BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU

Transkript

1

2 BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU FİNANSAL PİYASALAR RAPORU / HAZİRAN 27 SAYI: 6 Bilgi ve Önerileriniz İçin: Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı E-posta: fpr@bddk.org.tr Tel: (312) Faks: (312)

3 BU RAPOR KAMUOYUNU BİLGİLENDİRME AMACIYLA HAZIRLANMIŞTIR. RAPORDA YER ALAN BİLGİLERE DAYANARAK ALINACAK KARARLARIN SONUÇLARINDAN BDDK SORUMLU TUTULAMAZ. RAPORDAN KAYNAK GÖSTERİLMEK SURETİYLE KISMEN ALINTI YAPILABİLİR. BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU ADINA SAHİBİ: TEVFİK BİLGİN SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ: FARUK DEMİR BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU ATATÜRK BULVARI NO: KAVAKLIDERE ANKARA-TÜRKİYE İLETİŞİM BİLGİLERİ: STRATEJİ GELİŞTİRME DAİRE BAŞKANLIĞI TEL: (312) , FAKS: (312) INTERNET SİTESİ: E-POSTA: fpr@bddk.org.tr BU YAYIN TÜM İÇERİĞİ İLE BDDK İNTERNET SAYFASINDA YER ALMAKTADIR. BDDK XEROX DOKÜMAN MERKEZİNDE 55 ADET BASILMIŞTIR. BASIM TARİHİ: 26 EKİM 27 ISSN (Basılı) : ISSN (Online) :

4 AÇIKLAMA Temel amaçlarından biri finansal piyasalarda güven ve istikrarı sağlamak olan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, finansal sektörde yaşanan önemli gelişmelere, bankalar ve finansal holding şirketleri ile finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketlerinin performanslarına dair değerlendirmeleri içeren bu süreli Raporu, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu nun 97 nci maddesinin 3 üncü fıkrasına göre; yayımlamaktadır. Finansal Piyasalar Raporunun bu sayısı, uluslararası ve ulusal ekonomik gelişmeler, bankalar ile finansal kiralama, faktoring ve tüketici finansman kuruluşlarının fonksiyonel grup ve sektör bazında performans analizi ile risklilik düzeyine, sermaye yeterliliğine ve karlılık analizine dair değerlendirmeler olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Finansal Piyasalar Raporunda yer alan bankalara ilişkin veriler aksi belirtilmedikçe, bankaların yurt içi şubelerinin yanı sıra yurt dışı şubelerini de kapsamakta olup toplulaştırılarak sunulmaktadır. BDDK, Finansal Piyasalar Raporunda yayımlanan tablo ve grafiklerden dolayı hiçbir sorumluluk kabul etmemektedir. Finansal Piyasalar Raporunun herhangi bir sayısında yer alan dönemsel bir bilgi, takip eden sayılarda çeşitli sebeplerle meydana gelecek güncellemeler sonucunda değişikliğe uğrayabilir. Raporun bu sayısında katılım bankalarına ilişkin bilgi ve değerlendirmeler aksi belirtilmedikçe bankacılık sektörüne ilişkin bölümlerde yer almaktadır. Rapor, BDDK Veritabanından 15 Eylül 27 tarihi itibarıyla alınmış olan verilere dayalı olarak hazırlanmıştır. Bu tarihten sonraki güncellemeler raporun kapsamı dışındadır. BDDK iii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

5 BDDK iv Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

6 GENEL DEĞERLENDİRME 27 yılının ikinci yarısından itibaren küresel finansal piyasalarda yaşananlar yeni bir döneme girildiğine işaret etmektedir. Başta ABD ekonomisi olmak üzere gelişmiş ülkelerin finansal piyasalarındaki gelişmeler küresel ekonomik aktivite üzerindeki riskleri artırmıştır. Özellikle Eylül ayında gelişmiş ülkelerin konut kredisi piyasasında yaşanan dalgalanmalar finansal piyasalar üzerinde yoğun baskı yaratırken, ana kaygı unsurlarından biri söz konusu ülkelerde güçlü seyretmiş olan iç talebin artık devam etmeyeceği hususudur. Bu kapsamda gelişmiş ülke piyasalarında zayıflayan talep yükselen piyasa ekonomilerindeki güçlü ekonomik aktivitenin devam etmesi ile telafi edilebilecektir. Ekonomik büyümedeki yavaşlamaya paralel olarak enflasyonun da önceden öngörülen yükseliş yerine daha zayıf bir seyir izleyeceği beklenmektedir. Önümüzdeki dönemlerde finansal piyasa ve finansal kuruluşlardaki gelişmeler daha da önem kazanmıştır. Türkiye ekonomisinde 26 yılının ikinci yarısından bu yana izlenmekte olan talep daraltıcı sıkı para politikalarının etkileri daralan tüketici talebinden ve yavaşlayan enflasyon trendinden okunmaya başlanmıştır. 27 yılının ikinci üç aylık döneminde GSMH bir önceki yılın aynı dönemine göre reel olarak %3,9 artmış ve 38,9 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir. Göreceli bir yavaşlamaya giren büyümeyi, yavaşlayan özel talep ve kamu harcamalarına karşın canlanan yatırım hacmi sürüklemektedir. Merkez Bankası nın faiz indirimi kararı önümüzdeki dönemde yatırım kararları üzerinde hızlandırıcı etki yapabilecektir. Buna paralel olarak değerli seyreden YTL de yatırımlara ilişkin büyüme trendi üzerinde olumlu etki yaratacaktır. Faizlerdeki gelişmelerin bireysel kredi maliyetlerine yansıması durumunda tüketimdeki gerilemenin de azalması beklenebilecektir. Dış talep halen canlı seyretmekte, büyümeye pozitif katkıda bulunmaktadır. Önümüzdeki dönemde global ekonomideki gelişmeler dış talep üzerinde belirleyici olacaktır. Enflasyon oranlarında Nisan-Haziran döneminde %1,47 ile düşük seyreden TÜFE deki gevşeme Ağustos a kadar devam etmiştir. Para Politikası Kurulu enflasyondaki gelişmeleri değerlendirerek 13 Eylül tarihli toplantısında gecelik borçlanma faizlerini,25 puan aşağıya çekmiş ve %17,25 olarak yeniden belirlemiştir. Kurul, enerji fiyatlarındaki olumlu gelişmeler, dayanıklı tüketim malları talebinin 5 aydır düşüş trendi içerisinde olması, enflasyon üzerinde önemli etkisi bulunan hizmet fiyatlarındaki katılığın öngörülenin ötesinde iyileşmesi, TÜFE göstergelerindeki düzelme tespitlerinden yola çıkarak indirim kararı aldığını açıklamıştır. Ancak enerji fiyatlarındaki artış, kamu harcamalarında genişleme ve beklentilerdeki katılıklar, enflasyona ilişkin risklerin devam ettiğine işaret etmektedir. 27 yılının ilk yarısında kamu maliyesi uygulamasına bakıldığında merkezi bütçe gelirlerinin artış hızının harcamaların artış hızının altında kaldığı görülmektedir. Özellikle faiz dışı harcamalardaki artış maliye politikası disiplininde gevşeme riskinin arttığı yönünde algılanmaktadır. Bu alana yönelik tedbirlerin önümüzdeki dönemde sıkılaştırılacağı öngörülmektedir. Merkezi bütçe gelir-gider dengesinde disiplinin bozulması ekonomik program hedeflerinden sapma gündeme getirebilecek, para politikaları üzerinde baskı unsuru teşkil edecektir. Cari işlemler hesabına bakıldığında 27 yılının ilk yarısında yüksek ihracat performansının devam ettiği ve yurt içi talepteki yavaşlamaya rağmen özellikle ara malı BDDK v Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

7 ithalatındaki artış sonucunda dış ticaret dengesinin geçen yılki düzeyini koruduğu görülmektedir. Bu çerçevede Türkiye ekonomisi yüksek cari işlemler açığı vermeye devam etmektedir. Ancak özellikle uygun uluslararası finansman koşulları ve doğrudan yatırımlarda devam eden artış bu açığın finanse edilmesini kolaylaştırmaktadır. Olumlu gelişmelere rağmen küresel risklerin arttığı bir dönemde Türkiye ekonomisinin bu alandaki kırılganlığı devam etmektedir. Nitekim küresel dalgalanmalardan en çok etkilenen ekonomilerden birisi Türkiye ekonomisidir. Türkiye ekonomisi açısından uluslar arası ve ulusal ekonomik ortam değerlendirildiğinde başta küresel finansal piyasalardaki gelişmeler olmak üzere yeni bir döneme girildiği görülmektedir. Ayrıca büyüme ve fiyat gelişmelerindeki eğilimler para ve maliye politikalarında daha hassas ve dikkatli olunması gereken bir ekonomik yapı arz ettiğimize işaret etmektedir. Bu çerçevede Türk finansal sektörünün önemi daha da artmaktadır. Kredi sisteminin etkinliğini artırıcı tedbirler ekonomi politikalarının etkilerinin artmasına ve uzun soluklu olmasına yardımcı olacaktır. Türk finansal sektörü genel ekonomik aktiviteye paralel olan büyüme eğilimini Haziran 27 de de sürdürmüştür. Haziran 27 itibarıyla, Türk finans sektörü toplam aktif büyüklüğü bir önceki yılsonuna göre %6,8 oranında büyüyerek 713,9 milyar YTL seviyesine ulaşmıştır. Finans sektörü aktif büyüklüğünün GSYİH ye oranı %116,6 düzeyinde iken, bankacılık sektörü aktiflerinin GSYİH ye oranı %87,2 seviyesindedir. BDDK nın gözetim ve denetim kapsamında yer alan diğer kuruluşlar olan finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri ve tüketici finansmanı şirketleri aktiflerinin GSYİH ye oranı ise %3 tür. Bankacılık sektörüne ilişkin yapısal göstergelerin yanı sıra Türkiye ekonomisinin performansı, Türk bankacılık sektörünün yüksek büyüme potansiyelini sürdürdüğüne işaret etmektedir. Bankacılık sektörüne ilişkin finansal sağlamlık göstergeleri, sektörün yüksek oranlı sermayeye sahip olarak yasal limitlerin oldukça üzerinde sermaye yeterliliği rasyosuyla çalışmaya devam ettiğini ve serbest sermayesini artırdığını göstermektedir. Kârlılık göstergelerindeki olumlu seyir Haziran 27 de de sürmüş, kâr eden 45 bankanın toplam aktifler içindeki payı %99 un üzerinde gerçekleşmiştir. Toplam işletme giderlerinin toplam gelirlere oranı sektör genelinde düşerken sektördeki organik büyüme eğilimine bağlı olarak personel giderlerinin işletme giderleri içerisindeki payı artmaktadır. Komisyon gelirlerinin işletme giderlerinin yarısından fazlasını karşılar hale gelmesi kârlılığın sürdürülmesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca sektördeki net faiz gelirlerinin toplam gelirler içerisindeki ağırlıklı payı sürmektedir. Bankacılık sektörü kapasite göstergelerinden olan banka başına aktif tutarı 1,7 milyar YTL ye yükselmiştir. Haziran 27 itibarıyla banka başına düşen şube sayısı artmaya devam etmiş ve 152 olarak gerçekleşmiştir. 24, 25 ve 26 yıllarını, baz dönemi olan 23 yılı Aralık ayının üzerinde tamamlayan BDDK Performans Endeksi, 27 yılı ikinci çeyreği itibarıyla en yüksek değerine ulaşmıştır. Bankacılık sektörünün aktif büyüklüğü 27 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yıl sonuna göre %6,8 oranında artarak 533,7 milyar YTL olarak gerçekleşmiş, toplam kredi hacmi ise 247,5 milyar YTL ye ulaşarak bilânço içindeki payını %46,4 e yükseltmiştir. Bankacılık sektörünün, aracılık fonksiyonunu yerine getirme çerçevesinde sahip olduğu olumlu eğilimi sürdürdüğü görülmektedir. Bu çerçevede mevduatın krediye dönüşüm oranı yılın ikinci çeyreğinde artmaya devam ederek %74,6 düzeyine gelmiştir. 27 yılının geri kalan BDDK vi Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

8 bölümünde de enflasyon bekleyişlerine bağlı olarak nominal faiz oranlarındaki muhtemel azalışların bankacılık sektörünün kredi portföyündeki artışı olumlu etkilemesi beklenmektedir. 27 yılı ikinci çeyreğinde konut kredileri ortalama aylık faiz oranı %1,49 seviyesine kadar inmiştir. Bu eğilimin ortaya çıkmasında; genel seçimler öncesi toplam talepte görülen nispi yavaşlamaya rağmen, uluslararası fonlama olanaklarının devam etmesinin ve konut kredisi piyasasında yaşanan güçlü rekabetin etkili olduğu düşülmektedir. Benzer bir gelişme kredi kartı faiz oranlarında yaşanmış, kredi kartı faiz oranlarında devam eden yatay seyir, 27 yılı ikinci çeyreği itibarıyla düşmeye başlamıştır. Yılın ikinci çeyreğinde, bir önceki çeyreğin aksine menkul değerler portföyünün toplam aktifler içindeki payında düşüş meydana gelmiş ve bu pay %31 olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde, sektör genelindeki paylarını etkilememesine rağmen, katılım bankalarınca tutulan menkul değerlerin tutarında hızlı bir artış yaşanmıştır. Toplam kaynaklar içerisinde %62,2 paya sahip olan toplam mevduat hacmi, Haziran 27 itibarıyla %7,9 oranında artarak 331,9 milyar YTL ye ulaşmıştır. Söz konusu dönemde dış piyasalardan sağlanan kaynaklar incelendiğinde özellikle seküritizasyon kredilerindeki artış önemli boyutlarda gerçekleşmiş, bankacılık sektörü bir önceki döneme (Mart 27) göre %25 oranında fazla seküritizasyon kredisi kullanmıştır. Bilânço dışı işlemlerin hacmi Haziran 27 dönemi itibarıyla toplam 344,5 milyar YTL düzeyine yükselmiş, toplam bilânço büyüklüğüne oranı ise %64,5 olarak gerçekleşmiştir. Bilânço dışı işlemlerde %92,2 oranındaki pay ile mevduat bankalarının ağırlığı devam etmektedir. Türev işlemler toplamı da bu dönem itibarıyla 134 milyar YTL düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde de türev işlemlerden en yüksek payı %66,1 ile swap işlemleri almaktadır. Haziran 27 de Türk bankacılık sektörünün dönem net kârı bir önceki yılın aynı dönemine göre nominal bazda %57,1 artarak 8,1 milyar YTL ye erişmiştir. 23 temelli ÜFE endeksine göre söz konusu artış reel olarak %52,7 düzeyindedir. Kârlılıktaki önemli düzeydeki artışta kredi faiz geliri ve menkul değer portföyü faiz gelirindeki artış belirleyici olmuştur. Sektörün toplam geliri %23,5 oranında artarken, toplam gider %29,6 oranında artmıştır. Haziran 27 döneminde sektörün kârlılık performansı ölçütleri olan özkaynak ve aktif kârlılığındaki artış sürmüş ve özkaynak kârlılığı %23,5, aktif kârlılığı ise %2,9 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde finansal kiralama ve faktoring sektörünün toplam aktiflerinin büyüme hızı, tüketici finansman sektörünün büyüme hızının üzerindedir. Tüketici finansmanı sektöründeki istihdam düşerken, finansal kiralama ve faktoring sektöründe istihdamın arttığı görülmektedir. Ayrıca finansal kiralama ve tüketici finansman şirketlerinin özkaynak ve aktif kârlılıklarında yükselme görülürken faktoring şirketlerinde söz konusu oranlarda az da olsa düşüş gözlenmektedir. Finansal kiralama alacaklarında inşaat sektörü, faktoring alacaklarında tekstil deri giyimi sektörü ve finansman kredilerinde de ulaşım araçları sektörü en yüksek paya sahiptir. Finansal sektördeki temel büyüklüklerdeki gelişmeler sektörün maruz kaldığı risk pozisyonlarını ve tutarlarını değişik açılardan etkilemiştir. Bankacılık sektörü açısından değerlendirildiğinde 27 yılının ilk yarısında, kredilerin miktarı ve toplam aktifler içerisindeki payı tüm banka gruplarında artmıştır. Aynı dönemde tüm banka gruplarında brüt tahsili gecikmiş alacaklar tutarının arttığı görülmektedir. 26 yılı boyunca devam BDDK vii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

9 eden yüksek karşılık ayırma politikası 27 yılının ilk yarısında da devam etmiştir. Türk parası kredilerin toplam krediler içerisindeki payı %75,3 düzeyine yükselmiştir. 26 yılı boyunca azalma eğiliminde olan takibe dönüşüm oranı, 27 yılında daha durağan bir seyir izlemiştir. Ortalama takibe dönüşüm oranı Haziran 27 itibarıyla %3,64 olarak gerçekleşmiştir. Ticari portföy ve türev işlemlerden kaynaklanan faiz oranı riski incelendiğinde ise, 27 Mart-Haziran döneminde riske maruz pozisyonun değişmemesi neticesinde (ticari portföy tutarının yaklaşık aynı seviyede kalması), söz konusu riske duyarlılık değişmediği görülmektedir. Haziran 27 itibarıyla uzun pozisyonlar, kısa pozisyonlara göre daha yüksek seviyede gerçekleşmiş ve net uzun pozisyondaki artış, sektörün faiz oranlarındaki ani olumsuz değişime görece daha duyarlı olmasına neden olmuştur. Kur riski açısından bankacılık sektörüne bakıldığında, yabancı para net genel pozisyonunun, 3 Haziran 27 itibarıyla 613 milyon dolar açık verdiği görülmektedir. Söz konusu dönemde bilanço içi açık pozisyonu ise sektör genelinde 6,5-8 milyar ABD doları aralığında seyretmektedir. Yabancı para net genel pozisyonu tutarlarının özkaynaklara oranının -%1 düzeyinde ve yönetilebilir olduğu görülmektedir. Yapısal faiz oranı riskine tabi tutar konumundaki 1 aylık TP cinsi faiz açığında 27 yılı ikinci çeyreğinde artış gözlemlenmiştir. Ayrıca aktif içerisinde sabit faizli kıymetlerin payı azalırken, değişken faizli kıymetlerin payının arttığı, pasif içerisinde ise değişken faizli kıymetlerin payının arttığı görülmektedir. Yeniden fiyatlama tarihine göre sektör genelinde TP cinsi varlık ve yükümlülükler arasındaki farkın özkaynaklara oranının YP cinsi varlık ve yükümlülükler arasındaki farkın özkaynaklara oranına göre daha yüksek çıkması, sektörün kısa vadede TP faizlerindeki değişime YP faizlerindeki değişime göre daha hassas olduklarını göstermekte, dolayısıyla bu durum yapısal faiz oranı riskini arttırıcı bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. İncelenen dönemde faizler yatay bir seyir izlemiş; faiz marjı da, faiz maliyetlerindeki düşüş sonucu artmıştır. Ayrıca gerçekleştirilen senaryo analizleri, sektörün faiz oranına duyarlılığının az miktarda arttığını göstermektedir. Tüm banka gruplarında günlük yabancı para likidite yeterlilik oranları ve toplam likidite yeterlilik oranları Likidite Yönetmeliği nde belirtilen alt sınırların üzerinde gerçekleşmiştir. Her bir banka grubu için ikinci vade dilimine ilişkin yabancı para likidite yeterlilik oranları ve toplam likidite yeterlilik oranlarının paralel hareket ettiği görülmektedir. Kalkınma ve yatırım bankalarında yabancı para ve toplam likidite yeterlilik oranları düşerken, mevduat ve katılım bankalarında yabancı para ve toplam likidite yeterlilik oranları yükselmiştir. Haziran 27 döneminde ortaya çıkan gelişmelerde, bu dönemde Likidite Yönetmeliği nde yapılan değişiklikler de önemli rol oynamıştır. Mart 27 döneminde %22,2 olarak gerçekleşen sermaye yeterlilik rasyosu, Haziran 27 dönemi itibariyle %18,7 olarak gerçekleşmiştir. Bankacılık sektörü toplam özkaynakları, Haziran 27 döneminde 3 milyar YTL artarak 67,6 milyar YTL olmuş, buna karşın operasyonel riske esas tutarın 1 Haziran 27 döneminden itibaren sermaye yeterliliği rasyosu hesaplamalarına dahil edilmesi neticesinde risk ağırlıklı varlıklar 361,4 milyar YTL ye yükselmiştir. Operasyonel riskin hesaplamalara dahil edilmemesi durumunda Haziran 27 dönemi sermaye yeterlilik rasyosu %21,6 olarak gerçekleşmektedir. 27 Haziran ayı itibariyle hesaplanmaya başlayan operasyonel riske esas tutarın milyon YTL olarak belirlendiği ve piyasa riskine esas tutarı aşarak BDDK viii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

10 kredi riskine esas tutardan sonra en yüksek sermaye gerekliliği getiren risk türü olduğu görülmektedir. Risk değerlendirme çerçevesinde banka dışı finansal kuruluşlara bakıldığında Mart 27- Haziran 27 döneminde, finansal kiralama sektörü genel işlem sınırı rasyosunda önemli bir artış olduğu görülmektedir. Genel olarak işlem sınırı rasyosu incelendiğinde, en riskli grup, orta ölçekli şirketlerken, büyük ölçekli şirketlerin ise sektörün genel gidişatına uyumlu bir işlem sınırıyla çalışmakta oldukları tespit edilmektedir. Risklilik açısından vade uyumsuzluğu dikkat çekmekte ancak alacak-borç vadeleri arasındaki farkta gözlenen azalma, sektörün riskliliğini olumlu yönde etkilemektedir. Faktoring şirketleri için genel olarak işlem sınırı rasyosu incelendiğinde ise, en riskli grup büyük ölçekli şirketler iken, riskliliğin şirket ölçeğiyle orantılı olduğu gözlenmektedir. Faktoring şirketleri için önemli ölçüde bir vade uyumsuzluğu bulunmamaktadır. Tüketici finansman şirketlerinin işlem rasyosu Haziran 27 döneminde yasal üst limitin oldukça altında gerçeklemiştir. Büyük ölçekli firmaların sektörde önemli ölçüde aktif büyüklüğünü oluşturduğu tüketici finansman sektöründe bu oran azalmakla beraber, orta ölçekli firmaların yılın ikinci çeyreğinde işlem sınırlarını yükseltikleri gözlenmiştir. Tüketici finansman şirketlerinde takipteki alacakların karşılıklandırma oranı incelendiğinde, Aralık 26 döneminden itibaren çok önemli bir artış görülmektedir. Karşılıklandırma oranında görülen bu önemli artış, riskliliği azaltıcı bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Vade uyumsuzluğu ise Mart 26- Haziran 27 döneminde mevcut yapısını koruyarak, sektör için sürekli olarak bir risk teşkil etmekte, fakat vade uyumsuzluğunun istikrarlı olması bu riski şirketlerin kontrol etmesini kolaylaştırmaktadır. BDDK ix Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

11 BDDK x Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

12 İÇİNDEKİLER 1. EKONOMİK ÇERÇEVE ve GELİŞMELER Küresel Görünüm Makroekonomik Gelişmeler Global Piyasalardaki Gelişmeler Kısa ve Uzun Vadede Beklentiler ve Risk Ulusal Görünüm Büyüme, Üretim ve İstihdam Enflasyon Ödemeler Dengesi Kamu Maliyesi Para ve Sermaye Piyasaları Fon Talep Eden Kesimler Hanehalkı Şirketler Kesimi FİNANSAL SEKTÖR GÖRÜNÜMÜ Finansal Sektörün Genel Görünümü Finansal Sektörün Aktif Büyüklüğü Finansal Sektörün Yapısal Görünümü Finansal Sektörün Performans Göstergeleri Yurt İçi ve Yurt Dışı Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Bankacılık Sektörü Piyasa Yapısı Görünümü Performans Göstergeleri Finansal Tablolar Analizi Küçük Ödemeler Sistemi BDDK xi Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

13 2.3. Bankacılık Sektörü Dışındaki Finansal Sektörler Finansal Kiralama Sektörü Faaliyetleri Faktoring Sektörü Faaliyetleri Tüketici Finansman Sektörü Faaliyetleri RİSK, SERMAYE ve KARLILIK DEĞERLENDİRMESİ Bankacılık Sektörü Risk, Sermaye ve Kârlılık Değerlendirmesi Kredi Riski Piyasa Riski Yapısal Faiz Oranı Riski Likidite Riski Operasyonel Risk Sermaye Yeterliliği Kârlılık Analizi Bankacılık Dışı Finansal Sektör Risk, Sermaye ve Kârlılık Değerlendirmesi Finansal Kiralama Sektörü Faktoring Sektörü Tüketici Finansman Sektörü EKLER BDDK xii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

14 KUTULAR Kutu 1: Finansal Piyasa Riskleri ve Finansal Varlıklar... 8 Kutu 2: Küresel Isınmanın Olası Etkileri Kutu 3: Hanehalkı Borçlanmasında Eğilimler Kutu 4: Türk Bankacılık Sektöründe Sermaye Yapısının Analizi TABLOLAR Tablo : Dünya Ekonomisi Temel Ekonomik Göstergeleri... 3 Tablo : Yurtiçi Talep Göstergeleri Tablo : Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat Tablo : Sektörel İhracat Tablo : Sermaye Hareketleri Tablo : Dış Borç Stoku Tablo : Merkezi Yönetim Bütçe Büyüklükleri Tablo : Merkez Bankası Analitik Bilançosu Tablo : Özel Tüketim Harcamalarının Gelişimi... 3 Tablo : Finans Sektörünün Aktif Büyüklüğü Tablo : Finans Sektörünün Kuruluş-Şube-Personel Yapısı Tablo : Finans Sektörü Piyasa Yapısı Tablo : Finansal Sektördeki Kuruluşların Dönem Kârı Tablo : Yurt İçi Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Tablo : Yurt Dışı Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Tablo : Bankacılığın Yapısal Göstergeleri Tablo : Banka Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler Tablo : Toplam Aktife Göre Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Mevduata Göre Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Toplam Kredilere Göre Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Bankacılık Sektörünün Finansal Sağlamlık Göstergeleri Tablo : Mevduat Bankalarının Finansal Sağlamlık Göstergeleri Tablo : Katılım Bankalarının Finansal Sağlamlık Göstergeleri BDDK xiii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

15 Tablo : Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Finansal Sağlamlık Göstergeleri Tablo : Bankacılık Sektörü Verimlilik Göstergeleri Tablo : Mevduat Bankaları Verimlilik Göstergeleri Tablo : Katılım Bankaları Verimlilik Göstergeleri Tablo : Kalkınma ve Yatırım Bankaları Verimlilik Göstergeleri Tablo : Kapasite Göstergeleri Tablo : Bankacılık Sektörü Performans Endeksi Tablo : Derecelendirme Notu Olan Bankalar Tablo : Rakamsal Notlarına Göre Banka Sayıları Tablo : Ortalama Rakamsal Notlar Tablo : Aracılık Maliyetlerindeki Gelişmeler Tablo : Bankacılık Sektörü Fon Akımları Tablo : Gruplar İtibarıyla Aktif Yapısı Tablo : Gruplar İtibarıyla Menkul Değerler Portföy Yapısı Tablo : Menkul Değerler Portföyünün Türlere Göre Dağılımı Tablo : Menkul Değerler Portföyünün Faiz Yapısı Tablo : Konut Kredilerinin Gelişimi... 7 Tablo : KOBİ Kredilerinin Gelişimi... 7 Tablo : Gruplar İtibarıyla Pasif Yapısı Tablo : Mevduatın TP-YP Ayrımı Tablo : Mevduatın Büyüklük ve Mudi Sayısına Göre Dağılımı Tablo : Dış Piyasalardan Sağlanan Kaynakların Miktarı ve Vadesi Tablo : Özkaynaklar Tablo : Bilânço Dışı İşlemler Tablo : Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemleri Tablo : İnternet Bankacılığı Kullanan Müşteri Sayısı Tablo : İnternet Bankacılığında Finansal İşlemler Tablo : Finansal Kiralama Sektörüne Dair Başlıca Yapısal Büyüklükler Tablo : Finansal Kiralama Sektörü Performansına Dair Başlıca Büyüklükler Tablo : Finansal Kiralama Sektörü Gelişme Eğilimine Dair Başlıca Büyüklükler Tablo : Finansal Kiralama Şirketleri Bilânçosu TP-YP Kompozisyonu Tablo : Finansal Kiralama İşlemleri Haziran 26 Haziran Tablo : Faktoring Sektörüne Dair Başlıca Yapısal Büyüklükler BDDK xiv Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

16 Tablo : Faktoring Sektörü Performansına Dair Başlıca Büyüklükler... 9 Tablo : Faktoring Sektörü Gelişme Eğilimine Dair Başlıca Büyüklükler... 9 Tablo : Faktoring Şirketlerinin Bilânçosunun TP-YP Kompozisyonu Tablo : Faktoring İşlemlerinin Sektörel Dağılımı Tablo : Tüketici Finansman Sektörüne Dair Başlıca Yapısal Büyüklükler Tablo : Tüketici Finansman Sektörü Performansına Dair Başlıca Büyüklükler Tablo : Tüketici Finansman Sektörü Gelişimine Dair Başlıca Büyüklükler Tablo : Finansman Şirketleri Bilânçosunun TP-YP Kompozisyonu Tablo : Gayrinakdi Kredi Bileşenleri Tablo : Tahsili Gecikmiş Alacakların Gelişimi Tablo : Kredilerde Vade ve Para Cinsi Dağılımı Tablo : Kredi Kartları ve Tüketici Kredilerinin Vade ve Para Cinsi Dağılımı Tablo : Kredilerin Büyüklük ve Müşteri Sayısı Açısından Dağılımı Tablo : Kredi Türlerinin Oransal Payları Tablo : Kurumsal ve Ticari Kredilerin Sektörel Dağılımı Tablo : TGA İçerisinde En Yüksek Paya Sahip Alt Sektörler Tablo : TGA lar Teminat ve Garanti Bilgileri Tablo : Kredi Riski Senaryo Analizleri Sonuçları Tablo : Faiz Oranı Genel Piyasa Riskine Tabi Pozisyonlar Tablo : Yeniden Fiyatlama Tarihine Kalan Süre İtibarıyla Net Pozisyonlar Tablo : Ticari Portfoyün Menkul Kıymet Türleri İtibarıyla Dağılımı Tablo : Spesifik Riske Tabi Kalemlerin Oransal Dağılımı Tablo : İkinci El DİBS Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkileri Tablo : Eurobond Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkileri Tablo : Hisse Senetlerinin Ülke Piyasaları İtibarıyla Dağılımı Tablo : Endekslere Göre Hisse Senetlerinin Dağılımı Tablo : Hisse Senedi ve Yatırım Fonu Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkisi Tablo : Yabancı Para Pozisyonların Para Cinsleri Bazında Dağılımı Tablo : Kurlardaki Olası Değişimlerin Etkileri Tablo : Varlık ve Yükümlülüklerin Faiz Yapısı Tablo : Yeniden Fiyatlama Tarihine Göre Varlık-Yükümlülük Arasındaki Fark Tablo : Yapısal Faiz Oranı Riskine İlişkin Senaryolar Tablo : Yapısal Faiz Oranı Riskine İlişkin Senaryo Sonuçları BDDK xv Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

17 Tablo : İkinci Vade Dilimine İlişkin Yabancı Para Likidite Yeterlilik Bileşenleri Tablo : İkinci Vade Dilimine İlişkin Toplam Likidite Yeterlilik Oranları Tablo : Operasyonel riske esas tutar bileşenleri Tablo : Brüt gelir kalemlerinin oransal payları Tablo : Özkaynak, Risk Ağırlıklı Varlıklar ve Sermaye Yeterlilik Rasyosu Tablo : Özkaynak Bileşenleri Tablo : Ana Sermaye ve Özkaynak Bazında Farklılaştırılmış SYR Tablo : Banka Grupları Bazında Solo ve Konsolide SYR Tablo : Yasal Sermaye Yükümlülüğünün Dağılımı Tablo : Piyasa Riski Sermaye Yükümlülüğü Bileşenleri Tablo : Kredi Riskine Tabi Kalemlerin Dağılımı Tablo : Kredi Riskine Tabi Kalemlerin Risk Ağırlıklı Aktifler İçerisindeki Payları Tablo : Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemlerinin Toplam Gelir İçindeki Payları Tablo : Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemlerinin Toplam Gider İçindeki Payları Tablo : Fonksiyon Grubuna Göre ROA ve ROE Oranları Tablo : Ölçeğe Göre ROA ve ROE Oranları Tablo : Kârlılığa İlişkin Göstergeler Tablo : Kârlılık-Risk Ağırlıklı Varlıklar- Özkaynaklar-Sermaye Yeterliliği Tablo : Finansal Kiralama Şirketlerinin Ortalama Aktif ve Özkaynak Kârlılığı Tablo : Faktoring Sektörü Ortalama Aktif ve Özkaynak Kârlılığı Tablo : Tüketici Finansman Sektörünün Ortalama Aktif ve Özkaynak Kârlılığı BDDK xvi Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

18 EK TABLOLAR Ek Tablo 1.2-1: Bazı Sektörlerde Kapasite Kullanım Oranları Ek Tablo 2.3-1: Finansal Kiralama Varlıklarının Mal Grubu Bazında Dağılımı 164 Ek Tablo 2.3-2: Finansal Kiralama Bilançosu Ek Tablo 2.3-3: Finansal Kiralama Fon Akımları Tablosu Ek Tablo 2.3-4: Finansal Kiralama Alacakları Ek Tablo 2.3-5: Finansal Kiralama Gelir Tablosu Ek Tablo 2.3-6: Faktoring Şirketleri Bilançosu Ek Tablo 2.3-7: Faktoring Şirketleri Fon Akım Tablosu Ek Tablo 2.3-8: Faktoring Şirketlerinin Alacaklarının Dağılımı. 172 Ek Tablo 2.3-9: Faktoring Şirketleri Gelir Tablosu Ek Tablo 2.3-1: Faktoring İşlemlerinin Sektörel Dağılımı Ek Tablo : Finansman Şirketleri Bilançosu Ek Tablo : Finansman Şirketleri Fon Akım Tablosu Ek Tablo : Finansman Şirketleri Kredilerinin Dağılımı Ek Tablo : Finansman Şirketleri Gelir Tablosu BDDK xvii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

19 GRAFİKLER Grafik : Dünya Ekonomilerinde Fiyat Gelişmeleri... 4 Grafik : Gelişmiş Ülkelerde Faiz Oranları... 6 Grafik : Gelişmekte Olan Ülkeler Tahvil Endeksi... 6 Grafik : Yükselen Piyasa Ekonomilerine İlişkin Finansal Göstergeler... 7 Grafik : Emtia ve Enerji Fiyatları... 1 Grafik : Büyüme ve Büyümeye Katkılar Grafik : Mevsimsel Düzeltilmiş Üretim Endeksi Grafik : İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı Grafik : İşsizlik ve İşgücüne Katılım Oranları Grafik : TÜFE ve ÜFE Oranları Grafik : TÜFE Yılsonu Beklentileri Grafik : İthalatın Mal Gruplarına Göre Dağılımı Grafik : İhracat ve İthalatın Sektörler İtibarıyla Artış Hızı... 2 Grafik : Cari İşlemler Dengesi ve Seçilmiş Sermaye Hareketleri Grafik : Merkez Bankasının Uluslararası Rezervleri Grafik : Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri ve 27 Yılı Bütçe Tahmini Grafik : Merkezi Yönetim Borç Stoku Grafik : İç Borçlanma Grafik : Faiz Oranları Grafik : İç Borçlanma Bileşik Faiz Oranı Grafik : İMKB ve Reel Kur Endeksleri Grafik : Özel Nihai Tüketim Harcamaları Artışı Hızı ve Katkılar... 3 Grafik : Özel Nihai Tüketim Harcamalarının Dağılımı Grafik : Bireysel Kredilerin Özel Nihai Tüketim Harcamalarına Oranı Grafik : Hanehalkı Borç Yükünün Gelişimi Grafik : Hane halkı yükümlülüklerinin hane halkı Harcanabilir Gelirine Oranı Grafik : Hanehalkı Finansal Varlıklarının Gelişimi Grafik : Hanehalkı Finansal Kaldıraç Oranı Grafik : Temel Sektörler İtibarıyla Büyüme Oranları Grafik : Kurulan ve Kapanan Şirket Sayısı Grafik : Özel Sektör ve Reel Kesim Dış Borç Stokunun Toplamdaki Payı BDDK xviii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

20 Grafik : Finansal Sektörün Özel Kesim Dış Borç Stokundaki Payı Grafik : Protestolu Senetler ve Karşılıksız Çekler... 4 Grafik : Yurt İçi Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Grafik : Yurt Dışı Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Grafik : Finansal Derinleşme Grafik : Bankacılık Sektörü Performans Endeksi Grafik : Bilanço Kompozisyonu... 6 Grafik : Gelir Tablosu Kompozisyonu... 6 Grafik : Bilânço Dışı İşlemler Grafik : Aktif Kompozisyonu Grafik : Kredilerin Gruplar İtibarıyla Toplam Aktif ve Mevduat İçindeki Payı Grafik : Kredilerin Türler İtibarıyla Dağılımı Grafik : Bireysel Kredi Hacminin Gelişimi Grafik : Kredi Kartları Borç Bakiyesinin Gelişimi Grafik : Tüketici Kredisi Faiz Yükünün Seyri Grafik : Konut Kredileri ve Kredi Kartları Aylık Faiz Oranlarının Seyri Grafik : Konut Kredilerinin Toplam ve Bireysel Krediler İçindeki Payı Grafik : KOBİ Kredilerine Ayrılan Karşılıklar ve Tahsili Gecikmiş Alacaklar Grafik : Pasif Yapısı Grafik : Dış Piyasalardan Sağlanan Kaynakların Dağılımı Grafik : Bilânço Dışı Yükümlülükler Grafik : Türev İşlemlerin Gelişimi Grafik : Türev İşlemler Bazında Kârlılık Grafik : Kredi Kartı ve Banka Kartı İşlem Hacmi Grafik : Kredi Kartı ve Banka Kartı İşlem Hacmi Reel Değerleri Grafik : Kredi Kartı ve Banka Kartı Sayıları Değişimi Grafik : Kredi Kartı Alacaklarının Milli Gelir ve Bankacılık İçindeki Payı... 8 Grafik : Taksitli Kredi Kartı Alacaklarının Kredi Kartı Alacaklarına Oranı... 8 Grafik : Kredi Kartı Limitleri ve Takipteki Kredi Kartı Alacakları Grafik : Çek Takası Sisteminde İşlem Gören Çek Adet ve Tutarı Grafik : Finansal Kiralama Aktif Kompozisyonu Grafik : Finansal Kiralama Pasif Kompozisyonu Grafik : Finansal Kiralama Gelir ve Giderleri BDDK xix Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

21 Grafik : Faktoring Şirketlerinin Bilançosunun Aktif Kompozisyonu Grafik : Faktoring Şirketleri Bilânçosu Pasif Kompozisyonu Grafik : Faktoring Şirketleri Gelir ve Giderlerinin Dağılımı Grafik : Faktoring İşlemleri ve Büyüme Oranları Grafik : Faktoring İşlemlerinin Dağılımı Grafik : Finansman Şirketlerinin Bilânçosunun Aktif Kompozisyonu Grafik : Finansman Şirketleri Kredilerinin ve Müşterilerinin Dağılımı... 1 Grafik : Finansman Şirketleri Bilânçosu Pasif Kompozisyonu... 1 Grafik : Finansman Şirketlerinin Gelir ve Giderlerinin Dağılımı Grafik : TP ve YP Nakdi Kredi Hacminin Gelişimi Grafik : Banka Grupları Bazında Nakdi ve Gayrinakdi Krediler Grafik : Gayrinakdi Krediler Grafik : Krediler ile Brüt TGA nın Toplam Aktifler İçerisindeki Payı Grafik : Brüt ve Net TGA Tutarlarının Gelişimi Grafik : Sektörel Bazda Takibe Dönüşüm Oranları Grafik : İkinci El DİBS Piyasasında Ortalama Bileşik Faiz ve Oynaklığı Grafik : Hisse Senetleri ve Yatırım Fonlarının Ticari Portföy İçerisindeki Payı Grafik : İMKB-1 Endeksinin ve Günlük Getirilerinin Gelişimi Grafik : İMKB-1 Endeksi Günlük Getiri Oynaklığı Grafik : Bilânço İçi Pozisyon ve Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Grafik : USD ve EUR Kurları ile EUR/USD Çapraz Kurunun Gelişimi Grafik : USD Getiri Oynaklığının Gelişimi Grafik : Faiz Açıklarının Gelişimi Grafik : Faiz Oranlarının Gelişimi Grafik : Faiz Marjı ve Bileşenlerinin Gelişimi Grafik : Günlük Yabancı Para Likidite Yeterlilik Oranlarının Gelişimi Grafik : Günlük Toplam Likidite Yeterlilik Oranlarının Gelişimi Grafik : İkinci Vade Dilimine İlişkin Yabancı Para Likidite Yeterlilik Oranları Grafik : İkinci Vade Dilimine İlişkin Toplam Likidite Yeterlilik Oranları Grafik : Özkaynak ve Riske Esas Tutarlar Grafik : Operasyonel Riskin Sermaye Yeterliliği Rasyosuna Etkisi Grafik : Özkaynak, Risk Ağırlıklı Varlıklar ve Sermaye Yeterlilik Rasyosu Grafik : Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemleri ve Artış Oranları BDDK xx Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

22 Grafik : Banka Grubuna Göre Kârlılık Payları Grafik : Sektörün Özkaynak ve Aktif Kârlılığı Grafik : Sektörün Vergi Öncesi Kârdan Hesaplanan Aktif ve Özkaynak Kârlılığı Grafik : Özkaynak Kârlılığı ile DİBS Yıllık Ağırlıklı Ortalama Faizi Grafik : Finansal Kiralama Sektörü İşlem Sınırı Rasyosu Grafik : Finansal Kiralama Sektörü Takipteki Alacaklar / Brüt Alacaklar Grafik : Finansal Kiralama Sektörü Karşılıklar / Takipteki Alacaklar Grafik : Finansal Kiralama Sektörü Menkul Kıymetler / Toplam Aktifler Grafik : Finansal Kiralama Sektörü YP Net Pozisyon/Özkaynaklar Grafik : Finansal Kiralama Sektörü Alacak-Borç Ağırlıklı Vadesi Grafik : Faktoring Sektörü İşlem Sınırı Rasyosu Grafik : Faktoring Sektörü Takipteki Alacaklar/Brüt Alacaklar Grafik : Faktoring Sektörü Karşılıklar / Takipteki Alacaklar Grafik : Faktoring Sektörü Menkul Kıymetler / Toplam Aktifler Grafik : Faktoring Sektörü YP Net Pozisyon/Özkaynaklar Grafik : Faktoring Sektörü Alacak-Borç Ağırlıklı Vadesi Grafik : Tüketici Finansman Sektörü İşlem Sınırı Rasyosu Grafik : Tüketici Finansman Sektörü Takipteki Alacaklar/Brüt Alacaklar Grafik : Tüketici Finansman Sektörü Karşılıklar / Takipteki Alacaklar Grafik : Tüketici Finansman Sektörü Menkul Kıymetler / Toplam Aktifler Grafik : Tüketici Finansman Sektörü YP Net Pozisyonu/Özkaynaklar Grafik : Tüketici Finansman Sektörü Alacak-Borç Ağırlıklı Vadesi BDDK xxi Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

23 KISALTMALAR AB BİP BKM BÖMB BRS BTOM BVSP DB DİBS DPT DTH ECB EMBI EUR FPR FRB GS GSMH GSYİH HH HM IFS IMF İMKB IPE İSO KOBİ KÖMB KYB LİBOR MB MDP MKK MSCI MXX OECD OÖMB OSD PE POS RAV ROA ROE S&P SPK SYR TCMB TGA TMSF TP TSPAKB TSRŞB TÜFE TÜİK USD ÜFE VKET VOB YP YPNGP YTL Avrupa Birliği Bilânço İçi Açık Pozisyon Bankalararası Kart Merkezi Büyük Ölçekli Mevduat Bankaları Bankalar Raporlama Sistemi Bankalararası Takas Odaları Merkezi Ibovespa-Bovespa Endeksi Dünya Bankası Devlet İç Borçlanma Senetleri Devlet Planlama Teşkilatı Döviz Tevdiat Hesabı Avrupa Merkez Bankası Gelişmekte Olan Ülkeler Tahvil Endeksi Euro Finansal Piyasalar Raporu Federal Merkez Bankası Goldman Sachs Gayri Safi Milli Hasıla Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Herfindahl Hirschman Hazine Müsteşarlığı Uluslararası Finansal İstatistikler Uluslararası Para Fonu İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Uluslararası Petrol Borsası İstanbul Sanayi Odası Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Küçük Ölçekli Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankası Londra Bankalararası Faiz Oranı Maliye Bakanlığı Menkul Değerler Portföyü Merkezi Kayıt Kuruluşu Morgan Stanley Sermaye Endeksi MXSE IPC Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Orta Ölçekli Mevduat Bankaları Otomotiv Sanayi Derneği Performans Endeksi Point of Sale Risk Ağırlıklı Varlıklar Aktif Karlılığı Özkaynak Karlılığı Standard and Poors Sermaye Piyasası Kurulu Sermaye Yeterliliği Rasyosu Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Tahsili Gecikmiş Alacaklar Tasarruf Mevduatı ve Sigorta Fonu Türk Parası Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği Tüketici Fiyatları Endeksi Türkiye İstatistik Kurumu Amerikan Doları Üretici Fiyatları Endeksi Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerler Vadeli İşlemler Borsası Yabancı Para Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Yeni Türk Lirası BDDK xxii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

24 1. EKONOMİK ÇERÇEVE ve GELİŞMELER 1.1. Küresel Görünüm Makroekonomik Gelişmeler Dünya ekonomilerinde devam eden güçlü genişleme eğilimi 26 nın ikinci yarısında; ABD ekonomisindeki yavaşlama, emtia ve özellikle petrol fiyatlarındaki yüksek seyir, izlenen daraltıcı para politikaları ile kısa vadeli faiz oranlarının yükselmesi gibi nedenlerle yavaşlamıştır. Gelişmeler doğrultusunda 27 ve 28 de büyüme hızının yavaşlayacağı öngörülmektedir. Bununla beraber dünya piyasalarındaki likidite bolluğu ile emtia fiyatlarındaki gevşeme, bir önceki dönemde, dünya ekonomilerinin pozitif senaryoya uygun olarak yumuşak inişle yavaşlayacağı şeklinde yorumlanmıştır. Uluslararası ekonomik kurumların tahminleri pozitif senaryodan yana olsa da, iktisadi teorideki reel iş çevrimleri görüşü doğrultusunda kimi iktisatçılar, ekonomilerde uzun ve süregelen genişleme çevriminin bir ömrü olduğu, bu çevrimin yukarı yönlü hareketi tamamlandığında inişe geçebileceği, bu inişin kimi zamanlarda (1929 bunalımında olduğu gibi) büyük boyutlu kriz ve bunalımla da gerçekleşebileceği yorumlarında bulunmuşlardır. Nitekim 26 yılı ortalarında gelişmiş ülkelerde izlenen sıkı para ve faiz politikaları gelişmekte olan dünya piyasalarından para çıkışı ve fiyat düşüşleri doğurmuştur. 27 yılı başında ABD ekonomisinde durgunluk ile Japon yeninin değer kazanacağı beklentileri, bu kez gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin tümünde dalgalanmaya neden olmuş; 27 yılı Temmuz sonunda ise ABD konut satışı rakamlarındaki düşüş ve yüksek riskli mortgage piyasasına yatırım yapan iki büyük serbest yatırım fonunun batması ile tetiklenen ters yönlü sermaye akımları ve fiyat hareketleri aynı yıl içerisinde ikinci defa piyasalarda dalgalanma yaratmıştır. Dünyadaki büyüme eğilimi güçlü bir şekilde devam etmekle beraber, finansal piyasalardaki gelişmeler uluslararası kuruluşların büyüme beklentilerini aşağı yönlü revize etmelerine yol açmış, iktisadi analizlerdeki belirsizliği arttırmıştır. Dünyanın belli başlı iktisadi bölgeleri üretimin tam kapasite dolaylarında bulunduğu, işsizlik oranlarının kabul edilebilir düzeylerde olduğu bir genel görünüm vermektedir. Buna paralel olarak, petrol ve gıda fiyatlarındaki yüksek seyir devam etmekte, kıymetli maden fiyatlarındaki oynaklık da sürmektedir. Bu çerçevede ABD ekonomisinde 27 nin ilk çeyreğinde konut piyasalarındaki gelişmeye bağlı olarak büyüme yavaşlamışsa da yılın ikinci üç aylık döneminde yeniden güç kazanmıştır. ABD de konut sektöründeki yavaşlamanın tahmin edilenden uzun bir süreç içerisinde devam edeceği ve diğer sektörleri etkileyeceği öngörülmektedir. Buna yüksek riskli mortgage kredi piyasası sorunları da eklenmiştir. Gelişmeler ekonomik aktörlerin tüketim, yatırım tercihlerinde etkili olacak, bu nedenle büyüme ve istihdam yılın ikinci yarısında güç kaybederek, görece alçak bir düzeyde seyredecektir. Yılın üçüncü çeyreğine girerken ABD ekonomisinde dayanıklı tüketim malı ve hanehalkı harcama verileri halen güç kaybetmemiş görünmektedir. Şirket kar marjları önceki dönemlere BDDK 1 Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

25 kıyasla azalma göstermekle birlikte olumlu düzeylerdedir. ABD de gelen ekonomik veriler önceki dönemlere kıyasla enflasyonist baskıda gevşemeye de işaret etmektedir. Euro alanında 27 nin ilk çeyreğinde olduğu gibi büyüme ABD ye kıyasla daha canlı seyretmiş, ikinci üç aylık dönemde talep artışı işaretleri görülmüştür. Ancak bölgedeki aktivite ilk çeyreğe göre yavaşlamıştır. Finansal piyasalardaki gelişmelere rağmen, yüksek tüketici güveni ile yatırımcı bekleyişlerindeki olumluluk yılın ikinci yarısında büyüme oranlarının canlanacağına işaret etmektedir. Canlılığın İngiltere, Almanya, Fransa da belirgin olacağı öngörülmektedir. Japonya da büyüme ikinci çeyrekte zayıf bir ivmeye sahiptir. Bunda tüketici talebindeki gevşemenin etkisi bulunmaktadır. Ancak istihdamdaki olumlu gelişmeler ileriye dönük olarak tüketici talebinin canlanacağını düşündürmektedir. Kapasite kullanımındaki yükseklik ve yüksek karlılık oranları, yılın ikinci yarısında büyümeyi yatırımların sürükleyeceğine işaret etmektedir. Japonya da deflasyonist sürecin sona erdiğine ilişkin kuvvetli işaretler görülmeden faiz artırımı politikalarının devam etmesi doğru olmayacaktır. Gelişmekte olan ülkelerdeki güçlü büyümenin devam etmesi beklenmektedir. IMF tarafından revize edilen büyüme tahminlerine göre 27 yılı içerisinde Çin %11,2, Hindistan % 9, Rusya % 7,6 büyüme ile bir önceki yılın da üzerinde performans gösterecektir. Brezilya da canlanmanın sürmesi, önceki yıla göre ekonominin hızlanarak %4,4 oranında büyümesi beklenmektedir. Gelişmekte olan piyasalara ilişkin olumlu beklentiler finansal piyasalarda kriz benzeri hareketler olmaması, likidite bolluğu ve finansal fon girişlerinin sürmesi varsayımları altında geçerli olabilecektir. BDDK 2 Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

26 Tablo : Dünya Ekonomisi Temel Ekonomik Göstergeleri ( Yıllık % Değişim) 25 26T 27P 28P 29P GSYİH Büyümesi Dünya 3,5 4, 3,3 3,6 3,5 Yüksek Gelir 2,6 3,1 2,4 2,8 2,8 Euro Alanı 1,3 2,7 2,5 2,2 2, Japonya 2,6 2,2 2,3 2,4 2,1 ABD 3,2 3,3 1,9 3, 3,1 Gelişmekte Olan Ülkeler 6,7 7,3 6,7 6,2 6,1 Doğu Asya- Pasifik 9, 9,5 8,7 8, 7,9 Çin 1,2 1,7 9,6 8,7 8,5 Avrupa ve Orta Asya 6, 6,8 6, 5,7 5,8 Rusya 6,4 6,7 6,3 5,6 5,8 Türkiye 7,4 6, 4,5 5,5 5,4 Polonya 3,5 6,1 6,5 5,7 5, Latin Amerika ve Karaipler 4,7 5,6 4,8 4,3 3,9 Brezilya 2,8 4,8 3,5 3,7 3,6 Meksika 2,8 4,8 3,5 3,7 3,6 Arjantin 9,2 8,5 7,5 5,6 3,8 Orta Doğu ve K. Afrika 4,3 5, 4,5 4,6 4,8 Mısır 4,6 6,9 5,3 5,4 6, Iran 4,4 5,8 5, 4,7 4,5 Cezayir 5,3 1,4 2,5 3,5 4, Güney Asya 8,7 8,6 7,9 7,5 7,2 Hindistan 9,2 9,2 8,4 7,8 7,5 Pakistan 7,8 6,6 6,4 6,3 6,1 Bangladeş 6, 6,2 6, 6,1 6,4 Gelişmekte olan ülkeler Geçiş Ekonomileri Hariç 6,9 7,4 6,7 6,3 6,1 Çin ve Hindistan Hariç 5,2 5,9 5,3 5, 4,9 Dünya Ticaret Hacmi 7,6 1,2 7,5 8,2 7,9 Tüketici Fiyatları G-7 Ülkeleri 2,5 2,6 1,6 1,7 1,7 ABD 3,4 3,2 1,9 1,5 1,9 Emtia Fiyatları (ABD Doları) Petrol-Dışı Ürünler 13,4 24,7 6,3-8,6-8,4 Petrol Fiyatı (ABD Doları/ Varil) 53,4 64,3 6,4 58,4 55,2 Petrol Fiyatı (% Değişme) 41,5 2,4-6, -3,4-5,4 Faiz Oranları ABD Doları, 6 Aylık (%) 3,6 5,2 5,4 4,8 4,7 Euro, 6 Aylık (%) 2,2 3,1 3,8 4,3 4,3 Kaynak: Dünya Bankası The Outlook for Developing Economies T: Tahmin P: Projeksiyon BDDK 3 Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

27 Grafik : Dünya Ekonomilerinde Fiyat Gelişmeleri 12 % Gelişmiş Ülkeler TÜFE 23=1 Bazlı 17 % Gelişmekte Olan Ülkeler TÜFE 23=1 Bazlı Kaynak: Reuters ABD Japonya AB Global Piyasalardaki Gelişmeler G. Afrika Türkiye Brezilya Arjantin Meksika Rusya 26 yılının ikinci yarısından başlayıp 27 yılı içerisinde de devam eden ani fiyat hareketleri ve piyasalarda ard arda gelen dalgalanma hareketleri farklı şekillerde yorumlanmıştır. 27 yılı Şubat sonunda başlayan hareket için olumsuz senaryoya göre: Dünya piyasalarında 5 yıldır devam eden likidite bolluğu ve genişleme sürecinin sonuna gelindiğinden yeni bir iniş ve daralma süreci başlayacaktır. Buna göre son yıllarda petrol fiyatları ve düşük değerli Japon Yeni ile süren büyüme sürecinin sona ermiştir. Global ekonomilerde genişleme yaratacak yeni bir güç kaynağı da bulunmamaktadır. Japonya da faizlerin yükselme süreci devam ederse Japon Yeni pozisyonlar kapatılarak yen piyasadan çekilecek, bunun yerine likidite hacmini ABD ve AB ülkelerinin telafi etmesi gerekecektir. Oysa bu ekonomilerin de sıkı para politikaları ile daralma süreci içinde olması bunu mümkün kılmayacaktır. Olumlu senaryoya göre ise: Likidite bolluğu ile hızlı büyüme süreci içerisindeki global ekonomilerde finansal aktif fiyatları olması gerekenden daha üst seviyelere çıkmış, bu şişkinlik piyasalardaki aşırı iyimser hava ve güçlü talep ile beslenmiştir. Belirli ölçüde spekülatif olan bu yüksek fiyat seviyelerinin sonuna gelinmiş olup bundan sonra finansal varlıklar fiyat düzeltmesi yapacak ve denge fiyatlarına dönülecektir. 27 yılı Temmuz ayı sonunda ABD ekonomisinde yavaşlama sinyalleri ve iki büyük serbest yatırım fonunun piyasadan çıkması ile başlayan dalgalanmayı tetikleyen unsur finansal piyasalardaki yüksek riskli mortgage piyasası kredilerine dayanarak varlık oluşturan mali kuruluş iflaslarıdır. 47 trilyon ABD dolarlık mortgage piyasası içerisinde sadece 1,4 trilyon dolar olan toplam sorunlu mortgage kredilerinin hacmi küçük bir tutarda kalsa da, zararın birbiri ile yatırım ilişkisi içerisinde olan banka, yatırım şirketi, borsa, özel derecelendirme kuruluşu gibi birçok kuruluşa bulaşarak boyutunun büyüyeceği düşünülmektedir. FED başkanı Bernanke nin tahminlerine göre dalgalanmanın mali boyutu toplam 1 milyar ABD doları tutarına ulaşacaktır. Ağustos ayının ortalarında para ve sermaye piyasalarındaki etkisi maksimum düzeye çıkan BDDK 4 Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

28 dalgalanmanın sona erip ermediği belirsizlik taşımakta, hareketin tam büyüklüğü henüz hesap edilememektedir. 27 yılının ikinci yarısındaki bu hareketliliğin çıkış noktası finans piyasalarında geri dönmeyen kredilerdir. Ancak esasen gelişmelerin makroekonomik sebepleri bulunmaktadır. ABD ekonomisinde aşırı ısınma ve enflasyonist baskıların artması ile FED 24 Haziran ayından bu yana %1 dolaylarındaki banka gecelik borçlanma faizlerini kademeli olarak yukarıya çekmiş ve para politikalarında sıkılaştırma uygulamıştır. FED ekonominin temel sorunu olarak enflasyonist baskıyı algılamakta, politika değişikliklerini de enflasyon hedefi odaklı gerçekleştirmektedir. Bu doğrultuda sürdürülen makroekonomik politikalar sonucunda 27 yılı içerisinde ABD ekonomisindeki şirketlerde kar azalması ve ekonomide yavaşlama yönündeki sinyallerde artış görülmeye başlanmıştır. Özellikle yılın ikinci yarısında konut piyasasındaki satışlardaki %6,6 dolayında düşüş, araba satışları, dayanıklı tüketim malları talebi azalması, sanayi eğilim anketlerinde düşüşler, kimi iktisatçılar tarafından durgunluk belirtileri olarak yorumlanmıştır. Buna karşın FED para ve faiz politikalarında geri adım atmayarak Ağustos ayı içerisinde faiz oranlarında indirime gitmemiştir. Dönem içerisinde yüksek düzeydeki faizlerin etkisi kredi piyasalarında görülmeye başlanmış, satılamayan konutlar kredilerin ödenememesine ve aynı zamanda geri çağırılmasına neden olmuştur. Temmuz ayı içerisinde ABD yüksek riskli mortgage piyasasındaki sorunlar nedeniyle iflas eden iki ABD serbest yatırım fonunun tetiklediği piyasa dalgalanması, Avustralya, Almanya, Fransa, İngiltere deki bazı finansal kurumlara da bulaşarak sistemden çıkmaları sonucunu doğurmuştur. Bu gelişmeler karşısında FED, önce para piyasalarında likidite miktarını arttırmış, iskonto faiz oranlarını 5,75 e indirmiş, son adım olarak da gerektiği taktirde piyasalarda parasal tedbirler alacağı hususunda açıklama yapmıştır. Nitekim ABD piyasalarında istihdam verilerinin beklenenin altında gerçekleşmesi, finansal piyasalardaki olumsuz gelişmelerin sürmesi ve beklentilerin olumluya dönmemesi sonucunda 18 Eylül 27 tarihinde FED, gecelik borçlanma faiz oranını beklentilerin ötesinde,5 puan indirerek 4,75 e çekmiştir. Bankanın politika uygulamaları kimi ekonomi çevrelerinde yoğun eleştirilere uğramış ve kriz yönetimi başarılı bulunmamıştır. Ancak, FED in kısa vadede para ve finans piyasalarındaki gelişmeler karşısında para politikalarından taviz vermemesi, birçok çevrede doğru bir yaklaşım olarak değerlendirilmektedir. Finansal piyasalarda yaşanan sorunlar ABD dışında diğer dünya ekonomilerinin de para politikalarını gözden geçirmelerine ve yeniden hedef belirlemelerine yol açmıştır. Bu çerçevede ECB piyasalara para enjekte ederek likiditeyi arttırmış, Temmuz ayı içerisinde yapması beklenen faiz artırımını ertelemiş; BOJ da likidite sağlayarak faizleri,5 düzeyinde bırakmıştır. Ekonomi politikaları bir protokole bağlanmasa da dünya merkez bankalarının ekonomik konjonktürle uyumlu politikalar izlemeleri küresel krizin etkilerinin azaltılmasında olumlu etkiler doğurmuştur. En son İngiltere de ülkenin büyük mortgage kredisi bankalarından Northern Rock un ödeme güçlüğü içine girmesi henüz finansal piyasalardaki sorunlu kredilerle ilgili gelişmelerin sonuna gelinmediğine işaret etmektedir. Ağustos ayı ortalarında yoğunlaşan ani finansal varlık fiyat düşüşleri ve risk BDDK 5 Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27