KÜRESELLEŞME STRATEJİLERİ İÇERİSİNDE TÜRKİYE SÜT SEKTÖRÜ NE YAPACAK?

Transkript

1 KÜRESELLEŞME STRATEJİLERİ İÇERİSİNDE TÜRKİYE SÜT SEKTÖRÜ NE YAPACAK? Dr. İsmail MERT ASÜD Genel Sekreteri 3. TİRE SÜT SEMPOZYUMU 11 Haziran 2015

2 SÜTÜN ÜRETİM DEĞERİNİN PAYI Üretim Değeri Dünyada: Tarımsal üretim değerinin %8 i Hayvansal üretim değerinin %25 i Türkiye de: Tarımsal üretim değerinin %10 u Hayvansal üretim değerinin %45 i

3 DÜNYA VE TÜRKİYE DE BAZI ÜRÜNLERİN ÜRETİM DEĞERİ (Milyon Dolar*) Türkiye Üretiminin Dünya Üretimindeki Payı, 2011 (%) Türkiye Çiğ İnek Sütü 2,725 3,129 3,512 3,615 3,895 4,307 4, Domates 2,793 3,157 3,451 3,376 3,158 3,456 3, Buğday 2,889 2,993 2,457 2,894 2,746 3,155 2, Üzüm 2,058 2,201 2,240 2,438 2,432 2,455 2, Tavuk Eti 904 1,344 1,547 1,877 2,090 2,298 2, Dünya Çiğ İnek Sütü 147, , , , , , ,277 Domates 40,138 46,573 51,507 56,219 53,270 58,223 59,108 Buğday 71,590 75,557 81,956 85,614 81,236 84,281 79,285 Üzüm 37,068 38,528 38,553 38,814 39,048 39,494 38,336 Tavuk Eti 83, , , , , , ,085

4 Türkiye nin Üretiminde Başlıca Ürünler 1. ürün 2.Ürün 3. ürün 4. ürün 5. Ürün 2000 Buğday Domates Çiğ İnek Sütü Üzüm Zeytin 2001 Çiğ İnek sütü Domates Buğday Üzüm Elma 2002 Domates Buğday Çiğ İnek Sütü Üzüm Zeytin 2003 Domates Çiğ İnek Sütü Buğday Üzüm Tavuk eti 2004 Çiğ İnek sütü Domates Buğday Üzüm Zeytin 2005 Çiğ İnek sütü Domates Buğday Üzüm Tavuk eti 2006 Domates Domates Buğday Üzüm Zeytin 2007 Çiğ İnek sütü Domates Buğday Üzüm Tavuk eti 2008 Çiğ İnek sütü Domates Buğday Üzüm Tavuk eti 2009 Çiğ İnek sütü Domates Buğday Üzüm Tavuk eti 2010 Çiğ İnek sütü Domates Buğday Üzüm Tavuk eti 2011 Çiğ İnek sütü Domates Buğday Üzüm Tavuk eti 2012 Çiğ İnek sütü Domates Buğday Üzüm Tavuk eti Kaynak: FAO

5 REKABET GÜCÜ HAYVAN VARLIĞI IMD World Competitiveness Center (WCC) tarafından yayımlanan 2015 yılı dünyanın rekabet gücü sıralamasında Türkiye 40. sırada yer aldı. 5

6 GELECEKTE GIDA PAZARLARI KÜRESEL HAYVAN HAYVANCILIK VARLIĞI /3 daha fazla hayvansal protein tüketimi Gelişen ülkelerde kişi başına hayvansal protein tüketim artışı Küresel et tüketimi artış 73 % de. Küresel süt tüketimi 58 % artacak Mera besiciliği et/süt = rekabet de avantaj 6

7

8 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu

9 DÜNYA ve TÜRKİYE DE ÇİĞ SÜT ÜRETİMİ Yıllar Dünya Türkiye Milyon ton Değişim % Milyon ton Değişim % Dünya üretimindeki payı % ,7-1, ,6 11,1 14,4 1, ,1 12,3 10,8 1, ,8 12,2-0,9 1, ,7 12,2 0,0 1, ,4 12,5 2,5 1, ,8 15,05 20,4 2, ,2 17,4 15,6 2, ,3 18,2 4,7 2,3 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu ,5 1,5 Kaynak: FAO ve TUİK

10 2013 Yılı Dünya ve Türkiye de Türlere Göre Çiğ Süt Üretimi Dünya Türkiye Milyon Ton Toplam İçindeki% Milyon Ton Toplam İçindeki % İnek ,7 91,4 Manda ,051 0,3 Koyun 10,1 1,3 1,1 6,0 Keçi 18,7 2,3 0,4 2,3 Deve 3,1 0,4 - - Toplam ,2 100 Kaynak: IDF ve TUİK

11 2013 Yılı Türkiye nin Bazı Ülkelerin İşletme ve Sağmal İnek Sayısı ile İşletme Başına Düşen Sağmal İnek Sayısı ve Süt Miktarı, Ort. Süt Verimi Ülke Sığır. İşlet. Sayısı Sağmal İnek Sayısı (Bin adet) Üret. Süt Miktarı ( Bin Ton) İşletme Başına Düşen Sağ. İnek Sayısı Süt Mik. (ton/yıl) Ort. Süt Ver. Kg/baş Türkiye AB Meksika Polonya Kaynak: IDF ve TUİK

12 ÇİĞ SÜT ÜRETİMİ VE SANAYİYE GİDEN MİKTARI ve ORANI (bin Ton, %) Ürün Çiğ Süt Üretim Değişim 2,5 20,4 15,6 4,7 1,5 Çiğ inek Üretimi Sütü Değişim 7,2 11,1 15,7 4,2 1,2 Sanayiye Miktarı Giden inek sütü Değişim 4,8 12,1 0,07 8,65 Sanayiye gitme oranı 54,3 51,3 49,6 47,7 51,1

13 ÇİĞ SÜTÜNDÜNYADA SANAYİYE GİTME ORANI Türkiye de %51 Dünyada %63 AB de %92 ABD de %99 Meksika %85 Polonya % 78 dir. Türkiye de üretilen sütün yaklaşık %40 ına yakın kısmı ısıl işlem görmeden tüketiciye ulaşmaktadır. Zoonoz hastalıkların kol gezdiği ülkemizde bu durum halk sağlığı açısından çok önemli bir tehdittir.

14 ÇİĞ SÜT İŞLEYEN KURULUŞLAR Dünyada süt işleyen firmaların yarısı kooperatif, diğer yarısı ise şirketlerinden oluşmaktadır. Türkiye de ise neredeyse tamamı şirketlerden oluşmaktadır. Dünya süt pazarında etkili olan ilk 20 firma; sanayiye aktarılan toplam süt miktarının ise %39 unu işlemektedirler. Türkiye de ise ilk 20 firma; sanayiye aktarılan toplam süt miktarının ise 2/3 sini işlemektedirler.

15 Kaynak: GGBS SÜT İŞLETMELERİ den önce a Adet a/b % Adet a/c % Adet a/d % b c d Süt işleme , , ,21 Tesisi Sayısı Süt Top , , ,89 Mrk TOPLAM* , , ,52 *Toplamın farklı olmasının nedeni aynı tesis hem toplama ve hem de işlt.dir.

16 GIDA ALT SEKTÖRLERİ İŞLETME SAYILARI (Adet) GIDA SANAYİ Gıda Sanayi Et Su ürünleri Sebze ve meyve Yağ Süt ürünleri Öğütülmüş tahıl ürünleri Fırın ve unlu mamuller Diğer gıda maddeleri

17 SÜT SANAYİNDE YOĞUNLAŞMA İşyeri CR Sayısı 8 CR Yoğunlaşma Bira imalatı 5 100,0 100,0 100,0 100,0 99,9 99,9 99,9 99,9 Çok yüksek Margarin imalatı 6 100,0 100,0 100,0 100,0 98,6 97,4 91,4 97,2 Çok yüksek Dİstile alkollü İçki imalatı 6 99,2 100,0 100,0 100,0 98,9 97,6 98,4 96,5 Çok yüksek Dondurma imalatı ,6 96,6 98,4 97,2 96,0 93,9 96,1 95,2 Çok yüksek Şeker imalatı 72 90,6 91,8 90,7 91,2 83,1 82,2 80,9 81,0 Çok yüksek Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 14 96,8 99,5 99,3 96,3 81,2 85,5 83,3 75,2 Çok yüksek Kahve ve çayın işlenmesi ,7 80,1 76,5 78,8 73,2 71,7 65,5 68,8 Yüksek Üzümden şarap imalatı ,2 79,9 70,1 67,5 64,1 68,9 57,0 56,1 Yüksek Su ürünleri işlenmesi ve saklanması 69 68,3 59,3 65,7 64,2 52,0 44,2 51,3 49,8 Orta Sebze ve meyve suyu imalatı ,5 64,3 62,3 66,7 53,0 46,2 42,1 48,4 Orta Etin işlenmesi ve saklanması ,0 68,7 66, 60,1 23,6 56,9 53,8 47,0 Orta Beyaz et 53 73,9 74,4 73,1 72,1 48,3 45,4 44,5 42,3 Orta Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı ,7 46,1 44,6 44,4 37,2 34,4 33,3 34,3 Orta Sıvı ve katı yağ imalatı ,9 42,1 42,9 39,3 34,2 28,7 28,5 24,9 Düşük Karma yem imalatı ,0 32,8 31,8 31,3 27,5 23,0 22,7 21,9 Düşük Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı ,3 11,8 11,6 9,6 10,7 8,3 7,8 6,8 Düşük AÇIKLAMA:Kullanılan veriler NACE Rev. 2 sınıflamasına göre verilmiştir.

18 DÜNYADA SÜT SANAYİNDE İLK 25 FİRMA Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu

19 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu Kaynak: Birlik verileri

20 İllere Göre Süt Üretimi (ton, 2014) En Fazla Sütün Üretildiği İller: Konya: , İzmir: ,Balıkesir: ,Erzurum: ,Kars: Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu

21 Yıllarında Aylar İtibariyle Toplanan İnek sütü Miktarı Kaynak: TUİK

22 DÜNYADA SÜT EŞDEĞERİ OLARAK TÜKETİM MİKTARI (kg/kişi/yıl) Asya 75 K. Amerika 254 Avrupa 270 G. Amerika 165 Afrika 49 O. Amerika 101 Okyanus 217 Dünya 110 Türkiye 239 İtalya 184 Hollanda 574

23 TÜRKİYE DÜNYA TİCARETİNİN MERKEZİNDE 23

24 DÜNYA SÜT Süt ve SÜT ve Süt ÜRÜNLERİ Ürünleri DIŞ Dış TİCARETİ (%) Ticareti ($) Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Kaynak: TUİK

25 Süt SÜT ve ve Süt SÜT Ürünleri ÜRÜNLERİ Dış DIŞ Ticareti TİCARETİ (Ton, (%) $) Süt ve Süt Ürünleri Dış Ticareti ($) Yıl İhracat İthalat b/a, % Miktar Değeri (a) Miktar Değeri (b) İlk üç aylık ihracat yaklaşık %40 azalmıştır. Kaynak: TUİK

26 DÜNYA PEYNİR DIŞ TİCARETİ Süt ve Süt Ürünleri Dış Ticareti ($) Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Kaynak: TUİK

27 DÜNYA Dünya TEREYAĞI Tereyağı Dış DIŞ Ticareti TİCARETİ Süt ve Süt Ürünleri Dış Ticareti ($) Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Kaynak: TUİK

28 DÜNYA Dünya YAĞLI Yağlı SÜTTOZU Süttozu Dış DIŞ Ticareti TİCARETİ Süt ve Süt Ürünleri Dış Ticareti ($) Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Kaynak: TUİK

29 DÜNYA Dünya YAĞSIZ Yağsız SÜTTOZU Süttozu Dış DIŞ Ticareti TİCARETİ Süt ve Süt Ürünleri Dış Ticareti ($) Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Kaynak: TUİK

30 Dünya Peyniraltı Tozu Dış Ticareti DÜNYA PEYNİRALTI TOZU DIŞ TİCARETİ Süt ve Süt Ürünleri Dış Ticareti ($) Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Kaynak: TUİK

31 ÇİĞ SÜT KALİTESİ Süt ve Süt Ürünleri Dış Ticareti ($) Sektörün en önemli sorunu çiğ süt kalitesi ile ilgilidir. Çiğ sütün sağım dahil, toplanması, nakli, soğutulması aşamalarında iyi hijyen uygulamalarının yerine getirilememesi çiğ süt kalitesinin düşmesine neden olmaktadır.

32 ÇİĞ SÜT KALİTESİ Süt ve Süt Ürünleri Dış Ticareti ($) Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği nde yer alan çiğ süt kriterleri (toplam bakteri, somatik hücre sayısı) belli başlı çiftlikler dışında sağlanamamaktadır. Küçük ölçekli işletmelerin yoğun olarak yer aldığı sektörde, gıda güvenliği sistemini anlamak, kurmak, uygulamak ve uygulatmakta ciddi sorunlar yaşanmaktadır.

33 Süt ÇİĞ ve Süt SÜT Ürünleri KALİTESİ Dış Ticareti ($) çiğ sütü üreticiden toplayarak gerek toplama merkezlerine gerekse üretim yerlerine naklini sağlayan toplayıcıların kayıt altına alınamaması, çiğ sütün izlenebilirliğinin sağlanamamasında ve kalitesinin düşmesindeki faktörlerden biridir.

34 SÜT PAZARLAMASINDA FİYAT Süt ve Süt Ürünleri Dış Ticareti ($) Süt pazarlamasında fiyat belirleme önemli konuların başında gelmekte ve sürekli tartışma konusu olabilmektedir. Türkiye de süt fiyatları sürekli inişli çıkışlı bir grafik izlemektedir ve bu istikrarsız tablo sonucunda hem üretici ve hem de sanayi zarar görmektedir.

35 SÜT P İYASA DÜZENLEME ÇALIŞMALARI Yetiştirici, sanayici ve devleti bir araya getiren Ulusal Süt konseyi (USK) Yönetmeliği 23 Eylül 2008 tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girdi. 26 Ocak 2009 da Ulusal Süt Konseyi geçici yönetim kurulu oluşturuldu. 16 Haziran 2009 tarihinde Genel Kurul yapılmış ve Sanayici Grubunu ASÜD oluşturmuştur. USK kurulduktan sonra çiğ süt fiyatlarında bir istikrar sağlanmış ve 2008 yılında yaşanan sağmal inek kesimleri yaşanmamıştır.

36 SÜT P İYASA DÜZENLEME ÇALIŞMALARI Doğrudan üretim politikalarını etkileyebilen fiyat belirleme ve piyasa düzenlemede Et ve Süt Kurumunun (ESK) yeniden örgütlenmesine karar verilerek 27 Nisan 2013 tarihli Resmi Gazete de yayınlanmıştır. Ancak bu güne kadar ESK süt fiyatları konusunda piyasa düzenleme görevini yapamamıştır.

37 SÜT P İYASA DÜZENLEME ÇALIŞMALARI Kurumun özellikle sütte fiyat istikrarını sağlanacağını beklenmektedir. Ancak sadece yasal düzenlemelerle süt piyasasında fiyat istikrarının sağlanamayacağı, rekabetçi ve örgütlü bir yapı içinde güvenli ve kaliteli üretimle karşılıkların alınabileceği özellikle ifade edilebilir.

38

39

40

41 GIDA FİYATLARI NEDEN ARTIYOR? Enflasyon sepetinin %30 unu gıda fiyatları oluşturmaktadır in ilk çeyreğinde enflasyon %8 artmıştır; Gıda fiyatlarında %14, Gıda harici ürünlerde %4 artış olmuştur. ZORUNLU BİR TÜKETİM ARACI OLAN GIDAYA KARŞI, PARA POLİTİKASI İŞLEMEMEKTEDİR

42 GIDA FİYATLAR ARTIŞ SEBEBİ ÇİĞ SÜT FİYATI ve MALİYETLER Üretim (arz) düşüklüğü, Tüketim (talep) artışı, Yüksek gümrük vergileri, Kur artışı vs.

43 Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi Fiyatı en fazla artan ürünler; patates, dana eti, portakal, domates ve çay olmuştur. Tarımsal girdiler yüksektir. Tarımsal ürünlerde aracılar çok fazla kar etmektedir. Enflasyon sepetinde Gıda ve İçeceklerin payı %25 tir. Bu payın % 35 ini ise (Ekmek, Dana Eti, Peynir, Domates) oluşturmaktadır.

44 MAKRO EKONOMİK HEDEFLER Son 10 yılda Merkez Bankamızın enflasyon hedefi sadece 2010 da tutmuştur. Merkez bankamız enflasyon hedeflerini sürekli revize etmektedir. Bakanlıklar arasında söylem farklılığı vardır. Piyasa bilgileri çok çeşitlidir.

45 T.C. MERKEZ BANKASI ENFLASYON HEDEFLERİ Hedef Gerçekleşme , , , , ,5 6, ,5 6, ,5 10, , , ,

46

47 ÇİĞ SÜT FİYATI OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZ. TEM AĞUS. EYLÜL EKİM KASIM ARA ORT ,500 0,500 0,500 0,500 0,500 0,500 0,590 0,590 0,590 0,658 0,658 0,725 0, ,850 0,850 0,850 0,735 0,735 0,735 0,735 0,735 0,735 0,735 0,735 0,735 0, ,735 0,735 0,735 0,64 0,64 0,64 0,64 0,64 0,74 0,80 0,80 0,80 0, ,80 0,80 0,80 0,80 0,80 0,80 0,80 0,80 0,80 0,90 0,90 0,90 0, ,90 0,90 0,90 0,90 0,90 0,90 0,90 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0, ,00 1,05 1,05 1,05 1,05 1,05 1,15 1,15 1,15 1,15 1,15 1,15 1,09

48 ÇİĞ SÜT FİYATI Süt Fiyatı

49 Süt ve Yem Fiyatı, Parite YIL Ort. Süt Fiyatı (TL/Lt) Süt Yemi Fiyatı (TL/kg) SÜT/YEM Parite ,199 0,137 1, ,32 0,2 1, ,41 0,25 1, ,47 0,33 1, ,45 0,31 1, ,45 0,32 1, ,54 0,44 1, ,60 0,53 1, ,61 0,42 1, ,76 0,52 1, ,80 0,73 1, ,90 0,84 1, ,81 1, ,095 0,93 1,18

50 AB de ÇİĞ İNEK SÜTÜ FİYATI (Euro/100 kg )

51 AB de ÜRETİCİYE ÖDENEN FİYAT IFCN Maliyet 2003 ve 2011 yılı ($/100kg)

52 AB de 2014 Mart Ayından 2015 Mart Ayına Kadar Değişim IFCN Maliyet 2003 ve 2011 yılı ($/100kg)

53 AB de Çiğ Süt Fiyatlarındaki Değişim IFCN Maliyet 2003 ve 2011 yılı ($/100kg)

54 AB de Çiğ Süt Fiyatları IFCN Maliyet 2003 ve 2011 yılı ($/100kg)

55 ABD ve Yeni Zelanda'da Çiğ Süt Fiyatlarındaki Değişim IFCN Maliyet 2003 ve 2011 yılı ($/100kg)

56 SÜT ve SÜT ÜRÜNLERİ FİYATLARI AB ülkelerinde şu anda çiğ süt birim fiyatı Euro cent, ABD de de 30 $ cent civarındayken bizde bu fiyat Euro cent civarındadır. Tüketiciler, Dünya nın diğer ülkelerindeki tüketicilere göre daha pahalı süt ve süt ürünleri tüketmek zorunda kalmakta ve ihracat yapılamaz duruma gelmektedir.

57 SÜT ve SÜT ÜRÜNLERİ FİYATLARI Süt ürünlerinin satış fiyatının belirlenmesinde etkili olan unsurları 3 ana başlık altında toplayabiliriz. Bunlar; hammadde, üretim ve pazarlama giderleri Süt ve süt ürünlerinde; çiğ sütün ürün maliyetteki payı %50-60, Üretim giderlerinin %20-25, Pazarlama giderlerinin payı ise %20-25 civarındadır.

58 SÜT ve SÜT ÜRÜNLERİ FİYATLARI Süt ürünlerinden Büyük Mağazaların, Zincir Mağazaların payı yoğurtta%70, UHT sütte ise %40 lara bulmaktadır.

59 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu SORUNLAR

60 Çiftlik ölçeklerinin küçük olması, Hammadde fiyatlarının yüksek olması, Sanayi işletmesi ölçeklerinin küçük olması

61 Çiftlik ölçeklerinin küçük olması -İşletmeler optimum büyüklüğe getirilmeli, Verim düşük Hayvan hastalıkları Hijyen sorunu Bilinçsiz üretim Mevsimlere bağlı istikrarsız üretim Kayıt dışılık

62 Hammadde fiyatlarının yüksek olması, Yem hammadde fiyatlarının yüksekliği ( yem hammadde üretiminin sürdürülebilir olması için yüksek girdi maliyetleri aşağıya çekilmeli) Sulama yatırımları yetersiz,

63 Sanayi İşletmelerinin küçük ölçekli olması: Kalifiye eleman sıkıntısı var, Kayıt dışılık, Kaliteli ve sağlıklı hammadde de süreklilik.

64

65 Verimlilik esas alınarak işletmelerinin modernizasyonuna ve optimum büyüklüğe ulaşmasına, Çiğ süt kalitesinin arttırılmasına, Hastalıkların eradikasyonuna, İhracatta rekabet gücünü artırılmasına, İstikrar için fiyatta destekleme biriminin oluşturulmasına, YÖNLENDİRİLMELİDİR. DESTEKLER

66 SON SÖZ Tüm paydaşların katılımı ile sektöre sürdürülebilir bir rekabet gücü kazandıracak ve kaliteli üretimi esas alacak «SÜT EYLEM PLANI» hazırlanmalı ve uygulanmalıdır.

67 TEŞEKKÜR EDERİM Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu