullanılacaktır. Planlanan EİH güzergahı genellikle tarım alanlarından geçmekte olup; S3-S4 noktaları arasında yer yer ormanlık alanlar bulunmaktadır. S5-S6 noktaları arasında Çataksu deresinin geçtiği bölgede tel atlaması söz konusu olacaktır. Proje bölgesinde yapılan detaylı çalışmalar sonucunda, toplanan bilgiler (harita, plan, koruma bölgeleri, arazi durumu vb.) doğrultusunda, proje güzergahının son şekli verilmiştir. Planlanan bu EİH güzergahına ait some noktalarının koordinatları, eklerde yer alan 1/ ölçekli proje güzergah haritasında sunulmuştur.(bkz. Ek-2) Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ortamında, koordinatlı bir şekilde hazırlanan Orman Meşcere Haritası ve Arazi Varlığı Haritası nın bir arada değerlendirilmesi sonucu elde edilen verilere göre, planlanan yaklaşık 23 km uzunluğundaki enerji iletim hattı tarım, mera, ve orman sayılan alanlardan geçmektedir. Proje güzergahını gösteren 1/ ölçekli topoğrafik harita, 1/ ölçekli proje güzergahı arazi kullanım kabiliyet sınıfları haritası, 1/ ölçekli topoğrafik harita üzerinde orman mesçere haritası, 1/ ölçekli topoğrafik harita üzerinde proje güzergahı jeoloji haritası ve proje güzergahı vejetasyon haritası eklerde verilmiştir (Bkz. Ek-2, Ek-3, Ek-4, Ek-5 ve Ek-6, Ek-7). II.2. Hat Güzergahı için Seçilen Yer ve Kullanılan Teknoloji Alternatifleri Bu proje kapsamında, Artvinum ili, Yusufeli ilçe sınırları içerisinde tesisi devam eden Ayvalı Hidro Elektrik Santralinin şalt sahası (HES) ile Olur ilçesi sınırı içerisinde mevcut 154 kv Olur Trafo Merkezi (TM) arasındaki bağlantıyı sağlayacak 154 kv geriliminde 1272 MCM karakteristiğinde yaklaşık 23 km uzunluğundaki Enerji İletim Hattının (EİH) tesisi ve işletmesi planlanmaktadır. Planlanan EİH ile daha güvenli, kesintisiz ve kaliteli elektrik temini ve üretilen enerjinin en yüksek verimle kullanıcı kaynaklara iletilmesi amaçlanmaktadır. Güzergah boyunca hattın sağında 2,5 km, solunda 2,5 km olmak üzere, toplam 5 km genişliğindeki koridor inceleme alanı olarak kabul edilerek; tüm çevresel etütler ve arazi çalışmalarının bu koridor içerisinde yapılması öngörülmüştür. 7

22 Enerji iletim hattının seçiminde; topoğrafya(heyelen, zemin durumu v.b) mevcut enerji iletim hatlarına paralellik, tesis işletme bakım yönünden ulaşım durumu, yerleşim yerleri, özel çevre koruma bölgeleri, askeri bölgeler, turizm bölgeleri, verimli tarım arazileri gibi faktörler göz önünde bulundurulmasına özen gösterilerek güzergah tespiti yapılmıştır. Yapımı planlanan EİH güzergahı 1/ ölçekli Topoğrafik haritaya (Bk.Ek-2)işlenmiş olup, faaliyet alanını gösterir 1/ ölçekli arazi kullanım haritası ekte verilmiştir.(ek-3) Projenin geçtiği yerleşim birimlerine ait tarım arazilerinin fazlaca etkilenmemesi için tarım arazilerinden EİH geçirilirken mümkün olduğunca kaçınılmıştır. Söz konusu projeden etkilenecek alan belirlenirken projeden kaynaklanan çevresel, ekonomik ve sosyal etkiler bir arada değerlendirilmiştir. Proje kapsamında, çevresel kirlilik yaratacak unsurlar olan hava, su ve gürültü kirlilikleri ile flora-fauna, istihdam, sosyoekonomik özellikler, tarım ve orman alanları gibi faktörler esas alınmıştır. Bu doğrultuda söz konusu proje alternatifleri, güzergah seçimi ve teknoloji seçimi olmak üzere iki başlık altında incelenmiştir. II.3. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik alt yapı ünitelerinin ve varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi). TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından 1272 MCM iletkenli yaklaşık 23 km uzunluğunda 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH projesinin tesis edilmesi ve işletilmesi planlanmaktadır. Söz konusu proje dahilinde proje güzergahını gösteren haritalar; 1-) Ek 2: 1/ ölçekli proje güzergahı topoğrafik haritası (Veri Tabanı: 1/ ölçekli topoğrafik haritalar, Harita Genel Komutanlığı) 2-) Ek 3: 1/ ölçekli proje güzergahı arazi mülkiyet durumu ve arazi kullanım kabiliyet sınıfları haritası (Veri Tabanı: Harita Genel Komutanlığı ndan temin edilen 1/ ölçekli topoğrafik haritalar ve 1/ ölçekli Erzurum ve Artvin İlleri Arazi Varlığı Haritaları) 3-) Ek 4: 1/ ölçekli topoğrafik harita üzerinde proje güzergahı orman mesçere haritası (Veri Tabanı: Harita Genel Komutanlığı ndan temin edilen 1/ ölçekli topoğrafik haritalar ve 1/ ölçekli Erzurum ve Artvin Orman İşletme Müdürlüğü ne ait orman mesçere haritaları) 4-) Ek 5: 1/ ölçekli topoğrafik harita üzerinde proje güzergahı jeoloji haritası (Veri Tabanı: Harita Genel Komutanlığı ndan temin edilen 1/ ölçekli topoğrafik haritalar ve MTA dan temin edilen 1/ ölçekli jeoloji haritaları) 5-) Ek 6: Proje güzergahı vejetasyon haritası (Veri Tabanı: Harita Genel Komutanlığı ndan temin edilen 1/ ölçekli topoğrafik haritalar, 1/ ölçekli orman mesçere haritaları, 1/ ölçekli arazi varlığı haritaları) Proje alanını gösterir yer bulduru haritası ve proje güzergahından fotoğraflar eklerde verilmiştir (Bkz. Ek-1, Ek-7). 8

23 BÖLÜM III PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI 9

24 BÖLÜM III: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI 154 kv geriliminde tesis edilmesi planlanan Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH projesinin ekonomik ve sosyal boyutları aşağıda detaylı olarak incelenmiştir. III.1. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Finans Kaynakları 154 kv gerilimli Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH projesi TEİAŞ yatırım planında bulunan bir proje olduğundan TEİAŞ bütçesinden finanse edilecektir. Planlanan EİH nın işletmesi de TEİAŞ tarafından yapılacaktır III.2. Proje Bedeli 154 kv gerilimli Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH projesinin başlıca maliyet kalemleri; Kamulaştırma maliyetleri, Ekipman temin maliyetleri, Arazi hazırlık ve inşaat çalışmalarından kaynaklanacak personel istihdamı, personel ihtiyaçları, ulaşım, inşaat araçları için kullanılacak yakıt gibi maliyetler, Projeden kaynaklanacak çevresel etkilerin minimize edilmesi için alınacak önlemlerin maliyeti (atıkların bertarafı, arazinin eski haline getirilesi vs.), İşletme giderleri olarak sıralanabilir. Toplam uzunluğu yaklaşık 23 km olan 154 kv gerilimli projenin tesisinin toplam maliyeti yaklaşık TL olarak hesaplanmıştır. III.3. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH projesinin inşaat süresi için yaklaşık 15 ay planlanmaktadır. Bu doğrultuda, proje kapsamında inşa edilecek EİH ye ait iş akım şeması Şekil III.3.1. de ve projenin gerçekleşmesi ile ilgili zamanlama tablosu ise Tablo III.3.2 de belirtilmiştir. 10

25 Şekil III.3.1. Enerji İletim Hattı İnşaası İş Akım Şeması Tablo EİH İş Zamanlama Tablosu YAPILACAK İŞLER Bu sürece ait zamanlama ihalenin Aylar Aylar gerçekleşmesiyle belli olacaktır Etüt Çalışmaları ÇED Prosedürü Kamulaştırma Direğin İnşaatı, Tel Çekimi Gerekli Tesislerin Yapılması İşletme

26 III.4. Projenin Fayda-Maliyet Analizi Enerji, ekonomik ve sosyal kalkınma için temel girdilerden birisi olduğundan, Erzurum ve Artvin il sınırları içerisinde yapılması ve işletilmesi planlanan 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES projesi kısa vadede maliyetini çıkaracağı ve proje ömrü içerisinde kar getireceği öngörülmektedir. Ek-4 te yer alan 1/ ölçekli proje güzergahı Orman Mesçere Haritası ve Ek- 10 da verilen İnceleme Değerlendirme Formu na göre EİH bahçe(sulu), fundalık, orman ve mera alanlarından geçmektedir. Özellikle hattın orman alanlarına tekabül eden bazı bölgelerinde, arazinin topoğrafik yapısı, direkler arasında vadi oluşturacağı için güzergahın bu bölümlerinde ağaç kesilmesi ve traşlanması söz konusu olmayacaktır. Enerji iletim hattının tesis edilmesiyle, bir kısım direk yerleri tarım alanlarına isabet etmektedir. Direklerin yerleştirileceği tarım alanlarında, inşaat (kazı, montaj vb.) çalışmaları bittikten sonra tel altında tarım yapılmaya devam edilebilecektir. Dolayısıyla uzun vadede önemli bir tarımsal kayıp söz konusu olmayacaktır. Ayrıca enerji iletim hattının güzergahı merkez olmak üzere, hattın sağından ve solundan 25 er metre olmak üzere yaklaşık 50 m genişliğinde koridor irtifak hakkı olarak, her direk için ise Tablo III.6.1 de verilen alanlar ise mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacaktır. Dolayısıyla bölge halkının bu noktada ekonomik kaybı da karşılanmış olacaktır. EİH inşaat çalışmaları sırasında geçici süre için de olsa bölgede bir istihdam imkanı sağlanacaktır. Proje kapsamında çalışacak mühendis, teknisyen ve makine operatörleri gibi teknik personel ve vasıfsız işçiler mümkün olduğu kadar bölgeden temin edilmeye özen gösterilecektir. Bu da kısa vadede bölge ekonomisine arazi hazırlama ve inşaat çalışmaları süresince ekonomik yönden olumlu katkılar sağlayacaktır. EİH tesisleri altyapı yatırımları olup, yatırımın fayda-maliyete etkisi dolaylı olmaktadır. Enerji tüketimi; nüfus artışı, turizm, sanayileşmenin ilerlemesi, teknolojinin yaygınlaşması ve refah seviyesinin giderek yükselmesine paralel olarak artmakta olup, bu ve benzeri projelerin gerekliliği günden güne artmaktadır. Söz konusu EİH 154 kv gerilim kademesinde, enterkonnekte sisteme bağlanacak hat ile bölgesel yatırımlar için gerekli olan altyapı yatırımlarından biri olan elektrik enerjisinin iletimi sağlanarak ulusal enterkonnekte sistem içerisinde yeni bir ring bağlantısı oluşturulacak ve Ayvalı HES de üretilecek elektrik enerjisi ülke ekonomisine kazandırılacaktır. Böylece bölgede sürekli ve kesintisiz enerji sağlanacak ve proje ile hem bölge ekonomisi hem de Türkiye ekonomisini, olumlu yönde etkileyecektir. III.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri Bu proje kapsamında, sadece 154 kv geriliminde yaklaşık 23 km uzunluğunda 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH nin tesis edilmesi ve işletilmesi planlanmaktadır. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşmesine bağlı olarak, bölgede TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmesi tasarlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı faaliyetleri bulunmamaktadır. 12

27 III.6. Kamulaştırma (Kamulaştırılacak alanların 1/ lik Harita Üzerinde Gösterimi, Mevcut Kullanım ve Mülkiyet Durumu, İstimlak ve İzin İrtifak Hakkı ile İlgili Bilgi Verilmesi) Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ortamında, koordinatlı bir şekilde hazırlanan Orman Meşcere Haritası ve Arazi Varlığı Haritası nın bir arada değerlendirilmesi sonucu elde edilen verilere göre, yaklaşık 23 km uzunluğundaki planlanan enerji iletim hattı güzergahı mera, tarım ve orman ve fundalık alanlardan geçmektedir. Ayrıca Erzurum ve Artvin Orman Bölge Müdürlüklerinden alınan ÇED İnceleme Değerlendirme Formu Ek-10 da Resmi Yazılar kısmında verilmiştir. TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından, Kamulaştırma Kanunu gereğince, kamulaştırma planı doğrultusunda gerek mülkiyet için ve gerekse irtifak tesisi için istimlak komisyonu tarafından kamulaştırmaları yapılarak hak sahiplerine arazi bedelleri ödenecektir. Proje kapsamında tesis edilecek olan yaklaşık 81 adet direğin isabet ettiği alanlar arazinin vasfına göre kamulaştırılacak, kiralanacak, izin alınacak yada tahsis amacı değişikliği yapılacaktır. Tellerin altında kalan ve salınım diyagramına göre belirlenecek alanları kapsayan, genişliği 50 metreye varan sahada ise kamulaştırma yolu ile irtifak hakkı tesis edilecektir. Tesisi planlanan 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH güzergahında yaklaşık 11 adet durdurucu direk, 70 adet taşıyıcı olmak üzere toplam 81 adet direk dikilmesi öngörülmektedir. Güzergah boyunca, direk tesislerinin alt montajı sırasında yoğun olmak üzere, hat boyunca 50 m genişliğinde inşaat çalışmaları sürdürülecektir. EİH güzergahına isabet eden taşınmazlarda yapılacak mülkiyet kamulaştırmaları ile irtifak hakkı kurulması işleri 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu hükümlerince TEİAŞ tarafından oluşturulan kıymet takdir komisyonları marifeti ile kamulaştırma/irtifak bedelleri tespit edilecek ve hak sahipleri ile anlaşma sağlanması durumunda bu kamulaştırma bedelleri hak sahiplerine ödenecektir. Direk yerlerinin dışındaki, tel altında kalan araziler Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliğinde tanımlanan yatay ve düşey mesafeler korunmak şartı ile hak sahipleri tarafından kullanılmaya devam edilebilecektir. Gerek mülkiyet hakkı ve gerekse irtifak hakkı alınacak alanların yaklaşık yüzölçümü, Tablo II.6.1. de verilmiştir. Tablo III.6.1. Hat Boyunca Mülkiyet Hakkı ve İrtifa Hakkı Alınacak veya İzin Alınacak Alanların Yaklaşık Yüzölçümü Kamulaştırılacak Alan Adet Alan (m 2 ) Direk Tipi Taşıyıcı Direkler 200 m m 2 Durdurucu Direkler 300 m m 2 Mülkiyet Hakkı İçin Kamulaştırılacak Alan m 2 İrtifak Hakkı İçin Kamulaştırılacak Alan (23 km x 50 m m 2 ) m 2 TOPLAM: m 2 Kaynak: Güzergah Planı ve Orman Mescere Haritasından Yaklaşık Olarak Çıkartılmıştır. Proje tesisinde güzergah boyunca hattın her iki yanından 25 er m olmak üzere toplam 50 m genişliğinde koridor, irtifak hakkı tesis edilecek alan olarak hesaplanmıştır. 13

28 Bu koridor esas alınarak irtifak hakkı için kamulaştırılacak, izin alınacak yada tahsis amacı değişiklikler yapılacak toplam alan yaklaşık m² dir. Direk ayaklarının isabet ettiği yerlerde ise her direk tipi için yukarıdaki tabloda yaklaşık olarak belirtilen alanlar arazinin vasfına göre mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacak, izin alınacak yada tahsis değişikliği yapılacaktır bu alanların toplamı da m² olarak hesaplanmıştır. Proje kapsamında yaklaşık 81 adet direk bahçe(sulu),fundalık, mera ve orman alanı içerisine inşa edilecektir. Projenin tarım, orman ve mera alanlarında tesis edilen kısmının, tel altları Elektrik Kuvvetli Akımlar Tesisleri Yönetmeliğinde belirtilen yaklaşım mesafelerine uyulmak koşuluyla kullanılabilecektir. III.7. Projeye İlişkin İzin Prosedürü (ÇED Sürecinden Sonra Alınacak İzinler) Proje kapsamında güzergah içerisinde yer alan tarım alanlarının, tarım dışı amaçla kullanılması için, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu hükümleri gereğince, Erzurum ve Artvin Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü ve/veya Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ndan gerekli izinler alınacaktır. Proje kapsamında 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamına giren alanların kullanılması durumunda, çalışmalara başlanmadan önce gerekli izinler alınacaktır. Orman sayılan alanlar için hat boyunca, 6831 Sayılı Orman Kanunun 17 maddesi gereğince Orman İzni alınacaktır Mera alanlarının kullanımı için tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 4342 sayılı Mera Kanunu hükümleri gereğince, T.C Erzurum ve Artvin Valiliği (Valilik Mera Komisyonuna) tahsis amacı değişikliği için başvurular yapılacaktır. Ayrıca ; Yerel yönetimlerden: Kurulacak şantiye (yüklenici) için atık suların bertaraftı için fosseptik (gerek olması durumunda) veya sağlanacak şebeke suyu ile ilgili, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü: Yüzey suyu kaynakları, dere geçişleri ve sulama kanalları ile ilgili, Karayolları Genel Müdürlüğü: Karayolu atlamaları için protokol yapılması, Sulak alanlar için ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında gerekli izinler alınacaktır. İşlemleri gerçekleştirilecektir. III.8. Proje ile İlgili Olarak Bu Aşamaya Kadar Gerçekleştirilmiş Olan İş ve İşlemlerin Kısaca Açıklanması, Zamanlama Tablosu Proje kapsamında yapılacak işlere ait zamanlama tablosu Tablo III de verilmiştir. Bu tabloya göre projenin ÇED ve Etüt-Proje ile ilgili işlemleri devam etmektedir. Diğer işlere ait süreçler bu iki işlemin tamamlanmasının ardından gerçekleştirilecektir. Proje kapsamında; Güzergah belirleme, Seçilen güzergah üzerinden kamu-kurum ve kuruluşlarla yazışmalar, 14

29 ÇED sürecinin başlatılması, III.9. Diğer Hususlar Bu bölümde belirtilecek başka herhangi bir husus bulunmamaktadır. 15

30 BÖLÜM IV PROJEDEN ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI

31 BÖLÜM IV: PROJEDEN ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI(*) (*) Bu bölümde proje için seçilen yerin çevresel özellikleri verilirken etki alanı dikkate alınmalıdır. Bu bölümde sıralanan hususlar itibarı ile açıklanırken, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından, araştırma kurumlarından, üniversitelerden veya benzeri diğer kurumlardan temin edilen bilgilerin hangi kurumdan ve kaynaktan alındığı raporun notlar bölümünde belirtilir veya ilgili harita, doküman vb. belgeye işlenir. Proje sahibince kendi araştırmalarına dayalı bilgiler verilmek istenirse, bunlardan kamu kurum ve kuruluşların yetkileri altında olanlar için ilgili kurum ve kuruluşlardan bu bilgilerin doğruluğunu belirten birer belge alınarak rapora eklenir. IV.1. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi, (Etki Alanının Nasıl ve Neye Göre Belirlendiği Açıklanacak ve Etki Alanı Harita Üzerinde Gösterilecek) Projeden etkilenecek alanın belirlenmesi için projeden kaynaklanan çevresel, ekonomik ve sosyal boyutlardaki etkilerin bir arada değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu etkilerin bazıları doğrudan, bazıları ise dolaylı etkilerdir. Proje etki alanı; flora, fauna, gürültü, EMA, tarım alanları, orman, yerleşim yerleri vb. göz önüne alınarak seçilmiştir. EİH kapsamında yapılan tüm çalışmalar sırasında inşaat çalışmaları, özellikle direklerin kurulacağı alanlarda yoğunlaşacak ve öncelikle direklerin kurulacağı alanlarda arazi kullanım şekli değişecektir. Ayrıca güzergah boyunca, bu çalışmaların son aşaması olan tel çekme işlemleri sırasında yaklaşık 50 m genişliğindeki koridorda kısa süreli etkiler söz konusu olacaktır. Özellikle tarım alanlarındaki arazilere direklerin kurulmasından sonra tel altlarında tarım aktivitesinin sürdürülmesinde bir sakınca olmayacağı için işletme döneminde arazi kullanımında önemli bir değişiklik olmayacaktır. EİH inşaat çalışmalarının son aşaması olan tel çekme işlemleri sırasında ise yaklaşık 50 m genişliğindeki koridorda özellikle ormanlık sahalarda yapılacak tıraşlamalardan kaynaklı çevresel etki söz konusu olacaktır. İşletme aşamasında ise en önemli etki görsel etki olacaktır. Dolayısıyla projenin inşaat ve işletme aşamaları göz önüne alındığında, uzun ve kısa dönemli olmak üzere iki ayrı nitelikte etki söz konusudur. İnşaat aşamasındaki etkiler geçici etkiler olup, kısa sürelidirler. Bu etkilere ait bilgiler ve alınacak önlemlerle ilgili detaylı bilgiler Bölüm V te verilmiştir. Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamasında yapılacak çalışmalardan kaynaklanacak toz, gürültü vb. etkiler kısa vadeli ve geçici olacaktır. Arazi hazırlama ve inşaat aşamasında çevresel etki alanı; yapılan toz ve gürültü hesaplamaları dikkate alınarak, EİH merkez olmak üzere hattın her iki yanından 50 şer metre olmak üzere toplam 100 metre genişliğindeki bir koridor belirlenmiştir. İşletme aşamasındaki etkiler ise uzun süreli etkiler olup, işletme aşamasında çevresel etki alanının belirlenmesinde; EMA ve gürültü değerleri dikkate alınarak, EİH nın sağından ve solundan 50 m olmak üzere toplam 100 m lik bir koridor öngörülmüştür. ÇED inceleme alanı olarak, güzergahın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğinde bir koridor esas alınmıştır. Koridorun bu kadar geniş tutulmasının sebebi; kesin güzergah çalışmalarında ve projenin tatbikatında arazide karşılaşılacak sorunlara (heyelan, vb.) çözüm bulmak ve gerektiğinde güzergahta değişiklik yapabilmektir. 17

32 Proje güzergahını gösteren 1/ ölçekli topoğrafik harita, 1/ ölçekli proje güzergahı arazi mülkiyet durumu ve arazi kullanım kabiliyet sınıfları haritası, 1/ ölçekli topoğrafik harita üzerinde orman mesçere haritası, 1/ ölçekli topoğrafik harita üzerinde proje güzergahı jeoloji haritası ve proje güzergahı vejetasyon haritası eklerde verilmiştir (Bkz. Ek-2, Ek-3, Ek-4, Ek-5, Ek-6). IV.2. Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı, Proje güzergahı ve inceleme koridoru içerisinde doğal kaynakların kullanıldığı herhangi bir faaliyet alanı bulunmamaktadır. IV.2.1. Hat Güzergahının Jeolojik Özellikleri IV Proje Alanı ve Etki Alanının Deprem Durumu İnceleme alanı 154 kv luk Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH güzergahı ve güzergah merkez olmak üzere 5 km genişliğinde koridoru kapsamaktadır. Proje güzergahı ve yakın çevresinde yüzeyleyen birimler yaşlıdan gence doğru aşağıda sıralanmıştır. EİH güzergahı ve inceleme alanı; tarih ve 96/8109 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe giren Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası na göre güzergahın isabet ettiği Erzurum ili, OItu ve Olur Ikinci derece, Artvin ili Yusufeli ilçesi 2. ve 3. derece deprem bölgesi kuşağında bulunmaktadır. Proje kapsamındaki tüm inşaat çalışmaları Mülga T.C. Bayındırlık İskan Bakanlığı nın gün ve sayılı (Değişik: ve 26511) Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmeliğin maddesi gereği beyannamelik dışında tutulan faaliyetlerdendir. Erzurum ve Artvin illeri deprem haritaları şekil IV ve şekil IV de verilmiştir. Şekil IV Erzurum ili Deprem Haritası 18

33 Şekil IV Artvin ili Deprem Haritası IV Projenin İmar Durumuna İlişkin Bilgiler ve Alanın Tanımı Projeye konu EİH dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinde tesis edilecek hattın yerinin/güzergâhının imar planı dışında olan kısmı için tarım dışı amaca tahsisini sağlamak ve varsa mera vasfının değiştirilmesi sağlanacaktır. Hattın yerinin/güzergâhının imar planı içinde kalması durumunda ise ilgili Belediyelerden/İmar planı onay merciinin belediyeden başka bir idare olması halinde o idareden tadilat imar planı ve buna esas karar (Belediyelerde Meclis Kararı, Valiliklerde İl Genel Meclisi Kararı ve bunlara ilişkin kesinleşme belgeleri) hattın kesin güzergahı belli olduktan sonra alınacaktır. IV İmar Planına Esas Jeolojik ve Jeoteknik Etüd Raporları Söz konusu projenin çizgisel olması sebebiyle imar planı olmayan yerlerde özellikle enerji iletim hattı için imar planı yapılmamakta olup sadece enerji iletim hattının geçtiği yerlerde onaylı imar planı var ise direk yerlerinin mülkiyet tel altı irtifak haklarının ve zemindeki mülkiyet yapısı değiştirilmeden sadece imar planı üzerine işlenmesi şeklinde tahsis edilerek geçilmektedir. Ayrıca anılan EİH güzergahının imar planı dışında kalan kısmının imara açılması sözkonusu olmadığından imara esas jeolojik ve jeoteknik raporların hazırlanmasına gerek yoktur. IV Alanın Depremselliği, Proje Alanına Yakın Faylar ve Proje Alanına Uzaklıkları, Bu Faylarda Meydana Gelen Depremler, Proje Alanının İşaretlendiği 1/25000 Ölçekli Genel Jeoloji Haritası ve Diri Fay Haritası Tesisi vr işletilmesi planlanan EİH ye en yakın diri fay aşağıdaki şekilde görüldüğü üzere yaklaşık 11 km dir. 19

34 Şekil IV Bölgedeki Diri Fayların EİH ye Olan Uzaklıkları yılları arasında Türkiye de meydana gelen hasar yapıcı depremler haritası aşağıdaki şekildeki görülmektedir. Şekil IV Yılları Arasında Türkiye de Meydana Gelen Hasar Yapıcı Depremler Türkiye de deprem bölgeleri haritası aşağıdaki gibidir. 20

35 Şekil IV Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası IV İnceleme Alanına Ait Büyük Ölçekli (1/5000 yada varsa 1/1000) Jeoloji Haritası ile Bölgenin Stratigrafik Kesiti ve İrdelenmesi Erzurum ili genel jeoloji ve EİH güzergahının jeolojisi EİH güzergahı dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının bulunduğu bölgenin jeolojik özelliklerinin açıklanmasında Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan paftalardan yararlanılmış olup 1/25000 lik Jeoloji Haritası Ek-3 de verilmiştir. JEOLOJİK YAPI VE STATİGRAFİ Güneyde, kenar kıvrımları alanında fosilleriyle teşhis görmüş en yaşlı formasyon Devoinendir. Hakiki jeosenklinal sahasında ise; fosilli permien altında metamorfik eski temel bulunur. Güneyde paleozoik, mesozoik ve tersiyer eksiksiz gibi görülür. Kuzeyde ise permien ve trias hariç, mesozoik mevcuttur. Tersiyer bilhassa güneyde, Kuaternerlere daha ziyade dağlar arasındaki havzalarda (ovalarda) ve akarsu boylarında rastlanır. Metamorfizma ve Magmatizma Yörede, yüksek dereceli metamorfik sahalardan biri Oltu nun güneybatısındaki Kara dağın doğusunda ve kuzeydoğusunda tezahür eden amfibolitler prasanitler sahasıdır. İspir üzerinden Petenek havalisine kadar uzanan ve Çoruh u takip eden bir sahada, eosen filişi ve daha yaşlı sahaların üzerinde tüfler ve trakitlerle, yaşları eosen sonu ile olifosen arasında değişen andezitler aflöre etmektedir. Tektonik ve Paleocoğrafya 21

36 TEKTONİK : Erzurum un güneyinde blok faylı bölgenin kuzey ucu, kuzeyde asli morfolojik şekillere sahip pratektonik bölge, daha kuzeyde uzunlamasına orojenler vardır. Jeosenklinal sahasında alpin tektonik vasıf hakimdir. Aşkale den itibaren Erzurum SW-NE yönü Karadeniz su bölümü çizgisine ve kıyısına paraleldir. Aras nehrinin kuzeye bakan kesimi dış bükeyli mecrası rejyonel gidişi gösterir. Anatolidler sahasındaki masiflerde derin aşınmış metamorfik şistler aflöre eder. Erzurum - Aşkale-Başköy senklinali E-W yönlü devamlıdır. Daha güneyde E-W gidişli antiklinal (Karadağ, Pelegöz ve Palandöken) ve senklinaller (Ovacık, Hasköy) vardır. Daha kuzeyde ise kıvrımlar SW-NE yönlüdür. Erzurum yöresinde faylar WSW-ENE yönündedir. Erzincan da bulunanlar ile arada 120 C lik açı bulunur. Erzurum ovasında bir graben durum yoktur. Şehrin batısındaki eski birikinti konisinde fay görülmüş ve faylanma, kapak tepede dreissen siali gölsel miosenide müteessir etmiştir. Faylanma ya bir delilde, depremlerde şehrin güney kenarının fazla hasar görmesidir. Anatolidleri güneyden hudutlandıran Erzurum-Araz çöküntüsüdür. Anatolidlerde gnays, mikaşist, amfibolit ve prasanitlerden müteşekkil bir kaide serisi permokarbonidler yaşlı arkozlar, grovaklar, şistler, kuvarsitler ve kalkerlerle diskordon olarak örtülmektedir. Bu kısımda peridotitler ve ganitler üst karboniferden permiene kadar uzanan devrede intrüzyonlarını tamamlamışlardır. Trias mevcut değildir. Erzurum-Araz çöküntüsünün kuzey kenarında bulunan üst miosen pliosen, yaşlı molas depresyonlarına akmıştır. Karahalil Serçeme zonu, Anatolidlerin güney dış kısmını meydana getirmektedir. Erzurum-Araz çöküntüsü, kenarlarda şariye olan ön ülke vazifesini görmekte ve bunun genç tersiyer dolgusu havzanın ortasında sakin bir molas tektoniği arz etmektedir. PALEOCOĞRAFYA : Kuzeyden güneye doğru sırasıyla blok faylı bölgenin kuzey ucu (Paratektonik bölge) vardır. Alp sisteminin güney kanadı üzerinde bulunan hakiki jeosenklinal ile kenar çukuru her bakımdan farklıdır. İlkinde fosilli en eski kayıt Silürien, ikincisinde permiendir. Devoienle bölgeyi istilaya geçen denizde kumlu, killi ve kireçli bir durulma, sonradan kumlu kireç birikmiştir. Karboniferdeki gölsel bir ortamda kumla nöbetleşe, alacalı kil ve kalker durulmuştur. Hakiki jeosenklinal vücuda getiren lonjitüdinal kuşaklardan en kuzeyde bulunan anatolidlerde lias çökelme devresinde fliş fasiesi yerleşmiş, zaman zamanda kireç katkıları önemli kalınlıkta birikmiştir. Kenar çukurunda ise çökelme, üst jurasikten alt kretaseye devamlı olmuştur. Bölge en vüsatli ve ömürlü deniz istilasını ve subsidansını üst kretasede görmüştür. Kenar çukurunda ziyade eğimli üst jura-alt kretase üzerinde açısal diskordanslı daha az eğik durumda gri-yeşil marnlı ve şeylli kireçtaşı gelir. Vüsatlı olmayan deniz orta eosendeki istilasıyla kuzeyde ve güneyde farklı çökeller bırakmıştır. Oligosen çökelme devresi lütesiende başlayan denizel çökelme devresine dahildir. Miosen yer yerde denizel olarak başlamış Alt-Orta miosende fasiesler daha sığ tezahür etmiştir. Erzurum batısındaki birikinti konisi faylandığı ve dik tabakalanma kazandığı göründüğüne göre pasadenik safha bazı şiddetli hareketleri vesile olmuştur. Ayrıca yıkıcı deprem çermik minarelli kaynak ve traverten mevcuttur. Bölgede bugün fiziksel ufalanma, kimyasal ayrışma üstündür. Bölge hızlı bir tahrip geçirmektedir. Güzergahın isabet ettiği Artvin ili genel jeoloji ve EİH güzergahının jeolojisi: Anadolu nun tektonik birliklerinden Pontidlerin doğu bölümünde yer alan Artvin ili sınırları içinde Paleozoyik ten günümüze kadar değişik zamanlarda oluşmuş metamorfik, intrüzif, volkanik ve sedimanter kayalar yüzeylenir. Bölgenin en eski kayaları; Artvin-Yusufeli arasında, Çoruh Nehri vadisi boyunca ortaya çıkan gnays, mikaşist ve amfibollü gnayslardan oluşan metamorfik topluluk ile gabro ve diyabazlarla temsil edilen yan kayayı kesen, değişik evreli, granitik, tonalitik, diyoritik, dasitik, diyabazik karakterli dayk ve damarların oluşturduğu bir magmatik kompleks ve Artvin güneydoğusundaki granodiyoritlerdir. Doğu Pontidlerin güney kesiminde gelişmiş kuzeye bindirmeli yapılar arasında bağımsız tektonik dilimler halinde yüzeye çıkan bu eski temellerden granodiyoritler; güneyde Çoruh vadisinde düşük dereceli metamorfizma etkileri taşıyan çakıltaşı, kumtaşı bazik volkanik ve çört katkılı silttaşından oluşan, Liyas (Alt Jura) yaşlı meta çökeller tarafından kuşkulu bir uyumsuzlukla üstlenir.kuzeyde tektonik yontulma nedeniyle tabanı gözlenemeyen metamorfizma 22

37 geçirmemiş sığ denizel çakıltaşı, kumtaşı ve silttaşları belirli zonlarda yoğunlaşmış bitki kalıntılıdır. Yer yer granit, dasit ve diyabaz damarları ile kesilmiş meta çökeller üste doğru piroklastik ve çört arakatkılı spilit ve bazaltlara geçer. Yersel yastık yapılı siyahımsı koyu yeşil renkli volkanik kayalar Liyas-Dogger (Orta Jura) yaşlı bir yay magmatizmasının kalkalkalentoleyitik karakterli ürünleri olarak kabul edilir. Orta Jura sonlarında bölge yükselerek kara durumuna geçmiştir. Üst Jura istifi bu karasallaşmaya ve hızlı aşınma-taşınmaya işaret eden bol volkanik kaya, çört daha az granitoyid, dasit, diyabaz, gabro, kireçtaşı ve metamorfik kaya parçalarından yapılmış, kırmızı-gri renkli, yelpaze deltası karakterli, karasal çakıl taşları ile volkanik kayalar üzerinde uyumsuz olarak oturur. Transgresif özellikli bu istifte, üste doğru, Üst Jura ve Alt Kretase yaşlı, sığ denizel kireçtaşı resiflerine geçilir. İstifin üst bölümünde yersel kumtaşı ve epiklastik ara katkılı lav ve piroklastikler bulunur. Alt Kretase sonlarında yeni bir yükselim geçiren bölgede Üst Jura-Alt Kretase kayaları Turoniyen yaşlı, kızıl renkli, karasal-sığ denizel çakıltaşı, kumlu-killi kireçtaşı mercekli kumtaşı ile başlayan Üst Kretase istifi tarafından transgresif olarak örtülür. Bölgenin kuzey bölümünde (Yusufeli-Artvin çizgisinin kuzeyi) Turoniyen-Koniyasiyen- Santoniyen evrelerinde gelişen ada yayı volkanizmasının ürünü, yaygın andezit, bazaltik andezit, bazalt, spilitik bazalt lav ve volkanoklastiklerinin çökellerle ardalanması sonucu, Doğu Pontidlerde geniş alanlar kaplayan, kalın volkano-tortul istif oluşur. Volkanizmanın asitik karakterli son evresinde, Doğu Karadeniz Bölgesi nde bilinen sülfit cevherleri ile sıkı ilişkili dasitler, riyodasitler ve granitoyitik kayalar irili-ufaklı domlar veya subvolkanik damarlar şeklinde volkano tortullar içine sokulmuştur. Çökel istifin üst seviyelerinde yer alan kırmızı renkli çamurtaşları üzerine Alt Eosen yaşta yeşilimsi gri, sarı renkli çakıltaşı, kumtaşı ve kiltaşları açısal uyumsuzlukla gelir. Bu karasal-sığ denizel fasiyesleri geçişli olarak izleyen volkaniklastiklerle ardalanmalı bazaltik-andezitik, dasitik lavların oluşturduğu üst volkanotortul istif ise Orta Eosen yaşındadır. Çok sayıda tektono-stratigrafi birimine ayrılan bölgenin, Üst Kretase yay volkanizmasının daha az etkin olduğu, güney bölümünde, volkanik katkılı Turoniyen-Santoniyen birimleri üzerine ince bir kırıntılı seviyesi ile gelen Kampaniyen-Orta Paleosen yaşlı sığ denizel kireçtaşları Orta-Üst Paleosen yaşlı silttaşı ve marnlara geçer. Bunları uyumsuz olarak üstleyen Eosen yaşlı sığ denizel çökeller ve volkanitler Oligo- Miyosen in kalın çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı, kireçtaşı, ve kiltaşları ile yine uyumsuz olarak üstlenir. Yer yer jips veya linyit mercekleri kapsayan bu birimler de, Üst Miyosen andezit, bazalt, aglomera ve tüfleri ile örtülür.artvin ilinin stratigrafik sütun kesiti aşağıda verilmiştir. 23

38 Şekil IV Artvin İlinin Stratigrafik Sütun Kesiti 24

39 İnceleme alanının kuzeyinde ve Doğu Pontid kuzey zonu alt ünitesi içerisinde yer alan metamorfitler (gnays, mikaşist ), gabro-meta gabro-meta diyorit-metadiyabaz ve granitler Mesozoyik istiflerin temelini teşkil etmesi dolayısı ile Paleozoik yaşlı olarak kabul edilmektedirler. Metamorfitler (Gnays, Mikaşist) (Pms):Yusufeli ilçesinin güneydoğusundaki Karadağ civarında ve Demirkent beldesinin KD sunda izlenir. Çoğunlukla gnays ve mikaşistlerden oluşur. Hamurkesen formasyonu ile olan dokanakları tektoniktir. Metamorfitler gabrolarca kesilir. Bu sebeple Paleozoik temele ait en eski birim olarak belirlenmişlerdir. Gabro- Metagabro- Metadiyorit- Metadiyabaz (<p) :Yusufeli ilçesinin doğusundaki Su kavuşumu civarı ile Demirkent beldesi yöresinde yüzeylenirler. Birim, genel olarak koyu gri-yeşil renk tonlarında görülür. Gabro-diyorit-diyabaz topluluğu, kesişen GB-KD doğrultulu iki büyük tektonik hat arasında disk biçimli bir tektonik dilim olarak ortaya çıkar. Bu sebeple Hamurkesen formasyonu ile olan dokunakları tamamen tektoniktir. Bindirme zonları boyunca gelişen dinamometamorfizma sonucu arazide de izlenebilen metagabro, metadiyorit ve metadiyabaz oluşumları görülür. Bu bazik kompleks yer yer irili ufaklı granitik stoklarla kesilir. Granit ( V1 ): Artvin ili çevresinde, Narlık beldesi civarında yüzeylenen Hamurkesen formasyonunun altında izlenen granitler ile Demirkent beldesi civarındaki gabrolar içinde stoklar halinde görülen granitler Paleozoyik temele ait granitler olarak kabul edilmektedir. Granitler genellikle gri-pembemsi renkli oluşları ile dikkati çeker ve bu görünümleri ile Gümüşhane il merkezi civarında izlenen ve Paleozoyik temeli teşkil eden pembe granitler ile büyük benzerlik gösterirler. Granitler içerisinde çeşitli tektonik hareketlere bağlı olarak gelişen çok kırıklı, çatlaklı ve deforme yapılar görülür. Paleozoyik temeli teşkil eden unsurlar arasında granitler en genç durumda bulunur. Narlık civarında izlenen granitler Liyas yaşlı olarak kabul edilen Hamurkesen formasyonu ile transgresif olarak örtülür. Hamurkesen Formasyonu ( JLh ): Hamurkesen formasyonu adlandırması, ilk olarak Bayburt-Demirözü civarında izlenen Liyas yaşlı volkano-tortul birim için AĞAR 1977 tarafından kullanılmıştır.inceleme alanında da benzer litolojik özelliklere sahip bulunan volkano-tortul istif Hamurkesen formasyonu ile deneştirilerek aynı formasyon adı verilmiştir.hamurkesen formasyonu; Yusufeli ilçesinin KD sundaki Narlık beldesi civarında, Yusufeli-Aşpişen köyü civarında ve Kılıçkaya beldesi güney yörelerinde, Kaçkar dağları, Altıparmak dağları, Marsis tepe ve Güngörmez dağları yörelerinde yaygın olarak izlenir. Formasyon bazalt-andezit lav ve piroklastlarının kumtaşı,çamurtaşı,silttaşı,radolarit ve şeyl ara tabakalarıyla birlikte ardalanmasından oluşur. Birim volkano-tortul yapısı ve esmer rengi ile tipik bir görünüm sergiler. Bazalt lavlarında yastık yapılarına sıkça rastlanır. En güzel yastık lav yapıları Tortum çayı ve Oltu çayı Su kavuşumu yakınlarında Yusufeli-Oltu karayolunda gözlenir. Hamurkesen formasyonu dokunaklarının çoğunlukla tektonik olması nedeniyle tabanını izleme olanağı son derece sınırlı olup, ancak Yusufeli- Narlık beldesinin GB kesiminde görülebilir. Formasyon burada temele ait açık pembe renkli gıranitlar üzerine mikrokonglomeratik bir kumtaşı ile birlikte transgresif diskordan olarak gelir. Artvin ili çevresinde, Narlık beldesi civarında yüzeylenen Hamurkesen formasyonunun altında izlenen granitler ile Demirkent beldesi civarındaki gabrolar içinde stoklar halinde görülen granitler Paleozoyik temele ait granitler olarak kabul edilmektedir. Granitler genellikle gri-pembemsi renkli oluşları ile dikkati çeker ve bu görünümleri ile Gümüşhane il merkezi civarında izlenen ve Paleozoyik temeli teşkil eden pembe granitler ile büyük benzerlik gösterirler. Granitler içerisinde çeşitli tektonik hareketlere bağlı olarak gelişen çok kırıklı, çatlaklı ve deforme yapılar görülür. Paleozoyik temeli teşkil eden unsurlar arasında granitler en genç durumda bulunur. Narlık civarında izlenen granitler Liyas yaşlı olarak kabul edilen Hamurkesen formasyonu ile transgresif olarak örtülür. Hamurkesen Formasyonu ( JLh ): Hamurkesen formasyonu adlandırması, ilk olarak Bayburt-Demirözü civarında izlenen Liyas yaşlı volkano-tortul birim için AĞAR 1977 tarafından kullanılmıştır.inceleme alanında da benzer litolojik özelliklere sahip bulunan volkano-tortul istif Hamurkesen formasyonu ile deneştirilerek aynı formasyon adı verilmiştir.hamurkesen formasyonu; Yusufeli ilçesinin KD sundaki Narlık beldesi civarında, Yusufeli-Aşpişen köyü civarında ve Kılıçkaya beldesi güney yörelerinde, Kaçkar dağları, Altıparmak dağları, Marsis tepe ve Güngörmez dağları yörelerinde yaygın olarak izlenir. Formasyon bazalt-andezit lav ve piroklastlarının kumtaşı,çamurtaşı,silttaşı,radolarit ve şeyl ara tabakalarıyla birlikte ardalanmasından oluşur. Birim volkano-tortul yapısı ve esmer rengi 25

40 ile tipik bir görünüm sergiler. Bazalt lavlarında yastık yapılarına sıkça rastlanır. En güzel yastık lav yapıları Tortum çayı ve Oltu çayı Su kavuşumu yakınlarında Yusufeli-Oltu karayolunda gözlenir. Hamurkesen formasyonu dokunaklarının çoğunlukla tektonik olması nedeniyle tabanını izleme olanağı son derece sınırlı olup, ancak Yusufeli- Narlık beldesinin GB kesiminde görülebilir. Formasyon burada temele ait açık pembe renkli gıranitlar üzerine mikrokonglomeratik bir kumtaşı ile birlikte transgresif diskordan olarak gelir. Hamurkesen formasyonu adlandırması, ilk olarak Bayburt-Demirözü civarında izlenen Liyas yaşlı volkanotortul birim için AĞAR 1977 tarafından kullanılmıştır.inceleme alanında da benzer litolojik özelliklere sahip bulunan volkano-tortul istif Hamurkesen formasyonu ile deneştirilerek aynı formasyon adı verilmiştir.hamurkesen formasyonu; Yusufeli ilçesinin KD sundaki Narlık beldesi civarında, Yusufeli-Aşpişen köyü civarında ve Kılıçkaya beldesi güney yörelerinde, Kaçkar dağları, Altıparmak dağları, Marsis tepe ve Güngörmez dağları yörelerinde yaygın olarak izlenir. Formasyon bazalt-andezit lav ve piroklastlarının kumtaşı,çamurtaşı,silttaşı,radolarit ve şeyl ara tabakalarıyla birlikte ardalanmasından oluşur. Birim volkano-tortul yapısı ve esmer rengi ile tipik bir görünüm sergiler. Bazalt lavlarında yastık yapılarına sıkça rastlanır. En güzel yastık lav yapıları Tortum çayı ve Oltu çayı Su kavuşumu yakınlarında Yusufeli-Oltu karayolunda gözlenir. Hamurkesen formasyonu dokunaklarının çoğunlukla tektonik olması nedeniyle tabanını izleme olanağı son derece sınırlı olup, ancak Yusufeli- Narlık beldesinin GB kesiminde görülebilir. Formasyon burada temele ait açık pembe renkli gıranitlar üzerine mikrokonglomeratik bir kumtaşı ile birlikte transgresif diskordan olarak gelir. Hamurkesen formasyonu kuzey zon alt ünitesinde tortul içerikleri itibariile güney zona oranla daha derin denizel bir ortamı yansıtır.doğu pontid kuzey zon ünitesi içerisinde yer alan bindirmeler kuzey-güney alt ünitelerini ayıran büyük bindirme hattı üzerinde birbiriyle kesilşen mekik şekilde bir bindirmeler zinciri oluşturur.mekik şekilli bindirmelerin etki alanı üzerinde yaygın olarak dinamometamorfizma etkileri görülür. Paleozoyik temele ait olduğu kabul edilen gabrolarda meta-gabro oluşumu,hamurkesen formasyonu içerisinde yer alan şeyl araseviyelerinde meta-şeyl ve bazalt lavlarında da meta bazalt oluşumları bindirme hatları üzerinde dinamometamorfizma olaylarına bağlı olarak gelişen metamorfitlere tipik örnekler teşkil eder.inceleme alanının kuzey zon alt ünitesinde Hamurkesen formasyonu genellikle kömür içeren sığ denizel çökellerden oluşan ve GÜVEN tarafindan madenler formasyonu olarak tanımlanan birim ile uyumlu olarak üstlenir. Kırmızı-mor rengi ile dikkat çekici olan Madenler formasyonu güney zonda görülmez. Buna eşdeğer olabilecek esmer renkli Oltu taşlı seviyeler izlenir. Ancak bu tortul seviyeler haritalaşamamıştır. Bu sebeple güney zonda Hamurkesen formasyonu yaygın olarak pelajik karbonatlardan oluşan Berdiga formasyonu ile uyumlu olarak örtülür. Hamurkesen formasyonunun dokunakları çoğunlukla tektonik olduğundan Formasyonun gerçek kalınlığını saptayabilme olanağı yoktur. Ancak görülebildiği kadarı ile 1400 m.yi aşan bir kalınlıktan bahsedilebilir. Formasyonun yaşına ilişkin olarak özellikle şeyl ara seviyeleri içinde yer yer makrofosil kalıpları (Brakiopodlar, bozulmuş ammonitler, hegzagonal kesitli krinoid sapları, çok küçük yaprak kalıpları ) tespit edilmiş, ancak bu fosillerin bozulmuş olması ve sağlıklı sonuç vermemesi dolayısıyla kesin bir yaş verilememiştir. Buna rağmen BAYDAR tarafından birimin yaşı Liyas olarak benimsenmiştir. Dogger yaşı veren Madenler formasyonu ile Malm- Alt Kretase yaşı veren Berdiga formasyonunun bu volkano tortul birim üzerinde uyumlu olarak izlenmesi, ayrıca Bayburt civarında AĞAR tarafından Liyas yaşlı olarak belirlenen litolojik istifle. litolojik ve stratigrafik benzerlikleri dolayısıyla GÜVEN-1993 tarafından da Liyas yaşlı olarak kabullenilmiştir. Çataksu Formasyonu (Jdç ) :Formasyon, Erzurum ili Olur ilçesi Çataksu beldesi civarında tipik olarak izlendiğinden GÜVEN tarafından Çataksu formasyonu olarak tanımlanmıştır. Çalışma alanında Yusufeli ilçesine bağlı Morkaya ve Darıca beldeleri yörelerinde yüzeyledir. Formasyon siyah sleytler, kumlu - killi türbiditlerle karakteristiktir. Tektonizmadan etkilenen bölümlerde, düşük dereceli metamorfizma izlenir. Birim içerisinde yer yer altere volkanitler ve volkano klastik kırıntıların eşlik ettiği toleyitik karakterli bazaltlar izlenmektedir. Birim, volkano-tortul karakterli Hamurkesen formasyonunun üzerine uyumlu olarak gelmekte ve genellikle mor renkli konglomera, kumtaşı litolojilerinden oluşmuş Madenler formasyonu ile yanal geçişlidir. Formasyon sığ denizel karbonatlardan oluşan Berdiga formasyonu tarafından uyumlu olarak 26

41 üstlenir. Birimin kalınlığı yaklaşık 200 m.olup, kapsadığı mikrofosillere dayanılarak GÜVEN tarafından yaşı Dogger olarak saptanmıştır. Madenler Formasyonu (Jdm ) :Madenler formasyonu inceleme alanında Aşağı Madenler köyü civarında tipik yüzeylenmeleri izlendiğinden GÜVEN-1993 tarafından bu isimle tanımlanmıştır. Doğu Pontid kuzey zonu alt ünitesi içerisinde bulunan Madenler formasyonuna ait yüzeylenmeler; Artvin ili batısı, Zeytinlik köyü batısı, Yusufeli-Öğdem-Morkaya-Aşpişen köyü GD su (Tortum yolu üzeri ) ve Demirkent beldesinin KD sunda Erenler köyü civarında izlenir. Madenler formasyonu çeşitli kalınlıklarda ( m. arasında ) resifal kireçtaşı ara tabakalarıyla yer yer bazalt lav ve proklastları da içeren çoğunlukla kırmızı-mor renkli konglomera ve kumtaşlarından oluşur. Formasyon volkano-tortul bir istif yapısından oluşan Hamurkesen formasyonunun üzerine uyumlu olarak oturur. Kırmızı kongloromeralar üzerinde yapılan incelemelerde, çakılların çoğunlukla yuvarlanmış, elipsoidal ve köşeli şekilli olduğu ve çoğunlukla da granit, dasit, bazalt ve metamorfitlerden oluştuğu görülmektedir. Ayrıca daha az oranda gri-beyaz renkli köşeli kireçtaşı çakılları da izlenir. Çakıllar 1-2 cm. ile 10-15cm.arasında değişen çaplarda olup, kırmızı-morumsu renkli bir çimento malzemesi ile sıkıca tutturulmuştur. Madenler köyü ve Erenler köyü arasında bu konglomeralar içerisinde GGB-KKD doğrultulu ve D ya eğimli gri-beyaz renkli resifal kireçtaşları izlenir. Bu ara tabakalar genel istiflenmeye uygundur. Ayrıca bazalt lav akıntıları ve aglomeralar da izlenmiştir. Madenler formasyonunun Yusufeli- Kömürlü köyü ve Yusufeli-Karadağ yöresindeki yüzeylenmeleri içinde kömür oluşumları mevcuttur. Bu zuhurlar küçük mercekler şeklinde olup, genellikle konglomeraların taban kesiminde yer alırlar. Madenler formasyonunun bu litolojik özellikleri irdelendiğinde; inceleme alanının Doğu Pontid kuzey zonu alt ünitesinde Hamurkesen formasyonunu takiben denizin sığlaştığı, zaman zaman kısa süreli ve sınırlı karalaşma dönemleri geçirdiği söylenebilir. Formasyon gri-beyaz renkli resifal kireçtaşlarından oluşan, Malm-Alt Kretase yaşlı Berdiga formasyonu ile uyumlu olarak üstlenir. Kalınlık değişken olup, azami 200 m. kadardır. Madenler formasyonunda kesin bir yaş verebilecek paleontolojik veriler saptanamamıştır. Derlenen bazı kireçtaşı örneklerinde ; -Ammobaculites sp. -Reophax sp. -Litoulidae sp. -Pseudocylammina sp. Fosilleri saptanmış ve formasyon için muhtemelen Dogger yaşı önerilmiştir Çatak Formasyonu ( Krü 1 ) :Trabzon ili Maçka ilçesinin Çatak mevkiinde izlenen Üst Kretase (Türoniyen-Santaniyen ) yaşlı bazik volkano-tortul bir istif ilk olarak GÜVEN-1993 tarafından Çatak formasyonu olarak tanımlanmıştır. Çatak formasyonu Doğu Pontid kuzey zonunda Üst Jura-Alt Kretase yaşlı resifal kireçtaşlarının üzerine gelen Üst Kretase yaşlı volkano-tortul istiflerin alt horizonunu teşkil eden bazik volkano-tortul karakterli bir birim olarak da tarif edilebilir. İnceleme alanının KB ve KD kesimlerinde Üst Jura-Alt Kretase yaşlı kireçtaşı horizonunun üzerinde izlenen bazik volkano-tortul istif litostratigrafik özellikleri bakımından Çatak formasyonu ile deneştirilmiş ve aynı formasyon adı verilmiştir. Kızılkaya Formasyonu ( Krü 2 ) :Giresun ili Espiye ilçesinin güneyinde yer alan Kızılkaya yöresinde tipik olarak yüzeylenen riyodasit-dasitik lav ve proklastları ilk olarak GÜVEN 1993 tarafından Kızılkaya formasyonu olarak tanımlanmıştır. Doğu Karadeniz Bölgesinin 1 / ölçekli kompilasyonunda ilk olarak bu formasyon adlandırılması uygulanmıştır. Kızılkaya formasyonu Aşağı Madenler in doğusunda ve yaklaşık K-G doğrultusu boyunca izlenir. Formasyon gri beyaz renkli riyodasitik-dasitik karakterli lav ve proklastlarından oluşur. Lavlarda yer yer kolonlu yapılar ve yer yer de akıntılı (flüvdal) yapılar gözlenir. Hidrotermal gelimler sonucu sülfürlü mineralizasyon oluşumları ve buna bağlı olarak da yan kayaçlarda yer yer hidrotermal ayrışmalar (silisleşme,serizitleşme ve killeşme ) mevcuttur. Çağlayan Formasyonu ( Krü 3 ):Trabzon ili merkezine bağlı Çağlayan beldesi civarında tipik yüzeylemeleri izlenen Kampaniyen-Mestriştiyen yaşlı bazik volkano-tortul bir istif ilk olarak GÜVEN 1993 tarafından Çağlayan formasyonu olarak tanımlanmıştır. İnceleme alanında da benzer litostratigrafik özellikler gösteren bazik volkano - tortul istif Çağlayan formasyonu ile deneştirilerek aynı formasyon adı verilmiştir. Çayır bağı Formasyonu ( Krü 4b ) :Trabzon ili Düz köy ilçesi Çayır bağı bucağı yöresinde görüldüğü için GÜVEN-1993 tarafından Çayır 27

42 bağı formasyonu olarak adlandırılmıştır. Bu birim fazla yaygın olmayan fiyolit ve riyodasitik karakterli lav ve piroklastlarından meydana gelmiştir. Volkanojenik dom yapıları iyi gelişmiştir. Lavlarda prizmatik kolon yapıları ve akışkan ( flüvdal ) yapılar görülür. Bakırköy Formasyonu ( Krü 5a ): Artvin ilinin Bakırköy ( Kuvarshan ) yöresinde izlenen Mestriştiyen- Paleosen yaşlı türbiditik karakterli bir istif GÜVEN-1993 tarafından Bakırköy formasyonu olarak tanımlanmıştır. İnceleme alanında; Hopa ilçesi D ve GD yöreleri, Artvin ili Bakırköy yöresi, Murgul ilçesi KD ve GB yöreleri, Borçka ilçesi Cankurtaran geçidi yörelerinde izlenen türbiditik karakterli birim de Bakırköy formasyonu ile benzer litoloji ve stratigrafik konuma sahip bulunmaktadır. Bu nedenle birime Bakırköy formasyonu adı verilmiştir. Ağıllar Formasyonu ( Krü 5b ):Artvin ili Zeytinlik (Sirya) beldesinin güneydoğusunda izlenen bazik volkano-tortul karakterli Çağlayan formasyonunun üzerinde uyumlu olarak bulunan Mestriştiyen-Paleosen yaşlı kumlu ve resifal karakterdeki kireçtaşları Ağıllar köyü civarında en iyi şekilde izlendiğinden GÜVEN 1993 tarafından Ağıllar formasyonu olarak isimlendirilmiştir. Mescitli Formasyonu (Krüt ) :Bu formasyon Doğu Pontid güney zonunda Üst Kretase dönemini temsil eden fliş karakterli bir formasyondur.malm-alt Kretase- Senomaniyen yaşlı kireçtaşlarının (Berdiga formasyonu ) üzerinde uyumlu olarak bulunur. Birim kırmızı-bordo renkli killi kireçtaşlarıyla başlayıp, gri renkli marn, şeyl, killi kireçtaşı ve kumtaşı ardalanması ile devam eden bir istif oluşturur. Kızılcık Formasyonu ( Paf ) :Çalışma alanında Ardanuç ilçesi Kızılcık köyü nün kuzey ve kuzeybatı yörelerinde yüzeylenir. Ardanuç yöresindeki Eosen yaşlı kırıntılı kayaçlar ÖZSAYAR-1980 tarafından Kızılcık formasyonu olarak isimlendirilmiştir. Fakat YILMAZ ve Diğ Karçal dağları ve Ardanuç ilçesi yöresinde izledikleri aynı kırıntılı kayaçların yaşını Paleosen ve erken Eosen olarak saptamışlardır. Porfiri Andezit ( Ap ) :Çalışma alanında Artvin il merkezinin KD sunda yüzeylenir. Andezitik kayaçlar gri-beyaz renkli az çatlaklıdır. Kaçkar Granitoyidleri I, II ( Y2, Y3 ): Kaçkar granitoyidleri çalışma alanı içinde yer alan Kaçkar Dağları civarında tipik olarak izlenir. Bu nedenle Kaçkar Granitoyidleri olarak tanımlandırılmıştır.(güven 1993) Kaçkar Granitoyidleri faklı mağmasal evrelerde Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı volkano-tortul istiflere sokulum yapmıştır. Kaba köy Formasyonu ( Ev ) :Gümüşhane ilinin GD sunda yer alan Kabaköy çevresinde tipik olarak yüzeylenen Eosen yaşlı ve andezitik karakterli volkanotortul birim GÜVEN-1993 tarafından Kabaköy formasyonu olarak tanımlanmıştır. Şebinkarahisar Formasyonu ( Olgmj ) :Doğu Pontidlerin güneyinde yüzeylenen Oligo- Miyosen yaşlı jipsli serilerden bazıları YILMAZ-1985 tarafından Şebinkarahisar formasyonu olarak tanımlanmıştır.bu formasyona ait yüzeylenmeler inceleme alanında Şavşat ilçesi Veliköy beldesinin kuzey yörelerinde izlenmektedir. ( YILMAZ ve Diğ ) Bülbülan Yayla Volkanitleri (Plv) Çalışma alanında Bülbülan Yayla kuzeyi, Çatalköprü ve Şavşat-Veliköy yörelerinde yüzeylenmektedir. Formasyon Şebinkarahisar ve Kabaköy formasyonları üzerine açısal uyumsuzlukla oturmaktadır. Alüvyonlar (Aly): Kaçkar Dağlarının kuzey eteklerinde Hopa ve Kabisre çayı vadilerinde güney eteklerinde KD GB yönünde Karadeniz e akan Çoruh nehri vadisinin genişliğinde düzlük alanlarda kum ve çakıl yığınlardan oluşan güncel oluşuklardır. Bu oluşuklar daha güneyde Yusufeli ilçesi ile Kılıçkaya arasındaki Çamkerten yöresinde de izlenmektedir. Bu oluşuklardan stabilize ve inşaat malzemesi olarak yararlanılmaktadır. IV.2.2. Proje Alanı ve Etki Alanının Doğal Afet Durumu IV Deprem Dışındaki Heyelan, Kaya Düşmesi, Su Baskını v.b. Doğal Afet Durumu (7269 Sayılı Yasa Kapsamında) Projenin güzergahı heyelan bölgeleri ve su baskınının olabileceği bölgeler göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Olası heyelan, kaya düşmesi, su baskını v.b.durumlarında direklerin fiziksel duraylılığın sağlanması ile oluşabilecek olumsuz etkiler bertaraf edilecektir. Tehlike geçinceye kadar çalışmalara ara verilecek olup doğal afet durumlarında alınacak önlemler ile ilgili detaylı bilgi Bölüm VIII de verilmiştir. Güzergahın isabet ettiği Uzundere, Olur, Oltu ve Yusufeli ilçelerine ait heyelan haritaları aşağıda gösterilmiştir. 28

43 Şekil IV Erzurum ili Bölgenin Heyelan Durumunu Gösterir Harita 29

44 Şekil IV Artvin ili Bölgenin Heyelan Durumunu Gösterir Harita IV Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayınlanarak Yürürlüğe Giren Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemlerin Açıklanması Proje kapsamındaki tüm inşaat çalışmalarında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak Yürürlüğe Giren Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik hükümlerine titizlikle uyulacak olup alınacak önlemler ile ilgili detaylar Bölüm VIII de açıklanmıştır. IV Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkındaki Yönetmelik Kapamında Yapılacak İş ve İşlemlerin Açıklanması Proje kapsamındaki tüm inşaat çalışmaları Mülga T.C. Bayındırlık İskan Bakanlığı nın gün ve sayılı (Değişik: ve 26511) Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmeliğin maddesi gereği EİH ler bu yönetmelik dışında tutulan faaliyetlerdendir. 30

45 IV.2.3. Hat Güzergahındaki Yeraltı ve Termal Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri (Su Seviyeleri, Miktarları, Emniyetli Çekim Değerleri, Kaynakların Debileri, Halen Mevcut ve Planlanan Kullanımı), Güzergahın isabet ettiği Erzurum ili Olur ve Oltu ilçelerine ait içme-kullanma ve sulama amaçlı açılmış bulunan sondaj kuyularının dağılımları şöyledir. Tablo IV Yılı Erzurum İli Envanteri Belge No ve Adı Sıra No 1 2 Ova Adı ve Üniteleri İşletme Rezervi (hm 3 /yıl) Sulama DSİ ve Toprak Su Koop. Tesis Edilen Su Miktarı ( hm 3 /yıl) BELGELİ İçme-Kul.ve Sanayi Sulama TOPLAM ÇEKİLEN OLUR 0, , OLTU 0, , ERZURUM 238,810 78,335 36, , , Kaynak: Erzurum Çevre Durum Raporu(2011) MTA nın Erzurum ve yöresinde yaptığı jeotermal aramaları neticesi tespit edilen en verimli sahalar Pasinler ve Ilıca jeotermal sahalardır. ERZURUM - ILICA JEOTERMAL ALANI: Sahanın Genel Jeolojisi: Erzurum Ilıca yöresinin en yaşlı birimi Jura yaşlı kum taşı,çakıl taşı ve kil taşıdır. Jura - Kretase yaşlı breş,kum taşı ve kireç taşı seviyeleri bunların üzerinde yer alır. Daha üstte ise üst kretase yaşlı kireç taşı ve marn, Miyosen yaşlı jipsler ile belirgin kumlu ve kireç taşlı birimler yer almaktadır. Ilıca alanında ve Erzurum Ovasında tüm bu alt birimleri kalın bir şekilde örten üst miyosen yaşlı bazaltlar ve pliyosen yaşlı gelinkaya sedimanları ve alüvyon yer almaktadır. Erzurum-Ilıca Ovasındaki faylarda yoğunluk KB-GD ve KD-GB doğrultusunda doğrultu atımlıdırlar. Ayrıca K-G doğrultusunda ve doğu yönünde eğimli olan Ilıca yerleşim alanının doğu kısmından geçen fay görülür. Sahada Bugüne Kadar Yapılmış Çalışmalar : Sahada önceki yıllarda yapılan 1750 km2 prospeksiyon, 1450 km2 1/ ölçekli detay jeoloji,158 nokta jeofizik rezistivite, 1000 km2 jeomorfoloji ve hidrojeokimya çalışmalarından elde edilen veriler ışığında bölgenin ısıtmacı lığa yönelik jeotermal potansiyelinin olabileceği düşünülmüş ve 1985 yılında açılan E-1 Kuyusunda 605 m de 39 C sıcaklıklı ve 6 lt/sn debide termal akışkan elde edilmiştir.1986 da sahanın ısı dağılımını ortaya çıkarabilmek amacıyla 10 adet toplam derinliği m olan gradyan sondajı açılmıştır.1987 ve 1988 yıllarında toplam 1338 m olan kuyu logo alımları ile çalışmalara devam edilmiş,alınan ölçüler değerlendirilmiştir. Isı dağılımına ilişkin veriler, tektonik hatlar boyunca benzer özellikler göstermekte, kuyulardaki gradyen değerleri 0.21 C/10 m ile

46 C/10 m arasında değişmektedir. Ayrıca sahada yapılan çalışmalar ile 1985 yılında açılan sıcak su sondaj kuyusunda debi, sıcaklık ve test çalışmalarının yanı sıra faydalanma imkanlarının ortaya konulması gerçekleştirilmiş, ayrıca suyun kirlenmesi ve debisinin azalmasını önlemek için koruma alanları etüdü yapılmıştır. Suların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri : Çalışma alanı içerisinde yer alan kaplıca kaynağından ve sıcak su sondajından 1985 yılında alınan su örneklerinin analiz sonuçları değişik yöntemlerle değerlendirilmiştir. Sıcak su sondajından alınan su örneğinde toplam mineralizasyon mg/lt dir. Yapılan çalışmalarda sondaj suyu sodyumlu,bikarbonatlı,klorlu termal sular sınıfına,kaplıca kaynağı ise florür içeren sodyumlu, bikarbonatlı, klorürlü termal sular sınıfına girer. Yapılan değerlendirmelerden jeotermal kaynağın düşük sıcaklığı (39 C-43 C) nedeniyle ısıtma açısından önemli olamayacağı ancak turistik ve sağlık tesislerinin kurulmasında yararlanılabileceği sonucuna varılmıştır. Bu nedenle termal turizme yönelik bir talep geldiği takdirde,sahada sondajlı çalışma yapılarak debi arttırılabilecektir. ERZURUM - PASİNLER JEOTERMAL ALANI: Sahanın Genel Jeolojisi: Pasinler ve çevresine yönelik petrol,jeoloji ve hidrojeoloji amaçlı olarak birçok çalışma bulunmaktadır. Pasinler havzası üst miyosenden bu yana bölgede etkin olan sıkışma rejimi altında gelişmiş ve aynı zamanda doğrultu atımlı hareketlerin etkisini taşıyan bir dağ arası havzasıdır. Saha;bazalt, örtü lavı özelliğindedir. Sahada Bugüne Kadar Yapılmış Çalışmalar: Sıcak su aramaya yönelik çalışmalar 1987 yılında etüd düzeyinde başlamıştır yılında Ps 1-A kuyusunda 200 m sıcak su sondajı yapılmıştır. Bu çalışma sonucunda 40 C sıcaklıkta 10 lt/sn su elde edilmiştir. Ana rezervuarda ise 42 C sıcaklıkta 75 lt/sn debide sıcak su elde edilmiştir.1992 yılında yapılan çalışmalarda ise, 200 m sondaj yapılmış ve 42 C sıcaklıkta 95 lt/sn debide sıcak su elde edilmiştir. Bu sahada 1994 yılında yapılan çalışmalarda 205 m sondaj yapılmış ve 40 C sıcaklıkta, 110 lt/sn debide sıcak su elde edilmiştir. Sahada sıcak su sondaj kuyularında debi, sıcaklık ve test çalışmalarının yanı sıra faydalanma imkanlarının ortaya konulması gerçekleştirilmiş, ayrıca suyun kirlenmesi ve debisinin azalmasını önlemek için koruma alanları etüdü yapılmıştır. Suların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri: Sondajlardan elde edilen suların;tortulu, berrak ve kükürt kokulu olduğu tespit edilmiştir. Sondajdan alınan örneklerin değerlendirilmesi sonucu suların klorür içeren sodyumlu, bikarbonatlı sular sınıfına girdiği tespit edilmiştir. Güzergahın isabet ettiği Artvin ve Yusufeli ilçesi yer altı ve termal su kaynakları incelenecek olursa Tablo IV.2.2 de de görüldüğü gibi Sarı Göl Sarı Sular Mevkii romatizma ağrıları için kullanım amaçlıdır. Tablo IV Artvin İli Jeotermal Su Kaynakları ve Kullanım Amaçları TERMAL KAYNAĞIN BULUNDUĞU YER Artvin Kafkasör Artvin Genya Yaylası Artvin Zeytinlik Sant Mevkii Artvin Merkez Şehitlik Köyü KULLANIM AMAÇI (HANGİ HASTALIĞA İYİ GELDİĞİ) Romatizmal Hastalıklar Bilinmiyor Mide Şikâyetleri Hemoroit Romatizmal Hastalıklar 32

47 Ardanuç Güleş Köyü Ardanuç Ballı Köyü Ardanuç Bulanık Köyü Ardanuç Tepe Düzü Köyü Ardanuç Torbalı Köyü Ardanuç Sakarya Köyü Ardanuç Kapı Köyü Borçka Karşı Köy Mevkii Borçka Balcı Köyü Borçka Otingo Çermiği Murgul Korucular Köyü Şavşat Maden Köyü Şavşat Çermik Köyü Goriyet Mevkii Şavşat Koca Bey Köyü Laşet Mevkii Şavşat Meşeli Köyü Agara Mevkii Şavşat Cirit Düzü Köyü Beleşet Mevkii Şavşat Yavuz Köyü Cerma Mevkii Şavşat Ilıca Köyü Sakat Mevkii Şavşat Ilıca Köyü Karapınar Mevkii Şavşat Veli Köy Çiçinet Mevkii Şavşat Karaağaç Köyü Civlik Mevkii Şavşat Tepe Köy Jejeta Mevkii Şavşat Şen Köy Kargabazar Mevkii Şavşat Kirazlı Köyü Köprü Mevkii Şavşat Çamlıca Köyü Handeresi Mevkii Yusufeli Sarı Göl Sarısular Mevkii Kaynak: Artvin Çevre Durum Raporu (2011) Romatizma Ağrıları Romatizma Ağrıları Romatizma Ağrıları Romatizma Ağrıları Romatizma Ağrıları Romatizma Ağrıları Mide Ağrıları Böbrek ve Mide Şikâyetleri Karın Ağrıları Romatizma Mide ve Böbrek Ağrıları Bilinmiyor Romatizma Ağrıları Romatizma Ağrıları Romatizma Ağrıları Eklem Ağrıları Prostat ve Böbrek Ağrıları Egzama Ağrıları Bel Ağrıları Kaşıntı Kaşıntı Romatizma Ağrıları Göz Hastalıkları Romatizma Ağrıları Romatizma Ağrıları Romatizma ve Mide Ağrıları EİH güzergahı üzerinde herhangi bir jeotermal su kaynağı bulunmamaktadır. IV.2.4. Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrolojik Mevcut ve Planlanan Kullanımı, (İçme, Kullanma, Sulama Suyu, Elektrik Üretimi, Baraj, Göl, Gölet, Su Ürünleri İstihsali, Su Yolu Ulaşımı Tesisleri, Turizm, Spor ve Benzeri Amaçlı Su ve/veya Kıyı Kullanımları, Diğer Kullanımlar),(1/25000 lik topoğrafik haritada gösterilmesi) Güzergahın isabet ettiği Erzurum ili su kaynakları potansiyeli detaylı olarak aşağıda belirtilmiştir. SU POTANSİYELİ Yerüstü (İl Çık. Top. Ort. Akım) : hm³/yıl Karasu Nehri : hm³/yıl Murat Nehri : 943 hm³/yıl Çoruh Nehri : hm³/yıl Aras Nehri : hm³/yıl Yeraltısuyu (İl Top. Em. Rezerv) : 233 hm³/yıl Toplam Su Potansiyeli : hm³/yıl SU YÜZEYİ Doğal Göl Yüzeyleri : ha Tortum Gölü : 672 ha Diğer Göller : ha 33

48 Baraj Rezervuar Yüzeyleri : ha Kuzgun Barajı : ha Palandöken Barajı : ha Demirdöven Barajı : 145 ha Gölet Rezervuarı Yüzeyleri : 307 ha Karayazı Göleti : 111 ha Olur Ürünlü Göleti : 67 ha Diğer Göletler : 129 ha Akarsu Yüzeyleri : ha Karasu Nehri : 700 ha Murat Nehri : 175 ha Çoruh Nehri : ha Aras Nehri : ha Diğer Su Yüzeyleri : ha Toplam Su Yüzeyi : ha İldeki barajların yerleri, su kaynakları, ne amaç için kullanıldıkları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo IV Erzurum İli Su Kaynakları Baraj Adı Su Kaynağı Max.Göl Hacmi (hm 3 /yıl) İnşaatı Devam Eden Barajlar İçme Kullanılan Miktarı İçin Su Sulama Alanı(ha) AMACI Toplam Enerji (GWh/yıl) Pazaryolu Değirmen 3, Sulama - Barajı Deresi Hınıs Başköy Başköy Deresi 176, Sulama - Barajı İşletmede Olan Barajlar Kuzgun Barajı Serçeme Çayı 311, Sulama+Enerji 22,6 Demirdöven Tımar Çayı 34, Sulama - Barajı Palandöken Lezgi ve 227,44 7,0, Sulama+İçme - Barajı Pisyan Deresi Suyu Kapıkaya Kersemit 1, Sulama - Göleti Deresi Köyceğiz Beyaztaş 5, Sulama - Göleti Deresi Palandöken Gedikçayır 1, Sulama - Göleti Deresi Porsuk Göleti Maşat Deresi 0, Sulama - Yatırım Programındaki Barajlar Narman Şehitler Barajı Karapınar Dere, Büyüksu Dere 12, Sulama - Kesin Projesi Tamamlanan Barajlar Planlanması Tamamlanan Barajlar Narman Şehitler Barajı Karapınar Dere, Büyüksu Dere 12, Sulama - Başköy Deresi 176, Sulama - Hınıs Başköy Barajı İstikşafı Tamamlanan Barajlar

49 Kaynak: Erzurum Çevre Durum Raporu (2011) Tablo IV Erzurum İlindeki Akarsular Akarsuyu n Adı Toplam Uzunluğu Km İl Sınırları içindeki Uzunluğu Km Toplam Uzunluğa Oranı % Debisi m3/sn İl Sınırları İçinde Başlangıç ve Bitiş Noktalari Karasu Dumludağı Aşkale Tecer köyü Tuzla Çayı Palandöke n dağı Mağara köyü Serçeme Yıldız Dağı Karasu Pulur Çayı Tabya Dağı Karasu Aras Nehri Bingöl Dağı Hasankale Çayı Tgüney ky Palandöke n dağı, Köprüköy Hınıs Çayı Bingöl dağı, Ahırçeme n Çayı Karaçoban Bingöl dağı, Hınıs çayı Kisre Çayı B. Sultan Gölü, Hınıs Çayı Tortum Çayı Dumludağı Şıklık Sultan Oltu Çayı Şehitler Tepe, Şakar Tepe Çoruh Nehri =19 9 Kaynak: Erzurum Çevre Durum Raporu (2011) Viranşehir gö. Mescitli köy. Laleli, Köprüçörek ky. Kolu Olduğu Akarsu Fırat Fırat Karasu Karasu Anakol Aras Murat HınısÇayı Hınıs ÇayıI Oltu ÇayıI Çoruh Nehri Anakol Tablo IV Erzurum İlindeki Göller ve Göletler Sıra No İşletmedek i Projenin Adı Su Kaynağı İl Merkezine olan Mesafesi 1 Erzurum Kuzgun Barajı Serçeme Deresi (km) 70 Sulama, Enerji Amacı Kapasitesi Talve kotu Kret kotu ha (brüt) 36 Gwh/yıl 2010, ,00 35

50 2 Erzurum Palandöken Barajı 3 Erzurum Demirdöve n Barajı 4 Erzurum Palandöken Göleti 5 Erzurum- Karayazı Köyceğiz Göleti 6 Erzurum- Pasinler Porsuk Göleti 7 Erzurum- Şenkaya Şenkaya Göleti 8 Erzurum- Tortum Kapıkaya Göleti 9 Erzurum- Olur Ürünlü Göleti Lezgi- Pisyan Deresi Timar Deresi Karnıyarık Deresi Karataş Deresi Masat Deresi İncesu Deresi Karsemit Deresi Denizgölü Deresi Kaynak: Erzurum Çevre Durum Raporu (2011) 40 İçmesuyu, Sulama 70,30 hm ha (brüt) 48 Sulama 9844 ha (brüt) 2080, , , ,35 18 Sulama 340 ha (net) 2084, , Sulama 1350 ha (net) 2259, ,53 35 Sulama 170 ha (net) 1856, , Sulama 350 ha (net) 2479, ,50 90 Sulama 230 ha (net) 2149, , Sulama 1114 ha (net) Güzergahın isabet ettiği Artvin ili su kaynakları potansiyeli ise; 2192, ,52 Artvin İlinde özdeşleşmiş olan Çoruh Nehri, yıllık ortalama 6,3 Milyar m 3 lük akış hacmine sahip olup, Nehrin toplam uzunluğu 431 km. dir. Çoruh Nehri nin 410 km. lik kısmı Ülkemiz sınırları içerisinde, 21 km. lik kısmı ise Gürcistan sınırları içerisindedir. Bayburt İlindeki Mescit dağlarından doğup Gürcistan ın Batum İlinden Karadeniz e dökülen Çoruh Nehri, yılda 5,8 milyon m 3 rusubat taşımaktadır. Türkiye de en fazla erozyona maruz kalan havzalardan biridir. Enerji üretilebilecek toplam düşü m. olup, Ülkemizin en hızlı akan Nehridir. Türkiye nin geleceği için çok önemli projeler demetini oluşturan ÇORUH VADİSİ ana kolu üzerinde, E.İ.E. tarafından 1962 yılında başlayan etüt çalışmaları sonucu, 10 adet Baraj ve yan kollar üzerinde 17 adet Baraj ve Nehir tipi H.E.S. Tesisleri İnşaatı planlanmış olup, toplam 27 adet tesisten yılda 10,3 Milyar KWh yıllık enerji üretimi gerçekleştirilecektir. Bu da Türkiye de üretilen toplam enerjinin (151 Milyar KWh) % 7 si, Hidroelektrik enerjinin ise (2004 yılı üretimi 47 Milyar KWh) % 22 sidir. Artvin ili sınırları içerisinde, Çoruh Nehri ana kolu üzerinde 5 adet baraj projesi olup, mansaptan membaya doğru Muratlı, Borçka, Deriner, Artvin ve Yusufeli Baraj ve H.E.S. Tesisleridir. Berta çayı kolu üzerinde ise Bayram ve Bağlık Barajları yer almaktadır. Yatırım ve uygulama programında yer alan 6 adet barajın bitirilmesi sonucunda üretilecek olan enerji 5,81 Milyar KWh tir. Bu da Çoruh havzasında üretilecek enerjinin % 56 sı, Türkiye de üretilen Hidroelektrik enerjinin % 12 si, toplam enerjinin ise % 4 üdür. Güzergahın isabet ettiği Artvin ili Yusufeli ilçesine aitakarsuların taşkın debileri Tablo IV de verilmiştir. 36

51 Tablo IV Artvin İlindeki Akarsuların Taşkın Debileri Sıra No Akarsuyun Adı Akarsuyun Yeri Akarsu Debileri Q10 (m3/sn) Q 100 (m3/sn) Q 500 (m3/sn) 1 Çoruh Nehri Artvin Oltu Çayı Yusufeli Tortum Çayı Yusufeli Barhal Çayı Yusufeli 199,5 285, Çorgens Yusufeli 23,4 46,1 61,7 Deresi 6 Alanbaşı Yusufeli 34, ,3 Deresi 7 Dokumacılar Yusufeli 15,7 46,3 67,5 Deresi 8 Arcıvan Yusufeli 62,7 89,2 107,4 Deresi 9 Taşkıran Yusufeli Deresi 10 Darıca Deresi Yusufeli Vanat Yusufeli 6,6 13,5 25,4 (Esenyaka) D. 12 Erenköy Yusufeli Deresi 13 Haviskar Deresi Yusufeli Kaynak: Artvin Çevre Durum Raporu (2012) Artvin İli Jeotermal Kaynaklar: Akarsular ÇORUH NEHRİ: İlimizin en büyük akarsuyu olan Çoruh Nehri, Mescit Dağları ndan kaynağını alarak, Bayburt u geçtikten sonra Yusufeli ilçesinin Yokuşlu Köyünün mevkiinde il sınırına girer. Su kavuşumu denilen yerde Oltu suyu ile birleşir. Yusufeli yakınlarında Barhal deresiyle birleşen Çoruh Nehri kuzeybatı yönüne girer. Artvin yakınlarında Orta köy suyunu, Borçka da Murgul suyunu - İç kale suyunu ve Kaynarca suyunu alarak Muratlı Köyünü geçerek, Batum un güneybatısında Karadeniz e dökülür. Çoruh Nehri nin uzunluğu 376 km olup, 354 km si sınırlarımız içerisindedir. OLTU ve TORTUM ÇAYI : Karga pazarı Dağları ndan kaynaklarını alırlar. Tortum çayı adını aldığı Tortum Gölü'ne girip çıktıktan sonra Oltu çayı ile Yusufeli yakınlarında birleşerek Gür alp kayası denilen yerde Çoruh Nehrine kavuşur. BARHAL ÇAYI : Kaçkar Dağları ndan kaynağını alır. Erzincan, Yüncüler, Çevreli ve Dört Kilise derelerini alarak Çoruh Nehri ne karışır. ŞAVŞAT ÇAYI : Şavşat, irili ufaklı 13 deresi bulunması ile su zenginliğine sahip bir ilçemizdir. Şavşat deresi Orta köy deresinin kaynağı olup Ardanuç deresiyle birleşerek Çoruh Nehri ne kavuşur. Kaynağını Sahara dağlarından alarak Çoruh Nehri ile birleşir. Planlanan EİH güzergahı genellikle tarım alanlarından geçmekte olup; S8-S80 noktaları arasında Oltu Çayı nın bir kolu olan Darıca Çayı bulunmakta olup; tel atlaması söz 37

52 konusu olacaktır. Ayvalı HES şalt sahasında bulunan S1 noktasının Oltu çayına mesafesi yaklaşık 750 metredir. S13 noktasının Tortum Çayı na mesafesi ise 800 metredir. Bölgede yeraltı ve yerüstü suyuna rastlanılmasına rağmen yapılacak güzergah boyunca inşaatı etkileyecek herhangi yeraltı veya yerüstü suyu bulunmamaktadır. EİH tesisi sırasında kurulacak direkler, dere üst şev çizgisinden itibaren en az 10,00 metre mesafe bırakılarak dikilecek, dere yataklarını üstten geçecek EİH yüksekliği temizlik yapacak iş makinelerinin Boom yüksekliğini karşılayacak seviyede olacaktır. Bu bağlamda DSİ 8. Ve 26. Bölge Müdürlükleri ile koordineli çalışılacaktır. IV.2.5. Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprağın Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflaması, Erozyon, Mera, Çayır, Toprağın Mevcut Kullanım Durumları vb.), (5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanununa Göre Gerekli İzinlerin Alınması) Erzurum İli Genel Toprak Yapısı Erzurum ili toprak yapısı itibariyle ; Alüvyal Topraklar, Hidromorfik Alüvyal Topraklar, Organik Topraklar, Kahverengi Orman Toprakları, Kireçli-Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları, Kırmızı Kestane Renkli Topraklar, Kahverengi Topraklar, Bazaltik Topraklar, Yüksek Dağ-Çayır Toprakları olmak üzere dokuz ana gruba ayrılmaktadır. Toprak Bünyesi : Bitkilerin, gelişip büyümeleri için gerekli olan besin maddeleri ve suyun tutulması ile havalanma ve su geçirgenliğinde en önemli etkendir. Saturasyon (işba) yüzdesine göre yapılan sınıflandırmada tarım topraklarının kum, % 70,9 tın, % 14,3'ü killi-tın ve % 1,8'i ise kil bünyeye sahiptir. Bu dağılım tarım için uygun toprak bünyesi varlığını göstermektedir. Güzergahın isabet ettiği Artvin ili genel toprak yapısına bakılacak olursa; Kuzey Anadolu orojenik kuşağı dahilinde yer almaktadır. Bölgenin en eski arazisini meydana getiren metamorfik seri, Çoruh Nehrinin aşağı kesimlerinden başlayarak Sirya üzerinden kuzeydoğuya doğru yayılmaktadır. Seri içerisinde kuvars, piritli siyah şist, metamorfoze olmuş lavlar, mikaşistler, kloritli, biyotitli ve feldspatlı şistler, kloritli ve biyotitli gnayslar ve bunların içine sokulmuş iri taneli, pembe renkli granit ve granodioritler bulunmaktadır. Metamorfik serinin üstüne gelen Jura alt kretase serisi gelmektedir. Bu seri alt kısımlarında koyu renkli diabaz, serpantin, andezit, marnlı ve tüflü kalkerlerden meydana gelmektedir. Artvin İl merkezinde görülen kırmızı renkli tabakalar bu seriye aittir. Serideki konglomeralar üst kısımlarda kırmızı ve ince taneli gre haline dönüşmektedir. Konglomeranın çakılları arasında, koyu renkli bazik lavlar, kırmızı radyolarit marn parçaları ve gri renkli kalkerler yer almaktadır. Artvin ve yöresinin en büyük jeolojik ünitesi üst kretase volkanik serisi ve volkanosedimanter serisidir. Bu seri, asit ve nötr lavlarla bunlara ait anglomera ve tüflerden, bunlar arasında ince yataklar halinde yer alan ve çoğunluğu kırmızı renkli olan marn ve kalker tabakalarından meydana gelmektedir. Lav serisi içerisinde dasit, andezit, kiparit, kuvarsporfirler bulunmaktadır. Artvin İlinde yayılan topraklar altı grupta toplanmaktadır. Bunlar, kahverengi ve kireçsiz kahverengi orman toprağı, kırmızı topraklar, sarı podzolik topraklar, yüksek dağ çayır toprakları, alüviyal ve koluviyal topraklardır. Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu hükümleri gereğince, Erzurum ve Artvin 38

53 Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğünden Tarım Dışı Amaçla Arazi Kullanım İzni alınacaktır. TEİAŞ Genel Müdürlüğü, direklerin inşaatı esnasında, direklerin isabet ettiği tarım arazilerinin sahiplerine zararların yüklenici firma tarafından karşılanacağını taahhüt etmektedir. Güzergahın isabet ettiği Kamulaştırma Alanı ve İnceleme Koridoru Toprak Özellikleri, Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıfları ve Şimdiki Arazi Kullanım Şekli Tabo IV ve Tablo IV de detaylı olarak verilmiştir. 39

54 Tablo IV Kamulaştırma Alanı Toprak Özellikleri KAMULAŞTIRMA ALANI TOPRAK ÖZELLİKLERİ BÜYÜK TOPRAK GRUBU KAHVERENGİ ORMAN TOPRAKLAR (M) DİĞER ALAN m 2 TOPLAM ALAN m , , ,726 GÜZERGAH UZUNLUĞUNA ORANI % 82,14 17,86 100,00 TOPRAK SINIFI ALAN m 2 IV VII VIII TOPLAM ALAN m , , , ,726 GÜZERGAH UZUNLUĞUNA ORANI % 8,95 73,19 17,86 100,00 ŞİMDİKİ ARAZİ KULLANIMI ALAN m 2 BS:BAHÇE (SULU) N:KURU TARIM (NADASSIZ) O:ORMAN DİĞER TOPLAM ALAN m , , , , ,726 GÜZERGAH UZUNLUĞUNA ORANI % 6,72 2,24 73,19 17,86 100,00 Kaynak: Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (2013) 40

55 Tablo IV İnceleme Alanı Toprak Özellikleri BÜYÜK TOPRAK GRUBU ALAN m 2 ALÜVYOL TOPRAKLAR (A) GRİ KAHVERENGİ PODZOLİK TOPRAKLAR (G) KOLÜVYAL TOPRAKLAR (K) KAHVERENGİ ORMAN TOPRAKLAR (M) DİĞER TOPLAM ALAN m , , , , , GÜZERGAH UZUNLUĞUNA ORANI % 0,46 1,98 0,11 78,48 18,97 100,00 TOPRAK SINIFI ALAN m 2 II III IV VI VII VIII DİĞER TOPLAM ALAN m , , , , , , , GÜZERGAH UZUNLUĞUNA ORANI % 0,46 2,09 3,46 3,88 71,13 18,92 0,05 100,00 ŞİMDİKİ ARAZİ KULLANIMI ALAN m 2 B:BAHÇE (KURU) BS:BAHÇE (SULU) F:FUNDALIK M:MER'A N:KURU TARIM (NADASSIZ) O:ORMAN S:SULU TARIM DİĞER TOPLAM ALAN m , , , , , , , , GÜZERGAH UZUNLUĞUNA ORANI % 21,23 29,60 15,18 1,09 12,65 11,82 1,11 7,32 100,00 Kaynak: Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (2012) 41

56 IV.2.6. Tarım Alanları (Tarımsal Gelişim Proje Alanları, Özel Mahsul Plantasyon Alanları, Sulu ve Kuru Tarım Arazilerinin Büyüklüğü, Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları), Güzergahın isabet ettiği Erzurum ili arazi varlığı Tablo IV de verilmiştir. Tablo IV Erzurum İli Arazi Varlığı Tablosu ALANI (Ha) TOPLAM ALANA ARAZİ ÇEŞİDİ ORANI % -Tarıma Elverişli Arazi 460, A)Kullanılan Arazi 288, ) Tahıl Alanı 159, ) Yem Bitkileri Alanı 35, ) Endüstri Bitkileri 14, Alanı ) Baklagil Alanı 2, ) Sebze Alanı 1, ) Meyve Alanı 1, B)Nadas Alanı 72, )Kullanılmayan Alan 171, Çayır Alanı 74, Mera Alanı 1,548, Orman-Koru-Fundalık 221, Yerleşim Alanı 22, Tarıma Elverişsiz Alan 179, OPLAM ALAN 2,506, Kaynak : Erzurum Çevre Durum Raporu(2011) TARIMA ELVERİŞLİ ALAN İÇİNDEKİ ORANI Erzurum ilinde arazilerin bir kısmı kabiliyetlerine uygun olarak kullanılmamaktadır. Örneğin; Sulu tarım uygulamasıyla çok daha fazla gelir sağlanabilecek tarımsal potansiyeli yüksek I. ve II. sınıf araziler kuru tarım yada çayır arazisi olarak kullanılırken mer'a olarak kullanılması gereken potansiyeli düşük VI. ve VII. sınıf araziler kuru tarım arazisi olarak kullanılmaktadır. Kültüre elverişli arazi kullanımı Tablo IV de verilmiştir. Tablo IV Kültüre Elverişli Arazi Kullanımı Kullanım Şekli Alanı (da) Tarla Arazisi Meyvelikler+Bağ Sebzelikler Nadas Kullanılmayan Tarım Arazisi TOPLAM Kaynak: Erzurum Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü(2013) Güzergahın isabet ettiği Uzundere, Olur ve Oltu ilçelerine ait detaylı tarımsalbilgiler Tablo IV de verilmiştir. Tablo IV Tarımsal Veriler ilçeler Toplam Tarım Alanı(da) Çayır Mera(da) Orman (da) Tarım Dışı(da) Yüzölçüm (da) Kuru Sulu Uzundere Oltu Olur Kaynak: Erzurum Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü(2013) 42

57 Güzergahın isabet ettiğ Artvin ili Yusufeli ilçesi tarımsal arazi varlığı incelenecek olursa; Artvin İlinde orman arazisi olarak nitelendirilen ve ilin %59,1 ini oluşturan hektarlık araziler kereste ve diğer orman ürünleri üretimine elverişli ağaçların sık veya seyrek olarak bulunduğu alanlardır. Kereste üretimine elverişli olmayan, ancak bodur ağaç ve çalılardan ibaret olan ve fundalık olarak nitelendirilen araziler ise hektarlık alanları ile il yüzölçümünün %5,4 ünü teşkil etmektedir. Böylece orman ve fundalıklar ilin %64,5 ini, yani yaklaşık 2/3 ü oluşturmaktadır. İl içinde meraların yüzölçümü hektar ve oranı %13,8 dir. Çayır hemen hemen hiç yoktur. (sadece 87 ha.) Çıplak kaya ve molozlar ve ırmak taşkın yatakları gibi toprak örtüsünün bulunmadığı hali araziler hektar alan ile %9,3 lük bir oran teşkil etmektedir. Oranı %0,3 olan yerleşim alanlarının yüzölçümü 2376 hektardır. Göl ve akarsu gibi açık su yüzeylerinin yüzölçümü sadece 95 hektardır. İlde çeşitli tarım uygulaması yapılan arazi hektar tutmakta ve %12,1 lik bir oran teşkil etmektedir ki bu oran Hakkâri den sonra en düşük tarım arazisi oranıdır. Bu arazilerin il yüzölçümünün 56,0 sını teşkil eden hektarlık kısmı kuru tarıma ayrılmıştır. Sulanan araziler hektar ile %2,2 lik bir orana sahiptir hektar tutan bağ ve bahçeler %1,2 lik bir oran teşkil etmektedir. Çay zeytin ve fındık alanları olarak ilin %2,7 sini oluşturmaktadır. Tablo IV Artvin İli Arazi Varlığı Arazi Kullanma Durumu Alan (ha) % Orman ,1 Çayır-Mera ,8 Hali arazi ,3 Kuru Tarım ,0 Fundalık ,4 Özel Ürün ,7 Sulu Tarım ,2 Bağ-Bahçe ,2 Yerleşim Alanı ,3 Su Yüzeyleri 95 0,0 Kaynak: Artvin Çevre Durum Raporu (2011) TEİAŞ Genel Müdürlüğü direklerin inşaatı sırasında direklerin isabet ettiği tarım arazilerinin sahiplerine yapılan inşaat çalışmalarında bağ bahçelerinde olabilecek zararların karşılanacağını taahhüt etmektedir. Bu zararlar için yer sahiplerinin bölgedeki İletim Tesis ve İşletme Grup Müdürlüğü ne başvurmaları halinde TEİAŞ Genel Müdürlüğü Yüklenici Firma ile irtibata geçerek (gerektiğinde Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü tarafından görevlendirilecek bir uzman incelemesi ile zararı tespit ettirerek) hasar karşılıklarının arazi sahiplerine ödenmesi sağlanacaktır. Ayrıca TEİAŞ Genel Müdürlüğü Kamulaştırma Kanunu gereğince gerek direk yerleri ve gerekse hattın altında kalan alanlar ile ilgili kamulaştırma planı doğrultusunda mülkiyet ve irtifak hakkı için istimlak komisyonu marifetiyle kamulaştırmaları yaparak hak 43

58 sahiplerine arazi bedellerini ödeyecektir. Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu hükümleri gereğince Artvin ve Erzurum Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü ve/veya Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ndan gerekli izinler alınacaktır. Proje kapsamında 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamına giren alanların kullanılması durumunda, çalışmalara başlanmadan önce gerekli izinler alınacaktır. IV Mera Vasfında Olan Yerler Mevcutsa 4342 Sayılı Mera Kanunu Hükümleri, zeytinlik olan yerler için 3573 sayılı Zeytinlerin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması ve ek 4086 sayılı Zeytincilik Kanunu Hükümleri ile 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu Hükümlerine göre irdelenmesi. Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ortamında, koordinatlı bir şekilde hazırlanan Orman Meşcere Haritası ve Arazi Varlığı Haritası nın bir arada değerlendirilmesi sonucu elde edilen verilere göre, planlanan enerji iletim hattı güzergahının 37 ha ı mera alanından geçmektedir. Proje güzergahında ki mera alanlarının kullanılması durumunda 4342 sayılı Mera Kanunu nun 14. maddesi gereğince, fiilen yatırıma başlanmadan önce, söz konusu mera alanlarının tahsis amacı değişikliği ile ilgili olarak, Erzurum ve Artvin Valiliklerine (Valilik Mera Komisyonuna) müracaat edilerek gerekli izinler alınacaktır. Proje kapsamında; 4342 sayılı Mera Kanunu, 573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanun ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği hükümlerine uyulacak ve arazi tahsisi için gerekli izinler alınacaktır. IV Arazi Vasfı İle İlgili Bilgiler (Tapu Kayıtları), 1/ Ölçekli ve 1/5.000 Ölçekli Alanların İşaretlenmiş Olduğu Onaylı (Koordinatlı) Harita ve Vaziyet Planı TÜGEM Toprak ve Arazi Varlığı Haritası verilerine göre kamulaştırma alanı içerisinde yaklaşık 2 ha bahçe(sulu), 22 ha fundalık, 37 ha mera, 19 ha lık alan ise orman alanı bulunmakta olup arazilerin net olarak miktarları kamulaştırma planlarından sonra kesinleşecektir. Proje güzergahında bulunan büyük toprak grupları, şimdiki arazi kullanımları ve sınıfları Tablo IV ve Tablo IV de gösterilmiştir. 1/ ölçekli proje güzergah haritası Ek-2 de sunulmuştur.(bkz. Ek-2) Orman Meşcere Haritası ve ÇED İnceleme Değerlendirme Formlarına göre ise toplam 4 km lik orman alanının projeden etkileneceği belirtilmiştir. Arazilerin mülkiyetleri, kamulaştırma planları ve direk tipleri belirlendikten sonra kesinlik kazanacak olup, Kamulaştırma gereğince, kamulaştırma planı doğrultusunda gerek mülkiyet için ve gerekse irtifak tesisi için öncelikle anlaşma yoluna gidilecek, anlaşma sağlanamaması durumunda ise açılan dava sonucu oluşturulan bilirkişi heyeti tarafından belirlenen arazi bedeli karşılığında kamulaştırma yapılacaktır. IV.2.7. Orman Alanları ( orman alanı miktarı(m 2 ), ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/ ölçekli Meşcere haritası, Orman Bölge Müdürlğü görüşü ile ÇED inceleme değerlendirme formu, 6831 Sayılı Orman Kanununun 17. Maddesi gereğince izin alınacağının girilmesi v.b.) 44

59 Orman Genel Müdürlüğünden sayısal ortamda temin edilen Orman Mesçere Haritaları (Ek-4) üzerinde yapılan incelemelere göre 23 km uzunluğunda tesis edilmesi planlanan EİH nin yaklaşık 4 km lik kısmı orman alanlarından geçmektedir. Projenin tesisi sırasında güzergâh eksen olmak üzere güzergâhın 25 m sağından 25 m solundan yaklaşık 50 m genişliğinde bir koridorun inşaat çalışmalarından yoğun etkileneceği öngörülmektedir. Proje inceleme alanı içerisinde bulunan ve projeden etkilenecek orman alanlarına ait özellikler Tablo IV de verilmiştir. Proje inceleme alanı (5 km genişliğinde ki koridor) içerisinde değişik oluşturmayan bozuk koru ve baltalık işletme sınıfında Ardıç ve Sarıçam ormanları, koru sarıçam ormanları ile sarıçam ve diğer yapraklılardan oluşan ağaçlandırma sahası bulunmaktadır. Proje ağaçlandırma sahası içerisinden geçmemekte olup bozuk koru ve baltalıklardan geçmektedir. Projenin ormanlık alandan geçen kısmı yaklaşık m 2 dir. Proje kapsamında tesisi planlanan direklerden yaklaşık 12 adedi orman alanlarına tesis edilecektir. Erzurum ve Artvin Orman Bölge Müdürlüklerinden görüşler ile birlikte ÇED İnceleme Değerlendirme Formları temin edilmiş olup; (Ek-11) Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü: 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH projesinin gerçekleştirilmesinde, Erzurum Orman İşletme Müdürlüğü teknik ve idari sınırları dahilindeki devlet ormanları içerisinde yer alan bölümleri için, idareden izin alınması kaydı ile sakınca görülmemiştir. Artvin Orman Bölge Müdürlüğü: 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH projesi incelenmiş olup Erzurum sınırları içerisinde kalmaktadır. yönünde görüş bildirmişlerdir. Orman alanları için kamulaştırma yapılamayacağından projenin inşaat çalışmalarına başlanılmadan önce 6831 Sayılı Orman Kanununun 17. Maddesi gereği gerekli izinler alınacaktır. Tablo IV.2.7.1Projeden Etkilenecek Orman ve Diğer Alanlara Ait Özellikler (Mesçere Tipi, Kapalılık, Çağ vs.) Mesçere Tipi Kapalılık Çağ Sınıfı İnceleme Koridoru Alanı (m 2 ) AgYaÇs0a ,742 BAr ,155 BAr/BKBt ,116 BAr/BKBt-T ,506 BArÇs ,427 BAr-E ,605 BAr-OE ,258 BÇs ,463 BÇs/BKBt ,145 BKBt ,916 BKBt-OE , ,585 BKBt-T ,226 Çs0a 1 A ,431 Çsb3 3 B ,79 Çsbc1 1 B 16629,206 Çsbc2 2 B 10691,547 Çsbc3 3 B ,165 Etki Alanı (m 2 ) 45

60 Çsc3 3 C ,734 Çscd2 2 C İs ,442 Ku ,513 Me ,965 OT ,995 OT-OE , ,353 OT-T ,797 Su ,649 T , ,948 YaÇsa0 1 A ,42 Z , ,588 Z-is ,478 Genel Toplam , ,469 Orman Mesçere Haritası nda bulunan sembollerin açıklaması aşağıdaki gibidir: Çs : Sarıçam B : Bozuk Meşçere M : Meşe E : Erozyon Sahası Ar : Ardıç OT : Orman Toprağı Ag : Ağaçlandırma Sahası T : Taşlık Alanlar İs : İskan Alanları Z : Ziraat Su :Su yüzeyleri Ku : Kumul Ya :Yapraklı Ağaçlandırma Sahası a ( Gençlik ve Sıklık Çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m. deki) çapları 7,9 cm. ye Kadar olan ağaçlar b (Sırıklık ve Direklik Çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m. deki) çapları 8 19,9 cm. arasındaki ağaçlar c (İnce Ağaçlık Çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m. deki) çapları 20 35,9 cm. arasındaki ağaçlar d (Orta ağaçlık Çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m. deki) çapları 36 51,9 cm. arasındaki ağaçlar e (Kalın Ağaçlık çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m. deki) çapları 52 cm. ve daha kalın olan ağaçlar 0 (Boşluklu Kapalı) : Tepe kapalılığı %10 dan daha az olan mesçereler 1 (Gevşek Kapalı) : Tepe kapalılığı %11-%40 arası olan mesçereler 2 (Orta Kapalı) : Tepe kapalılığı %41-%70 arası olan mesçereler 3 (Kapalı ve Tam Kapalı) : Tepe Kapalılığı %71-%100 arası olan mesçereler 46

61 IV.2.8. Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Arkeolojik, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mer a Kanunu Kapsamındaki Alanlar) Güzergahın isabet ettiği Erzurum ili genel olarak incelenirse Milli Park olarak Uzundere ilçesine bağlı 2005 yılında tesis edilen Zuvar Boğazı 4,50 ha lık bir alana sahiptir. Tortum ilçesine bağlı Şenyurt Kabakdüzü 2012 yılında tesis edilmiş olup 3 ha lık bir alana sahiptir. Tortum, Tutmaç ve Obayayla, Şendurak ve Uzunoluk Milli Parkları mevcuttur. Olur ilçesinde ise Akdağ Milli Parkı 5 ha lık bir alanı kapsamaktadır yılı itibariyle orman içi dinlenme yeri ifadesi teknik izahname yayınlandıktan sonra Piknik ve Mesire Yeri haline dönüştürülmüştür. Yaban Hayatı Koruma Alanları: Oltu ilçesi Damlıca Dağı mevkiinde 1987 yılında kurulan ha lık alanda Yaban Keçisi mevcuttur. Kültür ve Tabiat Varlıkları: Olur ilçesinde; Faik ALBAYRAK evi, Kale, Kiliseler, Karacasu Köyü Kalesi, Kule Kalıntısı bulunmaktadır. Oltu ilçesinde; Gözetleme Kulesi, Penek Köprüsü, Güney ve Kuzey Kaleler, Orucak Köyü Kalesi, Aslan Paşa Camii Medreseleri, Bahçeli Kışla Kilisesi, Kinopsi Manastırı Elmadüzü Köyü, İğdeli Köyü Kalesi Şapeli, Hamamlar, Aslan Paşa Haziresi, Oltu Şehitliği, Aslan Paşa Hamamı, Penek-İriağaç Oğlan Kalesi, Ünlü Kaya Köyü Kalesi, Pernek-İriağaç Oğlan Kalesi, Mısrı Zinnun Kümbeti, Aslanpaşa Camii bulunmaktadır. Erzurum Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünün yazısındada belirtildiği gibi güzergah herhangi bir sit alanı içerisinde yer almamakta olup korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil kaydı bulunmamaktadır.2863 sayılı yasa kapsamına giren herhangi bir kültür varlığına rastlanmamıştır. Ancak raslanılması durumunda en yakın Müze Müdürlüğü yada Mülki İdare Amirliğine haber verilecektir. İl sınırları içerisinde hassas kirlenme bölgeleri bulunmamaktadır. Güzergah alanında 2872 Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri olarak tespit ve ilan edilen alan bulunmamaktadır. Ülkemiz mevzuatı uyarınca korunması gerekli alanlardan Erzurum İli içerisinde; 2872 Sayılı Çevre Kanunu nun 9. maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri olarak tespit ve ilan edilen alan bulunmamaktadır. Milli Park olarak, sınırlarının bir kısmı Erzurum İl sınırları içerisinde kalan Sarıkamış Allahüekber Dağları Milli Parkıdır Yılı itibariyle orman içi dinlenme yeri ifadesi, teknik izahname yayınlandıktan sonra Piknik ve Mesire Yeri haline dönüştürülmüştür tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ile İlimiz bünyesinde iki adet Sulak Alan bulunmaktadır. Mevcut sulak alanlar ise, 2005 yılında yapılan Yakutiye ilçesindeki ha lık alanda bulunan Erzurum Bataklıkları ve 350 ha lık alanda bulunan Uzundere ilçesindeki Tortum Gölüdür. İnceleme koridoru içerisinde sulak alan bulunmamaktadır. 47

62 Turizm Alan ve Merkezleri:Tarih boyunca Huriler, Urartular, Kimerler, İskitler, Medler, Persler, Partlar, Romalılar, Bizanslılar, Sasaniler, Araplar, Selçuklular, Moğollar, İlhanlılar ve Safeviler gibi çeşitli kavim ve milletler tarafından idare edilmiş bir yerleşim merkezidir yılından 1923 yılına kadar Osmanlı İmparatorluğunun hüküm sürdüğü Erzurum da bu tarihten itibaren Türkiye Cumhuriyetinin Doğu Anadolu daki önemli kültür ve ticaret merkezlerinden biri olma özelliğini taşımaktadır. Mustafa Kemal Atatürk ün önderliğinde Kurtuluş Savaşı nın meşalesi ilk defa 23 Temmuz 1919 da Erzurum da yakılmıştır. Coğrafi ve stratejik konumundan dolayı Erzurum, tarihinin her döneminde önemli bir merkez olma özelliğini korumuş ve bir çok tarihi olaylara sahne olmuştur. Bu kesimde, belirlenen amaçlar doğrultusunda Erzurum daki turizm potansiyeli ortaya çıkarılmıştır. Çalışma, turizm sektörünün Erzurum da gösterdiği çeşitlilik göz önüne alınarak belirli sınıflar halinde yapılmıştır. Erzurum ili günümüzde henüz harekete geçirilmemiş ve söktürün hizmetine sunulamamış pek çok olanağa sahiptir. Bunlar; ilin, doğal değer ve güzelliklerinden kültürel birikimlerine, arkeolojik ve tarihi eserlerinden canlı iş hayatına kadar çeşitlenebilmektedir. Bu çeşitlilik potansiyelin ve çalışmanın bütünlüğü için gruplara ayrılmıştır. Erzurum un turizm söktörü potansiyeli genelde 10 grup halinde toplanabilmektedir. Bunlar; Kış ve Kayak Turizmi, Kaplıca ve Kür Turizmi, Rafting ve Akarsu Sporları, Tarih ve Kültür Turizmi, Yayla Turizmi, Dağcılık, Avcılık, İzcilik, Doğa Yürüyüşü ve Kamp Turizmi, Kutsal Su Turizmi (Dumlu Baba Suyu), Günübirlik Turizm, Göl Turizmi, Su Sporları ve Spor Turizmi, Gençlik ve Kongre Turizmidir. Güzergahın isabet ettiği Artvin ili Yusufeli ilçesi ve EİH güzergahı inceleme koridoru alanında Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Sulak Alan, Özel Koruma Alanı, Kültürel ve Doğal Miras Statüsü Verilmiş Alanlar, Biogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezerv Alanları bulunmamaktadır. Projenin 5 km lik inceleme alanı içerisinde 2872 sayılı Çevre Kanunu Özel Çevre Koruma Bölgeleri başlığında tanımlanmış alan ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu na giren Milli Parklar, Tabiatı Koruma Alanları, Tabiat Anıtları, Tabiat Parkları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar bulunmamaktadır. IV.2.9. Flora ve Fauna (Türler, Endemik Özellikle Lokal Endemik Bitki Türleri, Doğal Olarak Yaşayan Hayvan Türleri, Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan Türler; Nadir ve Nesli Tehlikeye Düşmüş Türler ve Bunların Yaşama Ortamları, Av Hayvanlarının Adları, Populasyonları ve Bu Türler İçin Alınan Merkez Av Komisyonu Kararları) Proje Alanı Üzerindeki Vejetasyon Tiplerinin ve Örnekleme Alanlarının Bir Harita Üzerinde Gösterilmesi, Projede Faaliyetten Etkilenecek Canlılar İçin Alınması Gereken Koruma Tedbirleri (İnşaat ve İşletme Aşamalarında).(Flora ve Fauna arazi çalışmasının hangi tarihlerde ve kim tarafından yapıldığının belirtilmesi IV Flora Fitocoğrafik Bölge Faaliyet alanı, Avr. - Sib. Ele (Karadeniz) Fitocoğrafik Bölgesi içinde kalmaktadır. Avr. - Sib. Ele Fitocoğrafik Bölgesi, genel olarak Karadeniz nemli ılıman ve nemli soğuk iklimin etkili olduğu kuzey bölgelerimiz ile Gelibolu ve Biga yarımadaları dışında, Marmara Bölgesi ni (Trakya dahil) kapsar. Trakya da Yıldız dağlarının kuzey ve Marmara Bölgesi nin doğu ve güney bölümlerindeki dağların kuzeye bakan yamaçları ile Kuzey Anadolu kıyı şeridinde yaprağını döken, çoğunlukla mezofit vejetasyon formasyonları 48

63 yaygındır. Aynı zamanda fenarofit ve hemikriktofit ler de yer alır. Doğu Karadeniz kıyı şeridinde çok az olan Akd.Ele kökenli elemanlar da, 200 m ye kadar yükselen kıyı kuşağında yaygındır. Ülkemiz coğrafi konum itibariyle başta çeşitli iklimlerin etkisi altındadır. Nitekim, kuzeyde Kuzey Anadolu ve Yıldız (Istranca) dağları kuşağının kuzeye, özellikle Karadeniz e bakan yamaçlarında okyanusal; Marmara denizi çevresi, Ege bölümü ve Akd.Ele Bölgesi nde Akd.Ele; İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu da karasal iklim şartları hüküm sürmektedir. Böylece Anadolu ve Trakya nın kuzeyi okyanusların doğusunda kıtaların batısında hüküm süren nemli ılıman; Ege ve Akd.Ele subtropikal; Anadolu nun orta ve doğu bölgeleri, kıtaların iç kısımlarında hüküm süren karasal iklimlerin toplandığı bir ülkedir. Yüksek dağlık alanlarda ise daha kuzey enlemlerde etkili olan soğuk iklim şartları görülür. Bu nedenle Türkiye de bitki örtüsü açısından farklı alanların ve fitocoğrafya bölgelerinin bulunması, doğal şartların bir gereğidir. Genel bir değerlendirme ile, Türkiye nin kuzeyi bir bütün olarak Avr. - Sib. Ele Flora Bölgesi ne girer. Kuzeyde Ordu nun doğusunda itibaren Doğu Karadeniz Bölümü Kolşik, batı kesimleri ise aynı flora aleminin Öksin alt flora veya bölümleri içinde kalır. Marmara denizinin kuzey kıyıları ile, Ege ve Akd.Ele bölgeleri, Doğu Akd.Ele Flora alemini oluşturur. İç ve Doğu Anadolu bölgeleri Turan-Önasya veya İr. - Tur. Ele. Flora Bölgesi ne, Güneydoğu Anadolu nun step alanları da İr. - Tur. Ele. Flora Bölümü ne girer. Kısaca Türkiye; Avr. - Sib. Ele, Akd.Ele ve İr. - Tur. Ele. flora bölgelerinin bir ararda bulunduğu bir ülkedir. Bununla beraber ülkemizde, yükseklik ve bakı şartları, bu flora bölgelerinin birbirinden kesin çizgilerle ayrılmasını güçleştirmektedir. Zira, Öksin flora bölümünde dağların güneye bakan yamaçlarında kuru ormanlar, vadi ve depresyonlarda kurakçıl çalılar bulunur. Aynı şekilde Akd.Ele Bölgesi nde, Nur (Amanos) dağlarında olduğu gibi, kuzeye bakan yamaçlarda ve yüksek yerlerde Öksin elemanlarından ibaret bitki birlikleri ve fizyonomik görünüm itibariyle ot, çalı, ağaç toplulukları şeklinde oluşan formasyonlar yer alır. Böylece, lokal alanlarda barınmış ve uygun ekolojik şartlarda hayatiyetlerini sürdüren değişik flora parçaları da bulunur. AKD. AV.-SİB. AV.-SİB. İR.-TUR. İR.-TUR. AKD. AKD. Şekil IV Türkiye deki Fitocoğrafik Bölgeler ve Anadolu Diyagonali (Çaprazı) (AV.-SİB.: Avrupa Sibirya Bitki Coğrafyası Bölgesi, AKD.: Akd.Ele Bitki Coğrafyası Bölgesi, IR.-TUR.: İran Turan Bitki Coğrafyası Bölgesi) 49

64 Şekil IV Faaliyet Alanın Grid Kareleme Sistemindeki Yeri Proje alanı ve çevresinin florasını tespit edebilmek için literatür araştırmasından faydalanılmış olup faaliyet alanı, Grid Kareleme Sistemine göre A8 karesinde yer almaktadır. Raporun flora kısmı oluşturulurken, TÜBİTAK tarafından hazırlanan Türkiye Bitkileri Veri Servisi nden ( ve Davis in Flora of Turkey and East Aegean Islands adlı eserinden yararlanılmıştır. Literatür çalışmaları sonucu faaliyet alanı ve yakın çevresinde bulunan ve bulunması muhtemel türler Tablo IV de verilmiştir. Bu çalışmada, türlerin endemizm ve nadirlik durumu, tehlike sınıfları, habitatları ve hangi fitocoğrafik bölge elementi oldukları belirtilmiştir. Flora Türlerinin Fitocoğrafik Bölgelere Göre Dağılımı Faaliyet alanı ve etki alanında bulunan taksonların fitocoğrafik bölgelerinin belirtilmesinde çeşitli kısaltmalar kullanılmıştır. Buna göre; Avrupa-Sibirya Elementi (Avr. - Sib. Ele. Elementi ni), İran-Turan Elementi (İr. - Tur. Ele. Elementi ni), Akdeniz Elementi (Akd. Ele Elementi ni) ve Karadeniz (Kdz.Ele Elementi ni) ifade etmektedir. Geniş yayılışlı ya da fitocoğrafik bölgesi tam olarak bilinmeyenler için (-) işareti çekilmiştir. Flora listesinde yer alan tür ve tür altı kategorideki 318 adet bitkinin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımı; İr. - Tur. Ele. 48, Avr. - Sib. Ele. 42, Akd. Ele. 9 ve Kdz. Ele. 52 şeklindedir. Geri kalan 167 tür ise kozmopolit veya fitocoğrafik bölgesi belirsizler kategorisinde yer almaktadır. 50

65 Şekil IV Fitocoğrafya spektrumu Şekil IV En çok bulunan familyaların spektrum Endemizm ve Nadirlik Türkiye, kıtalararası geçiş bölgesi konumunda bir ülke olması sebebiyle endemik ve nadir bitkiler bakımından zengindir. Ülkemizde tespit edilen toplam bitki türünün yaklaşık % 30 unu endemik türler oluşturmaktadır. Endemik ve nadir bitki türleri için Ekim, T. ve arkadaşları (2000) tarafından hazırlanan Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı adlı yayında kullanılan 1994 IUCN Red Data Book kategorileri aşağıda açıklanmıştır. 51

66 EX: Tükenmiş EW: Doğada Tükenmiş CR: Çok Tehlikede EN: Tehlikede VU: Zarar Görebilir DD: Veri Yetersiz NE: Değerlendirilemeyen LR: Az Tehdit Altında; Gelecekte durumlarına göre tehdit açısından sıralanabilecek 3 alt kategorisi vardır. 1) cd- Conservation Dependent (Koruma Önlemi Gerektiren): 5 yıl içerisinde yukarıdaki kategorilerden birisine girebilecek taksonlar bu gruptadır. 2) nt- Near Threatened (Tehdit Altına Girebilir): Bir önceki kategoriye konamayan ancak VU kategorisine konmaya yakın aday olan bitki türleri bu grupta yer alır. 3) Ic- Least Concern (En Az Endişe Verici): Herhangi bir koruma gerektirmeyen ve tehdit altında olmayan bitki türleri bu kategoride yer alır. Flora Türlerinin Endemizm ve Tehlike Sınıfları Açısından Durumu Enerji iletim hattı güzergahı ve inceleme alanı (güzergahın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğindeki koridor) ile planlanan alanda literatür çalışması sonucu tespit edilen bulunması muhtemel; endemik bitki türleri ve kategorileri; Acer divergens PAX var. trilobum YALT. VU, Sempervivum staintonii MUIRHEAD VU, Bupleurum schistosum WORONOW VU, Centaurea taochia SOSN. CR, Campanula troegerae DAMBOLDT EN, Salvia huberi HEDGE LR(cd) ve Asperula woronowii KRECZ. VU şeklinde, nadir bitki türü olarak Tanacetum coccineum (WILLD.) GRIERSON subsp. chamaemelifolium (SOMM. ET LEV.) GRIERSON VU olarak tespit edilmiştir. Diğer türler herhangi bir kategorisinde bulunmamaktadır. Bern Sözleşmesi ile Koruma Altındaki Bitki Türleri Türkiye, Bern Sözleşmesi olarak bilinen Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi ne tarihinde üye olmuştur. Sözleşmenin amacı doğal bitki ve hayvan türlerini ve bunların doğal yaşam ortamlarını korumak ve bu amaçla üye ülkeler arasında işbirliği yapmaktır. Sözleşmeye imza atan ülkeler, tehlike altında bulunan bitki ve hayvan türlerini ve doğal yaşam ortamlarını korumak amacıyla gerekli yasal ve idari önlemleri almakla yükümlüdür. Çalışma alanında Bern Sözleşmesi ile koruma altına alınan herhangi bir bitki türü bulunmamaktadır. 52

67 Tablo IV Faaliyet Üniteleri Sahaları ve Etki Alanında Bulunan ve Bulunması Muhtemel Flora Türleri, Habitatları, Endemizm ve Nadirlik Durumu, Fitocoğrafik Bölgesi, IUCN Red Data Book Kategorileri Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Lycopodiaceae Lycopodium clavatum L. Gölgelik Rhodedendron çalılığı, kayın ormanı Lycopodium alpinum L. Yamaç, sırt, çimen Sinopteridaceae Cheilanthes persica (BORY) KUHN Kuru kireçtaşı ve metamorfik kaya çatlakları Adiantaceae Adiantum capillus-veneris L. Kireçtaşı çatlakları, çimenlik, bazik toprak Thelypteridaceae Thelypteris dryopteris (L.) SLOSSON Çağıllık, orman kaya arası Thelypteris phegopteris (L.) SLOSSON Gölgeli kaya çatlakları ve kaya arası Aspleniaceae Asplenium trichomanes L. Kaya arası, kalkerli ve kalkersiz duvar Asplenium adiantum-nigrum L. Gölgeli kaya, duvar, kenar Asplenium septentrionale (L.) HOFFM. subsp. septentrionale (L.) HOFFM. Kaya çatlakları, kireçtaşı dışı Asplenium ruta-muraria L. Kireçtaşı çatlaklar, duvar Athyriaceae Athyrium distentifolium TAUSCH EX OPIZ Kayalık dağlık alanlar Cystopteris fragilis (L.) BERNH. Bazik kaya çatlakları, nemli koru, gölgelik kaya arası, dağ çatlakları Cystopteris dickieana SIM Matteuccia struthiopteris (L.) TOD. Koruluk vadi

68 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Pinaceae Picea orientalis (L.) LINK Karışık orman Pinus sylvestris L. var. hamata STEVEN Tepe yamaç, orman Av. Sib. Ele. - - Cupressaceae Juniperus communis L. var. communis Volkanik kaya, orman kenarları Juniperus excelsa M. BIEB. subsp. excelsa RANUNCULACEAE Tepe ve dağların kurak kayalık yamaçları. Toros dağlarında çoğu kez ağaç sınırını oluşturur Aconitum nasutum FISCH. EX REICHB. Su kenarı, çalılık, kaya arası Kdz. Ele. - - Aconitum orientale MILLER Orman, çalılık, çayırlık Kdz. Ele. - - Anemone narcissiflora L. subsp. narcissiflora L. Çalılık, su kenarı, volkanik yamaç Av. Sib. Ele. - - Ceratocephala falcatus (L.) PERS. Çıplak yer Consolida hohenackeri (BOISS.) GROSSH. Kuru yamaç, tarla İr. - Tur. Ele. - - Helleborus orientalis LAM. Çalılık, orman Kdz. Ele. - - Nigella segetalis BIEB. Kenar, tarla Ranunculus brachylobus BOISS. ET HOH. subsp. brachylobus (L.) SWARTZ Alpin çayır Kdz. Ele. - - Ranunculus buhsei BOISS. Volkanik kaya yamacı, orman Picea-Fagus ile Kdz. Ele. - - Ranunculus dissectus BIEB. subsp. glabrescens (BOISS.) DAVIS Alpin çayır, kayalık Ranunculus oreophilus BIEB. Volkanik kaya yamacı Av. Sib. Ele. - - Ranunculus oxyspermus WILLD. Taşlık yamaç, tarla Trollius ranunculinus (SMITH) STEARN Islak yer PAPAVERACEAE Fumaria cilicica HAUSSKN. Boş alan, yol kenarı

69 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Fumaria vaillantii LOIS. Kayalık kenar, yol kenarı Papaver dubium L. subsp. dubium Boş yer, tarla Papaver fugax POIRET var. fugax POIRET Kurak yamaç, moloz Papaver pseudo-orientale (FEDDE) MEDW. Kayalık yamaç, çayırlık, step, ekin tarlası, su kenarı Kdz. Ele. - - Roemeria hybrida subsp. hybrida Bozuk alan, tarla, bağ BRASSICACEAE/CRUCIFERAE Alliaria petiolata (BIEB.) CAVARA ET GRANDE Gölgeli alan Alyssum repens BAUMG. subsp. trichostachyum (RUPR.) HAYEK var. trichostachyum (RUPR.) HAYEK Çalılık, yamaç, orman Berteroa mutabilis (VENT.) DC. Kenar, duvar, kayalık yamaç Bunias orientalis L. Tarla, kayalık yamaç Capsella bursa-pastoris (L.) MEDIK. Ekili alan, boş alan Cardamine impatiens L. var. impatiens L. Yol kenarı, orman, tarla, gölgelik alan Av. Sib. Ele. - - Coluteocarpus vesicaria (L.) HOLMBOE subsp. vesicaria (L.) HOLMBOE Taşlık yamaç, moloz İr. - Tur. Ele. - - Conringia orientalis (L.) ANDRZ. Ekili alan, boş alan Conringia perfoliata (C.A.MEYER) BUSCH Ekili alan, yol kenarı, kayalık yamaç Draba hispida WILLD. Moloz, kayalık yamaç, otlak Kdz. Ele. - - Draba nemorosa L. Nemli çayır Erophila verna (L.) CHEVALL. subsp. verna (L.) CHEVALL. Yamaç Erysimum cuspidatum (BIEB.) DC. Step, nadas tarla Fibigia clypeata (L.) MEDIK. Kayalık yamaç Fibigia eriocarpa (DC.) BOISS. Yamaç, çalılık, orman Hesperis matronalis L. subsp. woronowii (BUSCH) P.W. BALL Nemli yamaç

70 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Lepidium lyratum L. Kaya çatlakları - - Lepidium lyratum L. Kaya çatlakları Lepidium perfoliatum L. Ekili alan, boş alan, kayalık yamaç, tuzlu step Murbeckiella huetii (BOISS.) ROTHM. Moloz, kayalık yamaç Neslia paniculata (L.) DESV. Tarla, yol kenarı, kayalık yamaç Rapistrum rugosum (L.) ALL. Ekili alan Sisymbrium officinale (L.) SCOP. Yol kenarı, boş alan, ekili alan Sobolewskia clavata (BOISS.) FENZL. Kayalık yamaç - - Thlaspi arvense L. Yol kenarı, boş alan, ekili alan Thlaspi huetii BOISS. Boş alan Cistaceae Helianthemum nummularium (L.) MILLER subsp. tomentosum (SCOP.) SCHINZ ET THELLUNG Yamaç, çayırlık, kayalık alan Helianthemum salicifolium (L.) MILLER Kireçtaşı kurak çalılık, step Polygalaceae Polygala alpestris REICHB. Çayır, mera, yamaç Av. Sib. Ele. - - CARYOPHYLLACEAE Cerastium banaticum (ROCH.) HEUFFEL Yamaçlar ve çağıllıklar Dianthus floribundus BOISS. Taşlı yamaçlar, çağıllıklar, taşlı çayırlar, dağ step i İr. - Tur. Ele. Dianthus orientalis ADAMS Uçurumlar, kaya yamaçları ve çağıllıklar Dianthus zonatus FENZL var. hypochlorus (BOISS. ET HELDR.) REEVE Çağıllık yamaçlar, tarlalar Minuartia imbricata (BIEB.) WORONOW Kaya ve taşlı yamaçlar Kdz. Ele. - - Minuartia micrantha SCHISCHK. Kayalar

71 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Minuartia recurva (ALL) SCHINZ ET THELL. subsp. oreina (MATTF.) MCNEILL Dağlık yamaçlar ve çayırlar Minuartia verna (L.) HIERN subsp. verna (L.) HIERN Çayırlar Sagina procumbens L. Çorak yerler Sagina procumbens L. Çorak yerler Sagina saginoides (L.) KARST. Kesekler içinde Saponaria prostrata WILLD. subsp. calvertii (BOISS.) HEDGE Bozulmuş habitatlar Silene alba (MILLER) KRAUSE subsp. divaricata (REICHB.) WALTERS Step, yamaçlar, çalılık Silene bupleuroides L. Kayalık yerler, çayırlar Silene cappadocica BOISS. ET HELDR. Step ve yamaçlar İr. - Tur. Ele. - - Silene italica (L.) PERS. Açık yerler, ekseriya Pinus nigra açık yerleri Silene saxatilis SIMS Kaya şekilleri, açık yerler, kıyılar Silene vulgaris (MOENCH) GARCKE var. commutata (GUSS.) COODE ET CULLEN Tarlalar, yamaçlar Velezia rigida L. Taşlı yerler, açık sahalar Illecebraceae Paronychia kurdica BOISS. subsp. kurdica BOISS. var. kurdica (BOISS.) MCNEILL Kayalık yerler Scleranthus uncinatus SCHUR POLYGONACEAE Açık taşlı yerler, kesekler içinde ve zanab kanıfer ormanları içinde Atraphaxis billardieri JAUB. ET SPACH var. tournefortii (JAUB. ET SPACH) CULLEN Kayalık yamaçlar İr. - Tur. Ele. - - Oxyria digyna (L.) HILL. Yamaçlar, çağıllıklar Polygonum bistorta L. subsp. carneum (KOCH) COODE ET CULLEN Yaş yerler, yamaçlar, ormanlar Kdz. Ele

72 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Rumex acetosella L. Tarlalar, kıyılar, çorak yerler GUTTIFERAE Hypericum xylosteifolium (SPACH) ROBSON Yaprak döken ormanlar ve gölgelik kıyılar ve uçurumlar Kdz. Ele. - - Hypericum pruinatum BOISS. ET BAL. Volkanik yamaçlar ve kaya kenarları Kdz. Ele. - - Hypericum montanum L. Kayalar arasındaki gölgelik yerler Av. Sib. Ele. - - Hypericum orientale L. Volkanik kaya yamaçları ve koruluklar MALVACEAE Alcea excubita ILJIN Kayalık yamaçlar İr. - Tur. Ele. - - Alcea hohenackeri (BOISS. ET HUET) BOISS. Yamaçlar, nadas tarlalar, step, ormanlar Malva neglecta WALLR. Step, tarlalar, yol kenarları, çorak yerler Malva sylvestris L. Çalılar, tarlalar, açık yerler LINAECEAE Linum hypericifolium SALISB. Ormanlar, çalılar, çayırlıklar, kayalık yerler Linum austriacum L. subsp. austriacum L. Tahrip edilmiş step, nadas tarlalar, yol kenarları GERANIACEAE Erodium oxyrrhynchum BIEB. Kayalık Artemisia stepi ve yol kenerlarında tebeşirli toprak İr. - Tur. Ele. - - Geranium collinum STEPH. EX WILLD. Yaş çayırlıklar, nehir kenarları Geranium ibericum CAV. subsp. ibericum CAV. Kayalık yamaçlar Kdz. Ele. - - Geranium lucidum L. Gölgelık yerler, ekseriya kireçtaşı kayalıklar içinde Geranium pusillum BURM. FIL. Dağlar Geranium robertianum L. Ormanlar, gölgelik kayalar Aceraceae 58

73 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Acer cappadocicum GLEDITSCH var. cappadocicum GLEDITSCH Ormanlar Kdz. Ele. - - Acer divergens PAX var. trilobum YALT. Kayalık granit yamaçlar İr. - Tur. Ele. Endemik VU Acer platanoides L. Karışık ormanlar Av. Sib. Ele. - - Acer campestre L. subsp. leiocarpum (OPIZ) PAX Yaprak döken ormanlar ve çalılar Av. Sib. Ele. - - Acer hyrcanum FISCH. ET MEY. subsp. hyrcanum FISCH. ET MEY. Kayalık yerler, ormanlar ve çalılar Av. Sib. Ele. - - Anacardiaceae Cotinus coggyria SCOP. Maki, çalılık ve ormanlar - Rhus coriaria L. Çalılıklar, kıyılar, ormanlar FABACEAE Anthyllis vulneraria L. subsp. boisseri (SAG.) BORNM. Kayalık yamaçlar, kıyılar, otlak, seyrek koruluklar Astragalus aureus WILLD. Taşlı yamaçlar İr. - Tur. Ele. - - Astragalus frickii BUNGE Piceae altında, kayalık kıyılar Kdz. Ele. - - Astragalus galegiformis L. Çağıllıklar, tepe kenarları, yolkenarları Av. Sib. Ele. - - Astragalus glycyphyllos L. subsp. glycyphyllos L. Orman kenarları, kayalık yerler, kıyılar Av. Sib. Ele. - - Astragalus hyalolepis BUNGE Alpin çayırlar, taşlı yamaçlar İr. - Tur. Ele. - - Astragalus incerus LEDEB. Çağıllıklar, kayalık yerler Astragalus microcephalus WILLD. Bozkır İr. - Tur. Ele. - - Astragalus oreades MEYER Dağlık meralar Kdz. Ele. - - Astragalus ornithopodioides LAM. Kırlar, şistli çimenlik yamaçlar İr. - Tur. Ele. - - Astragalus sanguinolentus BIEB. Kireçtaşlı kayalar Astragalus sommieri FREYN Meşe çalılığı Astragalus stevenianus DC. var. stevenianus DC. Taşlı yerler, bozkır Chamaecytisus hirsutus (L.) LINK Tepe yamaçları, seyrek korular, yol kenarları

74 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Colutea armena BOISS. ET HUET. Yaprak döken korular, kayalık yamaçlar Coronilla orientalis MILLER var. balansae (BOISS.) UHROVA Kesek içinde, alpin otlaklar Coronilla orientalis MILLER var. orientalis (ALL.) VITMAN Tahrip edilmiş ve taşlı yerler Coronilla varia L. subsp. varia L. Dorycnium graecum (L.) SER. Taşlı yerler ve yaprak döken koruluklar ve çalılık, ekilmiş yerler Yol kenarları, açık yamaçlar, maki, ibreli ve yaprak döken ormanlar Kdz. Ele. - - Hedysarum hedysaroides (L.) SCHINZ ET THELL. Kayalık yamaçlar, çağıllık ve sekiler Lathyrus aphaca L. var. floribundus (VEL.) K. MALY Kayalık kireçtaşı yamaçları, tarlalar, çayırlıklar Lathyrus laxiflorus (DESF.) O. KUNTZE subsp. laxiflorus (DESF.) O. KUNTZE Orman, çalılık, gölgeli kıyılar Lathyrus rotundifolius WILLD. subsp. miniatus (BIEB. EX STEV.) DAVIS Çalılık (genelde K. yamaçlarında), çitler, çok sulu çayırlık, tahıl ve nadas tarlaları Medicago lupulina L. Çalılık, çayırlık, tarlalar, çorak yerler Oxytropis lazica BOISS. Alpin çayırlık Pisum sativum L. subsp. elatius (BIEB.) ASCHERS. ET GRAEBN. var. elatius (BIEB.) ASCHERS. ET GRAEBN. Kayalık veya çimenlik ymaçlar, harabeler, tarla kenarları Akd. Ele. - - Trifolium ambiguum BIEB. Sarp çağıllık, yamaçlar, orman kenarları, tarlalar Trifolium ochroleucum HUDS. Gölgede çimenlik yerler, yolkenarları Trifolium pratense L. var. pratense BOISS. ET BAL. Çayırlık, yolkenarları, orman açıklıkları Trifolium tumens STEV. EX BIEB. - Kdz. Ele. - - Vicia dadianorum SOMM. ET LEV. Subalpin çayırlıklar Kdz. Ele. - - ROSACEAE Alchemilla caucasica BUSER Çam altları, dağ yamaçları Kdz. Ele. - - Alchemilla plicatissima FRÖHNER Kuru yamaçlar Kdz. Ele

75 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Alchemilla sericea WILLD. Kayalık dağ yamaçları Kdz. Ele. - - Alchemilla valdehirsuta BUSER Kesek Cotoneaster integerrimus MEDIK. Kuru taşlı yamaçlar, çalı veya seyrek ormanlık yerler Cotoneaster morulus POJARK. Kayalık volkanik yamaçlar Crataegus orientalis PALLAS EX BIEB. var. orientalis PALLAS EX BIEB. Kayalık yerler, ormanlar Crataegus pontica C. KOCH Kalkerli tepeler Potentilla crantzii (CRANTZ) G. BECK EX FRITSCH var. crantzii (CRANTZ) G. BECK EX FRITSCH Alpin yamaçlar ve sırtları Av. Sib. Ele. - - Potentilla elatior WILLD. EX SCHLECHT. Yaş çayırlık, ormanlar Kdz. Ele. - - Potentilla humifusa WILLD. Alpin meraları Av. Sib. Ele. - - Rosa elymaitica BOISS. VE HAUSSKN. Kuru yamaçlar üzerinde volkanik kayalıklar İr. - Tur. Ele. - - Rubus canescens DC. var. canescens DC. Seyrek ormanlar, çalılıkar, taşlı tepe etekleri, kıyılar Av. Sib. Ele. - - Rubus canescens DC. var. glabratus (GODRON) DAVIS ET MEIKLE Seyrek ormanlar, çalılıklar, taşlı tepe etekleri, kıyılar Av. Sib. Ele. - - Rubus caucasicus FOCKE Dağ çalıları Kdz. Ele. - - Rubus discolor WEIHE ET NEES. Yaprak döken ormanlar ve çalılar, gölgeli kıyılar, kıyı ovalar Sorbus umbellata (DESF.) FRITSCH var. cretica (LINDL.) SCHNEIDER Crassulaceae Kayalık yamaçlar, meşe ormanlarının yukarı sınırları, meşe veya ardıç çalıları Sempervivum davisii MUIRHEAD Volkanik kayalar, çimenli yamaçlar Sempervivum staintonii MUIRHEAD Granit yarıkları - Endemik VU Saxifragaceae Saxifraga paniculata MILLER subsp. cartilaginea (WILLD.) D. A. WEBB Dağlar, hareketli kayalar, kaya yarıkları Kdz. Ele. - - Saxifraga exarata VILL. var. exarata VILL. Gölgeli kayalar ve uçurumlar Av. Sib. Ele

76 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Saxifraga adscendens L. subsp. adscendens L. Kayalık yerler ve uçurumlar APIACEAE Astrantia maxima PALLAS subsp. maxima PALLAS Korular, çok sulu çayırlar Akd. Ele. - - Bunium microcarpum (BOISS.) FREYN subsp. bourgaei (BOISS.) HEDGE ET LAMOND Stepte kayalık yamaçlar, tarlalar, çayırlar İr. - Tur. Ele. - - Bupleurum falcatum L. subsp. persicum (BOISS.) KOSO-POL. Kayalık yamaçlar, otlaklar, çağıllık Bupleurum falcatum L. subsp. polyphyllum (LEDEB.) WOLFF Yaprak döken ormanlık yerler ve çalılıklar, çayırlar, kayalık yamaçlar Kdz. Ele. - - Bupleurum schistosum WORONOW Kuru yamaçlar, kayalıklar ve kireçtaşı İr. - Tur. Ele. Endemik VU Carum carvi L. Nemli çayırlar Carum meifolium (BIEB.) BOISS. Alpin çayırlar, gevşek kayalıklar Caucalis platycarpos L. Tarlalar, yamaçlar, yol kenarları, çorak yerler Chaerophyllum astrantiae BOISS. ET BAL. Kayalık yerler Kdz. Ele. - - Chaerophyllum bulbosum L. Nadas tarlalar, sulu çayırlar Av. Sib. Ele. - - Chaerophyllum macrospermum (SPRENGEL) FISCH. ET MEY. Kuru vadiler, kayalar, ıslak çayırlar, tarlayanları İr. - Tur. Ele. - - Chamaesciadium acaule (BIEB.) BOISS. Kayalık turf, otlaklar Kdz. Ele. - - Eryngium caeruleum BIEB. Kuru kenarlar İr. - Tur. Ele. - - Eryngium giganteum BIEB. Orman açıklığı, çalılık, kayalık veya çıplak yamaçlar Kdz. Ele. - - Pastinaca armena FISCH. ET MEY. subsp. armena FISCH. ET MEY. Alpin çayırlıklar Pimpinella rhodantha BOISS Pimpinella saxifraga Torilis leptophylla (L.) REICHB. Yamaçlar çağıllık, tarlalar, çorak yerler Turgenia latifolia (L.) HOFFM. Çorak ve ekili yerler Xanthogalum purpurascens LALLEM. Çalılık

77 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Cornaceae Cornus mas L. Geniş yapraklı ormanlar, çalılık Av. Sib. Ele. - - Cornus sanguinea L. subsp. australis (C. A. MEYER) JAV. Kireçtaşı yamaçları, ormanlık yerler Av. Sib. Ele. - - Dipsacaceae Cephalaria aristata C. KOCH Tarlalar, bozuk ve bataklık alanlar Scabiosa columbaria L. subsp. columbaria L. var. columbaria L. Yol kenarları, çorak yerler, kayalık yamaçlar Scabiosa crinita KOTSCHY ET BOISS. Kayalık yamaçlar, çalılıklar, çayırlar ASTERACEAE/COMPOSITAE Antennaria dioica (L.) GAERTNER Dik yamaçlar, Pinus nigra arasında yüksek meralarda Av. Sib. Ele. - - Arctium tomentosum MILLER var. glabrum (KÖRNICKE) ARENES Gölgeli nemli kıyılar, hendekler Centaurea aggregata FISCH. ET MEY. EX DC. subsp. aggregata FISCH. ET MEY. EX DC. Centaurea pseudoscabiosa BOISS. ET BUHSE subsp. pseudoscabiosa BOISS. ET BUHSE Kurak kayalık yamaç, orman Step, kayalık yamaç İr. - Tur. Ele. - - Centaurea pulcherrima WILLD. var. pulcherrima WILLD. Kayalık yamaç, çağıllık Centaurea simplicicaulis BOISS. ET HUET Kaya yarıkları, kaya çıkıntıları, çağıllık Kdz. Ele. - - Centaurea taochia SOSN. Kalkerli kaya İr. - Tur. Ele. Endemik CR Cicerbita racemosa (WILLD.) BEAUVERD Çayırlık, kayalık yamaç, orman kenarı Kdz. Ele. - - Cichorium intybus L. Ekili tarla, çayırlık, boş alan Erigeron caucasicus STEV. subsp. caucasicus STEV. Kayalık (çoğukez kireçtaşı) yamaç ve çağıllık Kdz. Ele. - - Erigeron caucasicus STEV. subsp. venustus (BOTSCH.) GRIERSON Kayalık (çoğukez kireçtaşı) yamaç ve çağıllık

78 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Gnaphalium stewartii CLARKE Volkanik kaya yamaçları Helichrysum armenium DC. subsp. armenium DC. Kireçtaşı kayalık yamaç, ormanın temizlendiği alan, step İr. - Tur. Ele. - - Hieracium erythrocarpum PETER - Av. Sib. Ele. - - Mycelis muralis (L.) DUM. Senecio integrifolius (L.) CLAIRV. subsp. aurantiacus (HOPPE EX WILLD.) BRIQ. ET CAVILL. var. leiocarpus BOISS. Geniş yapraklı, karışık ve çam ormanı, genellikle kalkerli tabaka, uçurum gölgeli kaya Av. Sib. Ele. - - Otlak yamaç, çağıllı Kdz. Ele. - - Senecio nemorensis L. subsp. nemorensis L. Nemli alan Av. Sib. Ele. - - Tanacetum argenteum (LAM.) WILLD. subsp. canum (C. KOCH) GRIERSON var. canum (C. KOCH) GRIERSON Tanacetum argyrophyllum (C. KOCH) TVZEL. var. argyrophyllum (C. KOCH) TVZEL Kireçtaşı yarıklar, kireçtaşı kenarları, çağıllık yamaç Akarsu kenarı, kayalık yamaç, çağıllık İr. - Tur. Ele. - - Tanacetum balsamita L. subsp. balsamitoides (SCHULTZ BIP.) GRIERSON Nemli alan, ekili alan Tanacetum coccineum (WILLD.) GRIERSON subsp. chamaemelifolium (SOMM. ET LEV.) GRIERSON Kayalık kalkersiz yamaç - Nadir VU Tragopogon reticulatus BOISS. ET HUET Taşlık yamaç, çayır, nemli alan Tripleurospermum oreades (BOISS.) RECH. FIL. var. oreades (BOISS.) RECH. FIL.L. Çıplak yamaç, çayırlık, granit kaya, akarsu Xanthium spinosum L. Kurak yamac, boş alan CAMPANULACEAE Asyneuma lobelioides (WILLD.) HAND.-MAZZ. Seyrek Juniperus excelsa ormanları, bozkır, kayalık yamaçlar İr. - Tur. Ele. - - Campanula aucheri A. DC. Çağıllıklar, çimenlik, alpin yamaçları Kdz. Ele. - - Campanula bononiensis L. Çalılıklar, orman kenarları Av. Sib. Ele

79 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Campanula macrochlamys BOISS. ET HUET Kayalık yamaçlar Campanula rapunculoides L. subsp. cordifolia (C. KOCH.) DAMBOLDT Ladin ormanı, kayalık yamaçlar, kireçtaşı uçurumlar Campanula sibirica L. subsp. hohenackeri (FISCH. ET MEY.) DAMBOLDT Kayalık yamaçlar, çam ormanlarında sarp etekler Kdz. Ele. - - Campanula stevenii BIEB. subsp. stevenii BIEB. Seyrek çayırlıklar, kayalık, taşlı yamaçlar Kdz. Ele. - - Campanula tridentata SCHREBER Kayalık yamaçlar, çağıllıklar, alpin çayırlık, taşlı otlaklar Kdz. Ele. - - Campanula troegerae DAMBOLDT Kayalık uçurumlar Kdz. Ele. Endemik EN Ericaceae Rhododendron caucasium PALLAS Asitli topraklarda çoğu kez ağaç sınırı yukarısında kuzeye bakan yamaçlar Pyrola chlorantha SWARTZ Çam, ladin ve köknar ormanları Primulaceae Androsace armeniaca DUBY var. armeniaca DUBY Kayalıklar veya volkanik otlaklar İr. - Tur. Ele. - - Androsace maxima L. Androsace villosa L. Kireçtaşı veya volkanik kayalıklar ve hareketli kayalık, çakıllı kum veya kili bozkır Kireçtaşı veya granit hareketli kayalıklar veya sekiler, kaya veya kesek yamaç, tepe üstleri Av. Sib. Ele. - - Primula algida ADAMS Kayalık sekiler, yosunlu kenarlar, ıslak otlaklar Primula elatior (L.) HILL subsp. pallasii (LEHM.) W. W. SM. ET FORREST Batak alpin çayırlıklar ve sel yatakları, kuru yayla yamaçları Av. Sib. Ele. - - Primula veris L. subsp. macrocalyx (BUNGE) LÜDI Kayaların arası, seyrek çimenlik yamaçlar Av. Sib. Ele. - - Oleaceae Olea europaea L. var. europaea L. Kültür Akd. Ele. - - Olea europaea L. var. sylvestris (MILLER) LEHR. Maki, kayalık yamaçlar ve boğazlar Akd. Ele. - - Gentianaceae 65

80 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Gentiana asclepiadea L. Çimenlik yerler ve ormanlık yerler açıklıkları Av. Sib. Ele. - - Gentiana pyrenaica L. Alpin turf Av. Sib. Ele. - - Gentiana verna L. subsp. pontica (SOLTOK.) HAYEK Alpin çimenlik ve kesek Kdz. Ele. - - BORAGINACEAE Arnebia pulchra (ROEMER ET SCHULTES) EDMONDSON Kayalı ve çimenlik yamaçlar Kdz. Ele. - - Buglossoides arvensis (L.) JOHNSTON Cynoglossum montanum L. Kireçtaşı yamaçlar, tarla kenarları, tahıl tarlası, kayalı yamaçlar, nadas tarlaları Quercus ve Juniperus çalılığı, bozkır, kayalık yamaçlar, çayırlıklar, kenarlar Av. Sib. Ele. - - Echium italicum L. Kireçtaşı yamaçlar, tarlalar, tahrip edilmiş arazi Akd. Ele. - - Heliotropium ellipticum LEDEB. Kuru taşlı yamaçlar İr. - Tur. Ele. - - Myosotis alpestris F. W. SCHMIDT subsp. alpestris F. W. SCHMIDT Kayalıklar, yamaçlar, topraklı veya çimenlik yerler Nonea versicolor (STEVEN) SWEET Onosma sericeum WILLD. Kayalık volkanik yamaçlar, aşınmış volkanik kenarlar, taşlı yerler, çimenlik, kırlar Quercus çalılığı, serpantin, kireçtaşı yamaçlar ve hareketli kayalık Kdz. Ele. - - İr. - Tur. Ele. - - Onosma tenuiflorum WILLD. Kayalı (başlıca volkanik) yamaçlar İr. - Tur. Ele. - - Paracaryum incanum (LEDEB.) BOISS. Kayalık yamaçlar, nehir vadileri İr. - Tur. Ele. - - Paracaryum laxiflorum TRAUTV. Taşlı volkanik yamaçlar ve hareketli kayalık İr. - Tur. Ele. - - Paracaryum strictum (C. KOCH) BOISS. SCROPHULARIACEAE Digitalis ferruginea L. subsp. ferruginea L. Melampyrum arvense L. var. arvense L. Quercus çalılığı, aşınmış taşlı yamaçlar, hareketli kaya, kalkerli şist, Artemisia bozkırı Ormanlar, açıklıklar, kayalık yamaçlar ve yol kenarları kıyıları Quercus ve Fagus çalılıklarındaki otlaklar, kayalık yamaçlar, tahıl tarlası İr. - Tur. Ele. - - Av. Sib. Ele. - - Av. Sib. Ele

81 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Pedicularis causasica BIEB. Pedicularis comosa L. var. sibthorpii (BOISS.) BOISS. alpin çayırlıklar, kireçtaşı ve volkanik çimenlik ve kayalık yamaçlar Kireçtaşı ve volkanik yamaçlar, alpin çağıllıklar, ormanların kenarı, yaş çayırlıklar Kdz. Ele Pedicularis nordmanniana BUNGE Yaş alpin çayırlıklar kayalı volkanik yamaçlar Kdz. Ele. - - Rhinanthus angustifolius C. C. GMELIN subsp. grandiflorus (WALLR.) D. A. WEBB Islak çayırlıklar, orman kenarındaki kırlar Rhynchocorys stricta (C. KOCH) ALBOV Çayırlıklar, orman kenarı, kayalık yamaçlar Kdz. Ele. - - Scrophularia chrysantha JAUB.ET SPACH Saklı çağıllıklar, yarıklar, karışık ormanlar Kdz. Ele. - - Verbascum oreophilum C. KOCH var. joannis (BORDZ.) HUB.-MOR. Bozkır, otlaklar, çayırlıklar, çalılık, yaprak döken ormanlar İr. - Tur. Ele. - - Verbascum phlomoides L. Çorak yerler, yol kenarları, seyrek korular Av. Sib. Ele. - - Veronica peduncularis BIEB. Veronica polita FRIES Orobanchaceae Ormanlar, çitler, çalılık, çayırlıklar, alpin otlaklar, kayalık yamaçlar Seyrek ormanlardaki çıplak topraklar, bozkır, ekilmiş arazi, yol kenarları Kdz. Ele Phelypaea coccinea (BIEB.) POIRET Centaurea üzerinde İr. - Tur. Ele. - - Orobanche bungeana G. BECK Genellikle Centaurea ve Echinops üzerinde Lamiaceae Acinos rotundifolius PERS. Taşlı yamaçlar (ekseriya kalkerli), step, meralar, sel suları ile açılmış yerler, ekin ve nadas tarlalar Ajuga orientalis L. Çalı, ormanlar, kayalık yamaçlar, otlaklar Ballota nigra L. subsp. nigra L. Çalılık yerler, çalı Av. Sib. Ele. - - Galeopsis ladanum L. Çayırlık, tahrip edilmiş arazi, çorak yerler Av. Sib. Ele. - - Lallemantia canescens (L.) FISCH. ET MEY. Nadas tarlaları, tepekenarları yolkenarı, volkanik kaya, kireçtaşı yamaçlar ve çağıllık İr. - Tur. Ele

82 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Marrubium astracanicum JACQ. subsp. astracanicum JACQ. Yamaçlar, ormanlık yerler, yol kenarları Origanum rotundifolium BOISS. Kalkerli ve kalkerli olmayan kayalar ve yamaçlar Kdz. Ele. - - Salvia aethiopis L. Salvia huberi HEDGE Salvia nemorosa L. Salvia pachystachys TRAUTV. Salvia staminea MONTBRET ET AUCHER EX BENTHAM Satureja hortensis L. Bozkır, volkanik ve kireçtaşı yamaçlar, nadas tarlaları, yol kenarları, kıyılar Kayalık kireçtaşı ve volkanik yamaçlar, topraklı yamaçlar, Pinus sylvestris ile birlikte Bozkırdaki kayalık yamaçlar, nadas tarlaları, yamaç çayırları, çorak yerler Kayalık kşreçtaşı ve mağmatik yamaçlar, çağıllıklar, subalpin çayırlıklar Kireçtaşı ve volkanik kayalı yamaçlar, meşe çalı, uçurumlar, hareketli kaya, alpin çayır Kayalık ve aşınmış yamaçlar, çağıllık, çakıllı yerler, kıyılardaki gevşek kumullar, nadas İr. - Tur. Ele. Endemik LR(cd) İr. - Tur. Ele. - - İr. - Tur. Ele Scutellaria orientalis L. subsp. orientalis L. Volkanık kaya (ıncl serpentın) ve sistli tepe etekleri İr. - Tur. Ele. - - Sideritis montana L. subsp. montana L. Stachys macrantha (C. KOCH) STEARN Ekilmiş ve nadas tarlalar, step, kuru yamaçlar, çam ormanları, meşe çalıları, tuzlu yerler Çok sulu çayırlık, kaya yamaçları, karışık Pinus ormanları ve Fagus çalılığının kenarında Akd. Ele. - - Kdz. Ele. - - Thymus sipyleus BOISS. subsp. sipyleus BOISS. var. sipyleus L. Dağ bozkırları, kayalık yamaçlar Ziziphora capitata L. Kuru açık yerler, taşlı yamaçlar, kayalık, bozkır İr. - Tur. Ele. - - Euphorbiaceae Andrachne telephioides L. Orman açıklığı, taşlık alanlar, nadas tarlalar Euphorbia orientalis L. Kayalı yamaçlar, çağıllık, aşınmış killi yamaçlar, kuru dere kenarları, çakıllı deniz İr. - Tur. Ele. - - Euphorbia wittmannii BOISS. Dağlık step, kaya çıkıntıları Kdz. Ele. - - Rubiaceae 68

83 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Asperula glomerata (BIEB.) GRISEB. subsp. glomerata (BIEB.) GRISEB. Kayalık yamaçlar ve dağ stepi İr. - Tur. Ele. - - Asperula orientalis BOISS. ET HOHEN. Step, Quercus çalılık, çıplak alan, tarlalar İr. - Tur. Ele. - - Asperula woronowii KRECZ. Granit ve volkanik toprak Kdz. Ele. Endemik VU Cruciata laevipes OPIZ Otlaklar, açık çalılıklar Av. Sib. Ele. - - Galium boreale L. Otlu yerler Galium incanum SM. subsp. elatius (BOISS.) EHREND. Step tepeler, orman açıklıkları, talus, kayalık yamaçlar İr. - Tur. Ele. - - Liliaceae Allium artvinense MISCZ. Stepler, kuru yamaçlar, kayaların üzeri ve çağıllıklar İr. - Tur. Ele. - - Allium kunthianum VVED. Alpin açıklıklar, stepler, taşlı yamaçlar İr. - Tur. Ele. - - Allium szovitsii REGEL Alpin çayırlıklar, volkanik kayalıklar, sel yatakları Hemerocallis fulva (L.) L. var. fulvus L. Ekilmiş ve doğal yerler, nemli yerler, zeytin ağaçlıkları Ornithogalum narbonense L. Yamaçlar kırlar yol kenarları, çorak yerler Akd. Ele. - - Scilla siberica HAW. subsp. armena (GROSSH.) MORDAK Çimenlik yamaçlar, eriyen karlarda İr. - Tur. Ele. - - Orchidaceae Anacamptis pyramidalis (L) L. C. M. RICHARD Cephalanthera kurdica BORNM. EX KRANZLIN Cephalanthera longifolia (L.) FRITSCH Dactylorhiza euxina (NEVSKI) H. BAUMANN ET KÜNKELE var. euxina (NEVSKI) H. BUMANN ET KÜNKELE Makilerde kayalı yamaçlar ve frigana, çayırlık, çimenli orman açıklıkları, zeytinlikler Maki, Quercus ve Konifer ormanları, kalkerli ve şiştli topraklar Orman yanlarında çayırlıklar, yaprak döken ve Konifer ormanları İr. - Tur. Ele. - - Av. Sib. Ele. - - Yaş çayırlık, çaylar, orman kenarları Kdz. Ele. - - Gymnadenia conopsea (L.) R. BR. Alpin ve subalpin çayırlıklar, kırlar Av. Sib. Ele. - - Juncaceae Juncus compressus JACQ. Islak çayırlıklar, tahrip edilmiş arazi Av. Sib. Ele

84 Familya ve Tür Adı Habitat Fitocoğrafik Bölgesi Endemizm ve Nadirlik Durumu IUCN Red Data Book Kategorileri Luzula pseudosudetica (V. KRECZ.) V. KRECZ. APUD V. KRECZ. ET GONTSCH. Çayırlıklar ve verimsiz topraklar Kdz. Ele. - - Cyperaceae Carex divulsa STOKES subsp. divulsa STOKES Carex flacca SCHREBER subsp. serrulata (BIV.) GREUTER Ormanlar, gölgeli ve açık alanlarda koyaklar, çalılıklar, otlaklar, açık uçurumlar ve yol kenarları Islak veya kuru çayırlıklar, otlaklar, akarsu kıyıları, yol kenarları, çalılıklar, kayalık Av. Sib. Ele. - - Akd. Ele. - - Carex brevicollis DC. Açık koruluklar, taşlı kuru yamaçlar, alpinik çayırlıklar Av. Sib. Ele. - - Carex liparocarpos GAUDIN subsp. bordzilowskii (V. KRECZ.) EGOROVA Meşe çalılığı Kdz. Ele. - - Poaceae Agrostis capillaris L. var. capillaris L. Orman kenarları kuru otlaklar, alpin yamaçları Av. Sib. Ele. - - Bromus japonicus THUNB. subsp. japonicus THUNB. Elymus nodosus (NEVSKI) MELDERIS subsp. caespitosus (C. KOCH.) MELDERIS Elymus repens (L.) GOULD subsp. repens (L.) GOULD Ekilen araziler, nadas arazisi, çimenli yamaçlar, kuru yamaçlar Kalkerli kayalıklar, kuru yamaçlar İr. - Tur. Ele. - - Göle yakın bataklıklar, erezyona uğramış yükseltiler, çukurlar, kayalık yamaçlar, dağ Festuca brunnescens (TZVELEV) GALUSHKO Kireçtaşı kayalık yamaçlar bayırlıklar İr. - Tur. Ele. - - Lolium rigidum GAUDIN var. rigidum GAUDIN Kayalar, step, otlaklar, nadas arazileri, bağlar, kumsalla, yol kenarları Poa alpina L. subsp. fallax F. HERMANN Alpinik yamaçlar ve hareketli kayalıklar, kayalık alanlar Poa bulbosa L. Step, kuru çayırlıklar, kayalık yamaçlar, makki firigana, dik yamaçlar Stipa bromoides (L.) DÖRFLER Çalılık açıklıkları, taşlık yerler, kireçtaşı üzerinde Akd. Ele. - - Trisetum rigidum (BIEB.) ROEMER ET SCHULTES Kuru alpinik dağ yamaçları İr. - Tur. Ele. - - : Gözlem : Literatür 70

85 IV FAUNA Faaliyet alanı ve etki alanında bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel fauna türlerinden; Tablo IV de amfibi türleri, Tablo IV de sürüngen türleri, Tablo IV de kuş türleri ve Tablo IV de memeli türleri verilmiştir. Fauna ile ilgili tablolarda her türün familyası, Türkçe adı, habitatı, IUCN kategorisi, Red Data Book kategorisi ve Bern Sözleşmesi Ek-2 (kesin olarak koruma altına alınan fauna türleri) ve Ek-3 (korunan fauna türleri) listelerinin hangisinde yer aldığı belirtilmiştir. Bern Sözleşmesi Ek-2 ve Ek-3 listesinde yer almayan türler için (-) işareti konulmuştur. Ayrıca; T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce 07 Haziran 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları Ek-I (T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları), Ek-II (Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları), Ek-III (Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde İzin Verilen Av Hayvanları) listeleri ilgili tablolara işlenmiştir. Ek-I listesinde bulunan yaban hayvanları, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu nun 4. maddesinin birinci fıkrası gereğince T. C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı nca koruma altına alınmıştır. Bu listede yer alan yaban hayvanlarını avlamak, ölü ya da canlı bulundurmak ve nakletmek yasaktır. Ek-II listesinde bulunan kuşlar ve memeliler, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu nun 4. maddesinin birinci fıkrasının verdiği yetki çerçevesinde Merkez Av Komisyonunca koruma altına alınmıştır. Bu listede yer alan av hayvanlarını avlamak, ölü ya da canlı bulundurmak ve nakletmek yasaktır. Ek-III listesinde bulunan av hayvanları, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu nun 4. maddesinin birinci fıkrası gereğince T. C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı nca belirlenen av döneminde belli edilen sürelerde avlanmasına Merkez Av Komisyonunca izin verilen av hayvanlarıdır. Tablo IV Prof. Dr. Ali Demirsoy a (1996) Göre Red Data Book Kategorileri E Ex I K Nt O R V IUCN Red List Kategorileri Tehlikede Soyu tükenmiş Bilinmiyor Yetersiz bilinenler Takson henüz tehlike altında değil Takson tehlike dışı Nadir Zarar görebilir IUCN (The World Conservation Union: The International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources = Doğayı ve Doğal Kaynakları Korumaya Yönelik Uluslararası Topluluk - Dünya Koruma Topluluğu) tarafından en son yayınlanan Red List kategorileridir. Avrupa ülkelerinde IUCN risk sınıflarına göre flora ve fauna türlerinin sınıflandırılması 1970 li yıllardan itibaren gerçekleştirilmeye başlanmıştır. IUCN kategorilerinin açıklaması aşağıdaki tabloda, kategoriler arası ilişkiler de şekilde sunulmuştur. 71

86 Tablo IV IUCN Kategorileri ve açıklamaları Evaluated Not Evaluated (NE) Adequate data Data Deficient (DD) Extinct (EX) Extinct in the Wild (EW) Critically Endangered (CR) Endangered (EN) Vulnerable (VU) Near Threatened (NT) Least Concern (LC) Değerlendirmeye alınmış Değerlendirmeye alınmamış Yeterli data mevcut Yeterli data mevcut değil(data eksik) Türü tamamen yok olmuş,nesli tükenmiş tür Vahşi doğada nesli tükenmiş tür Önemli derecede yok olma tehlikesi olan tür Yok olma tehlikesi olan tür Koruma önlemi alınmazsa ileride yok olma tehlikesi olan tür Neredeyse tehdit altında En az kaygılanılan tür Şekil IV IUCN Kategorileri Arasındaki İlişkiler İkiyaşamlılar Enerji iletim hattı güzergahı ve güzergahın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğindeki inceleme alanında bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunma olasılığı yüksek olan 5 tane amfibi türünden 3 tanesi Bern Ek-2, 2 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. Amfibi türlerinin tamamı IUCN Red List Kategorileri Listesi nde LC kategorisinde yer almakta olup, bu kategorideki türler en az endişe verici türler olarak tanımlanmaktadır. Türkiye de oldukça bol ve yaygın olup herhangi bir tehdit altında değillerdir. Sürüngenler Enerji iletim hattı güzergahı ve güzergahın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğindeki inceleme alanında bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunma olasılığı yüksek olan 10 tane sürüngen türünden 3 tanesi Bern Ek-2, 7 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. 72

87 Bu sürüngen türleri IUCN Red List Kategorileri Listesi nde bulunmasına rağmen, Demirsoy (2006) tarafından yapılan çalışmalara göre bu türler Türkiye de oldukça bol ve yaygındır. Ayrıca herhangi bir tehdit altında değillerdir. Sürüngen türlerinin tamamı T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce 07 Haziran 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları nın yansıtıldığı en son listelere göre Ek-I (T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları) listesinde bulunmaktadır. Kuşlar Enerji iletim hattı güzergahı ve güzergahın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğindeki inceleme alanında bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunma olasılığı yüksek olan 95 tane kuş türünden 69 tanesi Bern Ek-2, 18 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce 07 Haziran 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları nın yansıtıldığı en son listelere göre; 71 kuş türü Ek-I, yani T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları listesinde; 11 kuş türü Ek-II, yani Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları listesinde; 13 kuş türü ise Ek-III de yani Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde İzin Verilen Av Hayvanları listesinde bulunmaktadır. Kuş türlerinin tamamı IUCN Red List Kategorileri Listesi nde NT kategorisinde 2 tür bulunmakta diğer türler LC kategorisinde yer almaktadır. Memeliler Enerji iletim hattı güzergahı ve güzergahın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğindeki inceleme alanında bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunma olasılığı yüksek olan 22 tane memeli türünden 5 tanesi Bern-2 de, 8 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce 07 Haziran 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları nın yansıtıldığı en son listelere göre; 9 tane memeli türü Ek-I yani T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları listesinde, 1 tane memeli türü Ek-II yani Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları listesinde ve 5 tane memeli türü de Ek-III yani Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde İzin Verilen Av Hayvanları listesinde yer almaktadır. Memeli türlerin tamamı IUCN Red List Kategorileri Listesi nde bulunmakta olup bu türlerden Spermophilus xanthoprymnus ve Rhinolophus euryale NT, Spalax ehrenbergi DD, Capra aegagrus VU, türlerin geri kalanı ise LC kategorisine girmektedir. Demirsoy (1996) a göre nt kategorisinde 15 tür yer almakta olup, Türkiye de tehlike altında değildir. Meriones persicus ve Dryomys nitedula R yani nadir kategorisine girmektedir. Canis lupus R(V) kategorisinde bulunmakta olup nadir ve zarar görebilir durumundaki türler arasındadır. Demirsoy (1996) a göre V kategorisinde bulunan Pipistrellus pipistrellus, Rhinolophus ferrumequinum, Rhinolophus euryale ve Ursus arctos 73

88 hızla tükenen ve önlem alınmazsa yakın gelecekte yok olma riski yüksek olan türler olarak sınıflandırılmaktadır. Flora ve Fauna Üzerine Etkiler ve Alınacak Önlemler Faaliyetin arazi hazırlığı ve inşaat aşamasında bitki türleri için tek olumsuz etki direk ayaklarının isabet edeceği kısımlarda bitkisel toprak örtüsünün sıyrılmasından dolayı biyomas kaybının oluşması, direk ayaklarının ormanlık ve fundalık alanlara isabet eden kısımlarında gerekirse ağaç kesiminin yapılacak olmasıdır. Ancak, EİH güzergahı ve inceleme alanı olarak planlanan alanda; Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern Sözleşmesi) Ek-1 listesine göre koruma altına alınması gereken bir bitki türü bulunmamakla birlikte güzergahın geçtiği konum itibariyle bulunması muhtemel endemik, nadir ve zarar görmesi olası bitki türleri için faaliyetin inşaat aşamasının tamamlanmasından sonra bitkisel toprak üzerinde yer alan bitki örtüsünün geri yayılmasıyla, bitkisel toprakta mevcut olan tohum, rizom, soğan vb. vejetatif organlar vasıtasıyla tekrar önceki mevcut örtü oluşacaktır. Bu şekilde türün devamlılığına zarar verecek herhangi bir etki beklenmemekte olup etkinin biyomas kaybıyla sınırlı olması beklenmektedir. Fauna türleri ise özellikle zarar görecek türler olmayıp inşaat aşamasında ortamdaki gürültü ve hareketlilikten dolayı bulundukları habitatları terk ederek çevredeki daha uygun alternatif yaşam alanlarına çekileceklerdir. Ayrıca kuş populasyonunun korunması amacıyla enerji iletim hattının üzerinde TEİAŞ ın Direk Montaj Şartnamesi gereği kuşkonmazlar, ikaz küreleri bulundurulacaktır. Direklerin inşaat aşamasında, direk ayaklarının hafriyat çalışmalarında; üst örtü toprağı, düzgün şekilde yapısı bozulmadan sıyrılacak ve direk ayak kenarlarına depolanacaktır. Sonrasında alt örtü toprağı da benzer şekilde dağıtılmadan çıkarılarak depolanacaktır. Direk ayaklarının temel işlemlerinin tamamlanmasından sonra alt örtü toprağı ile temel iç dolgu işlemleri yapılacaktır. Ardından bitkisel(nebati) toprak malzemesi, direk ayaklarının altına düzgün şekilde serilecektir. Dolayısıyla arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında yapılacak bu hafriyat çalışmasıyla hafriyat artığı oluşmayacaktır. Fauna türlerine herhangi bir zarar verilmemesi için projede görev alacak personele faaliyet sahibi tarafından gerekli uyarılar yapılacaktır. Fauna türleri arasında Bern Sözleşmesi Ek-2 ve Ek-3 e göre kesin koruma altında olan ve koruma altında olan türler vardır. Bu türlerle ilgili olarak Bern Sözleşmesi koruma tedbirlerine ve bu sözleşmedeki 6. ve 7. Madde hükümlerine uyulacaktır. Bunlar; 1- Kesin olarak koruma altına alınan fauna türleri ile ilgili olarak (6. madde); Her türlü kasıtlı yakalama ve alıkoyma, kasıtlı öldürme şekilleri, Üreme ve dinlenme yerlerine kasıtlı olarak zarar vermek veya buraları tahrip etmek, Yabani faunayı bu sözleşmenin amacına ters düşecek şekilde özellikle üreme, geliştirme ve kış uykusu dönemlerinde kasıtlı olarak rahatsız etmek, Yabani çevreden yumurta toplamak veya kasten tahrip etmek veya boş dahi olsa bu yumurtaları alıkoymak, Fauna türlerinin canlı veya cansız olarak elde bulundurulması ve iç ticareti yasaktır. 74

89 2- Korunan fauna türleri ile ilgili olarak (7. madde); Kapalı av mevsimleri ve/veya işletmeyi düzenleyen diğer esaslara, Yabani faunayı yeterli populasyon düzeylerine ulaştırmak amacıyla, uygun durumlarda geçici veya bölgesel yasaklamaya, Yabani hayvanların canlı ve cansız olarak satışının, satmak amacıyla elde bulundurulmasının ve nakledilmesinin veya satışa çıkarılmasının uygun şekilde düzenlenmesi hususlarına uyulacaktır. Faaliyetin her aşamasında, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu na ve ilgili Yönetmeliklere uyulacaktır. 75

90 Tablo IV Faaliyet Üniteleri Sahaları ve Etki Alanında Habitat Özelliği Nedeniyle Bulunması Muhtemel İkiyaşamlı Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Red Data Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat IUCNRed List Book Bern Sözleşmesi SALAMANDRIDAE 1 (L)Triturus karelini Pürtüklü Semender Durgun ve yavaş akan soğuk sular LC nt II BUFONİDAE 2 (L)Bufo viridis Gece Kurbağası Taş altları ve toprak içi LC nt II HYLİDAE 3 (L)Hyla arborea Yaprak Kurbağası Ağaçlar ve çalılar üzerinde LC nt II RANIDAE 4 (L)Rana ridibunda Su Kurbağası Su içi ve çevresi LC nt III 5 (L)Rana camerani Şeritlikurbağa Yükseklerdeki çıplak dağlar ve su kenarları LC nt III Kaynak: Demirsoy, A., 1996, Türkiye Omurgalıları Amfibiler, Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Proje No: 90-K Ankara. G: Gözlem L: Literatür D: Duyum Tablo IV Faaliyet Üniteleri Sahaları ve Etki Alanında Habitat Özelliği Nedeniyle Bulunması Muhtemel Sürüngen Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat TESTUDINIDAE 76 Red Data Book Bern Bern Sözleşmesi IUCN Red List AKK (*) 1 (L)Testudo graeca Tosbağa Kumlu, taşlı ve kuru araziler nt II VU Ek-I GEKKONİDAE 2 (L)Cyrtodactylus kotschyi İnce Parmaklı Keler Bitkisi az açık alanlarda ve taşlık yerlerde nt III - Ek-I LACERTİDAE 3 (L)Ophisops elegans elegans Tarla Kertenkelesi Bitkisi az açık alanlarda ve taşlık yerlerde nt III - Ek-I 4 (L)Lacerta agilis Çevik Kertenkele Çalılık ve ağaçlık bölgelerdeki kuru çayırlarda nt II LC Ek-I 5 (L)Lacerta saxicola Kaya Kertenkelesi Orman içlerindeki çıplak ve açık araziler nt III LC Ek-I 6 (L)Lacerta parva Cüce Kertenkele Kuru ve bitki bakımından fakir dağ stepleri nt II LC Ek-I COLUBRIDAE

91 Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Red Data Book Bern Bern Sözleşmesi IUCN Red List AKK (*) 7 (L)Coluber nummifer Kocabaş Yılan Bitki örtüsü az olan kurak yerler nt III - Ek-I 8 (L)Coluber schmidti Kırmızı Yılan Yamaçlarda ve tarlalarda nt III LC Ek-I 9 (L) Eirenis modestus Uysal Yılan Bitki örtüsü fakir taşlı alanlar nt III LC Ek-I 10 (L) Coluber najadum İnceyılan Bitkisi az açık alanlarda ve taşlık yerlerde nt III LC Ek-I Kaynak: Demirsoy, A., 2003, Omurgalılar Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler Meteksan A.Ş., Ankara. Kaynak: Demirsoy, A., 2006, Türkiye Omurgalıları Sürüngenler, Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Proje No: 90-K Ankara. (*)=T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları G: Gözlem L: Literatür D: Duyum Tablo IV Faaliyet Üniteleri Sahaları ve Etki Alanında Habitat Özelliği Nedeniyle Bulunması Muhtemel Kuş Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Bern Sözleşmesi IUCN Red List Red Data Book Statü AKK(*) Ciconiiformes/ Ardeidae 1 (L)Ardea cinerea Gri balıkçıl Her çeşit sığ suda III LC A.3.1 Y Ek-II Anseriformes/ Anatidae 2 (L)Anas crecca Çamurcun Sulak alanlar III LC A.5 Y Ek-III Ciconiiformes/ Ciconiidae 3 (L)Ciconia ciconia Leylek Çeltik tarlaları, açıklık alanlar II LC A.3.1 Y,G Ek-I Falconiformes/ Accipitridae 4 (L)Accipiter nisus Atmaca Ova ve dağlardaki çam ormanlar II LC A.3 Y Ek-I 5 (L)Accipiter gentilis Çakır Tarlalara yakın olan ormanlarda, koruluklarda II LC A.1.2 Y Ek-I 6 (L)Aquila pomarina Küçük orman kartalı Ormanlık arazide, çeşitli tip arazilerde II LC A.3 G,T Ek-I 7 (L)Aquila chrysaetos Kaya kartalı Yüksek dağlar II LC A.1.2 Y Ek-I 8 (L)Circus cyaneus Gökçe delice Düzlük ve tepelik yerlerde, bataklık ve çayırlık tarlalarda II LC A.1.2 Y Ek-I 9 (L)Circus macrourus Bozkır delicesi Açık çayırlıklarda ve steplerde II NT A.1.2 Y Ek-I 10 (L)Pernis apivorus Arı şahini Ova ve dağlarda II LC A.3 Y Ek-I 11 (L)Milvus migrans Kara çaylak Orman ve su olan yerler II LC A.3 Y Ek-I 77

92 Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Bern Sözleşmesi IUCN Red List 12 (L)Buteo buteo Şahin Ormanlar, tarla ve çayırlar II LC A.3 Y Ek-I 13 (L)Buteo rufinus Kızıl şahin Stepler, ormansız düzlükler ve dağlar II LC A.3 Y Ek-I Falconiformes/ Falconidae 14 (L)Falco tinnunculus Kerkenez Yerleşim yerleri ve ormanlık alanlar II LC A.2 Y Ek-I 15 (L)Falco peregrinus Gökdoğan Açık araziler, ormanlar II LC A.1.2 Y Ek-I Galliformes/ Phasianidae 16 (L)Alectoris chukar Kınalı Keklik Tarla ve çayırlıklar III LC A.2 Y Ek-III Charadriiformes/ Scolopacidae 17 (L)Tringa totanus Kızılbacak Sulak alanlar III LC A.4 Y Ek-II Charadriiformes/ Charadriidae 18 (L)Vanellus vanellus Kızkuşu Açık ekili alanlar, sulak alanlar III LC A.5 Y Ek-II 19 (L)Charadrius dubius Halkalı küçük cılıbıt Kumlu ve çakıllı göl kıyıları ile akarsular II LC A.3 Y Ek-I Columbiformes/ Columbidae 20 (L)Columba oenas Gökçe Güvercin Açık araziler ve ağaçlık alanlar III LC A.3.1 Y Ek-III 21 (L)Columba livia Kaya Güvercini Kırlarda, tarlalarda ve kayalıklarda III LC A.5 Y Ek-III 22 (L)Streptopelia turtur Üveyik Orman kenarları, ağaçlıklı açık arazi, tarım alanları III LC A.3.1 G Ek-III 23 (L)Columba palumbus Tahtalı Güvercin Yerleşim yeri ve ağaçlık alanlar, dağlık yerlerde - LC A.4 Y Ek-III Strigiformes/ Strigidae 24 (L)Otus scops Cüce Baykuş Açık, seyrek ağaçlı araziler II LC A.2 Y Ek-I 25 (L)Athene noctua Kukumav Seyrerk ağaçlı tarlalarda, açık ormanlarda II LC A.2 Y Ek-I Cuculiformes/ Cuculidae 26 (L)Cuculus canorus Guguk Ağaçlık alanlar III LC A.2 G Ek-I Apodiformes/ Apodidae 27 (L)Apus apus Ebabil Yerleşim yerleri, kayalıklar, ağaçlık alanlar III LC A.3.1 G Ek-I Red Data Book Statü AKK(*) 78

93 Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Bern Sözleşmesi IUCN Red List 28 (L)Apus melba Ak karınlı ebabil Deniz kıyıları ve dağlardaki kayalık yarlarda II LC A.3.1 G Ek-I Piciformes/ Picidae 29 (L)Picus viridis Yeşil ağaçkakan İbreli karışık ormanlar, baltalıklar ve seyrek ormanlar II LC A.2 Y Ek-I 30 (L)Dendrocopos syriacus Alaca ağaçkakan Ağaç ve fundalıklardan oluşan ormanlarda II LC A.2 Y Ek-I Red Data Book Statü AKK(*) 31 (L)Dendrocopos major Coraciiformes/ Coraciidae Orman ağaçkakanı Ağaçlık alanlar II LC A.3 Y Ek-I 32 (L)Coracias garrulus Gökkuzgun Ormanlık alanlar, açık alanlar II NT A.2 G Ek-I Passeriformes/ Alaudidae 33 (L)Galerida cristata Tepeli toygar Ağaçsız açık alanlar ve tarlalar III LC A.3 Y Ek-II 34 (L)Eremophila alpestris Kulaklı toygar Açık yerler ve tarlalar II LC A.3.1 Y Ek-I 35 (L)Alauda arvensis Tarlakuşu Ekili tarlalar, açık araziler, ağaçlık ve dağlık bölgeler III LC A.4 Y Ek-II 36 (L)Melanocorypha calandra Boğmaklı toygar Tarla ve steplerde II LC A.5 Y Ek-I Passeriformes/ Hirundinidae 37 (L)Hirundo rustica Kır kırlangıcı Yerleşim yerleri II LC A.5 G Ek-I 38 (L)Ptyonoprogne rupestris Kaya kırlangıcı Dağlık arazideki yamaçlar II LC A.5 G Ek-I Passeriformes/ Prunellidae 39 (L)Prunella modularis Dağbülbülü Ormanlık, tepelik ve dağlık bölgeler II LC A.1.2 Y Ek-I 40 (L)Prunella collaris Büyük dağbülbülü Genelde kayalar içindeki çatlaklara bazen de taşların altına ve çalılar II LC A.1.2 Y Ek-I 41 (L)Prunella ocularis Sürmeli dağbülbülü Yüksek fundalıklar, dağ yamaçları, çalılıklar II LC A.2 Y Ek-I Passeriformes/ Motacillidae 42 (L)Anthus trivialis Ağaç incirkuşu Ağaçlık alanlar, bahçeler II LC A.3 G Ek-I 43 (L)Anthus spinoletta Dağ incirkuşu Dağlarda, yüksek yerler II LC A.3 Y Ek-I 44 (L)Anthus campestris Kır incirkuşu Taşlık, kurak ve boş arazilerde, yüksek veya sık çalılıkların olduğu bölgelerde II LC A.2 G Ek-I 79

94 Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Bern Sözleşmesi IUCN Red List 45 (L)Motacilla flava Sarı kuyruksallayan Sulak alanlar,nemli mera ve çayırlar II LC A.3.1 G Ek-I 46 (L)Motacilla cinerea Dağ kuyruksallayanı Dağlar, ağaçlık alanlar II LC A.2 Y Ek-I Passeriformes/ Turdidae 47 (L)Phoenicurus ochruros Kara kızılkuyruk Kayalık yamaçlar II LC A.2 Y Ek-I 48 (L)Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk Karışık ormanlar, çalılıklar, park ve bahçeler II LC A.3 Y Ek-I 49 (L)Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan Ağaçsız ve taşlık açık araziler II LC A.3 G Ek-I 50 (L)Oenanthe hispanica Kara kulaklı kuyrukkakan Açık, fundalık ve ağaçlık bölgeler II LC A.2 G Ek-I 51 (L)Saxicola rubetra Çayır taşkuşu Çayırlar, kırlar, fundalıklar, alçak çalılıklar ve tarlalar II LC A.3 Y Ek-I 52 (L)Monticola solitarius Gökardıç Kayalıkların, vadilerin ve kıyı kayalıkları II LC A.1.2 Y Ek-I 53 (L)Monticola saxatilis Taşkızılı Kayalık yerler, harabeler II LC A.1.2 G Ek-I 54 (L)Irania gutturalis Taş bülbülü Ağaç ve fundalıklarda, kayalık yerler II LC A.1.2 Y Ek-I 55 (L)Turdus torquatus Boğmaklı ardıç Kayalıklarda, yüksek ağaçlı ormanlarda II LC A.1.2 Y Ek-I 56 (L)Turdus merula Karatavuk Çeşitli ortamlar II LC A.3 Y Ek-III Passeriformes/ Muscicapidae 57 (L)Ficedula semitorquata Alaca sinekkapan Ormanlık bölgeler II LC A.3 G Ek-I 58 (L)Ficedula hypoleuca Kara sinekkapan Ormanlar, parklar II LC A.1.2 G Ek-I 59 (L)Ficedula parva Küçük sinekkapan Ağaçlık ormanlık alanlar II LC A.2 T Ek-I 60 (L)Muscicapa striata Benekli sinekkapan Fundalık ve Karışık ormanlar II LC A.3 G Ek-I Passeriformes/ Corvidae 61 (L)Corvus corone Gri leş kargası Ağaçlıklı tarım alanlarında - LC A.5 Y Ek-III 62 (L)Garrulus glandarius Alakarga Ormanlar, ağaçlık alanlar - LC A.5 Y Ek-III 63 (L)Corvus monedula Küçük karga Yerleşme yerleri, park ve bahçeler, tarlalar, kayalıklar,harabeler - LC A.5 Y Ek-III 64 (L)Corvus frugilegus Ekin kargası Tarım alanları, ovalar, meralar, çayırlar - LC A.5 Y Ek-III 65 (L)Corvus corax Kuzgun Hayvancılık yapılan dağlık bölgelerde III LC A.5 Y Ek-II Red Data Book Statü AKK(*) 80

95 Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Bern Sözleşmesi IUCN Red List 66 (L)Pica pica Saksağan Tarım alanları ile seyrek ağaçlı alanlar ve çalılıklar - LC A.5 Y Ek-III Passeriformes/ Sylviidae 67 (L)Sylvia nisoria Çizgili ötleğen Çalılıklar II LC A.2 G Ek-I 68 (L)Sylvia communis Ak gerdanlı ötleğen Açık alan ve tarım arazileri II LC A.3 G Ek-I 69 (L)Sylvia curruca Küçük akgerdanlı ötleğen Açık ve ekili alanlarda yuva yapmağa elverişli çalılıkların ve ağaçların olduğu bölgelerde Red Data Book Statü AKK(*) II LC A.2 G Ek-I 70 (L)Phylloscopus collybita Çıvgın Ormanlar, az ağaçlı araziler ve bahçeler II LC A.3.1 Y Ek-I 71 (L)Phylloscopus sindianus Kafkas çıvgını Dağlık bölgelerde II LC A.2 G Ek-I 72 (L)Hippolais pallida Ak mukallit Çalılık ve ağaçlı araziler II LC A.3 G Ek-I Passeriformes/Laniidae 73 (L)Lanius collurio Kızıl sırtlı örümcekkuşu Çalılık açık araziler II LC A.3 G Ek-I 74 (L)Lanius minor Kara alınlı örümcekkuşu Tarımsal arazi ve alçak fundalıklar II LC A.3 G Ek-I 75 (L)Lanius excubitor Büyük örümcekkuşu Daha çok açık alanlar II LC A.1.2 G, K Ek-I 76 (L)Lanius nubicus Maskeli örümcekkuşu Çalılık, fundalık, makilik alanlarda, ormanların içindeki açık alanlar II LC A.2 G Ek-I Passeriformes/ Sittidae 77 (L)Sitta neumayer Kaya sıvacısı Kayalık vadiler II LC A.2 Y Ek-I Passeriformes/ Emberizidae 78 (L)Emberiza citrinella Sarı çinte Açık alanlardaki çalılıklar ve orman kenarı araziler II LC A.2 Y,G Ek-I 79 (L)Emberiza cia Kaya çintesi Yüksek alanlar II LC A.2 Y Ek-I 80 (L)Emberiza melanocephala Kara başlı çinte Tarlalar, bozkırlar, çalılıklar, bahçeler II LC A.4 G Ek-I 81 (L)Emberiza hortulana Kirazkuşu Dağ, bozkır,sarp kayalık,tarımsal arazi ve alçak fundalıklar III LC A.3 G Ek-II Passeriformes/ Paridae 82 (L)Parus major Büyük baştankara Ağaçlık alanlar, ormanlar II LC A.5 Y Ek-I Passeriformes/ Passeridae 81

96 Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat 82 Bern Sözleşmesi IUCN Red List 83 (L) Passer domesticus Serçe Bahçeler, parklar ve tarlalar - LC A.5 Y Ek-III 84 (L)Passer montanus Ağaç serçesi Açık tarım arazilerine yakın ağaçlık ve çalılıklar III LC A.3 Y Ek-II 85 (L)Petronia petronia Kaya serçesi Düzlüklerden dağlara çeşitli yükseklikler II LC A.3 Y Ek-I 86 (L)Montrifringilla nivalis Kar serçesi Yüksek rakımlardaki kayalıklar II LC A.2 G Ek-I Passeriformes/ Sturnidae 87 (L)Sturnus vulgaris Sığırcık Yerleşim yerleri, ekin alanları - LC A.5 Y Ek-II 88 (L)Sturnus roseus Alasığırcık Kurak bozkır, kayalık alçak tepeler ve tarlalarda II LC A.4 G Ek-I Passeriformes/ Fringillidae 89 (L)Fringilla coelebs İspinoz Yerleşim yerleri, ormanlar III LC A.4 Y Ek-II 90 (L)Fringilla montifringilla Dağ ispinozu Açık alanlar ve ormanlar III LC A.3 Y Ek-II 91 (L)Serinus serinus Küçük iskete Gevşek ağaç ve çalı gruplarının bulunduğu alanlar III LC A.3 Y Ek-I 92 (L)Serinus pusillus Kara iskete Dağlık bölgeler II LC A.3 Y Ek-I 93 (L)Carduelis carduelis Saka Çalılıklar, bahçeler II LC A.3.1 Y Ek-I 94 (L)Carduelis flavirostris Sarı gagalı ketenkuşu Otlarla kaplı kısa ağaçların olduğu yüksek ve kayalıklı yerlerde II LC A.3 Y Ek-I 95 (L)Carduelis chloris Florya Seyrek ormanlar, zeytin ve meyve bahçeleri II LC A.3 Y Ek-I Kaynak: Demirsoy, A., 2003, Omurgalılar Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler Meteksan A.Ş., Ankara. Kaynak: Kiziroğlu, İ, 2008, The Birds of Türkiye (Species List in Red Data Book), TTKD, Ankara. (*)=T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları G: Gözlem L: Literatür D: Duyum Prof. Dr. İlhami Kiziroğlu tarafından hazırlanan The Birds of Türkiye adlı yayında, kuş türlerinin korunma durumu ve statüleri ile ilgili olarak kullanılan sembollerin açıklaması şu şekildedir: A.1.0 : Nesli tükenmiş olan türler A.1.1 : Doğal yaşamda hayatta kalamayan türler A.1.2 : Tüm Türkiye deki birey sayısı 1-10 çift arasında olan türler A.2 : Birey sayısı çift altında kalan ve yayılış gösterdikleri bölgelerde büyük risk altında olan türler A.3 : Birey sayısı çift arasında kalan ancak bazı bölgelerde oldukça azalmış türler A.3.1 : Birey sayısı çift arasında kalan ancak bazı bölgelerde oldukça azalmış türler A.4 : Birey sayısı çift arasında değişen, şuan tehlikede olmayan türler A.5 :Yaygın, en düşük seviyede tehlike altında bulunan türler A.6 :Yeterince araştırılmamış ve hakkında sağlıklı veri olmayan türler A.7 : Türkiye de hakkında sağlıklı veri olmayan türler B : Bu gruptaki türler ya kış ziyaretcisi ya da transit göçerdir. B.1.1 : Anadolu yu kışlak olarak kullanan ancak populasyonları önemli ölçüde tükenme tehdidi altındaki türler B.1.2 : Nüfusları Türkiye genelinde çok azalmış olup, izlendikleri bölgelerde 1 birey-10 çift ile temsil edilen türler Y : Düzenli olarak yurdumuzda kuluçkaya yatan yerli kuş türleri G : Yurdumuzda kuluçkaya yattıktan sonra göç eden türler Red Data Book Statü AKK(*)

97 T K : Yurdumuzda kuluçkaya yatmayan, yurdumuzu transit göç esnasında kullanan türler : Kış aylarını yurdumuzda geçiren, kış ziyaretçisi türlerdir Tablo IV Faaliyet Üniteleri Sahaları ve Etki Alanında Habitat Özelliği Nedeniyle Bulunması Muhtemel Memeli Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Red Data Book Bern Sözleşmesi IUCN Red List AKK (*) ERİNACEİDAE 1 (L)Erinaceus concolor Kirpi Her türlü ortam nt - LC Ek-I SORICIDAE 2 (L)Crocidura leucodon Tarla sivrifaresi Açık araziler ve çalılıklar nt III LC - 3 (L)Sorex raddei Sivriburunlufareler Çayırlar, kırlar, ormanlar nt III LC - LEPORIDAE 4 (L)Lepus europaeus Yabani tavşan Orman, çalılık ve kayalıklar nt III LC Ek-III RHINOLOPHUS 5 (L)Rhinolophus ferrumequinum Büyük Nalburunlu Yarasa Orman, çalılık ve ağaçlık V II LC Ek-I 6 (L)Rhinolophus euryale VESPERTILIONIDAE Akdeniz Nalburunlu Yarasası Bir kısmı ağaçlık olan alanlar V II NT Ek-I 7 (L)Pipistrellus pipistrellus Cüce yarasa Çeşitli ortamlar V III LC - SCIURIDAE 8 (L)Sciurus anomalus Sincap Ağaçlık alanlar nt II LC Ek-I 9 (L)Spermophilus xanthoprymnus Tarla Sincabı Stepler, çayırlık yerler nt - NT Ek-I GERBILLIDAE 10 (L)Meriones persicus İran Çölfaresi Step ve bozkırlar R - LC - SPALACIDAE 11 (L)Spalax ehrenbergi Kösnü Toprak içinde açtığı galeriler nt - DD - GLIRIDAE 12 (L)Dryomys nitedula Hasancık Ormanlar R III LC Ek-I MURIDAE 83

98 Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Red Data Book Bern Sözleşmesi IUCN Red List AKK (*) 13 (L)Apodemus sylvaticus Ormanfaresi Tarlalarda, bahçelerde, steplerde nt - LC - 14 (L)Mus musculus Evfaresi Yerleşim yerlerinde nt - LC - CANIDAE 15 (L)Vulpes vulpes Tilki Orman ve çalılık alanlar, tarlalar, açık araziler nt - LC Ek-III 16 (L)Canis aureus Çakal Ormanlar, fundalıklar nt - LC Ek-III 17 (L)Canis lupus Kurt R/V II LC Ek-I MUSTELIDAE 18 (L)Mustela nivalis Gelincik Ağaçlık alanlar, açık araziler nt III LC Ek-II 19 (L)Martes foina Kayasansarı Kayalık ve taşlıklarda, orman kenarlarında nt III LC Ek-III CERVIDAE 20 (L)Capra aegagrus Yabankeçisi Sarp kayalıklar nt/e II VU Ek-I URSIDAE 21 (L)Ursus arctos Bozayı Ormanlar, çıplak araziler ve stepler V III LC Ek-I SUIDAE 22 (L)Sus scrofa Yabani domuz Her türlü ortam nt - LC Ek-III Kaynak: Demirsoy, A., 2003, Omurgalılar Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler Meteksan A.Ş., Ankara. Kaynak: Demirsoy, A., 1996, Türkiye Omurgalıları Memeliler, Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Proje No: 90-K Ankara. (*)=T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları G: Gözlem L: Literatür D: Duyum 84

99 IV Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri Yasak Bölgeler, Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş Alanlar, Tarih ve Sayılı Resmi Gazetede Yayınlanan 7/16349 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Sınırlandırılmış Alanlar vb.) Planlanan proje güzergahı ve proje etki alanında ormanlık alanlar ve mera alanlarıdır. Bunun dışındaki alanlarda ise Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri Yasak Bölgeler Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş Alanlar Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 7/16349 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Sınırlandırılmış Alanlar vb.) bulunmamaktadır. IV Diğer Özellikler Bu bölümde belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır. IV.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri 154 kv geriliminde ve yaklaşık 23 km uzunluğunda tesis edilmesi planlanan Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH projesinin sınırları içerisinde yer aldığı Erzurum ve Artvin iline ait sosyoekonomik özellikler aşağıda detaylı olarak irdelenmiştir. IV.3.1. Ekonomik Özellikler (Enerjinin İletildiği Yörenin Ekonomik Yapısını Oluşturan Başlıca Sektörler) Proje güzergahının isabet ettiği Erzurum illinin ekonomisi, tarım, sanayi ve hayvancılığa dayanır. İllerin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler aşağıda tanımlanmıştır. Erzurum İli Tarım, Hayvancılık ve Sanayi hektar yüz ölçüme sahip ve ülkemizin 4'üncü büyük İli'dir.İlin ekonomisi tarıma, tarım içerisinde ise hayvancılığa dayanmaktadır hektar toplam tarım arazisinin; 267,544 hektarı ekilmektedir. Yaklaşık 760 bin küçükbaş, 550 bin büyükbaş hayvanın bulunduğu Erzurum'da et üretimi 15 bin 131 tona, süt üretimi 358 bin 409 tona, tereyağı 7 bin 673 tona, peynir üretimi 69 bin 885 tona, yoğurt üretimi 49 bin 908 tona yükselmiştir. Ayrıca, bal üretimi bin 429 ton olarak gerçekleşiyor. Erzurum İlinde hayvancılık temel geçim kaynaklarının başında gelmektedir. Geniş çayır ve mera alanlarının olması ve yem bitkilerinin üretiminin uygun olması hayvancılığın gelişmesinde etkili olmuştur. Yayla ve platoların çokluğu sebebiyle yetiştiriciler İsviçre esmeri ve simental gibi hem süt hem et özelliği olan komine ırkları tercih edilmektedir. İlin dağlık bir yapıya sahip olması, toprak ve topoğrafik yapısı ile iklim faktörlerinin olumsuzluğu, polikültür tarımı olumsuz etkilemektedir. Mevcut arazinin % 12 si işlenmekte, % 67 si tabii çayır ve mer a olarak kullanılmaktadır. İlin kuzeyinde yer alan ve Çoruh Nehri ve kollarının oluşturduğu derin vadiler, mikroklima özelliğindedir. Kullanılabilir arazinin az olduğu bu kesimlerde sebze ve meyvecilik yapılmaktadır. Seracılık faaliyetleri de son yıllarda önem kazanmıştır. Halen ilimizde 61 adet serada 9845 m 2 alanda sebze üretimi yapılmaktadır. Erzurum, Pasinler, Hınıs ovaları ile toprak ve topoğrafik yapısı uygun olan diğer sahalarda hububat, şeker pancarı, patates, ayçiçeği, yemlik ve yemeklik baklagiller gibi ürünler yetiştirilmektedir. Oltu İlçesi çevresi ile beraber 4 ilçenin ekonomik faaliyetlerinin merkezi durumundadır. Halkın % 75'i tarım, hayvancılık, madencilik diğer kesimi ise sanayi ve ticaretle iştigal eder. 85

100 Tarım arazisi miktarı dekar olup, ancak bunun dekarı sulanabilir durumdadır. İlçenin hektar orman alanı vardır yılında orman emvallerinden 2838 ster yakacak odun, 6276 m3 Tomruk, 634 m3 Tel direği, 2090 m3 Maden direği ve 152 m3 sanayi odunu üretimi yapılmıştır. İlçede ekilebilir tarım arazisi 3 bölgesel grupta toplanmaktadır. İlçede 2009 yılı sonu itibarıyla adet büyükbaş 682 aded keçi, aded koyun, adet kümes hayvanı, 1080 tırnaklı hayvan, ( At, Eşek, Katır ), adet arılı fenni kovan bulunmaktadır yılı içerisinde büyükbaş, küçükbaş hayvana Şap aşısı, 250 büyükbaş hayvana anhtrax aşı, 1000 adet Brusella genç aşısı, 5500 adet Yanıkara, 354 kedi köpek ve 42 adet sığıra olmak üzere toplam 936 adet kuduz aşısı, 2008 yılı sonu itibariyle 392 adet suni tohumlama yapılmıştır. Oltu Taşı çıkarılması ve işletmeciliğinde 1000 civarında aile geçimini bu işkolundan sağlamaktadır İlçede 140 işyeri kapasiteli küçük sanayi sitesi mevcuttur. Olur, Narman ve Şenkaya ilçelerine merkezi konumda olan, Karadeniz bölgesine yakınlığı nedeniyle ılıman bir iklimin hâkim olduğu ve Türk Cumhuriyetlerine yakınlığı nedeniyle ihracata yönelik yatırım yapmak isteyen firmalar için ideal bir yer olan Oltu ilçede Organize Sanayi Bölgesi yer seçimi çalışmalarını 2001 yılında tamamlamış olup, ilçe merkezine 2.5 km mesafede 125 hektar büyüklüğünde bir alan üzerine kurulacak olan Organize Sanayi Bölgesi ile ilgili çalışmalar Müteşebbis Teşekkül Başkanlığı ve Oltu Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığınca yürütülmektedir. Olur ilçesi da yüzölçüme sahip olup, 54,708 da toplam tarım alanının da sulu tarım arazisi, 39,065 da kuru tarım arazisi, 484,224 da çayır-mera, 179,190 da orman arazisi bulunmaktadır. Artvin İli Tarım,Hayvancılık ve Sanayi İlin yüzölçümünün %9 u tarım arazisidir. Bunun da büyük bir bölümü engebeli ve parçalı arazi yapısıdır. İlimizde tarım işletmeleri küçük ölçekli aile işletmeciliği şeklinde sürdürülmektedir. Üretilen ürünler aile tüketiminin yanı sıra mahalli pazarlar ve çevre illerin pazarlarına gönderilmektedir. Tarımsal üretimde tamamen insan gücüne dayalı üretim yapılmakta ve makineli tarım yok denecek kadar azdır. Bitkisel üretim çoruh nehri ve kollarının oluşturmuş olduğu vadi tabanında bulunan tarımsal arazilerde yapılmasına karşın, hayvansal üretim yüksek kesimlerde yapılmaktadır. Gübre ve zirai ilaç kullanımı yok denebilecek kadar azdır. Ayrıca ilimiz yüz ölçümünün %15 mera arazileriyle kaplı olup, bu özelliğiyle koyunculuk ve besi sığırcılığı açısında avantaj sağlamaktadır. Fındık üretimi, Arhavi, Hopa, Borçka ve Murgul ilçelerinde yapılmaktadır. Üretim çelikle ocak usulü yapılmakta olup, da fındık arazisinden ton fındık elde edilmektedir. İlde tarım geleneksel anlamda yapılmakta olup, üretilen ürünler aile tüketiminin yanı sıra mahalli pazarlar ve çevre illerin pazarlarına gönderilmektedir. Tarımsal üretimde tamamen insan gücüne dayalı üretim modeli söz konusu olup makineli tarım hiç yok denecek kadar azdır. Bitkisel üretim çoğunlukla Çoruh nehri ve kollarının oluşturmuş olduğu vadi tabanında bulunan tarımsal arazilerde yapılmasına karşılık hayvansal üretim iç ve yüksek kesimlerde yapılmaktadır. İlimizdeki tarımsal işletmeler küçük aile işletmelerinden oluşmaktadır, bu nedenle gübre ve zirai ilaç kullanımı yok denecek kadar azdır. İlde uygulanmakta olan Çoruh Projeleri kapsamında yapılacak barajlarla birlikte vadi tabanında bulunan tarım arazilerinin tamamı su altında kalmaktadır. Özellikle Çoruh vadisi boyunca kurulan ve Yusufeli ilçesinde yoğunlaşan örtü altı sebze yetiştiriciliğinde domates, 86

101 hıyar, patlıcan, kavun, ıspanak, marul, maydanoz gibi ürünler üretilmekte olup bu ürünler çoğunlukla Erzurum sebze hali başta olmak üzere diğer komşu illerin pazarlarına sunulmaktadır. Sanayi sektörü. Bir ilin ekonomik gelişmişliğinin önemli bir göstergesidir. Ülke kalkınmasında bölgesel potansiyellerin en iyi şekilde değerlendirilmesi, mevcut kaynakların verimli kullanımı bunlara dayalı olarak küçük ve orta ölçekle sanayinin yurt sathında yaygınlaştırılması büyük önem arz etmektedir. Gerek il sanayisinin gerekse ülke sanayisinin gelişmesine katkıda bulunarak küresel rekabet ortamı içerisinde sanayimizi hedeflediğimiz yere ulaştırmaya çalışmak bunun içinde mevcut sanayi yapısının ortaya konması gelişme imkân ve kabiliyetinin belirlenmesi, geleceğe yönelik yeni yatırım ve hedef stratejilerin belirlenmesi gibi sebepler İl ekonomisinde sanayinin önemi ve sanayinin temel sebeplerini belirlemektedir. Artvin de ekonomi; tarım ve hizmet sektörleri ile bir dereceye kadar da ticaret sektörüne dayalıdır. Sanayi sektörünün Artvin ekonomisine katkısı ise oldukça düşük seviyededir Sanayi sektörünün yeterince gelişmemesinin sebepleri arasında ilin konumu, tarım, hizmet ve ticaret sektörlerinden elde edilen sermaye birikiminin sanayi yatırımlarına yönlendirilmemesi sayılabilir. Sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmeler, başta hayvancılık sektörleri olmak üzere ilin doğal kaynak potansiyelini değerlendirmeye yönelik olarak faaliyet gösteren gıda, maden ve orman ürünleri sanayi ağırlıklı bir yapıya sahiptir. IV.3.2. Nüfus (Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri, Göçler, Nüfus Artış Oranları, Diğer Bilgiler) Proje kapsamında tesis edilmesi planlanan 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH projesinin inşaat ve işletme aşamalarında olası sosyo-ekonomik etkilerin en belirgin olması tahmin edilen bölge proje alanı yakın çevresindeki yerleşim alanıdır. Bu projenin inşaat ve işletme aşamalarında olası sosyo-ekonomik etkilerin en belirgin olması tahmin edilen bölge, proje alanı yakın çevresindeki yerleşim alanıdır. Erzurum ili, Olur ve Artvin ili Yusufeli ilçeleri ve civarlarındaki kasaba ve köyler birinci öncelikli olarak sosyo-ekonomik yönden etkilenecek yerleşim yerleridir. Bahsi geçen bu bölgede sosyoekonomik etkilerin değerlendirilmesi ve mevcut sosyo-ekonomik yapının belirlenmesi amacıyla Türkiye İstatistik Kurumundan (TÜİK) elde edilen 2011 yılı adrese dayalı nüfus sayımı sonuçları değerlendirilmiştir. Erzurum ve Artvin illerine ait 2011 yılında yapılan nüfus sayımına göre inceleme alanına giren yerleşim yerlerindeki cinsiyete göre nüfus dağılımı Tablo ve Tablo de görülmektedir. Tablo IV Artvin İli Kentsel Nüfus-Kırsal Nüfus Dağılımı İl/İlçe Merkezi Belde/Köy Toplam Erkek Kadın Toplam Türkiye Artvin Kaynak: (TÜİK,2011) Tablo IV Erzurum İli Kentsel Nüfus-Kırsal Nüfus Dağılımı İl/İlçe Merkezi Belde/Köy Toplam Erkek Kadın Toplam 87

102 Türkiye Erzurum Kaynak: (TÜİK,2011) Erzurum ve Artvin illerindeki proje inceleme alanındaki ilçelerdeki şehir ve köy nüfusunun cinsiyete göre dağılımı Tablo te verilmiştir. Tablo IV İnceleme Alanı İçerisindeki İlçelerde Köy-Şehir Nüfusu ve Kadın-Erkek Nüfusunun Oranı İl/İlçe Merkezi Belde/Köy Erzurum Toplam Erkek Kadın Toplam Oltu Olur Toplam İl/İlçe Merkezi Belde/Köy Artvin Toplam Erkek Kadın Toplam Yusufeli Toplam Kaynak: (TÜİK,2011) IV.3.3. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri ve Bu Hizmetlerden Yararlanılma Durumu) Oltu, Uzundere ve Olur ile Yusufeli ilçelerinde proje inceleme alanındaki ilçelerdeki 6 yaş üzeri okuma yazma oranının cinsiyete göre dağılımı Tablo IV de verilmiştir. Tablo IV Oltu, Olur ve Yusufeli İlçeleri 6 Yaş Üzeri Okuma Yazma Oranının Nüfus Dağılımı OLTU Okuma yazma durumu Toplam Erkek Kadın Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen Bilinmeyen Toplam OLUR Okuma yazma durumu Toplam Erkek Kadın Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen Bilinmeyen Toplam YUSUFELİ Okuma yazma durumu Toplam Erkek Kadın Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen Bilinmeyen Toplam Erzurum ili sağlık istatistikleri Tablo IV de verilmiştir. Tablo: IV Erzurum İli Sağlık İstatistikleri ERZURUM İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ (2010) HASTANELERİN ADI SAYISI Üniversite Hastanesi 1 Askeri Hastane 1 Bölge Eğitim ve Araştırma 1 88

103 Hastanesi Devlet Hastanesi 10 İlçe Entegre Hastanesi 11 Özel Hastane 1 Toplum Sağlık Merkezi 20 Aile Sağlık Merkezi 72 Ana Çocuk Sağlığı Merkezi 1 Dispanser 3 Kaynak: Bölgesel Göstergeler TÜİK (2010) Artvin iline ait sağlık kurumlarının sağlık tesisleri ve yatak kapasiteleri aşağıda verilmiştir. Kuruluşun Adı Mevcut Yatak Sayısı Artvin Devlet Hastanesi 214 Arhavi Devlet Hastanesi 30 Ardanuç İlçe Entegre Hastanesi 15 Borçka Devlet Hastanesi 50 Hopa Devlet Hastanesi 50 Murgul İlçe Entegre Hastanesi 10 Şavşat Devlet Hastanesi 50 Yusufeli Devlet Hastanesi 50 TOPLAM 469 Güzergahın isabet ettiği, Geçmişte Çoroksi, Çorok, Kollehis ve Klarceti, Osmanlı Döneminde ise Livane olarak bilinen Artvin ili bu ismini nereden aldığı ve hangi tarihten itibaren kullanıldığı tam olarak bilinmemektedir. İlk adları Çoruh Irmağı ile ilişkin olduğu anlaşılmaktadır. Karagöl-Sahara Milli Parkı Karagöl Sahara Milli Parkı Karagöl ve Sahara Yaylası olmak üzere iki ayrı sahadan oluşmaktadır. Karagöl ve çevresinde genel olarak paleojen ve neojen arazileri yer alır. Karagöl kayan kütlenin gerisindeki çanakta biriken suların meydana getirdiği bir heyelan gölüdür. Göl çevresi ladin ve çamların meydana getirdiği yoğun ormanlarla kaplı ender manzara güzelliklerine sahiptir. Sahara yaylası ise; yörede eğim değerlerinin oldukça yüksek olduğu arazide, m.lerde yer alan sınırlı düzlüklerden biridir. Jeolojik formasyon yönünden ilginç yapıya sahiptir. İç turizm açısından Sahara Pancar Şenlikleriyle ekonomik katkı sağlamaktadır. Sahanın 3766 hektarlık kısmı 1994 yılında Milli Park kapsamına alınmıştır. Şekil IV Artvin Hatila Vadisi Milli Parkı 89

104 Milli Park, Çoruh nehrinin ana kollarından birisi olan Hatila Vadisi ve birçok yan derelerini içermektedir. Hatila Vadisinin genel karakteri; V tipi, dar tabanlı, genç vadi özelliğindedir. Vadi boyunca litolojik farklılıklardan kaynaklanan eğim kırıkları ortaya çıkmıştır. Bu eğim kırıkları, akarsuda şelalelerin oluşumunu sağlamıştır. Vadi yatağının derine aşınmasının, yana doğru açılımından daha kuvvetli olmasından dolayı vadi yamaçlarının eğimi %80 hatta bazı kesimlerde %100 'e ulaşmıştır. Yamaçların gerek fiziksel parçalanma ve kütle hareketleri gerekse yan dere ve heyelanlarla işlenmesi sonucu vadide, çok haşin bir topografya ortaya çıkmıştır. Bu topografya, vadinin orta kesimlerinde kanyon ve boğaz oluşumunu sağlamıştır. Vadinin orta ve yukarı ağzında çok zengin ve yoğun olan vejetatif örtü ;bünyesinde çok çeşitli bitki türlerini barındırmaktadır. Bu türler içerisinde dikkati çeken belirgin özellik bitki örtüsü aşağı vadide genel olarak Akdeniz iklim karakterini yansıtmasıdır. Dolayısıyla buradaki bitki örtüsü relikt bir özellik göstermektedir. Hatila Vadisi zengin bir fauna da içermektedir. Hatila Vadisinin gerek ilginç jeolojik ve jeomorfolojik yapısı ve gerekse özgün bitki toplulukları yöreye ülkemizde nadir rastlanan bir alan özelliği vermektedir. Çamburnu Tabiatı Koruma Alanı, Sarıçamın deniz kıyısına indiği nadir yerlerden biridir. Ayrıca kuzeyden gelen göçmen kuşların Doğu Karadeniz dağlarına ulaştığı ilk yerdir. Maçahel Gorgit Tabiatı Koruma Alanı, Doğal yaşlı ormanı, her biri anıt olma özelliğine sahip ağaçları bünyesinde barındıran ve dünya doğal koruma kriterlerinden son derece önemli parametre olan Doğal Eski Ormanlardandır. Maçahel Efeler Tabiatı Koruma Alanı, 3200mm. Yıllık yağış ve sürekli yüksek bağıl nemin egemenliği altında derin vadiler boyunca yükselen bakir bitki örtüsü ile bir Yağmur Ormanı Ekosistemi özelliğine sahiptir. Kafkasör Orman İçi Dinlenme Yeri, Çam ormanları ile kaplı olan bu mesire yerinin Artvin İl merkezine uzaklığı 8 km.dir. Burada her yıl Haziran ayında Kafkasör Festivali düzenlenmektir. Bu festivalde; geleneksel boğa güreşleri ve karakucak güreşleri yapılmaktadır. Balıklı-Maden Yaban Hayatı Koruma Sahası, Bu saha Merkez Av komisyonunca Yaban Horozu nun korunması ve üretilmesi amacıyla korunmaya alınmıştır. Ayrıca, Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Sahası ve Ağaçayırı Orman İçi Dinlenme Yeri ilgi çekici yerlerdendir. Güzergahın isabet ettiği Erzurum ili Olur ilçesinde Pontus Devleti Dönemin den kalma kent kalıntılarının bulunduğu yörede, Vank kalesi ve Kotarus Kenti önemli tarihi eserlerdendir. Vank Kalesi, ilçeye 25 km. uzaklıkta ak ve al taştan yapılmış bir ortaçağ yapısıdır. Vafsar Dağının kuzeydoğusunda kurulmuş bir pontus kenti olan Kotarus, ilçeye 25 km. uzaklıktadır. Kentteki büyük kilise birkaç kez onarılmıştır. Kubbe çevresi ve sütunları dinsel resimlerle ve simgesel motiflerle süslüdür. 90

105 Güzergah alanında herhangi bir Milli Park, Tabiatı Koruma Alanı ve Yaban Hayatı Koruma Sahası bulunmamaktadır. Detaylı bilgiler, kurum ve kuruluş yazışmaları ÇED raporunda verilecektir. EİH güzergahının isabet ettiği proje alanında herhangi bir sit alanı bulunmamaktadır. Yapılacak hafriyat çalışmalarında 2863 sayılı yasa kapsamına girebilecek taşınır yada taşınmaz bir kültür varlığına rastlanması durumunda çalışmaların hemen durdurularak en yakın müze müdürlüğü yada Mülki İdare Amirliğine haber verilecektir. IV.3.4. Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları (Yerleşme Alanlarının Dağılımı, Mevcut ve Planlanan Kullanım Alanları, Bu Kapsamda Sanayi Bölgeleri, Konutlar, Turizm Alanları vb.) 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH yaklaşık 23 km uzunluğundaki güzergah genel olarak 2 ha bahçe (sulu), 22 ha fundalık, 37 ha mera ve 19 ha orman arazisinden geçmektedir. Oltu ilçesinin kara kehribar denilen Oltu taşı meşhurdur. Ayrıca bölge yeni bulgulara göre zümrüt madeni açısından zengindir ve çıkarılan zümrüte, Oltu Zümrütü adı verilmektedir. Aslanpaşa camii, oltu kale'si, tamrut harabeleri kertekler ve Livan'ın gözesi bunlardan birkaç tanesidir. Oltu'nun coğrafi tanımı ise; oltu ilçesi erzurum'un diğer kuzey ilçeleri gibi karadeniz bölgesindedir. Deniz seviyesinden yüksekliği 1400 dür (rakımı) Oltu cayı vadisine kurulmuştur iklimi yazları ılkı havaya sahip kışları ise soğuk ve karlıdır ancak karadeniz ılımanlığından dolayı aşırı değildir. Olur ilçesi coğrafi olarak Karadeniz bölgesinin doğusunda olup rakımı ise 1327 metredir. Erzurum İl merkezine 160 km. mesafede, yüzölçümü 820 km2 olup, İlçeye bağlı bucak merkezi yoktur. Doğusunda Göle ve Şenkaya ilçeleri, Batısında Yusufeli ilçesi, Güneyinde Oltu ilçesi, Kuzeyinde Artvin ili, Ardanuç ilçesi bulunmaktadır. Önemli Dağları: İlçenin kuzey ve güney istikametinde sıra dağlar ve bu dağları kesen derin vadiler mevcuttur. İlçenin kuzeyinde platolara da rastlanır. İlçenin en önemli dağları şunlardır. İlçemizin güneyinde Akdağ 2342 m, kuzeyinde Zamp Dağı 2745 m, Sarıbaba Tepesi 2605 m. ve Pancarlı Tepesi 2697 metredir. Horasan tepesi 2842 metredir. Akarsuları: Çoruh Nehri nin bir kolu olan Oltu Çayı ilçemiz sınırları içerisinde doğubatı istikametinde devam ederken tamamen ilçemiz sınırları içerisinde kaynağını alan ve ilçenin kuzey doğu istikametinden güneye doğru yol alarak Oltu Çayı na kavuşan Alabalık Suyu ile Kızılçay akarsuları önemli akarsularındandır. İklim ve Bitki Örtüsü: Doğu Anadolu ile Doğu Karadeniz iklimi arasında bir geçit iklimi hüküm sürmektedir. İlçenin rakımı yüksek kuzey kesimlerinde iklim oldukça serttir ve kar yağışı çokça görülmektedir. Bu kesimlerde kışları 2 metreye varan kar yağışları nadiren de olsa görülür. İlçe merkezi ile güney kesimleri de gayet ılıman bir iklime sahip olup, daha ziyade Doğu Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir. Yağışlar daha ziyade yağmur şeklinde olmaktadır. İlçenin ortalama yıllık yağış toplamı 350,6 m 2 ' dür. Yusufeli ilçesinin en büyük akarsuyu Çoruh Nehridir. Yusufeli sınırlarındaki bütün çay ve dereler Çoruh un kollarını oluştururlar. Çoruh Nehri, kaynağını Mescid Dağının (3255 m) batı yüzünden alır. Önce batı doğrultusunda akıp Bayburt tan geçtikten sonra bir yay çizerek 91

106 doğuya yönelir. Yokuşlu köyü önünde Yusufeli sınırlarına girer. Yusufeli, Artvin ve Borçka nın içerisinden geçtikten sonra Borçka nın Muratlı kasabasından da geçerek burada il ve ülke sınırlarını terk eder ve Batum da Karadeniz e dökülür. Çoruh Nehrinde başta sazan, kefal ve alabalık olmak üzere birkaç balık türü bulunur. Çoruh Nehrinin Yusufeli sınırları içerisinde seyreden 100 km'ik kısmı raftig ve kano gibi su sporları için en uygun ve en zorlu parkurları meydana getirmiştir. Barhal Çayı Barhal Çayı'nın tamamı Yusufeli sınırları içerisinde yer alır. Kaynaklarını Altıparmak Dağları ve Kaçkar Dağından (3937 m) toplar. İki kolu Yaylalar (Hevek) köyünün aşağısında birleşir ve buradan kuzeydoğuya doğru akmaya devam eder. Yaylalar köyü içerisinden geçtiği için, kaynağından Altıparmak köyüne kadar olan bölümüne Hevek Suyu adı da verilir. Altıparmak köyü içerisinde, kaynağını Kaçkar Dağından alan ve aynı zamanda Barhal Çayının en büyük kolu olan Kocaçay'ı alır. Balcılı köyü yakınlarında Yüksekoba (Kobak) Suyunu aldıktan sonra kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda seyrederek, Dereiçi köyü yakınlarında, Balalan (Arcivan) Deresini de alır. Yusufeli ilçe merkezinin tam ortasından geçerek, ilçe merkezinin önünde, Kâzım Karabekir (Kazahora) mahallesi ile Üzümbağı (Hamzet) mahallesinin karşısında Çoruh Nehrine karışır. Oldukça berrak ve temiz bir su olup alabalık yönünden de çok zengindir. İlçe merkezinin içme suyunun kaynağını teşkil eder. Bu çayın üzerinde, Sarıgöl mevkiinde şahısa ait alabalık çiftliği kurulmuştur. Yatağı boyunca sulama suyu olarak da kullanılmaktadır. Bunlardan başka ayrıca su sporlarına elverişli olup bu suda rafting ve kano gibi su sporları yapılır. Oltu Çayı İlçenin Pamukçular (Ohur) köyü yakınlarında Yusufeli sınırlarına girer. Yusufeli-Oltu- Erzurum yol ayrımı mevkiinde Tortum Çayı ile birleşir ve her iki çay, Oltu Çayı adıyla Günalp Kayası (Su kavuşumu) denilen mevkide Çoruh Nehrine karışır. Tortum Çayı Kargapazarı Dağları nın kuzey yamaçlarından kaynaklarını alan Tortum Çayı, Erzurum Artvin il sınırında bulunan Kınalıçam (Aşpişen) köyünde Yusufeli sınırlarına girer ve Kınalıçam köyü içerisinden geçerek Yusufeli-Oltu-Erzurum yol ayrımı mevkiinde Oltu Çayı ile birleşir. Su kavuşumu mevkiinde Çoruha karışır. IV.3.5. Diğer Özellikler Bu bölümde incelenecek başka bir husus bulunmamaktadır. 92

107 BÖLÜM V PROJENİN BÖLÜM IV TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER

108 BÖLÜM V: PROJENİN BÖLÜM IV TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER (Bu Bölümde Projenin Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri Tanımlanır Bu Etkileri Önlemek En Aza İndirmek ve İyileştirmek İçin Alınacak Yasal, İdari ve Teknik Önlemler IV.1 ve IV.2 Başlıkları İçin Ayrı Ayrı ve Ayrıntılı Şekilde Açıklanır.) V.1. Hat Güzergahı Boyunca Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler 154 kv gerilimli Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH projesi kapsamında hat güzergahı boyunca arazinin hazırlanması, inşaat ve tesis aşamasındaki faaliyetler, fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri ve alınacak önlemler aşağıda detaylı olarak incelenmiştir. V.1.1. Arazinin Hazırlanması İçin Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Sırasında Kullanılacak Malzemelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Olanların Taşınımları, Depolanmaları ve Kullanımları, Arazi hazırlanması için yapılacak işler kapsamında planlanan EİH projesinde etüt ve tevziat çalışmalarından sonra arazide (hat güzergahında) ilk olarak some noktaları ve direk ayaklarının yerleri belirlenerek aplikasyonları yapılacaktır. Aplikasyonda 1 adet merkez kazığı 4 x 4 = 16 adet ayak kazığı 1 adet konsol kazığı 2 adet istikamet kazığı (ileri ve geri) ve 1 adet de aliman (ileri hat kazığı) çakılmakta olup bu işlemlerden sonra doğrudan inşaat aşamasına geçilmektedir. EİH güzergahı boyunca toplam yaklaşık 81 adet direk dikilecektir. Bu direklerin yaklaşık 11 tanesi durdurucu (some), yaklaşık 70 tanesi ise taşıyıcı direktir. İnşaat aşamasında ilk olarak proje alanında aplikasyonu yapılan enerji iletim hattı direklerinin temel çukurları için kazı işlemleri yapılacaktır. Yapılacak kazı çalışmalarında her bir direk için 4 çukur açılmakta olup direk ayaklarının oturacağı çukurların derinliği yaklaşık 3 m en ve boy ise yaklaşık 3 m x 3 m olacağı kabulüyle: Her bir direğin bir ayağı için açılacak çukur hacmi (Vçukur); Vçukur = 3 x 3 x 3 Vçukur = 27 m 3 olacaktır. Buna göre 48 adet direk için; 81 direk x 4 çukur/direk = 324 adet direk çukuru açılacaktır. Toplam hafriyat ise birim çukur hacmi 27 m 3 /çukur alınarak; 324 çukur x 27 m 3 /çukur = 8748 m 3 olacaktır. Proje alanında tesis edilecek 81 adet direk için proje kapsamında yapılacak sıyırma ve hafriyat işlemlerinde toplam 8748 m 3 hafriyat yapılacaktır. Bu hafriyat çalışmalarında bitkisel (nebati) toprak kalınlığı 25 cm kabulüyle: Üst Örtü Toprağı = 324 x 3 x 3 x 0,25= 729 m 3 94

109 Alt Örtü Toprağı = 324 x 3 x 3 x (3 0,25) = 8019 m 3 çıkarılacaktır. Üst örtü toprağı düzgün şekilde yapısı bozulmadan sıyrılacak ve direk ayak kenarlarına depolanacaktır. Sonrasında alt örtü toprağı da benzer şekilde dağıtılmadan çıkarılarak depolanacaktır. Direk ayaklarının temel işlemlerinin tamamlanmasından sonra alt örtü toprağı ile temel iç dolgu işlemleri yapılacaktır. Ardından bitkisel (nebati) toprak malzemesi direk ayaklarının altına düzgün bir şekilde serilecektir. Dolayısıyla arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında yapılacak bu hafriyat çalışmasıyla hafriyat oluşmayacaktır. Proje kapsamında hafriyat malzemeleri artması durumunda ise, mücavir alan içerisinde ilgili belediyelerin (Olur, Oltu ve Yusufeli Belediyeleri) göstereceği bir alana bertaraf edilecektir. Proje kapsamında açığa çıkacak kazı fazlası malzeme orman alanlarına depolanmayacaktır. Proje kapsamında gerçekleştirilecek hafriyat çalışmaları sırasında parlayıcı patlayıcı tehlikeli ve toksik madde kullanılmayıp sadece iş makineleri kazma kürek vb. makine ve ekipman ile çalışmalar yapılacaktır. Tüm bu hafriyat çalışmalarında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hafriyat Toprağı İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği" hükümlerine uyularak hareket edilecektir. V.1.2. Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb. Maddelerin Nerelere Taşınacakları veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları, Direklerin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında direk ayaklarının hafriyat çalışmalarında; üst örtü toprağı düzgün şekilde yapısı bozulmadan sıyrılacak ve direk ayak kenarlarına depolanacaktır. Sonrasında alt örtü toprağı da benzer şekilde dağıtılmadan çıkarılarak depolanacaktır. Direk ayaklarının temel işlemlerinin tamamlanmasından sonra alt örtü toprağı ile temel iç dolgu işlemleri yapılacaktır. Ardından bitkisel (nebati) toprak malzemesi direk ayaklarının altına düzgün şekilde serilecektir. Temel inşaatı çalışmaları sırasında bitkisel toprak sıyrılacak ve inşaat sonrasında sıyrılan kısım tekrar yüzeye serilecek, arazi inşaat öncesi durumuna getirilecektir, hafriyat atığı arazide bırakılmayacaktır. Proje kapsamında oluşacak hafriyat malzemeleri mücavir alan içerisinde, kamyonlarla ilgili Belediyelerin göstereceği bir alana boşaltılması sağlanarak malzeme bertaraf edilecektir. Proje kapsamında açığa çıkacak kazı fazlası malzeme orman alanlarına depolanmayacaktır. V.1.3. Nakil Hatlarına Ait Servis Yollarının İnşası İle İlgili İşlemler; Kullanılacak Malzemeler(yapılacak yolların yamaçlardan aşağı toprak kaydırmayacak şekilde eskavatörle ve orman alanı içinde B-tipi orman yolu standartlarında yapılması) EİH direklerinin tesisi için mevcut yolların kullanılması planlanmakta olup, EİH sahasına ulaşımı için servis yolu açılması durumunda ise aşağıdaki hususlara dikkat edilecektir. Açılacak servis yollarının drenaj kanalları yapılarak derelere sediman taşınımı önlenecektir. Özel mülkiyete girecek alanlarda meydana gelecek zararlar yüklenici firma tarafından karşılanacaktır. Görsel değeri olan alanlardan kaçınılacaktır. 95

110 Proje güzergahında belirlenen ekolojik ve kültürel değeri yüksek alanlardan kaçınılacaktır. Yüzey suyu bulunan alanlardan kaçınılacaktır. Açılan servis yolları inşaatın bitmesine müteakip eski haline getirilecektir. Proje maliyetini yükselttiği için servis yolları açmak pek ekonomik olmamaktadır. Ancak servis yolu açılması durumunda iş güvenliği için gerekli her türlü tedbir alınacaktır. Servis yolu çalışmalarında buldozer, greyder ve traktör kullanılacaktır.orman alanında yapılacak yollar B tipi orman yolu standartlarında olacaktır. Proje alanı içindeki mevcut dere yatakları korunacak, derelerin faaliyet tarafında kalan kenarına 5 m genişliğinde servis yolu ayrılacak ve mevcut servis yolları korunacaktır. Ayrıca tarih ve sayılı Dere Yatakları ve Taşkınlar hakkında yayımlanan Başbakanlık genelgesinin hükümlerine uyulacak, genelgenin Dere yatakları üzerine her ne sebeple olursa olsun yapılacak köprü ve menfez gibi sanat yapıları ile dere yatakları üzerinden veya sınırından geçirilecek enerji nakil hattı, yol, petrol-doğal gaz boru hattı, telefon hattı, içme suyu ve kanalizasyon hatları ve benzerleri gibi çeşitli kuruluşlarca değişik maksatlı yapılar inşa edilmeden önce DSİ nin ilgili Bölge Müdürlüğünden görüş alınacak ve yapılacak tesislerin bu görüşe uygun olarak inşası sağlanacaktır. Hükmü doğrultusunda gerekli izinler alınacaktır. Ayrıca 167 sayılı Yeraltı Suları Kanunu hükümlerine uyulacaktır. V.1.4. İletim Hatlarının İnşası ile İlgili İşlemler, EİH nin tesis edilmesi için gerçekleştirilecek çalışmalar; alt montaj, üst montaj ve tel çekimi olmak üzere 3 aşamalı yapılacaktır. Etüt ve Proje: Bölgedeki enerji nakil durumu göz önüne alınarak ve aşağıda verilen unsurlar titizlikle incelenerek EİH nin yeri tespit edilir. - Tesis, Bakım, İşletme Kolaylıkları, - Bataklık, Sel Yatağı Heyelana Maruz Alanlar, - Orman, Meyvelik, Kavaklık Gibi Alanlar, - Askeri Sahalar, Hava Meydanları, - Devlet Üretme Çiftlikleri, Kavakçılık Enstitüsü vb. Olan Alanlar, - Telekom hattı ve Mevcut EİH Paralellik Durumu, - Özel Çevre Koruma Alanları, - Karayolları, DDY, Baraj, Gölet, Sulama Kanalları, - İmarlı Sahalar, - Maden ve Kömür Alanları Tespit edilen EİH için ÇED aşamasından sonraki sıralamalar; İrtifak ve mülkiyet hakkı için kamulaştırma palnlarının hazırlanması İzin, ruhsat vb görüşlerin alınması İhale aşaması Yer teslimi : (İhale ile yüklenicisi belli olacak olan firmaya yapılır) Tesis: Tesis aşaması alt montaj, üst montaj ve tel çekimi olmak üzere 3 etapta gerçekleştirilir. 96

111 Alt Montaj EİH alt montajının ilk işlemi, direk ayaklarının yerleşeceği alanların açılmasıdır. Yaklaşık 3x3 m 2 genişliğinde 3 m derinliğinde açılan 4 ayrı çukura elektrik direğinin ayakları yerleştirilir. Direk ayakları etrafına demir çubukların hazırlanmasının ardından, kalıplar halinde kubbe şeklinde beton dökme işlemi yapılır. Ayrıca, topraklama elektrotları 1.5 m derinliğe gömülür. Toprak direncinin 20 ohm un altındaki yerlere 1 adet, 20 ohm un üzerinde olan yerlerde ise 4 adet elektrot yerleştirilir. Eğer 4 elektrot ile yeterli topraklama sağlanamazsa elektrotlar iletken bir ızgara ile birbirlerine bağlanıp temas alanı arttırılarak yeterli iletkenliğe ulaşılır. Bu işlemlerin tamamlanmasının ardından çukurların kazılması sırasında çıkartılan hafriyat tekrar çukurların kapatılmasında kullanılır ve ayakların etrafına kubbe şeklinde beton dökülerek alt montaj tamamlanır. Üst Montaj Üst montaj işleminde; alt montaj sırasında çukurlara yerleştirilen direk ayaklarına galvanizli çelik pilonlar civatalarla monte edilerek elektrik direkleri inşa edilir. Direklerin inşasının ardından izolatörler direklere monte edilir. Tel Çekme Alt ve üst montaj işlemlerinden sonra tel çekimine geçilir. Elektrik tellerinin çekilmesi işlemi için tel çekme ve fren makinesi kullanılacaktır. Bu teller tek devrelidir. Tel çekimi sırasında direklerin kulesinden yıldırıma karşı koruma maksatlı koruma telleri çekilmektedir. Ayrıca kuşları EİH den uzaklaştırmak için direklere kuş kovanlar, hava taşıtlarının hattı fark etmeleri için ikaz küreleri takılacaktır. Tesis tamamlandıktan sonra her türlü güvenlik önlemi için direklere standart işaretler ve uyarıcı yazılı levhalar yerleştirilecektir. V.1.5. İnşaat Esnasında Kırma, Öğütme, Taşıma ve Depolama Gibi Toz Yayıcı İşlemler, Projenin arazi hazırlama ve inşaat çalışmalarında kırma öğütme gibi işlemler yapılmayacak olup sadece direklerin temel çukurları için yapılacak kazı işlemlerinden toz emisyonu oluşması söz konusu olacaktır. Her bir direk için 4 çukur açılmakta olup direk ayaklarının oturacağı çukurların derinliği yaklaşık 3 m boyutları ise 3 m x 3 m dir. Buna göre her bir direğin bir ayağı için açılacak çukur hacmi; V çukur = 3 m x 3 m x 3 m = 27 m 3 olacaktır. Toplam hafriyat miktarı, toprak yoğunluğu 1,60 ton/m 3 alınarak; Hafriyat Miktarı =Toprak Yoğunluğu x Toplam Hacim bağıntısından; = 27 m 3 x 1,60 ton/m 3 = 43,20 ton olarak bulunur. Bir ayak çukuru için kazı işlemleri ortalama 4 saat sürmektedir. Buna göre saatte yapılacak hafriyat miktarı; 43,20 ton/4 saat = 10,8 ton/saat olacaktır. Tablo V Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri Emisyon Faktörleri kg/ton Kaynaklar Kontrolsüz Kontrollü 97

112 Patlatma 0,080 - Sökme 0,025 0,0125 Yükleme 0,010 0,005 Nakliye (gidiş-dönüş toplam mesafesi) 0,7 0,35 Boşaltma 0,010 0,005 Depolama 5,8 2,9 Birincil Kırıcı 0,243 0,0243 İkincil Kırıcı 0,585 0,0585 Üçüncül Kırıcı 0,585 0,0585 Kaynak: Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-12, Tablo: 12-6 Tablo V de verilen emisyon faktörlerine göre kazı esnasında toz emisyon faktörü yükleme ve boşaltma toz emisyon faktörleri ile aynı olarak 0,01 kg/ton alınır (Kazı ve yükleme emisyon faktörleri aynı formül kullanılarak hesaplanır/us EPA AP-42). Buna göre toplam saatlik kütlesel toz debisi; ton/saat x 0,01 kg/ton= 0,108 kg/saat olarak bulunur. Sonuç olarak; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) Ek-2 de, hava kirlenmelerini temsil eden değerler ölçümlerle elde edilen hava kalitesi değerleri hesapla elde edilen hava kirlenmesine katkı değerleri ve bu değerlerle teşkil edilen toplam kirlenme değerlerinin tespit edilmesine baca dışındaki yerlerden yayılan emisyonlar 1 kg/saat ten küçükse gerek olmadığı belirtilmektedir. Projenin inşaat aşamasında toz emisyonu için hesaplanan değer 0,108 kg/saat olduğu için hava kalitesi katkı değerlerinin tespit edilmesine gerek kalmamıştır. Ancak, arazide oluşabilecek tozlanmayı minimuma indirgemek SKHKKY nin İzne Tabi Tesisler İçin Emisyon Sınırları ekinde (Ek-1) belirtilen, açıkta depolanan tozlu yığma malzemelerle ilgili hava kalitesi standartlarını karşılama hususlarına uyularak, toz emisyonları minimize edilecektir. Projenin işletme aşamasında enerji iletim hattından kaynaklı hava kalitesi üzerine herhangi bir etki söz konusu olmayacaktır. Araçlardan Kaynaklı Emisyon Miktarları Proje kapsamında kazı ve dolgu işlemlerinin dışında iş makinelerinden kaynaklanacak toz emisyonu oluşması söz konusudur. Proje arazi hazırlık ve inşaat çalışmalarında kamyon, ekskavatör, beton pompası, vinç ve tel çekme makinesi gibi iş makineleri kullanılacaktır. Kullanılacak iş makinelerinde yakıt olarak mazot kullanılması söz konusudur. Projenin inşaat aşamalarında kullanılacak iş makinelerin emisyon miktarları yakıt, araç yaşı ve hızına değişmektedir. EPA tarafından belirlenen bu emisyon faktörleri Tablo V de verilmiştir. Tablo V Emisyon Faktörleri (Mobile Sources Emission Factors, EPA, 1995) Parametre Hafif İş Makinesi (Dizel) Ağır İş Makinesi (Dizel) HC (g/km) 0,181 1,313 CO (g/km) 0,719 5,95 NO x (g/km) 0,544 4,056 98

113 Proje kapsamında çalışacak araçlardan yayılacak toplam emisyonların kütlesel debileri; aynı anda 2 hafif ve 2 ağır dizel iş makinasının/aracının çalışacağı ve araç hızının ortalama hızının 40 km/saat olacağı varsayımlarıyla hesaplanmış olup, gerek bu değerler ve gerekse Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) tesislerin hava kirlenmesine katkı değerlerinin hesaplanması ile ilgili olarak belirlenen sınır değerleri Tablo V de verilmiştir. Tablo V Proje Kapsamında Çalışan Araçlardan Yayılan Toplam Emisyonların Kütlesel Debileri SKHKKY Madde 40 da Parametre Kütlesel Debi (g/saat) Kütlesel Debi (kg/saat) verilen Emisyon Sınır Değerleri (kg/saat) HC (Hidrokarbonlar) 119,5 0, CO (Karbonmonoksit) 533,5 0, NO x (Azot oksitler) 368 0,368 4 Tablo V te de görüldüğü üzere; araçların ortaya çıkardıkları emisyonların toplam miktarları, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren SKHKKY, tesislerin hava kirlenmesine katkı değerlerinin hesaplanması ile ilgili olarak belirlenen sınır değerleri altında olduğu için kirlenme değerleri hesaplanmamıştır. Bu emisyonların kontrolleri Ölçüm ve Denetlenmesine İlişkin Tebliğ gereğince yerine getirilecek olup, araçlara ait emisyon pulları inşaat süresince kontrol edilecektir. V.1.6. Proje Kapsamında Oluşacak Katı Atık Miktarı ve Özellikleri, Nasıl Bertaraf Edileceği, Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması Proje kapsamında enerji iletim hattı arazi hazırlık ve inşaat aşamasında alt montaj, üst montaj ve tel çekme işlemlerinde toplam 45 kişinin çalışması öngörülmektedir. Dolayısıyla, projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları kapsamında tüm işlemlerin gerçekleşmesi sırasında aynı anda farklı bölgelerde 45 kişinin çalışması düşünülmekte olup, proje kapsamında istihdam edilecek vasıfsız personel mümkün olduğunca bölgeden sağlanacaktır. Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamalarında çalışacak toplam 45 kişiden kaynaklı, evsel nitelikli katı atık oluşması söz konusu olacaktır. Bir kişiden kaynaklı günlük katı atık miktarı 1,34 kg/gün ( 1 ) kabulüyle; EİH nın hazırlık ve inşaat çalışmaları sırasında oluşması beklenen evsel nitelikli katı atık miktarı. 45 kişi x 1,34 kg/gün-kişi= 60.3 kg/gün evsel nitelikli katı atık Evsel katı atıklar şantiye alanında uygun konteynırlarda toplanacak ve belirli aralıklarla ilgili belediye tarafından alınması sağlanacaktır. İnşaat atıkları sarı renkli geçici biriktirme konteynırları içinde toplanacak, üzerlerine atık türleri yazılacaktır. Bu atıklar evsel veya tehlikeli atıklar ile karıştırılmayacaktır. Yüklenici firma tarafından kullanılmayan bu atıkların belediye tarafından alınması sağlanacak, ya da lisanslı bir taşıma şirketi aracılığıyla yine linsans almış bir geri kazanım veya bertaraf şirketine 1 Kaynak: TÜİK (2009) 99

114 gönderilecektir. Evsel nitelikli katı atıkların Belediyeye ait depolama sahasına kabulü için gerekli izin ve belge yüklenici firma tarafından alınacaktır. Ambalaj atıklarının kullanılabilir durumda olanları ayırılacak, kalanlar ise geri dönüşüm tesisine satılacaktır. İnşaat alanında biyolojik olarak parçalanamayan hiçbir atık bırakılmayacaktır. Tesisi Teşekkülümüzce planlanan EİH nın ÇED Kararı alınmadan ihalesi yapılmamaktadır. Şantiye kurulması ve kurulacak yerin belirlenmesi kararı ihaleyi alan yüklenici belirlemektedir. Bu nedenle oluşacak katı atık, atık su ve hafriyat atıklarının hangi belediye sınırları içerisinde bertaraf edileceği net değildir. Tesis İhalesi Teknik Şartnamesinde Nihai ÇED Raporunda belirtilen hususlara ve ilgili yönetmelik ve kanunlara uyması gerekliliği yer alacaktır. Yüklenici firmanın Nihai ÇED Raporunda taahhüt edilen hususlara uymaması durumunda tüm sorumluluk ve yükümlülük kendisine ait olacaktır. Projenin inşaat aşamasında; çalışanlardan kaynaklanacak katı atıkların (yemek artığı, ambalaj kağıdı, pet şişe, cam şişe vb.) tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan ve tarih ve sayılı Resmi Gazete değişikliği ile yayınlanan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Madde 18 de belirtildiği gibi denizlere, göllere ve benzeri alıcı ortamlara, caddelere dökülmesinin yasak olduğu konusunda çalışanlar uyarılacak ve gerek bu yasağa gerekse Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin tüm hükümlerine uymaları sağlanacaktır. İnşaat döneminde evsel katı atıkların ilgili Belediyeler tarafından alınması sağlanacaktır. ÇED Kararının teminden sonra tesis ihalesi yapılacağından inşaat sırasında oluşacak katı atıkların hangi belediye sınırları içerisinde bulunacağı ve bertaraf edileceği İhaleyi alan müteahhit firma tarafından belirlenecektir. Ayrıca proje kapsamında oluşması muhtemel geri dönüşümü mümkün olan ambalaj ve ambalaj atıkları; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir. İşletme Aşaması EİH işletmeye alındıktan sonra bakım ekipleri tarafından hat güzergahı boyunca senenin belirli zamanlarında yapılacak incelemelerde hattın bakımı yapılacak olup, İzolatörlerin kırılması durumunda izolatörler yenilenecek; tellerin tolerans dışı gevşemesi (uzaması) veya kopması durumunda teller tamir edilecek, hasarlı malzemeler yenisi ile değiştirilecek, eskileri TEİAŞ a ait depolarda stoklanacaktır. Daha sonra bu malzemeler hurda olarak lisans almış firmalara satılacaktır. Yurtdışında bazı uygulamalarda olduğu gibi, hat altında bitki yetişmesini önlemek amacıyla herhangi bir kimyasal madde (Herbisit) kullanılmayacaktır. Projenin inşaat aşamasında; çalışanlardan kaynaklanacak katı atıkların (yemek artığı, ambalaj kağıdı, pet şişe, cam şişe vb.) tarih ve sayılı Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Madde 18 de belirtildiği gibi denizlere, göllere ve benzeri alıcı ortamlara, caddelere dökülmesinin yasak olduğu konusunda çalışanlar uyarılacak ve gerek bu yasağa gerekse Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin tüm hükümlerine uymaları sağlanacaktır. İnşaat döneminde evsel katı atıkların ilgili Belediye Başkanlıkları tarafından alınması sağlanacaktır. ÇED Kararının teminden sonra tesis ihalesi yapılacağından inşaat sırasında oluşacak katı atıkların hangi belediye sınırları içerisinde bulunacağı ve bertaraf edileceği İhaleyi alan müteahhit firma tarafından belirlenecektir. 100

115 Ayrıca proje kapsamında oluşması muhtemel geri dönüşümü mümkün olan ambalaj ve ambalaj atıkları; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir. V.1.7. Proje Kapsamında Kullanılacak Su Miktarları, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Bu Suların Kullanımı Sonucu Oluşacak Atık Suların Hangi İşlemlerden Sonra Hangi Alıcı Ortama Nasıl Verileceği ve Bu Suların Özellikleri,(burada gerekli izinler alınmalı ve izin belgeleri rapora eklenmelidir.) Proje kapsamında EİH nin; alt montaj çalışmalarında 10 kişi, üst montaj çalışmalarında 20 kişi ve tel çekme işlemlerinde 15 kişi nin çalışması öngörülmektedir. Tüm bu işlemlerin gerçekleştirilmesi sırasında, EİH de aynı anda hattın farklı bölgelerinde en fazla 45 kişi çalıştırılacaktır. Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında çalışacak 45 kişi için içme ve kullanma suyu miktarı, bir kişinin ihtiyaç duyacağı su 150 lt/kişi-gün olarak kabul edilirse; 45 kişi x 150 lt/kişi-gün =6.750 lt/gün=6,75 m 3 / gün Kullanma suyunun %100 ünün atık su olarak geri döneceği kabulüyle oluşacak evsel nitelikli atık su miktarı en fazla 6,75 m 3 /gün olarak hesaplanır. Ayrıca gerekmesi durumunda beton imalatı için her bir direk ayağına yaklaşık 1 m 3 ve yapılacak hafriyat çalışmaları esnasında toz emisyonunu önlemek için ise 2,5 m 3 su tüketimi olacaktır. Beton imalatı (gerekirse) için her bir direk ayağına yaklaşık için 1 m 3 su harcanırsa: 81 direk x 4 direk ayağı/direk=324 direk ayağı 324 direk ayağı x 1m 3 / direk ayağı= 324 m 3 su ( maksimum miktar) Tozumayı önlemek için ise 2,5 m 3 su tüketimi olacağı varsayılmaktadır. Beton imalatı ve tozuma için kullanılacak sular beton ve toprak bünyesinde kalacağı için herhangi bir atıksu oluşumu söz konusu olmayacaktır. Çalışacak kişiler tarafından kullanılacak suyun tamamının atık su olarak geri döneceği kabulüyle oluşacak evsel nitelikli atıksu miktarı 6,75 m 3 /gün olarak hesaplanır. Proje kapsamında açığa çıkacak evsel nitelikli atıksu, orta kirlilikte evsel atıksu özelliği ile karakterize edilebilir. Uzun araştırmalar sonucu ortaya çıkan literatür bilgilerine göre, projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında oluşacak evsel nitelikli atıksuyun karakteristiği ile ilgili toplam kirlilik yükleri Tablo V de verilmiştir. Tablo V Projenin Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Oluşacak Evsel Nitelikli Atıksuyun Toplam Kirlilik Yükü PARAMETRE Birim yük Toplam yük (kg/saat) (mg/l) Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması BOI ,0619 KOI 500 0,141 AKM 220 0,0619 Yağ-gres 100 0,028 Toplam P 8 0,00225 Toplam N 40 0,

116 Toplam Cl 50 0,014 Toplam sülfür 30 0,008 Toplam organik karbon 160 0,045 ph 6-9 Kaynak: Metcalf and Eddy. (2004). Wastewater Engineering; Treatment, Disposal and Reuse, Mc Graw Hill Book Company, New York, ABD. Personelin içme suyu damacanalarla şantiye alanına getirilecektir. Diğer tüketilen sular Belediye şebekesinden sağlanacaktır. İnşaat aşamasında çalışacak personelden kaynaklanacak atık sular, şantiye kurulacağı için varsa mevcut kanalizasyon sistemine (Olur, Oltu ve Yusufeli) yoksa yapılacak sızdırmaz fosseptikte (Ek-9) biriktirilecektir. Fosseptikte biriken atık sular şantiye alanın bulunduğu ilçe Belediyesine ait vidanjörlerle çekildikten sonra en yakın kanalizasyon sistemine verilerek bertaraf edilecektir. Atık sular hiçbir şekilde yerüstü ve yer altı su kaynaklarına boşaltılmayacaktır. Bölge dışından gelecek personel için şantiye kurulması söz konusu olabilir, ancak çalışacak vasıfsız personel bölgeden karşılanacağından vasıfsız personel için konaklama ve atık oluşumu ile ilgili bir sorun oluşmamaktadır. Hattın uzun olmasından dolayı şantiyenin kurulacağı yer henüz belli değildir. Projenin ÇED kararı temin edildikten sonra ihale aşamasına geçilecektir. İhaleyi alan yüklenici firma şantiyenin kurulacağı yeri kendisi belirleyecektir. İhalenin teknik şartnamesinde ÇED raporunda ve eklerinde belirtilen tüm hususlara ve ilgili yönetmeliklere uyulması şartı yer almaktadır. Atık sular ile ilgili izinler ihale sonrası yüklenici tarafından temin edilecektir. İnşaat aşamasında oluşacak evsel nitelikli atık su bertarafı sonucunda alınacak belgeler denetimler sırasında görevlilere beyan etmek üzere 5 yıl süreyle saklanacak, kanalizasyon sistemi mevcut altyapıların bulunduğu yerlerde kanalizasyon sistemine bağlanacak, atıksu bağlantı izni alınacaktır. Ayrıca EİH inşaat çalışmalarında yapılacak beton imalatları için; arazide ulaşımın mümkün olduğu direklerde hazır beton (beton santralinde hazırlanarak mikser araçları ile direk yerine getirilen beton) kullanılacaktır. Ulaşım imkanlarının mümkün olmadığı direkler için ise yerinde döküm beton imalatı yapılacaktır. Hazır beton için gerekli su beton tedarikçi firma tarafından betonun hazırlandığı yerde temin edilmektedir. Gerek hazır beton ve gerekse yerinde dökme beton imalatlarında kullanılacak sular, malzeme bünyesinde kalacağından herhangi bir atık su oluşturmayacaktır. Ayrıca çalışma yapılan direkte beton imalatların bitmesinden sonra geri dönen mikser araçlarının yıkanması, proje sahası ve yakın çevresinde yaptırılmayacak olup, beton tedarikçi firmanın kendi sahasında (beton santrali) yapması sağlanacaktır. Belediyeden temin edilmesi gereken izinler yüklenici firma tarafından yapılacağından, gerekli izinler inşaat aşamasında alınacaktır. Proje kapsamında, Lağım ve Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik ile 31 Aralık 2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete de (RG) yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 16., 17., 18., 19., 20. ve 32. maddeleri ve sayılı sayılı RG de yayımlanarak yürürlüğe giren SKKY de değişiklik yapılmasına dair yönetmelik, 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve Yönetmeliği ile tarih ve sayılı RG de yayımlanan Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmeliğin hükümleri yerine getirilecektir. İnşaat faaliyetleri sırasında kuru ve akar derelere atık atılmayacak ve dere yatakları değiştirilmeyecektir. 102

117 V.1.8. Enerji İletim Hatlarında Yapılacak Topraklama İle İlgili İşlemler Enerji İletim Tesisleri için topraklama işlemleri TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Montaj Teknik Şartnamesi hükümlerine göre yapılmaktadır. Topraklama işlemi, toprak direncinin 20 ohm un altında olması durumunda yapılmamaktadır. İlkel toprak direnci 20 ohm dan büyük olan bütün beton ve ızgara temeller için, direk mevkiinin merkez noktasındaki bir topraklama kazığı veya plakası tesis edilir ve bu kazık veya plaka birbirine köşegen olarak zıt iki ayağa irtibatlandırılır. Bu işlem sonucu toprak direncinin 20 ohm un altına düşmesi durumunda başka bir topraklama uygulanmamaktadır. Toprak direncinin 20 ohm un üstünde olması durumunda kontropualar (topraklamanın iyi yapılamadığı durumlarda kullanılan dairesel biçimde düzenlenmiş tel kablolar) ilave edilir. 20 ohm topraklama direnci elde edilinceye veya bütün ayaklara kontropua konuncaya kadar bu ilaveler yapılmaya devam edilecektir. Direnç ölçümü, kazık veya dirençten irtibatı ayrılmış topraklama teli plaka vasıtası ile yapılacak olup; kloridler veya iletkenlik tuzları kullanılmayacaktır. V.1.9. Arazinin Hazırlanması ve Tesislerin İnşası Sırasında Yapılacak İşler Nedeni ile Meydana Gelecek Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi, Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında; kazı inşaat montaj vb. çalışmalarında kullanılacak makine ve ekipmanlardan; işletme aşamasında ise rüzgardan ve iletkenlerden kaynaklı korona gürültüsünün oluşması söz konusu olacaktır. V Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında; EİH de kazı, inşaat, montaj, vb. çalışmalarında kullanılacak makine ve ekipmanlardan gürültü oluşması söz konusu olacaktır. EİH inşaatında meydana gelecek gürültünün kaynakları ve seviyeleri alt montaj ve üst montaj olmak üzere değerlendirilmiştir. Arazi hazırlama ve inşaat çalışmaları aşamasında kullanılacak makine ve ekipmanların aynı zamanda ve aynı yerde çalıştığı varsayılarak en olumsuz şartlarda ortaya çıkacak toplam ses basınç düzeyini hesaplamak amacıyla önce her bir kaynaktan oluşacak ses gücü düzeyinden toplam ses gücü düzeyleri bulunur. π L WT = 10 Log ( i 1 10 Lwi/10 ) formülü yardımıyla hesaplanmaktadır. L Wİ = Her bir iş makinesinden kaynaklanan ses gücü düzeyi (db) = Toplam ses gücü düzeyi (db) L WT Kaynakların tamamından oluşacak toplam ses gücü düzeyi bulunduktan sonra, oluşan bu ses gücü düzeyinin r uzaklıkta yaratacağı toplam ses basınç düzeyi (L PT ) aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanmaktadır. 103

118 =2) L PT = L WT + 10 Log (Q/A) A = 4пr 2 L PT = Tüm iş makinelerinden r mesafede oluşan toplam ses basınç düzeyi Q = Yönelme katsayısı (Yer düzeyindeki ses kaynağının yarı küresel dağılımı, Q r = Kaynaktan uzaklık (m) Atmosferin etkisiyle seste azalma (A atm ) ise kaynağın frekansına ve kaynaktan uzaklığa bağlıdır. İş makineleri ve karayolu taşıtları için ortalama frekans aralığı Hertz olarak kabul edilmiştir. Ortalama ses basınç seviyesindeki atmosferik rötuş nedeniyle meydana gelecek azalma ise aşağıdaki formülle hesaplanmaktadır. A atm = 7,4 x 10-8 x f 2 x r / φ A atm = Atmosferik rötuş ile ses basıncı düzeyindeki düşüş (dba) f = İletilen Sesin Frekansı (500 ve 3,500) r = Kaynaktan Uzaklık (m) φ = Havanın Bağıl Nemi (Artvin iline ait ortalama nisbi nem %90, Erzurum illerine ait ortalama nisbi nem ise %56 olarak alınmıştır.) Toplam gürültü basınç seviyesinin hesabı ise ses basınç seviyesinden atmosferik rötuşun çıkarılması ile bulunur. L = L PT - A atm L = Toplam Gürültü Basınç Seviyesi (dba) İş ekipmanı ve iş ekipmanı kaynaklı gürültüler için ses basınç düzeyleri; Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili Yönetmenlikte, bu yönetmelikte olmayan değerler ise Doç. Dr. Nevzat Özgüven in Endüstriyel Gürültü Kontrolü, Makine Mühendisleri Odası yayınından alınmış olup; gerek EİH ve gerekse Trafo Merkezi'nin arazi hazırlık ve inşaat aşamasındaki gürültü hesapları bu formüller kullanılarak yapılmıştır. Alt Montaj Aşaması Arazi hazırlama ve inşaat çalışmaları kapsamındaki alt montaj işlemlerinde gürültüye neden olabilecek makine, ekipmanlar ve özellikleri Tablo V de bu araçlardan oluşması beklenen ortalama ses basınç seviyeleri uzaklığa göre sırasıyla Tablo V de ilgili grafik ise Şekil V de verilmiştir. Tablo V Alt Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine Ve Ekipmanların Özellikleri Gürültü Kaynağı Adet Ses Gücü Seviyesi (dba) Kamyon (L W1) Ekskavatör(L W2) Beton Pompası veya karıştırıcı(l W3) Tablo V Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı L r (m) PT (dba) L PT (dba) Aatm (dba) L (dba) Aatm (dba) L (dba) (f:500) (f:3500) (f:500) (f:500) (f:3500) (f:3500) 10 87,44 87,44 0,00 87,44 0,18 87,26 104

119 20 81,42 81,42 0,01 81,42 0,36 81, ,46 73,46 0,02 73,45 0,91 72, ,54 70,54 0,03 70,52 1,27 69, ,92 63,92 0,06 63,87 2,72 61, ,42 61,42 0,07 61,35 3,63 57, ,90 57,90 0,11 57,79 5,44 52, ,40 55,40 0,15 55,25 7,25 48, ,46 53,46 0,19 53,28 9,07 44, ,88 51,88 0,22 51,66 10,88 41, ,54 50,54 0,26 50,28 12,69 37, ,38 49,38 0,30 49,09 14,50 34, ,36 48,36 0,33 48,03 16,32 32, ,44 47,44 0,37 47,07 18,13 29, Gürültğ Seviyesi (dba) Sınır Değer Mesafe (m) Şekil V Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşması Beklenen Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği Üst Montaj Aşaması Arazi hazırlama ve inşaat çalışmaları kapsamında yapılacak üst montaj işlemlerinde gürültüye neden olabilecek makine, ekipmanlar ve özellikleri Tablo V 'de, bu araçlardan kaynaklanacak ortalama ses basınç seviyeleri uzaklığa göre sırasıyla Tablo V de, ilgili grafik ise Şekil V de verilmiştir. Tablo V Üst Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine Ve Ekipmanların Özellikleri Gürültü Kaynağı Adet Ses Gücü Düzeyi (dba) Kamyon (L W1) Vinç (L W2) Tel Çekme Makinesi (L w3) Tablo V Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşması Beklenen Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı L r (m) PT (dba) L PT (dba) Aatm (dba) L (dba) Aatm (dba) L (dba) (f:500) (f:3500) (f:500) (f:500) (f:3500) (f:3500) 10 79,56 79,56 0,00 79,56 0,18 79, ,54 73,54 0,01 73,53 0,36 73,18 105

120 50 65,58 65,58 0,02 65,56 0,91 64, ,66 62,66 0,03 62,63 1,27 61, ,04 56,04 0,06 55,98 2,72 53, ,54 53,54 0,07 53,47 3,63 49, ,02 50,02 0,11 49,91 5,44 44, ,52 47,52 0,15 47,37 7,25 40, ,58 45,58 0,19 45,40 9,07 36, ,00 44,00 0,22 43,78 10,88 33, ,66 42,66 0,26 42,40 12,69 29, ,50 41,50 0,30 41,20 14,50 27, ,48 40,48 0,33 40,14 16,32 24, ,56 39,56 0,37 39,19 18,13 21,43 90 Gürültğ Seviyesi (dba) Sınır Değer Mesafe (m) Şekil V Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşması Beklenen Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği Sonuç tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nde belirtilen kabul edilebilir en yüksek gürültü seviyeleri Tablo V de verilmiştir. Tablo V Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Faaliyet türü (yapım, yıkım ve onarım) L gündüz (dba) Bina 70 Yol 75 Diğer kaynaklar 70 Tablo V ve Tablo V de verilen gürültü seviyeleri Tablo V da verilen yönetmelik değerleriyle karşılaştırıldığında; alt montaj aşamasında 70 m üst montaj 106

121 aşamasında ise kaynaktan yaklaşık 50 m den sonra, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Madde 23 te belirtilen 70 dba sınırının altında kaldığı görülmektedir. Gürültü kaynağında tüm makinelerin aynı anda çalıştığı durumda; en yakın yerleşim yeri olan 200 m uzaklıktaki Sitaş Mahallesine ait yerleşim yerinde 40 dba (alt montaj çalışmalarında) olacağı tahmin edilmektedir. Dolayısıyla trafo merkezi ve hattın geçeceği güzergaha en yakın yerleşim yerinde ilgili yönetmelikte belirtilen sınır değerlerin altında gürültü oluşacaktır. Proje kapsamında arazi hazırlık çalışmaları açık sahada yapılacağından, gürültü tedbirlerinin alınması oldukça güç olacaktır. Gürültü, çalışmalar süresince gün boyu değişiklik gösterecek ancak çalışmalar gündüz ( ) yapılacağından gürültü oluşumu sınırlandırılmış olacaktır. Zorunlu bir durum (Karayolu atlaması, trafik yoğunluğu, vb.) oluşmadıkça geceleri çalışma yapılmayacaktır. Proje kapsamındaki çalışmalarda, söz konusu yönetmeliğin 9.maddesi nde belirtilen kara yolu araçlarında uyulması gereken şartlar ve 13.maddesi nde açık alanda kullanılan ekipmanlarda uyulması gereken şartlar dikkate alınarak, gürültü oluşumunu minimize etmek için gerekli tedbirler alınacaktır. İnşaat aşamasında makine ve ekipmanlarda meydana gelecek gürültüden çalışanları koruyabilmek için, 4857 sayılı İş Kanuna istinaden çıkartılmış ilgili yönetmelikler ve tüzük hükümleri gereğince, işçilerin gürültüye maruz kalmaları sonucu sağlık ve güvenlik yönünden oluşabilecek risklerden, özellikle işitme ile ilgili risklerden korunmaları için gerekli önlemler alınacaktır. Bu konuda ayrıca tarihli TEİAŞ İş Güvenliği Yönetmeliği nin 249. maddesi gereğice; 85 desibelin üzerinde ses ve gürültü olan yerlerde çalışan kişi, kulaklarını koruması için kulaklık veya kulak tıkaçlarını mutlaka kullanacaktır. Böylece, çalışmalarda makine ve ekipmanlardan kaynaklı oluşacak gürültü seviyeleri çalışanları rahatsız etmeyecek düzeye indirilmiş olacaktır. Ayrıca yönetmeliklerin öngördüğü değerlere bağlı kalınarak, çevreye verilecek gürültü, minimum düzeyde tutulmuş olacaktır. V İşletme Aşaması İşletme döneminde, elektrik alan, iletkenlerin yüzeylerinde havanın elektriksel olarak parçalanmasıyla yüklü parçacıkların ortaya çıkmasına neden olur ki bu da korona olarak adlandırılmaktadır. Korona gürültüsü, iletkenlerden kaynaklanan bir crackling (çatırdama) gürültüdür. İşletme aşamasında rüzgar gürültüsü ve iletkenlerden oluşan korona gürültüsü oluşması beklenmektedir. Arka planda oluşacak doğal gürültünün etkisiyle korona gürültüsü duyulamayacak seviyelerde olacaktır. Korona gürültüsü kuru ve yaş havada olur, fakat hafif yağmurda, korona gürültüsü, yağmurun kendisinden bile büyük olabilir. Bandıllı iletkenli iletim hatları çok az korona gürültüsü yaratır ve bu gürültünün kamulaştırma alanının ötesinden duyulması zordur. 154 kv Çayırhan-Sincan TM EİH de yapılan Tablo V deki ölçüm sonuçları ile de doğrulanmaktadır. Tablo V kv EİH ve TM için Gürültü Ölçüm Değerleri MESAFE NORMAL YÜK (280 MW) PUANT YÜK (300 MW) (dba) (dba) 0 49,7 54, ,7 53,1 107

122 15 43,8 52,8 Kaynak: Gürültü Kirliliği Ölçüm Analiz Raporu, Rapor No: G.0001 Çevre Bakanlığı Enerji iletim hattının bakım ve denetleme çalışmaları esnasında kullanılacak araçlardan dolayı da gürültü oluşumu söz konusu olabilecektir. Ancak bu gürültülerin çok düşük miktarlarda olması ve çevredekileri fazla etkilememesi beklenmektedir. V Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Ortadan Kaldırılacak Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı, Faaliyetin arazi hazırlığı ve inşaat aşamasında bitki türleri için olumsuz etki bitkisel toprak örtüsünün sıyrılmasından dolayı biyomas kaybının oluşmasıdır. Ancak, faaliyetin inşaat aşamasının tamamlanmasından sonra bitkisel toprak üzerinde yer alan bitki örtüsü, bitkisel toprakta mevcut olan tohum, rizom, soğan vb. vejetatif organları vasıtasıyla tekrar önceki mevcut örtüyü oluşturacaktır. TÜGEM toprak ve arazi varlığı haritasına göre kamulaştırma alanı genel arazi yapısı incelenecek olursa kamulaştırma alanının 5 ha sulu bahçe, 22 ha fundalık, 37 ha mera ve 19 ha ise ormanlık alan olarak belirtilmiştir. Proje kapsamında şayet direk yerlerinde ve hat boyunca tesise veya işletmeye engel olabilecek ağaç ve ağaççıklar varsa ilgili orman idaresince kesilerek alandan çıkarılacaktır. Projenin tesisi için kesilecek ağaçlar için Erzurum ve Artvin Orman Bölge Müdürlüğü nden gerekli izinler alınacaktır. ÇED İnceleme Değerlendirme Formları ve Orman Mesçere Haritası verilerine göre ise göre toplam m 2 orman alanının projeden etkileneceği belirtilmiştir. V Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri ve Tarım Ürün Türleri, Tarımsal Amaçlı Arazi Kullanım İzni 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES projesi kapsmaında toplam yaklaşık 81 adet direk dikilmesi öngörülmektedir. Bunlardan yaklaşık 11 tanesi durdurucu tipte geri kalan yaklaşık 70 tanesi ise taşıyıcı tipte olacaktır. Yaklaşık 81 direk için kamulaştırılacak alan m 2 dir. İrtifak hakkı için kamulaştırılacak alan ise hattın her iki yanından 25 er m olmak üzere toplam 50 m genişliğinde koridor irtifak hakkı tesis edilecek alan olarak hesaplanmıştır. Bu koridor esas alınarak irtifak hakkı için kamulaştırılacak toplam alan yaklaşık m 2 dir. EİH güzergahı boyunca enerji iletilen tellerin altında kalan ve irtifak hakkı tesis edilecek tarım alanlarında inşaat çalışmaları tamamlandıktan sonra tarım yapılmaya devam edilebilecektir. Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu hükümleri gereğince Erzurum ve Artvin Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü ve/veya Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ndan gerekli izinler alınacaktır. Proje güzergahında mera alanı bulunması durumunda 4342 sayılı Mera Kanunu nun 14. maddesi gereğince fiilen yatırıma başlanmadan önce söz konusu mera alanlarının tahsis amacı değişikliği ile ilgili olarak Erzurum ve Artvin Valilikleri (Valilik Mera Komisyonuna) müracaat edilerek gerekli izinler alınacaktır. 108

123 EİH güzergahının yaklaşık 4 km lik kısmı orman alanlarından geçmektedir. V Arazinin Hazırlanması ve İnşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla kesilecek ağaçların tür ve sayıları, meşcere tipi, kapalılığı,) orman alanları üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler, orman yangınlarına karşı alınacak tedbirler. Projeden etkilenecek orman alanı bozuk orman vasfında olup kapalılığı, çağ sınıfı vb. özellikleri belli olmadığından ne kadar orman ağacının kesileceği hesaplanamamıştır. Bu alan üzerinde yapılacak olan kesim ilgili orman idaresince yapılacaktır. Proje inceleme koridoru ve etki alanı içerisinde kalan orman alanlarına (tür, mesçere tipi, kapalılık, çağ sınıfları vb.) ait detaylı bilgi Tablo IV verilmiştir ( Bkz. Başlık IV.2.7) Proje kapsamında güzergah boyunca direk yerleri için tespit edilen alanlarda ki ağaçların tamamı kesilecek, topografyanın uygun olduğu vadi atlamalarında vb. yerlerde irtifak alanı içerinde kalan ağaçlar kesilmeyecek, topografyanın ve bitki örtüsünün elverişli olmadığı alanlarda ise irtifak alanına giren ağaçlar kesilecektir. Yapılan kesimler alanda bulunan bitki kompozisyonunda (tür çeşitliğinde) değişikliğe neden olmayacaktır. Kesim sonrası elde edilen emval ilgili orman idaresince değerlendirileceğinden ekonomik bir kayıp da söz konusu olmayacaktır. İrtifak alanı içerisinde kalan ormanlık alanın 6 ayda bir bakımı yapılacak olup periyodik bakımlarla bu alanın muhafazası sağlanacaktır. İnşaat sırasında çıkacak hafriyat, direk yerlerinde tekrar dolgu malzemesi olarak kullanılacak olup kazı fazlası malzeme oluşumu söz konusu olmayacaktır. Ancak kazı fazlası malzeme atığı oluşumu söz konusu olduğunda çıkan kazı fazlası malzeme ormanlık alana rastgele atılmayacak ruhsatlı hafriyat döküm sahalarına taşınarak bertaraf edilecektir. EİH yapımı çalışmaları sırasında çalışılacak personele orman yangınları ve sebepleri konusunda eğitim verilecek. Yangını önlemek için (ateş yakılmaması ve izmarit atılmaması vb.) konularda personel uyarılacak, 177 Orman Yangınları İhbar hattı personele öğretilecek ve gerekli görülmesi halinde yangın ikaz levhaları dikilecektir. Çalışmalar sırasında kesilecek ağaçlardan oluşan kesim artıkları ( dal, yaprak, ekonomik değeri olmayan ürün vb) alanda bırakılmayacak, gerekli görülmesi halinde ölü örtü (yaprak ve bitki kalıntısı) ve diri örtü (çalılar, sürünücüler, yıllık ve çok yıllık otsu bitkiler) temizliği yapılacaktır. Doğal afet veya kaza sonucunda hattın kopması durumunda; hat koruma röleleri devreye girerek hatta meydana gelen dengesizliği ortadan kaldıracak ve hattaki enerjiyi kesecektir. Kısaca kopan tel yere düşmeden önce üzerindeki enerjiyi kaybedeceğinden muhtemel yangınlar önlenmiş olacaktır. Ayrıca 50 m lik koridor içinde tellere temas edecek ağaçlar periyodik bakımlar sırasında tespit edilerek budanacak, gerektiği takdirde tıraşlama kesimi yapılarak alan boşaltılacaktır. Kesim sonrası alanda kesim artıkları ( dal, yaprak, ekonomik değeri olmayan ürün vb) bırakılmayacak, gerekli görülmesi halinde ölü örtü (yaprak ve bitki kalıntısı) ve diri örtü (çalılar, sürünücüler, yıllık ve çok yıllık otsu bitkiler) temizliği yapılacaktır. Daha önce tesis edilen EİH lerde cam izolatörler kullanırken, kırılan cam izolatörlerin yere düşmesi ve güneş altında mercek etkisi yaratarak ölü ve diri örtünün tutuşması gibi olumsuz etkilerin yaşanmaması için silikon izolatörler kullanılmasına dikkat edilecektir. Faaliyetin arazi hazırlığı ve inşaat aşamasında bitki türleri için en olumsuz etkisi direk ayaklarının isabet edeceği kısımlarda bitkisel toprak örtüsünün sıyrılmasından dolayı biyomas kaybının oluşmasıdır. Ancak, faaliyetin inşaat aşamasının tamamlanmasından sonra bitkisel toprak üzerinde yer alan bitki örtüsü, bitkisel toprakta mevcut olan tohum, rizom, soğan vb. vejetatif organları vasıtasıyla tekrar önceki mevcut örtüyü oluşturacaktır. 109

124 Bitkisel toprağın sıyırılması işlemi yalnızca mekanik yollarla yapılacak ve kesinlikle herbisit ve benzeri kullanılmayacaktır. Bitki örtüsünün yakılarak uzaklaştırılması kesinlikle söz konusu olmayacaktır. Proje kapsamında tesis edilecek direklerin boylarının arazi yapısının durumuna göre bazı değişiklikler göstermekle birlikte 30 m olacağı kabul edilmektedir. EİH nın hemen altında kalan ağaçların periyodik olarak tepe sürgünleri kesilerek dikey büyümesi önlenecek ve traşlanarak sahadan uzaklaştırılmayan bu ağaçların yatay yönde büyümeleri sağlanacaktır. Böylelikle güzergahtaki ağaç varlığı olası yangın tehlikesine karşı korunmuş olacaktır. EİH güzergahı boyunca inşaat alanının mümkün olduğunca daraltılmasına ve direklerin en az ağaç kesimini gerektirecek şekilde yerleştirilmesine özen gösterilecektir. Bununla birlikte güzergah boyunca olumsuz etkileneceği düşünülen türlere rastlanması durumunda ilgili kurum ve kuruluşlara bildirilecek ve bu kurum ve kuruluşların görüşleri doğrultusunda bu türlerin sahadan tekniğine uygun olarak sökülüp, uygun yerlere yeniden dikilmesi sağlanacaktır. Ayrıca EİH nın inşaat ve işletme aşamalarında yangın olasılığını azaltmak için gerekli önlemler alınacak olup, bu doğrultuda aşağıdaki hususlara dikkat edilecektir: EİH nın topraklama işlemi TEİAŞ Genel Müdürlüğü nün Montaj Teknik Şartnamesi ve Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği nde belirlenen esaslara göre yapılacaktır. EİH nın bütün bölümleri aşırı akım yüklenmelerinde, kısa devre akımının kesilmesine, yangın çıkmasına ya da tesislerin başka zararlara uğramasına engel olacak şekilde düzenlenip, boyutlandırılacaktır. Hattın inşaat çalışmaları sırasında iş makineleri ve öteki araçların manevra edebilmesi ve hatların kopması ihtimalleri göz önünde bulundurulacaktır. EİH de yangınlara sebebiyet veren en önemli etkenler bakımı yapılmamış hatlar ve arızalardır. Bu sebeple hattın bakım çalışmaları düzenli olarak yapılacak olup, direklere ya da tellere yaklaşarak tehlike oluşturan tüm bitkiler budanacak ve tel altlarında kurumuş ot ve benzeri yüzey örtüsü kaldırılarak olası yangın ihtimalleri engellenecektir. Muhtemel bir yangın durumunda öncelikli olarak enerji kesilecek ve ardından söndürme çalışmaları yapılacaktır. V Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Yerine Getirilecek İşlerde Çalışacak Personel için Kurulacak Şantiye Alanı ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde ve Nasıl Temin Edileceği, Proje kapsamında EİH nin; alt montaj çalışmalarında 10 kişi, üst montaj çalışmalarında 20 kişi ve tel çekme işlemlerinde 15 kişi nin çalışması öngörülmektedir. EİH inşaat çalışmaları boyunca vasıfsız işçiler bölge halkından karşılanacağı için bu personel kendi konutlarında ihtiyaçlarını karşılayacaklardır. Diğer personel ise temel ihtiyaçlarını, kurulacak şantiye alanında karşılayacaktır. 110

125 V Hat güzergahının ve Yakın Çevresinde Yeraltı ve Yerüstünde Bulunan Kültür ve Tabiat Varlıklarına (Geleneksel Kentsel Dokuya, Arkeolojik Kalıntılara, Korunması Gerekli Doğal Değerlere) Materyal Üzerindeki Etkilerinin Şiddeti ve Yayılım Etkisinin Belirlenmesi Projenin güzergahı ve 5 km lik inceleme alanı içerisinde 2872 sayılı Çevre Kanunu Özel Çevre Koruma Bölgeleri başlığında tanımlanmış alan ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu na giren Milli Parklar Tabiatı Koruma Alanları Tabiat Anıtları Tabiat Parkları maddesi altında yer alan özellikte herhangi bir alan bulunmamaktadır. Bunların yanı sıra biyosfer rezerv alanları biyogenetik rezerv alanları turizm arkeolojik tarihi ve kültürel sit alanları yer almamaktadır. Ancak projenin uygulama aşamasında (arazi hazırlık ve inşaat) 2863 sayılı kanun kapsamında kalan korunması gerekli kültür varlıklarına rastlanılması durumunda en yakın mülki amirliğe veya müze müdürlüğüne haber verilecektir. V Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Sürdürülecek İşlerden, İnsan Sağlığı ve Çevre için Riskli ve Tehlikeli Olanlar 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH proje kapsamında hiçbir şekilde parlayıcı, patlayıcı maddeler ile toksik maddeler kullanılmayacak olup, inşaat çalışmalarının tamamı iş makinaları ile insan gücünde yararlanılarak gerçekleştirilecektir. Projenin işletmeye geçecek sürede personel için iş makinalarından kaynaklı kazalar ile yüksekten düşme sonucu yararlanma veya ölme kazaları söz konusu olmaktadır. Yöre halkı için ise direk yerleri inşaat çalışmalarında açılacak çukurlara düşerek meydana gelebilecek kazalar söz konusudur. İnşaat süresince meydana gelebilecek riskleri en aza indirgemek için 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında yürürlüğe giren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, İş Sağlığı ve Güvenliği, Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliği, Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ile tarih ve 5-41 sayılı TEİAŞ İş Güvenliği Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Bu nedenle inşaat çalışmaları kapsamında meydana gelebilecek riskler aşağıdaki yöntemlerle en aza indirgenmeye çalışılacaktır. Proje başlamadan önce bir iş sağlığı ve güvenliği planı hazırlanacak, hazırlanacak plan doğrultusunda işçilere anlatılacaktır. İnşaat süresince tüm inşaat alanlarında gerekli uyarıcı işaret ve levhalar asılacaktır. Personele ilk yardım konularında eğitim verilecektir. İnşaat alanına giren her personele, personel koruyucu ekipmanlar (baret, eldiven, güvenlik botu, kulak koruyucu) sağlanacak ve kullanmaları sağlanacak. İlk yardım çantası, araç veya şantiye alanında bulundurulacaktır. İnşaat süresince herhangi bir tehlikeli, patlayıcı ve parlayıcı malzeme kullanılmayacağı için bu konuda herhangi bir risk beklenmemektedir. Ancak araçların bakım işlemleri en yakın akaryakıt istasyonunda yapılacak olmasına rağmen, araçlardan kaynaklanacak motor yağları, boya gibi malzemenin kaza sonucu dökülmesine karşın absorbanlar (kum,talaş) ile dökülen madde ortamdan uzaklaştırılacaktır. 111

126 Proje kapsamında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolu Yönetmeliği ve tarihli değişiklik ve ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ve tarihli değişiklik ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmeliği ne esaslarına uyulacaktır. V Taşkın Önleme ve Drenaj İle İlgili İşlemler ( tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Başbakanlık genelgesinin(2006/27) ilgili hükümlerine uyulacağının taahhüt edilmesi (derelerin üzeri kapatılmayacak, dere yataklarına, baraj gölüne hafiryat, molozlar ve her türlü atık malzemenin dökülmeyeceği)(enerji İletim Hattının dere yatağından geçtiği yerlerde yeterli sayıda uyarı levhaları ve işaretleri konulması) Proje güzergahı boyunca geçilecek olan kuru ve akar dere yataklarının faaliyet sırasında zarar görmesi engellenecek, dere yataklarına pasa atılmayacak, dere yataklarına herhangi bir müdahalede bulunulmayacak ve oluşabilecek çevre kirlilikleri engellenecektir. Ayrıca, 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH projesi kapsamında Tarih ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Başbakanlık Genelgesinin İlgili Hükümlerine uyulacaktır. Proje kapsamında tesis edilecek EİH direklerin tespiti aşamasında DSİ 26. ve 8. Bölge Müdürlükleri ile koordineli çalışılacak, sayılı Dere Yatakları ve Taşkınlar hakkında yayımlanan Başbakanlık Genelgesi hükümlerine uyulacaktır. V Diğer Faaliyetler Bu bölümde incelenecek başka herhangi bir faaliyet bulunmamaktadır. V.2. Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.2.1. Hat Güzergahındaki Temel Yapıların (Direkler, İzolatörler, İletkenler, Kuleler vb.) Diğer Ünitelerin Özellikleri, Boyutları, Kapasiteleri vb. Diğer Bilgiler, ÇED Raporunda değerlendirilen hattın uzunluğu 23 km olup 154 kv geriliminde, 1272 MCM karakteristiğinde olacaktır. EİH için yaklaşık direk sayısı 81 adet olarak planlanmaktadır. Direk tipleri ve kesin sayısı yapılacak etüt-tevziat çalışmaları sonucu belirlenecektir. Hattın inşası sırasında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği ve tarih ve 5-41 sayılı TEİAŞ İş Güvenliği Yönetmeliği doğrultusunda inşaat çalışmaları sürdürülecektir. Hattın inşası sırasında kullanılacak olan İzolatörler IEC standartlarına; iletkenler, ilgili ASTM Standartlarına (ASTM B 232, ASTM B 230, ASTM B 498) veya ilgili Türk Standartlarına (TS 490,TS 434, TS 592, TS 730) uygun olacaktır. Proje kapsamında tesis edilecek EİH direklerin tespiti aşamasında DSİ 26. ve 8. Bölge Müdürlükleri ile koordineli çalışılacak, sayılı Dere Yatakları ve Taşkınlar hakkında yayımlanan Başbakanlık Genelgesi hükümlerine uyulacaktır. 112

127 EİH direklerine kuşkonmazlar, hat üzerine ise ikaz küreleri (balon) takılacaktır. Direk yerleri tespiti aşamasında Artvin 26. ve Erzurum 8. DSİ Bölge Müdürlükleri ile koordineli çalışılacaktır. V.2.2. Hat Güzergahının Bakımı İçin Ne Gibi İşlemler Yapılacağı, Kullanılacak Malzemeler, Çıkacak Atıkların Tür ve Miktarları, Özellikleri, Boyutları, Özellikleri ve Nasıl Bertaraf Edileceği İşletme aşamasında EİH güzergahı boyunca düzenli olarak 6 ayda bir sürekli bakım yapılacaktır. Bakım sırasında oluşacak kopuk teller, kırık izolatörler gibi atıklar öncelikle TEAİŞ a ait depolarda muhafaza edilecek türlerine ve tehlikeli olup olmadıklarına göre Çevre ve Şehircilik Bakanlığından lisanslı bir firma tarafından geri kazanım veya bertaraf firmasına gönderilecektir. Enerji iletim hatları bakımı, hat bakım ekipleri tarafından yapılmakta olup ekiplerin kullandığı malzemeler ve özellikleri Tablo V de verilmiştir. Tablo V İletim Hatlarının Bakım Malzemesi MALZEME ADI ÖZELLİĞİ SAYISI Alüminyum Merdiven Alüminyum 1 Adet Topraklama Kablosu Örgülü Bakır Adet Hat Tüfeği Metal-Örgülü Bakır 1 Adet Miğfer (Kask) Fiberglas 1 Adet/Kişi Anahtar Takımı Metal 2 Takım Emniyet Kemeri Örgülü Keten 1 Adet/Kişi Bucurgat Metal 1.5, 3, 6 Ton 1 er Adet Trifor Metal 1.5, 3, 6 Ton 1 er Adet Mantikapan Makara Metal 1.5, 3, 6 Ton 1 er Adet Kapma Metal 300, 477, 795,954, 1272 MCM İletkenler İçin En Az 4 er Adet 50, 70, 96 mm 2 Koruma Teller İçin En Az 2 şer Adet Hidrolik Pres Metal Her Ekipte 1 Adet Hidrolik Makas Metal Her Ekipte 1 Adet Ayakcak Metal 2 Adet İlk Yardım Sedyesi Metal+Keten Bez 1 Adet Hat Arabası Metal 1 Adet V.2.3. Hattan Kaynaklanan Elektrik ve Magnetik Alan Şiddetleri, Etkileri, Ulusal ve Uluslararası Standartlar ile Kıyaslanması, Olası Etkilerinin İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Değerlendirilmesi ve Alınacak Önlemlerin Belirtilmesi, Elektromanyetik radyasyonlar dalga boylarına, frekanslarına ve enerjilerine bağlı olarak; radyo dalgaları, mikrodalgalar, infrared ışınları, görünür ışık, ultraviyole ışınları, x- ışınları, gama-ışınları ve kozmik ışınlar gibi türleri bulunmaktadır. Başlıca yayılım türleri; iyonlaştırıcı yayılım ve iyonlaştırıcı olmayan yayılım olmak üzere iki grupta toplanabilir. İyonlaştırıcı yayılım; madde içerisinden geçerken enerjisini ortama aktarmak suretiyle, ortamdaki atomları doğrudan veya dolaylı yollarla iyonlaştıran yayılım türüdür. İyonlaştırıcı özelliğe sahip olmayan; sabit telekomünikasyon cihazları olan baz istasyonları, radyo ve televizyon vericileri ile elektrik iletim hatları, trafo merkezleri ve elektrikli ev aletlerinden (mikrodalga fırınlar, traş makinesi, saç kurutma makinesi v.b.) kaynaklanan yayılım ise, iyonlaştırıcı olmayan yayılım olarak ifade edilen elektromanyetik yayılım grubunda yer almaktadır. 113

128 Enerji İletim Hatlarından yayılan elektromanyetik dalgalarının etkilerini, manyetik ve elektrik olmak üzere iki ayrı şekilde görmek mümkündür. Manyetik alan iletkenden geçen akımla, elektrik alan ise gerilim ile orantılıdır. Elektrik alanları, gerilim tarafından üretilirler ve gerilim arttıkça şiddetlenirler. Elektrik alanın gücü, Volt/metre (V/m) olarak ölçülmektedir. Manyetik alan ise hareketli ve yüklü parçacıkların diğer yüklü parçacıklara uyguladığı kuvvettir. Akım boyunca dairesel ve sürekli bir manyetik alan oluşur. Manyetik Alanın büyüklüğü ve yönü akım şiddetine göre değişiklik göstermektedir. Manyetik Alan, Gauss (G) veya Tesla (T) tanımlanmaktadır. Elektrik ve manyetik alanın biyolojik yaşam üzerine etkileri konusunda birçok araştırma yapılmıştır. Bu araştırmalarda özellikle insan sağlığı üzerine olan etkilerin değerlendirilmesi birkaç basamakta gerçekleştirilmektedir. Bu basamaklar; biyolojik etkilerin tam olarak saptanması, bu etkilerin insan sağlığını nasıl etkilediği ve frekanslarıdır. Elektrikli aletler ve enerji iletim ve dağıtım hatlarının etrafında, hem elektrik ve hem de manyetik alanlar bulunmasına rağmen, en son araştırmalar, manyetik alanların potansiyel sağlık etkileri üzerine odaklanmıştır. Bu nedenle elektrik ve manyetik alanlarla ilgili yapılan çalışmaların önemli bir bölümü kanser araştırmaları konusunda yoğunlaşmıştır. Yapılan araştırma sonuçlarına göre, bazı risk faktörleri belirlenerek, değişik etkilere göre kanser riskleri ortaya konmuştur. Örneğin, risk faktörünün 2 olması, kontrol grubuna göre iki kat daha fazla kansere yakalanma ihtimalini ortaya koymaktadır. Kanıtlanmış potansiyel risk faktörleri Tablo V de verilmiştir. Tablo V Kansere Sebebiyet Vermesi Muhtemel Faktörlerin Bağıl Riskleri Faktör (Kanser Tipi) Bağıl Risk Referans Sigara (Akciğer Kanseri)* Wyner ve Hoffman, 1982 Benzenle İlgili Çalışan İşçiler (Lösemi) Sandler ve Collman, 1987 Asbest Mesleki Temas (Akciğer Kanseri) Fraumeni ve Blot,1982 Doğum Öncesi X Işınları (Çocuk Kanseri) 2,4 Harvey ve diğerleri,1985 Çevresel Tütün Dumanı-Pasif İçicilik (Akciğer 2 Kanseri) 2-3 Fielding ve Phenow,1988 Saç Boyası (Lösemi) 1.8 Cantor et al., 1988 İletim Hatları (Çocuk Kanseri) 1,79-2,02 Wertheimer ve Leeper,1979 Savitz, Dr. Draperve diğerleri Sakarin (Mesane Kanseri) 1,5-2,6 IARC,1987 Aşırı Alkol (Ağız Kanseri) 2 1,4-2,3 3 Tuyns,1982 Elektrik İşleri (Lösemi) 1,4-1,9 Savitz ve Calle,1987 Kahve (Mesane Kanseri) 1,3-2,6 Morison ve Cole, 1987 Klorlanmış Yüzey Suyu (Mesane Kanseri) 1,3-2,3 Subcommittee on Disinfectants By-Products, Monson (1980) nisbi risk seviyelerini aşağıdaki gibi tanımlamıştır: Nisbi Risk Bağıntı Gücü 2 1,0-1,2 Hiç 1,2-1,5 Zayıf 1,5-3,0 Orta 15,5 e kadar yükseltir. 3,0-10,0 Güçlü 10,0 Üstü Sonsuz Kaynak: Nero 1988, Wilson ve Cronnch 1987, Ahlborr ve arkadaşları, Sebep-Sonuç ilişkisini genel olarak onayladıkları düşünülmektedir. 3 Alkol ağır sigara dumanıyla bağlı olarak ağız kanseri riskini 114

129 Bu tablodaki değerler, istatistiksel çalışmaların bir sonucudur. Potansiyel etkilerin birbirinden ayrılmasının çok zor olduğu ve etkilerin diğer etkileri bastırdığı veya arttırdığı tablodaki değerlerden de görülmektedir. Sonuç olarak, elektrik ve manyetik alanın insan yaşamı üzerine olan olumsuz etkileri kanıtlanmamıştır. EMA şiddeti, günlük olarak kullandığımız elektrikle çalışan ev aletlerinde de değişik düzeylerde ortaya çıkmaktadır. EMA şiddetinin, günlük olarak kullandığımız elektrikle çalışan ev aletlerindeki durumu Tablo V de verilmiştir. Tablo V Elektrikli Ev Aletlerinin Manyetik Alan Şiddetleri Kaynaktan Uzaklık 15 cm 333 cm 666 cm 1332 cm Saç Kurutma Makinesi Düşük Orta Yüksek Elektrikli Traş Makinesi Düşük Orta Yüksek Mutfak Robotu Düşük Orta Yüksek Bulaşık Makinesi Düşük Orta Yüksek Çöp Öğütücü Düşük Orta Yüksek Mikser Düşük Orta Yüksek Mikrodalga Fırın Düşük Orta Yüksek Kaynaktan Uzaklık 15 cm 333 cm 666 cm 1332 cm Çamaşır Makinesi Düşük Orta Yüksek Elektrikli Süpürge Düşük Orta Yüksek Elektrikli Testere Düşük Orta Yüksek Matkap Düşük Orta Yüksek Kaynak: Elektrik Alanları ve Manyetik Alanlar Cilt I, Mülga TEAŞ Çevre Daire Başkanlığı Nisan 2001 Tablo V de verilen manyetik alan şiddetlerinin insan yaşamını ne ölçüde ve nasıl etkilediği bilinmemektedir. Ancak bazı ülkelerde enerji iletim hatları için sınır değerler konularak bir güvenlik payı bırakılmak istenmiştir. Türkiye de enerji iletim hatlarından kaynaklanacak elektrik ve manyetik alanlar için tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İyonlaştırıcı 115

130 Olmayan Radyasyonun Olumsuz Etkilerinden Çevre ve Halkın Korunmasına Yönelik Alınması Gereken Tedbirlere İlişkin Yönetmelik hükümleri geçerlidir. Ayrıca 30 Kasım 2000 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği-EKAT enerji iletim hatlarının yerleşim yerlerine, yollara ve tesislere olan mesafesine bazı sınırlamalar getirmiş ve hatların tesis iznini bu şartlara bağlamıştır. 154 kv gerilimli planlanan EİH güzergahı üzerinde de bu mesafelere uyulacaktır. Uluslararası Radyasyondan Korunma Birliği - Uluslararası İyonize Olmayan Radyasyon Komitesi (IRPA/INIRC) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Çevre Sağlığı Bölümü nün işbirliği ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı nın (UNEP) desteği ile 50/60 Hz lik elektrik ve manyetik alanlar için belirtilen sınır değerler Tablo V te verilmiştir. Tablo V /60 Hz. Elektrik ve Manyetik Alanlar İçin Sınır Değerler Maruz Kalma Koşulları Elektrik Alanı (kv/m) Magnetik Alan (Gauss) Tam gün 10 5 Çalışanlar Kısa süre (2 saat/gün) Uzuvlar Halk 24 saat/gün Günde birkaç saat Kaynak: Zipse kv iletim hatları için yapılan bir başka çalışmada maksimum manyetik alan şiddeti 800 mg olarak tespit edilmiştir. Bu değer IRPA/INIRC nın belirlemiş olduğu halkın sürekli olarak maruz kalabileceği doz olan mg un altındadır. Buna göre bu proje kapsamında tesis edilecek enerji iletim hattının etkileri Tablo V.2.5.4'te verilen "Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik ve Manyetik Alanlar" değerleriyle karşılaştırıldığında manyetik alan için kabul gören değerlerin altında olduğu söylenebilir. Tablo V Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik ve Manyetik Alanlar (Havai Hattın Tam Altında Yer Altı Hattının Tam Üstünde TM nin Çitinde Yaklaşık Ölçüm Aralığı Tesis Tipi Elektrik Alanı (kv/m) Manyetik Alan (mg) 154 kv EİH 0, kv Yeraltı EİH kv GIS TM kv TM 0, kv EİH EİH: Enerji İletim Hattı TM: Trafo Merkezi GIS: Gaz İzoleli Kompakt Tip Trafo Merkezi Kaynak: Elektrik Alanları ve Manyetik Alanlar, Mülga TEAŞ Çevre Daire Başkanlığı Nisan 2001 EİH nın yaydığı EMA ların şiddetleri ile ilgili yapılan araştırmaların sonuçlarına göre; 154 kv luk enerji iletim hatlarının etkileri uluslararası referans standart değerlerin altında olmaktadır. Mesafeye bağlı olarak değişen EMA değeri Tablo V te verilmiştir. Tablo V Amerikan Bonneville Power Administration Firmasının Belirli Mesafelerde Göre Yaptığı EMA Ölçümleri Metre E (kv/m) B (mg) 115 kv 230 kv 500 kv 115 kv 230 kv 500 kv ,5 1, ,007 0, ,001 0,5 0,3 0, ,003 0,01 0,1 0,

131 EİH den yayılan EMA mesafeye bağlı olarak azalmaktadır. Hattan uzağa gidildikçe EMA şiddetleri azalmaktadır. TEİAŞ Genel Müdürlüğü Çevre ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığınca uluslararası araştırmalar ve yayınlar dikkate alınarak hazırlanan Elektromanyetik Alan Değerlendirmeleri adlı yayında EMA nın bitkilere etkileri aşağıda sıralanmıştır kv elektrik alanı arasında sivri uçlu yapraklarda önemsiz zararlar oluşmasına neden olmakla beraber, sürgün vermede, bitkinin büyümesinde ve üretkenliğinde ters bir etki görülmemiştir. - Hat altında ve uzağında yetişen soya fasulyesi ve pirinç rekoltesinde bir farklılık saptanmamıştır. - Hat altına 12 m boyuna kadar ulaşabilecek ağaçlar ekilmiş, büyümüş bazı ağaç dallarının elektrik deşarjı ile hasar gördüğü tespit edilmiştir. Hat yanında büyüyen çalılıkların ise etkilenmediği tespit edilmiştir. - EMA tahıl ürünlerinin, sebzelerin ve çayır otlarının yetişmesini engellememiştir. Sonuç olarak elektrik ve manyetik alan etkilerinin bitkiler üzerindeki etkileri konusunda yapılan çalışmalardan elde edinilen bulgular dikkate alındığında enerji iletim hattı çevresindeki bitkilerin büyümesi, çimlenmesi ve tahıl üretimi üzerinde etkisi olmadığı ortaya çıkmaktadır. V.2.4. Hattın Haberleşme İle İlgili Tesislere (PTT Hatları, Radyo, TV Vericileri vs.) Etkileri EİH haberleşme tesislerine etkisi korona oluşumundan kaynaklanmaktadır. Ancak bu etki haberleşme tesislerinin çalışmasını engelleyici bir etki değildir. EİH güzergah seçiminde Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği nde belirtilen açıklık ve yaklaşım mesafelerine uyulmaktadır. Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği nin 44. Maddesi nde yer alan yatay ve düşey mesafeler sınır değerleri Tablo V ve Tablo V de verilmektedir. Tablo V Güvenli Yaklaşım İçin Gerekli Düşey Mesafeler İLETKENLERİN ÜZERİNDEN GEÇTİĞİ YER DÜŞEY UZAKLIKLAR (M) Yalnızca yayaların geçebileceği yerler üzerinde trafik olmayan sular 6 Araçların geçmesine elverişli çayır tarla otlak vb. yerler 7 Araçların geçmesine elverişli köy ve şehir içi yollar 8 Şehirlerarası karayolları 9 Üzerinde trafik olan sular ve kanallar 6 Elektriksiz demiryolları 8 İletişim hatları 35 Elektrik hatları 25 Yapılar 5 Ağaçlar 3 Tablo V Güvenli Yaklaşım İçin Gerekli Yatay Mesafeler TESİS TESİSİN KENARINA OLAN YATAY UZAKLIK Demiryolu ve Karayolu Direğin toprak üstü tüm boyu +2 ya da karayolu ve demiryolu istimlak sınırı dışı (bu değerlerden en büyük olanı) Ağaçlar 3 Binalar 4 V.2.5. Orman Alanlarına Olabilecek Etki ve Bu Etkilere Karşı Alınacak Tedbirlerin Tanımlanması, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler 117

132 Projeden etkilenecek orman alanı bozuk orman vasfında olup kapalılığı, çağ sınıfı vb. özellikleri belli olmadığından ne kadar orman ağacının kesileceği hesaplanamamıştır. Projenin inşaat çalışmalarından etkilenecek orman alanı yaklaşık m 2 dir. Proje inceleme alanı (5 km genişliğinde ki koridor) içerisinde değişik oluşturmayan bozuk koru ve baltalık işletme sınıfında Ardıç ve Sarıçam ormanları, koru sarıçam ormanları ile sarıçam ve diğer yapraklılardan oluşan ağaçlandırma sahası bulunmaktadır. Proje ağaçlandırma sahası içerisinden geçmemekte olup bozuk koru ve baltalıklardan geçmektedir. Bu alan üzerinde yapılacak olan kesim ilgili orman idaresince yapılacaktır. Proje kapsamında güzergah boyunca direk yerleri için tespit edilen alanlarda ki ağaçların tamamı kesilecek, topografyanın uygun olduğu vadi atlamalarında vb. yerlerde irtifak alanı içerinde kalan ağaçlar kesilmeyecek, topografyanın ve bitki örtüsünün elverişli olmadığı alanlarda ise irtifak alanına giren ağaçlar kesilecektir. Yapılan kesimler alanda bulunan bitki kompozisyonunda (tür çeşitliğinde) değişikliğe neden olmayacaktır. Kesim sonrası elde edilen emval ilgili orman idaresince değerlendirileceğinden ekonomik bir kayıp da söz konusu olmayacaktır. EİH yapımı çalışmaları sırasında çalışılacak personele orman yangınları ve sebepleri konusunda eğitim verilecek. Yangını önlemek için (ateş yakılmaması ve izmarit atılmaması vb.) konularda personel uyarılacak, 177 Orman Yangınları İhbar hattı personele öğretilecek ve gerekli görülmesi halinde yangın ikaz levhaları dikilecektir. Çalışmalar sırasında kesilecek ağaçlardan oluşan kesim artıkları ( dal, yaprak, ekonomik değeri olmayan ürün vb) alanda bırakılmayacak, gerekli görülmesi halinde ölü örtü (yaprak ve bitki kalıntısı) ve diri örtü (çalılar, sürünücüler, yıllık ve çok yıllık otsu bitkiler) temizliği yapılacaktır. Doğal afet veya kaza sonucunda hattın kopması durumunda; hat koruma röleleri devreye girerek hatta meydana gelen dengesizliği ortadan kaldıracak ve hattaki enerjiyi kesecektir. Kısaca kopan tel yere düşmeden önce üzerindeki enerjiyi kaybedeceğinden muhtemel yangınlar önlenmiş olacaktır. Ayrıca 50 m lik koridor içinde tellere temas edecek ağaçlar periyodik bakımlar sırasında tespit edilerek budanacak, gerektiği takdirde tıraşlama kesimi yapılarak alan boşaltılacaktır. Kesim sonrası alanda kesim artıkları ( dal, yaprak, ekonomik değeri olmayan ürün vb) bırakılmayacak, gerekli görülmesi halinde ölü örtü (yaprak ve bitki kalıntısı) ve diri örtü (çalılar, sürünücüler, yıllık ve çok yıllık otsu bitkiler) temizliği yapılacaktır. Daha önce tesis edilen EİH lerde cam izolatörler kullanırken, kırılan cam izolatörlerin yere düşmesi ve güneş altında mercek etkisi yaratarak ölü ve diri örtünün tutuşması gibi olumsuz etkilerin yaşanmaması için silikon izolatörler kullanılmasına dikkat edilecektir. Faaliyetin arazi hazırlığı ve inşaat aşamasında bitki türleri için en olumsuz etkisi direk ayaklarının isabet edeceği kısımlarda bitkisel toprak örtüsünün sıyrılmasından dolayı biyomas kaybının oluşmasıdır. Ancak, faaliyetin inşaat aşamasının tamamlanmasından sonra bitkisel toprak üzerinde yer alan bitki örtüsü, bitkisel toprakta mevcut olan tohum, rizom, soğan vb. vejetatif organları vasıtasıyla tekrar önceki mevcut örtüyü oluşturacaktır. Bitkisel toprağın sıyırılması işlemi yalnızca mekanik yollarla yapılacak ve kesinlikle herbisit ve benzeri kullanılmayacaktır. Bitki örtüsünün yakılarak uzaklaştırılması kesinlikle söz konusu olmayacaktır. Proje kapsamında tesis edilecek direklerin boylarının arazi yapısının durumuna göre bazı değişiklikler göstermekle birlikte 30 m olacağı kabul edilmektedir. EİH nın hemen altında kalan ağaçların periyodik olarak tepe sürgünleri kesilerek dikey büyümesi önlenecek ve traşlanarak sahadan uzaklaştırılmayan bu ağaçların yatay yönde büyümeleri sağlanacaktır. 118

133 Böylelikle güzergahtaki ağaç varlığı olası yangın tehlikesine karşı korunmuş olacaktır. EİH güzergahı boyunca inşaat alanının mümkün olduğunca daraltılmasına ve direklerin en az ağaç kesimini gerektirecek şekilde yerleştirilmesine özen gösterilecektir. Bununla birlikte güzergah boyunca olumsuz etkileneceği düşünülen türlere rastlanması durumunda ilgili kurum ve kuruluşlara bildirilecek ve bu kurum ve kuruluşların görüşleri doğrultusunda bu türlerin sahadan tekniğine uygun olarak sökülüp, uygun yerlere yeniden dikilmesi sağlanacaktır. Ayrıca EİH nın inşaat ve işletme aşamalarında yangın olasılığını azaltmak için gerekli önlemler alınacak olup, bu doğrultuda aşağıdaki hususlara dikkat edilecektir: EİH nın topraklama işlemi TEİAŞ Genel Müdürlüğü nün Montaj Teknik Şartnamesi ve Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği nde belirlenen esaslara göre yapılacaktır. EİH nın bütün bölümleri aşırı akım yüklenmelerinde, kısa devre akımının kesilmesine, yangın çıkmasına ya da tesislerin başka zararlara uğramasına engel olacak şekilde düzenlenip, boyutlandırılacaktır. Hattın inşaat çalışmaları sırasında iş makineleri ve öteki araçların manevra edebilmesi ve hatların kopması ihtimalleri göz önünde bulundurulacaktır. EİH de yangınlara sebebiyet veren en önemli etkenler bakımı yapılmamış hatlar ve arızalardır. Bu sebeple hattın bakım çalışmaları düzenli olarak yapılacak olup, direklere ya da tellere yaklaşarak tehlike oluşturan tüm bitkiler budanacak ve tel altlarında kurumuş ot ve benzeri yüzey örtüsü kaldırılarak olası yangın ihtimalleri engellenecektir. Muhtemel bir yangın durumunda öncelikli olarak enerji kesilecek ve ardından söndürme çalışmaları yapılacaktır. V.2.6. Hattın Bölgedeki Sulak Alanlara Etkileri, (Proje alanı içerisinde mevcut olan derelerin yatakları korunmalı, bu dere yataklarına hiçbir şekilde müdahale yapılmayacağının taahhüdü) Proje güzergahı boyunca Araç çayı ve Sel Kapanı Geçitinde tel atlamaları sözkonusudur. Projenin tüm aşamalarında, 31 Aralık 2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği, 13 Şubat 2008 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve Yönetmeliği ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Başbakanlık Genelgesi nin hükümleri yerine getirilecektir. Kuş populasyonunun korunması amacıyla enerji iletim hattının üzerinde TEİAŞ ın Direk Montaj Şartnamesi gereği kuşkonmazlar ve/veya balonlar bulundurulacaktır. V.2.7. Diğer Faaliyetler Bu bölümde incelenecek başka bir husus bulunmamaktadır. V.3. Projenin Çevresel Fayda Maliyet Analizi 119

134 Tesis edilecek enerji iletim tesisinin yapımı ile ihtiyaç duyulan enerji kesintisiz bir şekilde sağlanacağından, bölge ve Türkiye ekonomisini olumlu bir şekilde etkileyecektir. Projenin inşaat aşamasında güzergah boyunca gürültü, toz, arazi kullanımındaki değişiklik ve habitat kaybı sebebiyle kısa süreli olumsuz etkiler beklenmektedir. Bu olumsuz etkilere karşı alınacak önlemler Bölüm III te ayrıntılı bir şekilde verilmiştir. Çevresel Etki Değerlendirmesinin temelinde bulunan ve doğuş noktası olan Çevresel fayda maliyet analizinin daha iyi kavranabilmesi için hazırlanan Tablo IV.3.1 aşağıda verilmiştir. Tablo IV.3.1. Çevresel Fayda/Maliyet Analizi AÇIKLAMALAR DEĞERLENDİRME MEVCUT ÖNERİLEN + : DİĞERİNE GÖRE AVANTAJLI UNSURLARI ENERJİ PROJE - : DİĞERİNE GÖRE YETERSİZ/DEZAVANTAJLI X : DİĞERİ İLE AYNI Enerji - + Önerilen proje ile enerji temini ve sürekliliği sağlanacaktır. Ekonomi - + Önerilen proje ile endüstriyel üretim artacak çeşitli sanayi kollarında gelişme olacaktır. İşletme Gideri - + Önerilen projenin işletme döneminde periyodik bakımlar dışında herhangi bir işletme gideri söz konusu değildir. Çevresel Faktörler + - Önerilen projenin inşaat aşamasında kabul edilebilir sınırlarda hava ve gürültü kirliliği oluşacaktır. İnşaat aşamasında bir miktar biyomas kaybı olacaktır. 120

135 BÖLÜM VI İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER

136 BÖLÜM VI: İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER VI.1. Arazi Islahı Projenin ekonomik ömrü bittikten sonra; o günkü ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak hattın yenilenmesi durumu söz konusu olursa yenilenecek, hattın yer değiştirmesi veya yer altı kablolu hale gelmesi durumunda ise mevcut direkler TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından yerlerinden alınacak ve TEİAŞ Genel Müdürlüğü ne ait depolarda yeniden değerlendirilmek üzere muhafaza edilecektir. Kullanılamaz durumda olanlar ise hurda olarak satılacaktır. Direk ayaklarının bulunduğu beton kalıpların kırılmasından dolayı oluşacak inşaat atıklarının en yakın belediye veya lisanslı bir inşaat atıkları geri dönüşüm ve/veya bertaraf tesisi tarafından alınması sağlanacaktır. Direklerin sökülmesi için direk ayaklarının kazılmaya başlamasından önce üstte bulunan bitkisel toprak sıyrılacak ve kenarda biriktirilecektir. Daha sonra beton kalıplar çıkarılacak ve bunların çıkarılmasından oluşan boşluklar satın alınacak agrega veya kayaç malzeme ile doldurulacaktır. Bu malzemenin üstüne bitkisel toprak altındaki toprak ilave edilecek ve en üste de bitkisel toprak düzgün bir şekilde serilecektir. Hattın yer değiştirmesi veya hattın kaldırılması durumunda, arazi terk edilmeden önce; yukarıda açıklanan şekilde arazi ıslah çalışmaları yapılacak ve arazi düzenlenerek etraftaki mevcut topografya ile uyumlu hale getirilerek restorasyon çalışması yapılacaktır. Böylece yeni projelere ve planlamalara uygun hale dönüştürülecektir. VI.2. Diğer Çalışmalar Bu konuda belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır. 122

137 BÖLÜM VII PROJENİN ALTERNATİFLERİ

138 BÖLÜM VII: PROJENİN ALTERNATİFLERİ (Bu Bölümde Yer Seçimi, Teknoloji ve Alınacak Önlemlerin Alternatiflerin Karşılaştırılması Yapılacak ve Tercih Sıralaması Yapılacaktır.) TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından, Erzurum ili, Olur ve Oltu ilçeleri ile Artvin ili Yusufeli ilçesi sınırları içerisinde 1272 MCM iletkenli yaklaşık 23 km uzunluğunda 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH nin tesis edilmesi planlanmaktadır. Tesis edilecek enerji iletim hattının ekonomik ömrü 30 yıl olarak öngörülmektedir. Planlanan bu çalışmalar için, TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından enerji iletim hattı merkez kabul edilerek projenin sağından ve solundan 2.5 km olmak üzere toplam 5 km lik alan inceleme alanı olarak kabul edilerek, tüm çevresel etütler ve arazi çalışmaları, bu koridor içerisinde yapılmıştır. Bu incelemede EİH nin yerleşim yerlerine olan mesafesi, tesis-bakım-işletme kolaylıkları, bataklık-sel yatağı-heyelana maruz alanlar, orman-meyvelik-kavaklık gibi alanlar, askeri sahalar, hava meydanları-devlet üretme çiftlikleri-kavakçılık enstitüsü vb. olan alanlar, PTT, Özel Çevre Koruma Alanları, karayolları, DDY, baraj, gölet, sulama kanalları, imarlı sahalar, maden, kömür alanları gibi önemli unsurlar göz önünde bulundurularak yer tespit edilmektedir. Enerji iletim hattının seçiminde; topoğrafya(heyelen, zemin durumu v.b) mevcut enerji iletim hatlarına paralellik, tesis işletme bakım yönünden ulaşım durumu, yerleşim yerleri, özel çevre koruma bölgeleri, askeri bölgeler, turizm bölgeleri, verimli tarım arazileri gibi faktörler göz önünde bulundurulmasına özen gösterilerek güzergah tespiti yapılmıştır. Yapımı planlanan EİH güzergahı 1/ ölçekli Topoğrafik haritaya (Bk.Ek-2)işlenmiş olup, faaliyet alanını gösterir 1/ ölçekli arazi kullanım haritası ekte verilmiştir.(ek-3) Projenin geçtiği yerleşim birimlerine ait tarım arazilerinin fazlaca etkilenmemesi için tarım arazilerinden EİH geçirilirken mümkün olduğunca hazine ve orman arazilerinden geçirilmesine dikkat edilmiştir. Yukarıdaki unsurlar dikkate alındığında enerji iletim hattı için seçilen güzergah ekonomik ve çevreye en az etkili alan olarak seçilmiştir. Proje için alternatif bir güzergah bulunmamaktadır. Projenin uygulaması Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği ve Montaj Teknik Şartnamesi hükümleri dikkate alınarak yapılacaktır. EİH ler havai hat ve yeraltı kablosu döşenmesi görülebilir. Ancak Türkiye deki mevcut yönetmelikler göz önüne alındığında yeraltı kablosunun yalnızca imarlı sahalarda kullanılabilmesine izin verilmektedir. Proje alanı imarlı alan sınırları içerisinde yer almadığından bu alternatif değerlendirme dışıdır. Aynı zamanda maliyet analizine bakıldığında enerji üretim tesislerinin maliyetine yakın bir fiyat ortaya çıkmaktadır. Aynı zamanda tesisi planlanan hattın yaklaşık 23 km olduğu düşünülürse kazı çalışmaları sırasında çevresel etkilerin daha olumsuz olması beklenmekte ve bakım işlemleri daha zor olmaktadır. Fayda maliyet analizi yapıldığında yeraltı kablosunun uygulanabilir olmadığı ortaya çıkmaktadır. 124

139 BÖLÜM VIII İZLEME PROGRAMI

140 BÖLÜM VIII: İZLEME PROGRAMI VIII.1 Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi ve İşletme Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı (Doğal Afetler Riski İçin Ne Gibi Önlemler Alınacağı) tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Yeterlilik Tebliği nde belirtildiği üzere raporda belirtilen tüm hususlar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na düzenli olarak hazırlanacak izleme formları sunulacaktır. Projenin tesis öncesi, tesis aşaması, işletme aşaması ve işletme sonrası aşamalarında yapılacaklar için hazırlanmış izleme programı Tablo VIII.1.1 de verilmiştir. 126

141 AŞAM A Tablo VIII.1.1. İzleme Programı (EİH) KONU Kültürel ve tarihi değerler İZLENECEK PARAMETRELER NEDİR? Proje alanında rastlanabilecek yeni kültür varlıkları PARAMETRELE R NERELERDE İZLENECEK? Hat güzergahı boyunca PARAMETRELER NASIL İZLENECEK/ İZLEME EKİPMANLARININ ÇEŞİTLERİ? Görsel izlemele PARAMETRELER NE ZAMAN İZLENECEK- ÖLÇÜMLERİN SIKLIĞI /SÜREKLİ ÖLÇÜM? Kültür varlığına rastlanılması durumunda Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yetkilileri tarafından izlenecektir PARAMETRELER NEDEN İZLENECEK? Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu na uyumun sağlanması MALİYET Herhangi bir kültür varlığına zarar verilmemesi durumunda yüksek değil KONTROL EDEN KURUM İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü TEİAŞ BAŞLANGIÇ TARİHİ İnşaat çalışmalarının başlaması BİTİŞ TARİHİ İnşaat çalışmalarının tamamlanması TESİS (İNŞAAT) Toz - partikül madde Gürültü Şantiyelerden kaynaklanacak atıksu Hafriyat ve inşaat makinelerinin hareketinden ve egzozundan kaynaklanacak toz Halkın şikayetleri Halkın şikayetleri Gürültü seviyesi (dba) Hat güzergahı boyunca kirlilik, koku Hat güzergahı boyunca İnşaat alanında Hat güzergahı Görsel izlemeler Yakın yerleşimlerde yapılacak görüşmeler Yakın yerleşimlerde yapılacak görüşmeler Gürültü ölçer (ses düzey ölçer cihazı) ile gürültü seviyesi ölçümü Görsel (Atıksuların izin verilmeyen alanlara deşarj edilip edilmediğinin, atıksuyun kanalizasyon sistemine bağlanarak deşarj edilip edilmediğinin belgelerle, görsel olarak izlenmesi) Hafriyat sırasında / inşaatın yoğun olduğu zamanlarda haftalık/ şikayet üzerine Haftalık görsel izlemeler Halkın şikayetleri üzerine Haftalık (ani kontroller) Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Su Kirliliği Kontrolü ve Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmeliğe uyumun sağlanması Ek maliyet yok (Proje bütçesi kapsamında) Yüksek değil Ek maliyet yok (Proje bütçesi kapsamında) 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Md. İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü TEİAŞ 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Md. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü TEİAŞ 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Md. Belediye Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü İnşaat çalışmalarının başlaması İnşaat çalışmalarının başlaması İnşaat çalışmalarının başlaması İnşaat çalışmalarının tamamlanması İnşaat çalışmalarının tamamlanması İnşaat çalışmalarının tamamlanması 127

142 TESİS (İNŞAAT) İnşaat alanlarından ve şantiyeden kaynaklanaca k atıklar (hafriyat, evsel, katı ve tehlikeli atıklar) Toprak kullanımı Depolama ve inşaat koşulları Üst toprağın sıyrılması/depolanması/s erilmesi İnşaat ve şantiye alanlarında ve döküm sahasında Hat güzergahı (tarım alanları) Görsel Görsel Haftalık (ani kontroller) Haftalık (Hattın tarım arazilerinden geçtiği sırada) Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Toprak Kirliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Hafriyat toprağı, İnşaat ve Yıkıntı atıklarının kontrolü Yönetmetmeliği ve Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ne uyumun sağlanması Toprak Kirliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmeliği ne uyumun sağlanması Ek maliyet yok (Proje bütçesi kapsamında) Ek maliyet yok (Proje bütçesi kapsamında) TEİAŞ Yüklenici Belediye 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Md. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü TEİAŞ 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Md. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü İnşaat çalışmalarının başlaması İnşaat çalışmalarının başlaması İnşaat çalışmalarının tamamlanması İnşaat çalışmalarının tamamlanması Trafo Yağları Araç Parkından kaynaklanaca k atıklar Trafo yağlarının aklandığı varillerden oluşan sızıntılar, kullanılan variller ( nerede depolandığı, firmalara nasıl gönderildiği) Atık yağlar, aküler, ömrünü tamamlamış lastikler ve hurda araç malzemesi Depolama yapılacaksa depo alanında Araç parkında Görsel Araç muayene belgelerinin incelenmesi ve kontrolü Depolama süresi boyunca Arıza veya periyodik bakım sırasında Yağların depolandığı alande herhangi bir kaçak ve sızmanın önüne geçmek için Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Atık Yağların kontrolü, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü, Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Konrolü Yüksek Değil Lisanslı bir geri kazanım tesisine bağlı olarak değişmekle birlikte yüksek değil TEİAŞ Çevre ve Şehircili İl Md. Yüklenici Çevre ve Şehircili İl Md. Depolama başlangıcı İnşaat çalışmalarının başlaması Depolama Sonu İnşaat çalışmalarının tamamlanması 128

143 Yönetmeliliklerine uygun olarak bertarafının sağlanması Sağlık ve güvenlik eğitimine ait belgeler TESİS (İNŞAAT) Sağlık ve güvenlik Peyzaj Eğitim katılım belgeleri İnşaat alanında işçiler tarafından kullanılan güvenlik ekipmanları (baret, eldiven, ayakkabı, güvenlik kemeri, vb.) Uyarı levhaları, şeritler Atıklar (katı, sıvı, tehlikeli vb.) Kazılan yollar/alanlar/ servis yolları İnşaat alanlarında Hat güzergahı Görsel Görsel Her iş aşaması başında Günlük Şantiyenin kapatılması sırasında İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği ne uyumun sağlanması Çevre kanunu ve yönetmeliklere uyumu sağlamak Ek maliyet yok (Proje bütçesi kapsamında) Ek maliyet yok (Proje bütçesi kapsamında) TEİAŞ 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Md. TEİAŞ 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Md. İnşaat çalışmalarının başlaması İnşaat çalışmalarının tamamlanmas ı İnşaat çalışmalarının tamamlanması Hattın işletmeye alınması İŞLETME Elektro- Manyetik Alanlar (EMA) Güvenli yaklaşım mesafeleri (iletim hatları) Halkın şikayeti Hat güzergahında Görsel izlemeler Yakın yerleşim yerlerinde oturanlarla yapılacak görüşmeler EMA ölçümü (EMA ölçer ile) İşletmeye alınmadan önce 1 kere Şikayet olması durumunda İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyonun Olumsuz Etkilerinden Çevre ve Halkın Sağlağının Korunmasına Yönelik Alınması Gereken Tedbirlere İlişkin Yönetmeliğe uyumun sağlanması EKAT Yüksek değil TEİAŞ 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Md. Hattın işletmeye alınması Hattın ekonomik ömrünü tamamlaması Gürültü Gürültü Seviyesi Trafo Merkezi Yakın Yerleşim Şikayet olması Yüksek Değil TEİAŞ TM nin TM nin 129

144 Halkın Şikayetleri sınırında Yakın Yerleşim Yerlerinde Yerlerinde oturanlarla yapılan görüşmeler durumunda (gerektiğinde) Yönetmelikte tanımlanan değerlerin sağlanıp sağlanmadığının kontrolü işletmeye alınması ekonomik ömrünü tamamlaması Sağlık ve güvenlik Teknik eğitim (İşletme ve bakım) Koruyucu ekipman ve giysiler (çalışanlar tarafından kullanılıp kullanılmadığı) İkaz levhaları/balon ikaz küreleri Hat güzergahı/ bağlantı noktaları Görsel Arıza olması durumunda (bakımonarım sırasında) İşletmeye alınmadan önce 1 kere İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili tüm yönetmeliklere uyumun sağlanması Ek maliyet yok (İşletme bütçesi kapsamında) TEİAŞ 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Md. Hattın işletmeye alınması Hattın ekonomik ömrünü tamamlaması İŞLETME Elektro- Manyetik Alanlar (EMA) Güvenli yaklaşım mesafeleri (iletim hatları) Halkın şikayeti Hat güzergahında Görsel izlemeler Yakın yerleşim yerlerinde oturanlarla yapılacak görüşmeler EMA ölçümü (EMA ölçer ile) İşletmeye alınmadan önce 1 kere Şikayet olması durumunda İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyonun Olumsuz Etkilerinden Çevre ve Halkın Sağlağının Korunmasına Yönelik Alınması Gereken Tedbirlere İlişkin Yönetmeliğe uyumun sağlanması Yüksek değil TEİAŞ 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Md. Hattın işletmeye alınması Hattın ekonomik ömrünü tamamlaması Katı-sıvı ve tehlikeli atıklar Atıkların toplanma ve bertaraf şekli İşletme depoları Hat güzergahı Görsel izlemeler Haftalık Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve Toprak Kirliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik, Tehlikeli Atıkların Ek maliyet yok (İşletme bütçesi kapsamında) TEIAŞ 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Md. Hattın işletmeye alınması Hattın ekonomik ömrünü tamamlaması 130

145 Kontrolü Yönetmeliği ve Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ne uyumun sağlanması Yangın riskini önlemek İŞLETME Yangın riski Röle ikaz sinyalleri Hatta gevşeklik, malzeme bozukluğu/arızası Hat güzergahı Görsel Cihazla (Termovizyon) Altı aylık/yıllık Bakım, kontrol ve arıza esnasında Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliğinde belirlenen yangın güvenliği esaslarına uyulması,bozulan, yıpranan bölümlerin onarımı, kaza riskini azaltmak ve kesintileri önleyebilmek için uyumu sağlamak Ek maliyet yok (İşletme bütçesi kapsamında) TEİAŞ 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Md. Hattın işletmeye alınması Hattın ekonomik ömrünü tamamlaması 131

146 Projenin tesis ve işletme dönemlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda acil önlemlerin belirlendiği iş sağlığı ve güvenliği planı oluşturulacaktır. Acil Müdahale Planları (AMP) en önemli amacı, acil durumlarda kimin hangi görevleri üstelenerek gerekli önlemlerin alınacağının belirlenmesidir. Projenin tesisinden işletme sürecinin sona ermesine kadar geçen sürede proje alanında meydana gelebilecek parlama, patlama vb. acil durumlarda çalışanların ve çevre halkının uyarılması için alınacak önlemleri içermektedir. Hazırlanacak AMP ile proje alanında bulunan tüm personelin ve ekipmanların acil duruma ne şekilde müdahale edecekleri ve hangi noktalara park edecekleri dikkatlice belirlenecektir. AMP Doğal afet durumunda hatta meydana gelebilecek dengesizlik durumunda röleler otomatik olarak devreye girerek enerji kesilecektir. İlgili Grup Müdürlükleri Bakım ve İşletme ekiplerine haber verilecek. Afet sonrası enerji iletim hattı bakım çalışmaları tamamlanacak, arızalanan malzeme değiştirildikten sonra enerji verilecektir. TEİAŞ tan kaynaklı enerji iletim hattı altında meydana gelen zarar ziyan durum tespiti yapılarak, ilgililere bedelleri ödenecektir. VIII.2 ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği nde Yeterlilik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri Başlığının Dördüncü Maddesinde Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi ile İlgili Program Projenin inşaat işletme ve işletme sonrası aşamaları için önerilen izleme programı Bölüm VIII.1 de verilmiştir. Proje ile ilgili ÇED Olumlu Belgesi nin alınması durumunda; Nihai ÇED Raporu nda belirtilen yatırımın başlangıç ve inşaat dönemlerine ait (yatırımın işletmeye geçişine kadar) taahhütlerin yerine getirilip getirilmediği incelemek üzere; Yeterlik Tebliği Ek-4 te yer alan ÇED Raporlarında Verilen Taahhütlere Ait Yatırımın İnşaat Dönemi İzleme-Kontrol Formu Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın belirlediği periyotlarda doldurularak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve ilgili Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne iletilecektir. 132

147 BÖLÜM IX HALKIN KATILIMI

148 BÖLÜM IX HALKIN KATILIMI (Projeden Etkilenmesi Muhtemel Yöre Halkının Nasıl ve Hangi Yöntemlerle Bilgilendirildiği, Proje ile İlgili Halkın Görüşlerinin ve Konu ile İlgili Açıklamaların ÇED Raporuna Yansıtılması) ÇED Yönetmeliği kapsamında yapılması gereken Halkın Katılımı Toplantıları tarihinde saat 14:00 de Artvin ili Yusufeli ilçesi Halit Paşa İlköğretim Okulu Toplantı Salonunda, tarihinde ise saat 14:30 da Erzurum ili Olur ilçesi,olur TOKİ Yatılı Bölge Ortaokulu Toplantı Salonunda gerçekleştirilmiştir. Halkın Katılımı Toplantıları için duyuru metinleri tarihinde Erzurum Milletin Sesi Gazetesinde, Artvin Serhad Gazetesinde ve tarihinde Sabah Gazetesinde yayımlanmıştır. Bunun yanı sıra İlçe Kaymakamlıkları, İlçe Belediyeleri ve inceleme koridoru içerisinde kalan köy muhtarlıklarına yazı ile proje ilişkin duyuru metinleri ve tanıtım kitapçıkları gönderilerek, ilan panolarında asılmaları sağlanmıştır. Toplantıya; Erzurum ve Artvin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerinden, raporu hazırlayan kuruluş olarak TEİAŞ Genel Müdürlüğü'nden ve Erzurum TEİAŞ 15. İletim Tesis ve İşletme Grup Müdürlüğü yetkililerinden uzmanlarla birlikte hat güzergahı civarındaki yöre halkı katılmıştır. Toplantılarda katılımcılara; proje konusu enerji iletim hattı ile ilgili açıklamaların yer aldığı Halkın Katılımı Toplantı Broşürleri dağıtılmış, projeksiyon ile görsel bir sunum yapılan toplantıda proje hakkında detay bilgiler verilmiş ve yöneltilen sorular cevaplandırılmıştır. Toplantı kapsamında halk tarafından ağırlıklı olarak kamulaştırma, zarar ziyan durumunun karşılanıp karşılanmayacağı ile ilgili sorular sorulmuştur. Sorulan sorulara aydınlatıcı bir şekilde cevap verilmiştir. Toplantıya ait dağıtılan tanıtım kitapçıkları, gazeteler ve tutanak ve resimler Ek-11 de verilmiştir. 134

149 BÖLÜM X YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ

150 154 kv KARASU-KAYNARCA EİH BÖLÜM X: YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ (Projenin İnşaat ve İşletme Aşamalarında Yapılması Planlanan Tüm Çalışmaların ve Çevresel Etkiler için Alınması Öngörülen Tüm Önlemlerin, Mümkün Olduğunca Basit, Teknik Terim İçermeyecek Şekilde ve Halkın Anlayabileceği Sadelikte Anlatılması) TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından, Erzurum ili, Olur ve Oltu ile Artvin ili Yusufeli ilçesi sınırları içerisinde 1272 MCM iletkenli yaklaşık 23 km uzunluğunda, 154 kv gerilimli enerji iletim hattının tesisi ve işletilmesi planlanmaktadır. Proje kapsamında EİH için yaklaşık 11 adet durdurucu, 70 adet taşıyıcı direk kullanılacaktır. Enerji iletim tesislerinin ekonomik ömrü 30 yıl olarak öngörülmektedir. EİH kapsamında sadece direk ayakları için yaklaşık m 2 alan kamulaştırılacak, 23 km güzergahta ise bir defaya mahsus yaklaşık m 2 irtifak hakkı kurulacaktır. Proje kapsamında olabilecek olası çevresel etkiler arazi kullanımı, katı atıklar, sıvı atıklar, gürültü, emisyon ve EMA dır. Arazi kullanımında; Direk ayakları çukurları açılması sırasında üst toprak sıyrılacak, direk tesis edildikten sonra tekrar yüzeye serilecektir. Hafriyat işlemleri sırasında çıkacak malzeme dolgu işlemlerinde kullanılacak, hafriyat atığı oluşmayacaktır. Toprak yüzeye hiçbir şekilde katı ve sıvı atık deşarj edilmeyecektir. Özellikle su kenarlarına çöp ve atık depolama yapılmayacaktır. Hiçbir şekilde herbisit kullanılmayacaktır. Hattın tesisinden kaynaklanacak her türlü zarar ve ziyan karşılanacaktır. hususlarına dikkat edilecektir. Katı atıklardan geri dönüşümü mümkün olanlar ayrı ayrı toplanacak ve lisans almış firmalar ile geri dönüşümü sağlanacaktır. Geri dönüşümü mümkün olmayan evsel atıklar ise belediye tarafından bertaraf edilecektir. İnşaat ve işletme aşamalarında personelden kaynaklı atık sular, varsa mevcut kanalizasyon sistemine yoksa yapılacak sızdırmaz fosseptik çukurlarda biriktirilecek, biriken atık sular vidanjörler ile çekildikten sonra atık su toplama sistemine verilecektir. Atık sular hiçbir şekilde yeraltı ve yerüstü su kaynaklarına boşaltılmayacaktır. Projenin inşaat ve işletme aşamalarında meydana gelebilecek gürültü için sınır değerlere uyulacaktır. İnşaat aşamasında minimum sayıda ve yeni araçların kullanılmasına özen gösterilecektir. Projenin inşaat aşamasında kazı ve dolgu işlemlerinden dolayı toz emisyonu oluşması beklenmektedir. Tozuma durumunda gerekli hallerde sulama yapılacaktır. Boşaltma savurma şeklinde yapılmayacak, taşıma esnasında hafriyat kamyonlarının üzeri branda ile örtülecektir. İşletme aşamasında oluşacak EMA için ise güzergah yerleşim alanlarına uzak geçirilecek, uluslararası sınır değerlerin altında kalması sağlanacaktır. 136

151 Projenin işletmeye alınması ile birlikte direklerin üzerlerine uyarıcı ikaz levhaları, kuş kovanlar ve EİH üzerine ikaz küreleri asılarak muhtemel kazaların önlenmesi sağlanacaktır. 137

152 BÖLÜM XI SONUÇLAR

153 BÖLÜM XI: SONUÇLAR (Yapılan Tüm Açıklamaların Özeti, Projenin Önemli Çevresel Etkilerinin Sıralandığı ve Projenin Gerçekleşmesi Halinde Olumsuz Çevresel Etkilerin Önlenmesinde Ne Ölçüde Başarı Sağlanabileceğinin Belirtildiği Genel Bir Değerlendirme, Proje Kapsamında Alternatifler Arası Seçimler ve Bu Seçimlerin Nedenleri) Bu proje kapsamında, TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından 154 kv geriliminde 1272 MCM iletkenli yaklaşık 23 km uzunluğunda Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH nin tesisi ve işletilmesi planlanmaktadır. Emisyon Projenin arazi hazırlama ve inşaat çalışmalarında patlatma, kırma, öğütme gibi işlemler yapılmayacak ve patlayıcı kullanılmayacaktır. Proje kapsamında tesis edilecek EİH nin saatlik toz debisi 0,108 kg/saat hesaplanmıştır. Projenin inşaat aşamasında toz emisyonu için hesaplanan değer toplam 0,498 kg/saat olup, bu değer limit (1,0 kg/saat) değerin çok altında olduğu için hava kalitesi katkı değerlerinin tespitine veya modellenmesine gerek kalmamıştır. Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nin İzne Tabi Tesisler İçin Emisyon Sınırları ekinde (Ek-1) belirtilen, açıkta depolanan tozlu yığma malzemelerle ilgili hava kalitesi standartlarını karşılama hususlarına uyulacaktır. Katı Atık EİH arazi hazırlama ve inşaat aşamalarında çalışacak 45 kişiden kaynaklı evsel nitelikli katı atık 60.3 kg/gün dür. Evsel katı atıklar şantiye alanında uygun konteynırlarda toplanacak ve belirli aralıklarla ilgili belediye tarafından alınması sağlanacaktır. İnşaat atıkları sarı renkli geçici biriktirme konteynırları içinde toplanacak, üzerlerine atık türleri yazılacaktır. Bu atıklar evsel veya tehlikeli atıklar ile karıştırılmayacaktır. Yüklenici firma tarafından kullanılmayan bu atıkların belediye tarafından alınması sağlanacak, ya da lisanslı bir taşıma şirketi aracılığıyla yine linsans almış bir geri kazanım veya bertaraf şirketine gönderilecektir. Bu konuyla ilgili gerekli tüm yazışmalar yüklenici firma tarafından yapılacaktır. Ambalaj atıklarının kullanılabilir durumda olanları ayırılacak, kalanlar ise geri dönüşüm tesisine satılacaktır. İnşaat alanında biyolojik olarak parçalanamayan hiçbir atık bırakılmayacaktır. Projenin tüm aşamalarında; çalışanlardan kaynaklanacak katı atıkların (yemek artığı, ambalaj kağıdı, pet şişe, cam şişe vb.) tarih ve sayılı Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Madde 18 de belirtildiği gibi denizlere, göllere ve benzeri alıcı ortamlara, caddelere dökülmesinin yasak olduğu konusunda çalışanlar uyarılacak ve gerek bu yasağa gerekse Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin ve yapılan bütün değişiklikler ile ilgili yönetmeliklerin tüm hükümlerine uymaları sağlanacaktır. Ayrıca proje kapsamında oluşması muhtemel geri dönüşümü mümkün olan ambalaj ve ambalaj atıkları; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (AYKY) hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir. 139

154 Sıvı Atık Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında çalışacak 45 kişi için içme ve kullanma suyu sarfiyatı toplam 6,75 m 3 /gün olacaktır. Kullanılacak suyun % 100 ünün atık su olarak geri döneceği ile EİH inşaatında oluşacak evsel nitelikli atık su miktarı en fazla 11,25 m 3 /gün olarak hesaplanır. İşletme aşamasında oluşması muhtemel evsel nitelikli atık suyun 1,35 m 3 /gün olması beklenmektedir. İnşaat ve işletme aşamasında personelden kaynaklı atık sular ise mevcut ise kanalizasyon sistemine değilse, sızdırmaz fosseptikte biriktirilecektir. Fosseptikte biriken atık sular Belediyeyelere ait vidanjörlerde çekilerek en yakın arıtma sistemine verilecek, yeraltı ve yerüstü sularına boşaltılmayacaktır. Proje kapsamında, Lağım ve Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik ile 31 Aralık 2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ve 24 Nisan 2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve Yönetmeliğinin hükümleri yerine getirilecektir. Gürültü Proje kapsamında tesis edilecek EİH arazi hazırlama ve inşaat aşamasında kullanılacak araçlardan kaynaklı gürültü oluşması beklenmektedir. İşletme aşamasında ise rüzgar gürültüsü ve iletkenlerden oluşan korona gürültüsü oluşması beklenmektedir tarih ve Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ve Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğinde değişiklik yapılmasına dair Yönetmelik (Endüstriyel tesisler için çevresel gürültü kriterleri ) 22. Maddesine göre Endüstriyel tesislerden kaynaklanan çevresel gürültü düzeyi ve gürültünün önlenmesine ilişkin verilen sınır değerlere uyulacaktır.. Hafriyat Proje kapsamında tesis edilecek EİH için yaklaşık 48 adet direk tesis edilmesi planlanmaktadır. 48 direk için 5184 m 3 hafriyat yapılacaktır. Proje kapsamında oluşacak hafriyat tekrar dolgu malzemesi olarak kullanılacağı için hafriyat oluşmayacaktır. Ancak zeminin uygun olmadığı ve farklı bir dolgu malzemesi kullanılması gerektiğinde oluşacak hafriyat toprağı Belediyenin göstereceği alana nakledilecektir. Proje kapsamında açığa çıkacak kazı fazlası malzeme orman alanlarına depolanmayacaktır. İnşaat çalışmaları esnasında oluşabilecek hafriyat atığı için tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği deki hükümlere uyulacaktır. Arazi Kullanımı 154 kv Olur Havza TM-Ayvalı HES EİH projesi kapsamında 23 km lik kısmı için yaklaşık 81 direk dikilmesi planlanmakta ve bu direklerin işgal edecek toplam alan m 2 dir. Özel mülk için Kamulaştırma kanunu gereği mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacak, orman alanları için izin irtifak bedelleri Erzurum ve Artvin Orman Bölge Müdürlüğü işletme şefliklerine ödenecektir. EİH merkezde kalacak şekilde 50 m genişliğindeki koridor için irtifak bedeli ödenecektir. 140

155 Proje kapsamında tesis edilecek EİH güzergahı inceleme koridorunda arazi kullanım kabiliyeti sınıfları bakımından güzergah boyunca Erzurum ili toprak yapısı itibariyle ; Alüvyal Topraklar, Hidromorfik Alüvyal Topraklar, Organik Topraklar, Kahverengi Orman Toprakları, Kireçli-Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları, Kırmızı Kestane Renkli Topraklar, Kahverengi Topraklar, Bazaltik Topraklar, Yüksek Dağ-Çayır Toprakları olmak üzere dokuz ana gruba ayrılmaktadır. Artvin ve yöresinin en büyük jeolojik ünitesi üst kretase volkanik serisi ve volkano-sedimanter serisidir. Bu seri, asit ve nötr lavlarla bunlara ait anglomera ve tüflerden, bunlar arasında ince yataklar halinde yer alan ve çoğunluğu kırmızı renkli olan marn ve kalker tabakalarından meydana gelmektedir. Lav serisi içerisinde dasit, andezit, kiparit, kuvarsporfirler bulunmaktadır. Artvin İlinde yayılan topraklar altı grupta toplanmaktadır. Bunlar, kahverengi ve kireçsiz kahverengi orman toprağı, kırmızı topraklar, sarı podzolik topraklar, yüksek dağ çayır toprakları, alüviyal ve koluviyal topraklardır. TÜGEM Toprak ve Arazi Varlığı Haritası verilerine göre kamulaştırma alanı içerisinde yaklaşık 2 ha bahçe(sulu), 22 ha fundalık, 37 ha mera ve 19 ha lık alan ise orman alanlarından geçmekte olup arazilerin net olarak miktarları kamulaştırma planlarından sonra kesinleşecektir. Proje güzergahında bulunan büyük toprak grupları, şimdiki arazi kullanımları ve sınıfları Tablo IV ve Tablo IV de gösterilmiştir. 1/ ölçekli proje güzergah haritası Ek-2 de sunulmuştur.(bkz. Ek-4) Orman Meşcere Haritası ve ÇED İnceleme Değerlendirme Formlarına göre ise toplam 13 km lik orman alanının projeden etkileneceği belirtilmiştir.orman Genel Müdürlüğünden sayısal ortamda temin edilen Orman Mesçere Haritaları (Ek-4) üzerinde yapılan incelemelere göre yaklaşık 16 km uzunluğunda tesis edilmesi planlanan EİH nin yaklaşık 4 km lik kısmı orman alanlarından geçmektedir. Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu hükümleri gereğince, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve/veya T.C Erzurum ve Artvin Valilikleri Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğünden gerekli izinler alınacaktır. Benzer şekilde mera alanlarında, direk yerlerinde herhangi bir nedenle değişme söz konusu olursa, Enerji İletim Hattı güzergahının bu bölümlerinde bulunan mera alanları için, 4342 sayılı Mera Kanunu nun 14. maddesi gereğince; fiilen yatırıma başlanmadan önce, söz konusu mera alanlarının tahsis amacı değişikliği ile ilgili olarak, T.C Erzurum ve Artvin Valiliklerine (valilik mera komisyonuna) müracaat edilerek gerekli izinler alınacaktır. İş Güvenliği Projenin işletmeye geçecek sürede personel için iş makinalarından kaynaklı kazalar ile yüksekten düşme sonucu yararlanma veya ölme kazaları söz konusu olmaktadır. Yöre halkı için ise direk yerleri inşaat çalışmalarında açılacak çukurlara düşerek meydana gelebilecek kazalar söz konusudur. İnşaat süresince meydana gelebilecek riskleri en aza indirgemek için 10 Haziran 2003 tarihli sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında yürürlüğe giren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, İş Sağlığı ve Güvenliği, Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliği, Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ile tarih ve 5-41 sayılı TEİAŞ İş Güvenliği Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Kültür ve Tabiat Varlıkları İnşaat çalışmaları sırasında yapılacak kazı çalışmalarında herhangi bir kültür varlığına rastlanılması durumunda Erzurum ve Artvin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ne haber verilecektir. 141

156 EMA Elektrikli aletler ve enerji iletim ve dağıtım hatlarının etrafında, hem elektrik ve hem de manyetik alanlar bulunmasına rağmen, en son araştırmalar, EMA ların potansiyel sağlık etkileri üzerine odaklanmıştır. Bu nedenle elektrik ve manyetik alanlarla ilgili yapılan çalışmaların önemli bir bölümü kanser araştırmaları konusunda yoğunlaşmıştır. Yapılan araştırma sonuçlarına göre, bazı risk faktörleri belirlenerek, değişik etkilere göre kanser riskleri ortaya konmuştur. Sonuç olarak, elektrik ve manyetik alanın insan yaşamı üzerine olan olumsuz etkileri kanıtlanmamıştır. Türkiye de enerji iletim hatlarından kaynaklanacak elektrik ve manyetik alanlar için tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyonun Olumsuz Etkilerinden Çevre ve Halkın Korunmasına Yönelik Alınması Gereken Tedbirlere İlişkin Yönetmelik hükümleri geçerlidir. Ayrıca 30 Kasım 2000 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği enerji iletim hatlarının yerleşim yerlerine, yollara ve tesislere olan mesafesine bazı sınırlamalar getirmiş ve hatların tesis iznini bu şartlara bağlamıştır. 154 kv gerilimli planlanan EİH güzergahı üzerinde de bu mesafelere uyulacaktır. EİH den kaynaklı EMA mesafeye bağlı olarak azalmaktadır. Tehlikeli Atıklar Projenin inşaat aşamasında herhangi bir tehlikeli atık oluşması söz konusu değildir. Projenin işletme aşamasında tehlikeli atık oluşması beklenmemektedir. Ancak bakım çalışmalarından kaynaklı tehlikeli atık oluşması durumunda tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. İzleme Proje ile ilgili ÇED Olumlu Belgesi nin alınması durumunda; Nihai ÇED Raporu nda belirtilen yatırımın başlangıç ve inşaat dönemlerine ait (yatırımın işletmeye geçişine kadar) taahhütlerin yerine getirilip getirilmediği incelemek üzere; Yeterlik Tebliği Ek-4 de yer alan Nihai ÇED Raporlarına Verilen Taahhütlere Ait Yatırımın İnşaat Dönemi İzleme-Kontrol Formu Çevre ve Şehircilik Bakanlığının belirlediği periyotlarda doldurularak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve İlgili Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerine sunulacaktır. 142

157 EKLER

158 EKLER (Raporun Hazırlanmasında Kullanılan ve Çeşitli Kuruluşlardan Sağlanan Bilgi, Belge ve Tekniklerden Rapor Metninde Sunulamayanlar) Ek-1 Yer Bulduru Haritası EKLER DİZİNİ Ek-2 Proje Güzergahını Gösterir 1/ Ölçekli Topografik Harita Ek-3 1/ Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Arazi Varlığı Haritası Ek-4 Ek-5 Ek-6 Ek-7 Ek-8 1/ Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Orman Mesçere Haritası 1/ Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Jeoloji Haritası Proje Güzergahı Vejetasyon Haritası Proje Güzergahından Görünümler Fosseptik Çukur Planı Ek-9 Acil Eylem Planı Ek-10 Resmi Yazılar Ek-11 Halkın Katılımı Toplantısı Tanıtım Kitapçıkları, Gazete ve Toplantı Tutanakları

159 EK 1 YER BULDURU HARİTASI

160 EİH Güzergahı Yer Bulduru Haritası

161 EK 2 PROJE GÜZERGAHINI GÖSTERİR 1/ ÖLÇEKLİ TOPOGRAFİK HARİTA

162 EK 3 1/ ÖLÇEKLİ TOPOĞRAFİK HARİTA ÜZERİNDE PROJE GÜZERGAHI ARAZİ VARLIĞI HARİTASI

163 EK 4 1/ ÖLÇEKLİ TOPOĞRAFİK HARİTA ÜZERİNDE PROJE GÜZERGAHI ORMAN MESÇERE HARİTASI

164 EK 5 1/ ÖLÇEKLİ TOPOĞRAFİK HARİTA ÜZERİNDE PROJE GÜZERGAHI JEOLOJİ HARİTASI

165 EK 6 PROJE GÜZERGAHI VEJETASYON HARİTASI

166 EK 7 PROJE GÜZERGAHINDAN GÖRÜNÜMLER

167 AYVALI HES ŞALT SAHASI S2 NOKTASI AYVALI HES ŞALT SAHASI NİHAİ DİREK YERİ

168 S3-S2 NOKTASI KARTALKAYA TEPESİ S3 NOKTASI ARASI (PASHA TEPESİ)

169 S4-S5 NOKTALARI ARASI S4-S5 NOKTALARI ARASI

170 S5-S6 NOKTALARI ARASI (ÇATAKSU DERESİ) S5 NOKTASI ÇATGER MAHALLESİ

171 S6 MAĞARA TEPESİ (AŞAĞI MAH) S8-S9 NOKTALARI ARASI (YOLGÖZLER)

172 S9-S10 NOKTALARI ARASI

173 S10 NOKTASI BÜYÜKDORLAK TEPESİ S11-S10 NOKTALARI ARASI

174 S11-S10 NOKTALARI ARASI S10 S11 NOKTALARI ARASI

175 OLUR TM den itibaren S11 Noktası ND BRANŞMAN ALINACAK NOKTA(YEŞİLBAĞLAR KÖYÜ) OLUR HAVZA TM

176 EK 8 FOSSEPTİK ÇUKUR PLANI

177 380 kv BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH

178 EK 9 ACİL EYLEM PLANI

179

180

181 EK 10 RESMİ YAZILAR VE GÖRÜŞLER

182

183

184

185

186

187

188

189

190

191

192

193

194

195

196

197

198

199

200

201

202

203

204

205

206

207

208

209

210

211

212

213

214

215

216

217

218

219

220

221

222

223

224

225

226 EK 11 HALKIN KATILIMI TOPLANTISI TANITIM KİTAPÇIKLARI, GAZETE VE TOPLANTI TUTANAKLARI,RESİMLER

227

228

229

230

231

232

233

234

235

236

237

238

239

240

241

242

243

244

245

246

247

248

249

250

251

252

253

254

255

256

257 Atıkların Bertarafı : Personelden kaynaklanacak atıksular, kanalizasyon sistemine verilecek, sistemin olmaması durumunda ise sızdırmaz foseptik çukurlarda toplanacaktır. İnşaat alanındaki katı atıklar ayrı ayrı konteynırlarda toplanacak ve en yakın belediye tarafından alınması sağlanacaktır. Kazı işlemlerinden kaynaklanacak hafriyat, inşaat alanında dolgu malzemesi olarak kullanılacaktır. Hafriyat atığı oluşması durumunda ise belediyenin göstereceği alana boşaltılacaktır. TEİAŞ Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi Genel Müdürlüğü Çevre ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı Enerji İletim Hattı Yaklaşım Mesafeleri kv OLUR HAVZA TM-AYVALI HES ENERJİ İLETİM HATTI HALKIN KATILIMI TOPLANTISI ERZURUM İLİ, OLUR VE OLTU İLÇELERİ İLE ARTVİN İLİ YUSUFELİ İLÇESİ Faaliyet Sahibi ve ÇED Raporunu Hazırlayan TEİAŞ Genel Müdürlüğü Çevre ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı Nasuh Akar Mah. Türkocağı Cad. No:2 Çankaya/ANKARA Tel : Fax : NİSAN Saat 14:00 ARTVİN İLİ YUSUFELİ İLÇESİ HALİT PAŞA İLKÖĞRETİM OKULU TOPLANTI SALONU 26 NİSAN Saat 14:30 ERZURUM İLİ OLUR İLÇESİ TOKİ YATILI BÖLGE ORTAOKULU TOPLANTI SALONU KASIM 2000 ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİS YÖNETMELİĞİ TEİAŞ Genel Müdürlüğü 15.İletim Tesis ve İşletme Grup Müdürlüğü Edip Somunoğlu Mah. Şıh Köyü Yolu Üzeri TEİAŞ Sosyal Tesisleri ERZURUM Tel : 0 (442) Fax: 0 (442)

258 Projenin Tanımı ve Amacı Projenin Tanımı : Bu proje kapsamında, Erzurum ili, Olur ilçesi sınırları içerisinde yapımı devam eden Ayvalı Hidro Elektrik Santrali (HES) ile Olur ilçesi sınırı içerisinde mevcut 154 kv Olur Trafo Merkezi (TM) arasındaki bağlantıyı sağlayacak 154 kv geriliminde 1272 MCM karakteristiğinde yaklaşık 23 km uzunluğundaki Enerji İletim Hattının (EİH) tesisi ve işletmesi planlanmaktadır. Projenin Ekonomik Ömrü İnşaat Süresi/Proje Bedeli Proje Yeri Projein Amacı : Kamulaştırma : 30 YIL 15 AY / TL Erzurum İli, Olur ve Oltu ilçeleri ile Artvin İli Yusufeli ilçesi -Yakın çevresinin enerji ihtiyacını sürekli ve kesintisiz olarak sağlamak. -Türkiye genelindeki enterkonnekte enerji iletim şebekesinin gelişimini sağlamak - Tesisi planlanan direk sayısı : ~ 81 - Taşıyıcı direk sayısı : ~ 70 - Durdurucu direk sayısı : ~ 11 Direk yerleri kamulaştırılacak, tellerin izdüşüm alanlarına irtifak (geçiş) hakkı ödenecektir. Bedeller "Kıymet Takdiri Komisyonunca" belirlenecektir. Projenin Çevresel Etkileri ve Alınacak Önlemler EİH güzergahının 2,5 km sağ ve 2,5 km sol olmak üzere toplam 5 km. lik koridor içerisinde çevresel etüt çalışmaları yapılmıştır. Arazi Kullanımı : Ekim ve hasat zamanlarda inşaat çalışmalarından mümkün olduğunca kaçınılacaktır. Tesis aşamasında verilen zarar karşılanacaktır. Kazı çalışmaları öncesi nebati toprak sıyrılacak dolgu çalışmalarının ardından alana düzgün bir şekilde serilecektir. İnşaat çalışmalarının ardından arazi eski haline getirilecektir. Flora-Fauna : Kuşların elektrik tellerinden zarar görmemesi için kuşkonmazlar ve ikaz küreleri kullanılacaktır. İnşaat çalışmaları sırasında hafriyat, katı ve sıvı atıklar, yeraltı ve yerüstü su kaynaklarına boşaltılmayacaktır. Hava Kirliliği : İnşaat aşamasında mümkün olduğunca yeni iş makinaları kullanılacaktır. Gerekli hallerde toz oluşumunu önlemek için inşaat alanı düzenli olarak sulanacak ve kamyonların üzeri kapalı tutulacaktır. Araçların emisyon ölçüm kontrolleri düzenli olarak yapılacaktır. Gürültü : İnşaat çalışmaları gündüz saatlerde (07:00-19:00) yürütülecektir. Kullanılacak iş makinalarının düzenli bakımları yapılarak ilgili yönetmelikte belirtilen sınır değerlerin aşılmaması sağlanacaktır. Elektro Manyetik Alan (EMA) : Enerji İletim hatlarından kaynaklanan elektro manyetik alanların şiddeti insan sağlığı ve doğal yaşamı etkilemeyecek kadar düşük seviyede olmaktadır. Güzergah seçiminde yerleşim alanlarından mümkün olduğunca uzak geçilmeye özen gösterilmiştir. Yerleşim Yeri İlçesi İli Takribi Güzergaha Yönü Köprübaşı Mah Olur Erzurum Güney Savgürüh Mah Olur Erzurum Güney Yeşilbağlar Olur Erzurum Kuzeydoğu Köprübaşı Köyü Olur Erzurum Kuzeydoğu Sitaş Mah Olur Erzurum Güney Yenibağ Mah Olur Erzurum Güney Sefkar Mah Olur Erzurum Güney Kader Mah Olur Erzurum Güney Karatuş Mah Olur Erzurum Güney Ayvalı Köyü Oltu Erzurum Güney Erzurum Çatger Mah Olur Kuzey Gümüş Mah Aşağı Mah Yolgözler Mah Dönemeç Mah Olur Olur Olur Olur Erzurum Erzurum Erzurum Erzurum Kuzey Kuzey Kuzey Kuzey

259 ARTVİN İLİ YUSUFELİ İLÇESİ HALKIN KATILIMI TOPLANTISI

260

261 ERZURUM İLİ OLUR İLÇESİ HALKIN KATILIMI TOPLANTISI

262 NOTLAR VE KAYNAKLAR

263 NOTLAR ve KAYNAKLAR Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararı. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü. Anonim, 1998, Türkiye nin Çevre Konusunda Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ankara, 554 s. Araştırma Dairesi Resmi Web Sitesi( Atalay, İ., Türkiye nin Ekolojik Bölgeleri, T.C. Orman Bakanlığı Yayınları, Ankara, Baran, İ., 2008, Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Ankara Bilişim Toplumuna Giderken Elektromanyetik Kirlilik Etkileri Sempozyumu, 1999, Ankara Çevre Bakanlığı Mevzuatı 1, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Araştırma Planlama Koordinasyon Kurulu Başkanlığı. Çevre Bakanlığı Mevzuatı 2, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Araştırma Planlama Koordinasyon Kurulu Başkanlığı. Çevre Bakanlığı Mevzuatı 3, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Araştırma Planlama Koordinasyon Kurulu Başkanlığı. Davis, P.H., Flora of Turkey and the East Aegean Islands Vol.1-9, Edinburgh, , Davis, P.H., MILL, R.R., KIT., Flora of Turkey and the East Aegean Islands, (Suppl.) Vol.10, Edinburgh, Demirsoy, A., 1996, Amfibiler. Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Ankara. Demirsoy, A., 1996, Memeliler. Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Ankara. Demirsoy, A., 1996, Sürüngenler. Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Ankara. Demirsoy, A., 1997, Omurgalılar (Amniyota), Cilt III-Kısım II, Meteksan A.Ş., Ankara. Demirsoy, A., 1998, Omurgalılar (Anamniyota), Cilt III-Kısım I, Meteksan A.Ş., Ankara. Demirsoy, A., 1998, Omurgasızlar=İnvertebrata (Böcekler Dışında), Cilt II-Kısım I, Meteksan A.Ş., Ankara. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Web Sayfası ( DPT Tarafından Hazırlanan Beş Yıllık Kalkınma Planları DPT Illerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003) Ekim T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z., Adıgüzel, N., 2000, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Ankara. Elekromanyetik Alan Değerlendirmeleri, Şubat 2008 Elektrik Alanları ve Manyetik Alanlar,Cilt II, TEAŞ Çevre Daire Başkanlığı, Nisan 2001 Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği, 2000

264 Elektrik Mühendisliği 6.Ulusal Kongresi Bildirisi Elektrik ve Manyetik Alana Maruz Kalma Sınır Değerleri Rehberi, IRPA / INIRC, Emission Factors & AP42, Compilation of Air Pollutant Emission Factors, US EPA AP-42, January 1995 Erdem, O.,Kıraç, C., Özesmi, U., Kutlu, H., 1995, Türkiye nin Kuş Cennetleri, T.C. Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Ankara, 114 s. Ertan, A., Kılıç, A., Kasparek, M., 1990, Türkiye nin Önemli Kuş Alanları, Doğal Hayatı Koruma Derneği ve International Council for Bird Preservation, İstanbul, 156 s IUCN 2010, IUCN Red List of Threatened Species, Version Kiziroğlu, İ., 1993, The Birds of Türkiye (Species List İn Red Data Book), TTKD, Ankara. Maden, Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Resmi Web Sitesi ( Magnin, G., and Yarar, M., 1997, Important Bird Areas In Turkey, Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul, 314 p. Mobile Sources Emisson Factors,EPA 1995 TEİAŞ Genel Müdürlüğü APK Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan TEİAŞ Genel Müdürlüğü Çevre ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı Yayını- Türkiye İstatistik Kurumu Resmi Web Sitesi,( Türkiye de Yaşayan Kuşlar, 2000, Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü, No: 001, Ankara. Emission Factors & AP42, Compilation of Air Pollutant Emission Factors, US EPA AP-42, January 1995 Erzurum İl Çevre Durum Raporu Artvin İl Çevre Durum Raporu Erzurum Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Artvin Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü. T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi başkanlığı, Deprem Dairesi Başkanlığı (

265 NU HAZIRLAYANLARIN TANITIMI

266