ÖLÇME TEKNĠKLERĠ DERSĠ

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ÖLÇME TEKNĠKLERĠ DERSĠ"

Transkript

1 1 Konu Ģlıklrı ÖLÇME TEKNĠKLERĠ DERSĠ 1) Ölçme ilgisi İle İlgili çıklmlr 2) sit ölçme letleri 3) Doğrulrın elirtilmesi 4) Uzunluklrın Ölçülmesi 5) ln Hesplrı 6) Thomson Yolu İle ln Hesbı 7) Koordint Yrdımı İle ln Hesbı 8) Yüksekliklerin Ölçülmesi 9) Optik Nivelmn letleri 1) ÖLÇME ĠLGĠSĠ ir rzi prçsının durumunu kğıt üzerine geçirmek için uygulnn ölçü, hesp ve çizim yöntemleriyle kullnıln let ve tekniklerden bhseden bilgi dlıdır. Ölçme bilgisinin kullnıldığı lnlr; şehircilik, belediye, hizmet lnlrı, trım ve ormn lnlrı, inştçılık vb. d: Etrfı yol, meydn, otoprk, deniz gibi çevirili oln birçok syıd prseli ihtiv eden rzi prçsıdır. Vziyet Plnı: Herhngi bir ln ypılck ypının vey ypılrın nsıl yerleştirileceğini ve çevreyle bğlntısının nsıl olcğını, kln rsdn nsıl yrlnılmsı gerektiğini gösteren hritlr denir. Kot: Herhngi bir noktnın yty kbul edilen bir düzleme göre (deniz seviyesi) düşey uzklıktır. pliksyon: Herhngi bir pln vey hritnın rziye ttbik edilecek yerine işret edilmesidir. irimler rsı DönüĢümler: D/360=G/400=R/2π Örnek: 180grd kç derece ypr? D/360=180/400 ise D= Örnek: π/2 kç derece ypr? D/360= (π/2)/2 ise D=90 0 Ölçek: Plndki ve hritdki uzunluğun gerçek uzunluğ ornın ölçek denilir.

2 2 Soru: Gerçek uzunluğu 200km oln bir rzinin 1/5000 ölçekli hritd uzunluğu kç dm dir? G G: 200km H Ö Ö: 5000 H: G/Ö= 200/ 5000 =0,04 km = 400 dm 2) SĠT ÖLÇME RÇLRI Ölçü işlerinde kullnılck letler ölçülecek rzinin büyüklük vey küçüklüğüne göre ve ypılck işte istenen hsssiyete göre seçilirler. Küçük bir trl, birkç prsel vey bun benzer şeyler ölçülecek ise, bu ölçmeler için genel olrk gelişmiş ölçü letleri gerekmez. u gibi durumlrd kullnıln ölçü letlerine bsit ölçü letleri denir. unlr jlon, jlon sehpsı, şkül, çelik şerit metre ile dik inme ve dik çıkmy yryn ynlı gönye ve prizmlrdır. Jlon : ir rzi prçsı ölçülürken, ölçü doğrulrını zeminde belirli hle getirmek için bu doğrulrın uçlrı beton, demir, çivi vey boru çkılmk suretiyle tespit edilirler. u işretler toprğ zemin seviyesine kdr gömüldükleri vey çkıldıklrı için uzktn görünmelerine imkn yoktur. u işretlerin uzktn görünebilmelerini sğlmk için üzerlerine düşey olmk üzere jlonlr dikilir. Jlon 2m uzunluğund, her yrım metresi değişik (kırmızı ve beyz) renge boynmış, 3-4cm çpınd, ucund çrık denilen sivri bir demir bulunn lettir. Ucundki sivri demir jlonun yere kolyc splnmsını, kırmızı ve beyz boylr uzktn görünmesini sğlr. ġkül: Şkül bir noktnın düşey izdüşümünün bulunmsınd vey jlonun düşey durumun getirilmesinde kullnıln bir lettir. Rüzgrdn sllnmmlı için şkul hfif ypılmmlı, en z bir kilo ğırlığınd olmlıdır. Çelik ġerit Metreler : Çelik şerit metreler uzunluklrı 10, 20,30 ve 50m olrk ypılırlr. Ölçü işlerinde en uygun çelik şerit metreler 20m uzunluğund olnlrdır. Dik Ġnmeye vey Dik Çıkmy Yryn letler: Dik inme ve dik çıkm işleri ynlı gönye vey prizm dediğimiz letlerle ypılır. Su Düzeci: Dikdörtgen prizmnın boy ve yüksekliği ortsın yerleştirilen içinde hv kbrcığı bulunn iç içe geçmiş iki cm borudn meydn gelmiştir. Hv kbrcığı cm üzerinde işretli iki çizgi rsın geldiğinde su düzeci tm yty durum gelir. Su düzeçlerinin görevi ypıln ölçülerin dikliğinin vey ytylığının kontrol işlerinde kullnılır. Prizm: Ölçü sırsındki dik çılrın oluşturulmsı prizmlr yrdımı ile ypılır. ir noktdn bir doğruy dik inilmesi vey doğru üzerindeki bir noktdn doğruy dik çıkılmsınd prizmlr kullnılır. Prizmlrın essı giren ışınl terk eden ışın rsındki çının 100grd olmsıdır. 3)DOĞRULRIN ELĠRTĠLMESĠ Doğrulrın işretlenmesi rzinin durumun göre iki şekilde tespit edilir.

3 3 ) Ġki Nokt rsının elirtilmesi ve noktsınd bulunn jlonlrın rsındki noktlrı belirtmek için dn 3-4m geride durrk jlonlrı çkışık görecek ve 1 nolu yere geçen diğer şhıs 3. jlonu tutrk diğerleriyle ynı hizd olmsı için C noktsınd durn kişinin vereceği işretle ynı hizy lmy çlışır. öylece diğer 2 ve 3 noktlrı d belirlenmiş olur. - 4 m ( 1. J L ON) ( 2. J L ON) b) Ġki Nokt Uzntısının elirtilmesi ve noktlrının rsındki uzntı noktsı trfındn uztılrk 1 noktsının yerini belirlemek için bir diğer kişi 1 no lu nokt etrfınd yvş hreket ettirilerek noktnın yerini C noktsındki kişinin işretine bkrk yrlyıp belirler. 4) UZUNLUKLRIN ÖLÇÜLMESĠ Uzunluk ölçmelerinde ypılck rzinin topoğrfik ypısın göre isim lırlr. Düz rzilerde Uzunluklrın Ölçülmesi: Düz rzide çelik şeritle ölçmenin ypılbilmesi için, ölçülecek iki nokt rsı jlonlr vsıtsıyl belirtilir. Çelik şerit metre iki jlon rsınd gergin bir şekilde tutulur. Gerideki jlond durn kişi çelik şerit metrenin sıfırını bşlnn noktnın merkezine gelecek şekilde şkül kullnrk tutr. Çelik şeridin ölçüleceği son noktdki kişide şkül tutrk şkülün ucunun geldiği nokty kzıklrdn birini splr. öylece ynı işlem tekrr edilerek ölçülendirme ypılır. Meyilli rzilerde Uzunluklrın Ölçülmesi: Çelik şerit metre ile ölçme ypılbilmesi için ölçülecek oln iki nokt rsı tespit edilir. noktsın çelik şeridin sıfır ucu getirilir ve şeridin diğer ucu gergin bir şekilde tutulrk yere şkül sllndırılır. Şkülün izdüşüm noktsının olduğu yer noktsıdır. Sonr çelik şerit noktsın getirilerek gergin bir konumd C noktsın kdr şerit uztılrk sllndırılır. öylece C uzklığı d hesplnmış olur. D = L1+L2+L3

4 4 L1 L2 L3 C D Uzunluk Ölçmelerinde Ypıln Htlr Uzunluklrın ölçülmesinde her ne kdr dikkt edilirse edilsin mutlk z d ols ht ypılbilmektedir. Htnın işreti vey + dır. u htlrın sebepleri şunlrdır; 1) Ölçme rcının boyundki ht (fbrik htsı) 2) Doğrultu htsı 3) Ttbik ve işretleme htsı 4) el verme htsı (sehim) 5) Hv tesirleri htsı (sıck-soğuk) 6) Ynlış okum, söyleme, nlm, ve yzm htsı Kbul edilen belli bir ornd ht ypm imknı vrdır. u tip hty tolerns ht denilir. rzinin durumun göre değişir. Tecvizi ht miktrlrını bulbilmek için rziyi engebe durumlrın göre üç sınıf yırbiliriz. 1. sınıf rzilerde; d 1 = 0,004 s + 0,0003. s + 0,02 2. sınıf rzilerde; d 2 = 0,006 s + 0,00035.s + 0,02 3. sınıf rzilerde; d 3 = 0,008 s + 0,0004. s + 0,02 (dh meyilli rzilerde) Soru: rzide ölçülen 235,46m uzunluk için tecvizi ht miktrlrını her üç sınıf rzi için hesplyınız? 1.sınıf rzide; d 1 = 0, , , ,46 + 0,02= +/ 0,152m =15,2cm 2.sınıf rzide; d 2 = 0, , , ,46 + 0,02= +/ m = 19,4cm 3.sınıf rzide; d 3 = 0, , , ,46 + 0,02= +/- 0,237m = 23,7cm 5) LN HESPLRI

5 5 Genellikle küçük rzi pçlrının, lnlrının hesplnmsınd şğıdki metotlr uygulnır; 1) Ölçü değerlerine göre ln hesbı ) zı geometrik şekillerin lnlrı b) Thomsn yolu ile ln hesbı 2) Koordintlr yrdımı ile ln hesbı 3) Pln değerleri ile ln hesbı 4) Plnimetre ile ln hesbı unun ynınd büyük rzi prçlrının ölçülmesinde ise poligonsyon yolu dh çok kullnılır. rzinin ölçülmesi ve lnlrının hesplnbilmesi için ypılck işlemleri şu şekilde yorumlybiliriz; ölçme ekibi oluşturulur ve gerekli rçlrl rziye gidilir. rzi gezilir, görülür ve uygun metot durum göre seçilir. Seçilen metod göre kroki çizilir ve ölçülecek lnın bütün kırık noktlrı tht kzıklrl vey tşlrl tespit edilir. Gerekli ölçmeler ypılrk kroki hlinde çizilir. Kuzey yönü kroki üzerinde işretlenir. ürod ölçekli olr çizimi ypılır ve rzi gerçek ln hesplrı ypılır. Üçgenin lnı zı Geometrik ġekillerin ln Hesbı c b C ir üçgenin üç kenrının uzunluğu biliniyors; U = (+b+c )/ 2 S= u( u ).( u b).( u c) ir üçgenin iki kenrı ile bu iki kenr rsı çılrın ölçüldüğü zmn ypılck oln ln hesbı; 1 S=. b. c. sin 2 1 S=.. c. sin 2 1 S=.. b. sin C 2

6 6 sin 45 0 = cos 45 0 = 0,707 sin 60 0 = cos 30 0 = 3 /2 cos60 0 = sin30 0 = ½ sin53 0 = cos37 0 =0,798 sin 37 0 =cos 53 0 = 0,601 ir üçgenin bir kenrı ve iki çısı ölçüldüğü zmn ln hesbı 2 1.sin.sin C S=. 2 sin( C) 2 1 b.sin.sin C S=. 2 sin( C) 2 1 c.sin.sin S=. 2 sin( ) Üçgenin yüksekliği ve dik indiği kenrın uzunluğu bilinirse S=.h/2 Soru: Kenr uzunluklrı metre olrk ölçülen üçgen lnı hesplyınız? = 26,10 b= 32,40 c= 34,15 U= (26, ,15)/2= 46,33m S= 46,33.(46,33 26,10).(46,33 32,40).(46,33 34,15) = 398,61 m 2

7 7 Dörtgenin lnı h 1 h 2.. S=e(h 1 +h 2 )/2 e Krenin lnı S= 2 Dikdörtgenin lnı S=.b b Prlel Kenrın lnı

8 8 S=.h h EĢkenr Dörtgenin lnı b S=.b/2 Ymuğun lnı c h S=(+c).h/2 Direnin lnı

9 9 r S= r 2 Dire Diliminin lnı r S= r 2.α/360 0 vey S=.r/2 6) THOMSON YOLU ĠLE LN HESI Ölçü değerleri ile lnlrın hesplnmsınd thomson yolu çok tercih edilen bir yöntemdir. rzinin durumun göre bir vey iki ölçü doğrusu seçilir. Ölçü doğrulrı çizimi koly ypılbilen üçgen, dörtgen, vey çokgen şeklindeki lnlrın köşe noktlrı tercih edilerek geçirilir. rzinin köşe noktlrındn dikler indirilerek dik boylrı ile dikme yklrının rlıklrının uzklığı ölçülür. Ölçülen rzi içinde ölçmeyi zorlştırck herhngi bir engel yoks rzi boyunc tek bir ölçü doğrusu lınrk ölçme işlemleri bu doğru üzerinde ypılır. rzi geniş olduğu zmn ölçme işi zorlşcğındn hem de dik boylrı 30m yi geçeceğinden ikinci bir birinci ölçü doğrusun prlel olrk lınır. Gerekli ve ölçülen boylr onun üzerinde yzılır. unlr vsıtsıyl ln hesbı ypılır.

10 10 d h3 c e h4 h1 h2 b f h5 g 2S= h 1 (+b)+h 2 (b+c)+h 3 (c+d)+h 4 (e+f)+h 5 (f+g) Soru: Şekilde uzklıklrı m olrk ölçülmüştür. Thomson yolu ile lnı hesplyınız? 7 5,00 2 0,00 5 0,00 6 2,00 10,00 14,00 4 4,00 3 2,00 2 2,00 2 6,00 14,00 0,00 2S= 26(14+30) + 14(30+18)+20(18+13)+10(25+18)+22(18+32) 2S= 3966m 2 S= 1983m 2 Diğer bir yöntemle ymuk ve üçgenlere yırrk hesplybiliriz. 2S=21,89(14,85+6,15)+19,79(6,15+17)+25(17+13)+17,2(13+13)+24,05(13+21)+15(3+8,82) +12(8,82+28,18)+16,05(28,18+12,53)+16(12,53+32,47) 2S=4927,41m 2 S=2463,70m 2

11 11 7) KOORDĠNT YRDIMI ĠLE LN HESI Koordintlrı ölçülen herhngi bir çokgenin gerçek lnını hesplybilmek için rzi prçlrının köşelerine koordint değerleri verilir. u değerlere göre pftlr plnlr çizilir. lnlrd bilinen bu değerlere göre hesplnır. Y (ordint) Koordint Değerleri X (psis) -3 Koordint değerlerine göre ln hesplrı çizim sonucund oluşn üçgen ve ymuklr yrdımıyl guss formülüyle ypılır. 2S= (X n.y n+1 -Y n.x n+1 ) Soru: Koordintlrı verilen lnı guss formülünü uygulyrk bulunuz? Y 23 ( 10,2 3 ) 19 D( 5,19 ) 14 ( 15,14 ) 9 5 C( 6,9 ) X 2S= ( )+( )+( )+( ) 2S=160m 2 S=80m 2

12 12 Pln Değerlerine Göre ln Hesbı u yoll lnlrın hesplnbilmesi için dh önce ölçekli olrk çizimi ypılmış bir pln vey hritdn yrrlnılır. Pln üzerinden hesp ypılbilmesi lnı kolyc hesplybilecek geometrik şekiller tercih edilir. unun için ln üçgen, kre, dikdörtgen, ymuk vb düzgün şekillere bölünür. ölünen şekillerin lnı yrı yrı hesplnrk toplndığınd istenilen şeklin lnı bulunmuş olunur. 8) YÜKSEKLĠKLERĠN ÖLÇÜLMESĠ Ölçme bilgisi konulrı içerisinde ölçmeleri, uzunluklrın ölçülmesi ve yüksekliklerin ölçülmesi diye ikiye yırbiliriz. Uzunluklrın ölçülmesi dh önceki konulrımızd çok detylı olmmkl berber nltılmıştır. rzi üzerinde plnlrın ttbik edilebilmesi için gerekli noktlrın yüksekliklerinin ve yükseklik frklrının ölçülmesi düşey ölçmelerle bulunur. rzide gerekli noktlrın yükseklik frklrının ölçülmesi işine nivelmn denilir. Nivelmn lınn kotlrın düşey mesfelerinin ölçülmesinde deniz seviyesi 0,00 olrk kbul edilmiştir. Kot ve yükseklik ynı nlmddır. Kot ve yükseklikler deniz seviyesi ltınd ise negtif üstünde ise pozitif lınır. Nivelmn hesbı yprken işin özelliği ve ölçülerin inceliğine ve mcın göre üç yrı metotl ypılır. 1) Geometrik nivelmn 2) Trigonometrik nivelmn 3) rometrik nivelmn Geometrik nivelmn nivo ile ypılır. Trigonemetrik nivelmn teodolitle ypılır. rometrik nivelmn ise brometre ile ypılır. u yöntemler rsınd en çok kullnıln geometrik nivelmndır. 1) GEOMETRĠK NĠVELMN Geometrik nivelmnın mcı yty bir gözlem doğrusu elde edilerek bu doğru ile istenilen noktlr rsındki düşey uzklığı sıhhtli bir şekilde ölçmesidir. unun için gerekli rçlr şunlrdır; - Su düzeçleriyle ölçme 1) orulu su düzeci 2) Hortumlu su düzeci - Nivo ile ölçme C- Mirlr yrdımı ile ölçme - Su Düzeçleriyle Ölçme u rçlrl yüksekliğin ölçülmesi sistem olrk birleşik kplr sistemine dynmktdır.

13 13 1- orulu Su Düzeci orulu su düzeci şğıdki şekilde görüldüğü gibidir cm uzunluğund ve 3-5cm çpınd iki ucun üzeri bölümlendirilmiş cm boru yerleştirilmiş metl borudn ypılmış bir seviye ölçme rcıdır. Metl borunun tm ortsınd rcı sehpy bğlm kelepçesi mevcuttur. Düzeç sehp üzerinde sğ sol dönebilecek şekilde monte edilmiştir. İçerisinde genelde renklendirilmiş su konulmktdır. orulu su düzeci ile yükseklik frkını bulbilmek için yükseklik frklrı bulunbilecek noktlr mir dikilir. orulu su düzeci ise thmini olrk bu iki nokt, rsınd kurulur ve içerisindeki renklendirilmiş su seviyesi yrdımıyl gözlemler ypılrk mir üzerindeki,b değerleri okunur., noktlrı rsındki yükseklik frkı okunn bu iki değerin frkı lınrk bulunur. me t l b o r u c m b o r u b H= b - 2- Hortumlu Su Düzeci 50cm yi geçmeyen yükseklik frklrını ölçebildiğinden bu konuy değinmeyeceğiz. - Nivo ile Ölçme b H= b - urd bsit olrk iki nokt rsındki yükseklik frkının nsıl ölçüleceği üzerinde kısc durulcktır. Örneğimizdeki şekilde noktsının kotu belli olsun, nivo ile rsınd

14 14 uygun bir yere kurulur., httınd olmsı şrt değildir. Her iki noktyı d kurulduğu yerden rht okuybilmelidir. noktsın tutuln miry nivo yöneltilir ve yüksekliği okunur. Sonr nivo noktsın döndürülür. noktsın tutuln mir üzerindeki b yüksekliği okunur. ve noktsı rsındki frk H bulunmuş olunur. C- Mirlr Yrdımıyl Ölçme Mirlr, yükseklikleri bulunck noktlr düşey olrk tutulup okumlrın ypılmsını sğlyn rçlrdır. 4m boyunddırlr cm genişliğinde ve 2cm klınlığınd üzeri yğlı boy ile boylıdır. Mirlrın üzerinde cm, dm ve m bölümleri mevcuttur. u bölümler siyhbeyz olrk düzenlice işretlenmiştir. Ters görüntü veren letlerle ölçü ypbilmek için bzı mirlrın üzerindeki bölümler ters yzılmıştır. Mir örneği şğıd gösterilmektedir Mir ile yüksekliğin ölçülmesi için en z iki mir olmlıdır., gibi iki nokt rsındki yükseklik frkının ölçülebilmesi için mir insn boy seviyesini şmyck şekilde düşey tutulur. Sonr ikinci mir ise üzerine yerleştirilmiş su düzeci vsıtsıyl tm yty durum getirilir. irinci mir üzerindeki bölümlendirilmiş yükseklik işretlenerek okunur. ulunn yükseklik frkın h 1 denir. u işlem birkç kez tekerrür ettirilir ve noktsın ulşılır. Her bir işlemdeki yükseklik frklrı bulunrk toplnır. öylece yükseklik frkı bulunmuş olunur. h2 H= b - h1

15 15 2- TRĠGONOMETRĠK NĠVELMN Trigonometrik nivelmn teodolit ile ypılır. +-10cm/1km inceliğindedir. Teodolitin özelliği de eğik gözlem yprk iki nokt rsındki yükseklik frkını bulmktır. u yöntemle, gibi iki nokt rsındki yükseklik frkını tyin edebilmek için gözlem ypıln dürbün eksenin düşey eksende yptığı çı d gereklidir. u ölçmede biz bun zemt (semt) çısı diyoruz. Hem düşey çının, hem de yty mesfenin (L) bilinmesi gerekir. Z<100 Grd noktsının kotunu bulmk için; N Z<100g r d T H L J H= H+J+H-T Z>100 Grd noktsının kotunu bulmk için;

16 16 Z>100g r d H J T H= H+J-H-T Z=100 Grd noktsının kotunu bulmk için; N Z>100g r d T J H=H+J-T Teodolitin Tesviye Edilmesi : lete it sehp üç yğı kurulck nokt ykınınd bir yere opertörün boy durumun göre yklr çılrk kurulur. let kutusundn nsıl yerleştirildiği incelendikten sonr özenle çıkrılır ve sehp üç yğının bşlığın oturtulur ve mevcut tespit vidsı ile sbitleştirilir. lete it şkül çıkrılır ve tespit vidsı ltındki yere tkılır. Şkül ölçülmesi istenen nokty çkılmış kzığın tepesindeki çivi bşlığını gösterecek şekilde ve ytylığını d bozmdn let sğ sol kydırılrk nokt üzerine merkezlendirilir. Dh sonr sehp yklrındki çrıklr bsılrk let zemine iyice oturtulur. let küresel düzeçle kbc tesviye edilir. Şkülün noktdn kydığı görüldüğü tktirde let tespit vidsı gevşetilir. Optik şkülden gözle bkılrk let sehp bşlığı üzerinden kydırılrk nokt şküldeki dire çizgisinin tm ortsın gelecek şekilde yrlnır ve tekrr tespit vidsı sıkılır. rtık letin ince tesviyesine geçilir. İnce tesviye silindirik düzeçle ypılır. İnce tesviyenin ypılbilmesi için silindirik düzeç üç tesviye yğındn ikisi doğrultusund prlel gelmek kydıyl let döndürülür. Prlel durum getirilen iki tesviye vidsı ikisi de ynı nd içeri vey dışrı

17 17 döndürülerek silindirik düzeç kbrcığı ortlnır. undn sonr silindir düzeç bu iki tesviye vidsın dik gelecek şekilde let döndürülür ve kbrcıkt bozulm olduğu zmn üçüncü tesviye vidsı kullnılrk düzeç kbrcığı yine ortlnır. u işlem birkç kez tekrrlnır şyet kbrcıkt bir oynm olmuyors let tesviye (kurulmuştur) edilmiştir. rtık okum ypmy hzırdır. sit çı Ölçümü: u yöntem fzl hsssiyet istemeyen ölçülerde uygulnır. noktsı gibi bir yere let kurulur ve düzeçlenir. Sonr sırsı ile,c,d gibi noktlr bkılır. 2- ROMETRĠK NĠVELMN rometrik nivelmnın hsssiyeti +-1m/1km dir. Deniz seviyesinden yükseldikçe hv bsıncının zlmsı ilkesine dynır. Hv bsıncının değişme değeri de brometre ile ölçülür. u nedenle de bu nivelmn brometrik nivelmn denilmiştir. u yöntem çbuk netice verir. Fkt kbc ölçüm yptığı için genellikle hsss ölçmelerde pek kullnılmz. nck ön çlışm ypılck demiryolu, kryolu, tünel, ve su knllrı yolund ön etüt hzırlığınd kullnılır. 9) OPTĠK NĠVELMN LETLERĠ u bölümde nivolrın özellikleri ve kullnılmsı üzerinde durcğız. Nivolr rzide yty gözlemler yprk yükseklik ölçme işlerinde kullnılır. Yty gözlemler yprk rzideki istenilen noktlrın yükseklik frklrını bulm prensibi ile çlışırlr. u letlerin n prçlrı lt ypı ve üst ypı olmk üzere iki kısm yrılır. lt ypı leti kbc ytylmy yryn sehp üç yğı ile tesviye üç yr vidsındn oluşur. lt ypı ölçme esnsınd lete bğlnır ve hiç oynmz. Üst ypı ise dürbün kbrcıklı düzeçlerden oluşur. yrlnmyınc let ile okum ypılmz. Nivo ile letinin bşlıc dört n prçsı yrı yrı çıklnmıştır. 1) Dürbün: Dürbünler bir diğeri içerisinde hreket edebilen iç içe bir borunun, geometrik ekseni üst üste çkışmış içine mercek yerleştirilmiş uzktki görüntüleri ykın getiren bir lettir. Hedef trfın objektif, gözle bkıln kısmın d oküler dı verilmektedir. Objektifin görevi bkıln yerden gelen ışınlrdn bir kısmını o cismin görüntüsünü meydn getirecek şekilde toplmktır. Okülerin görevi ise, objektifin toplyrk getirdiği ters ve gerçek görüntüyü dh d büyüterek göstermektedir. 2) Kbrcıklı Düzeçler: iki çeşittir. Küresel ve silindirik düzeçler

18 18 ) Küresel Düzeçler: Nivelmn letlerinde genellikle letinizi kbc tesviyeye getirmek için kullnıln üst yüzü küresel bir cm kutudur. Kutu içerisine ısıtılmış eter sıkıştırılrk bir çlışm prensibi sğlnmıştır. Eter buhrlşrk boşluğu doldurulur ve kbrcık meydn gelir. Kbrcığın tm ortd olbilmesini izlemek için küresel cm yüzeye iç içe iki dire çizilmiştir. Kbrcık çizilen bu direlerin tm ortsınd olduğu zmn let tesviyededir. Ne trf kçrs letin o trfının yüksek olduğu nlşılır. Küresel düzecin ltınd yr vidlrı mevcuttur. unlr uygun tornvid vey let üzerinde bulunn özel pimlerle yrlnbilir. Eski tip nivelmn letlerinde hem küresel düzeç hem de silindirik düzeç vrdır. Yeni çıkn letlerde ise (otomtik nivolrd) sdece küresel düzeç bulunur. yrlm süresi çok hızlıdır. irkç sniyede tesviyeye gelir. b) Silindirik Düzeçler: Küresel düzeçle ynı görevi görür. 3) Tesviye Üç yğı: Üçgen şeklinde bir diske bğlnmış üç yk tesviye vidsı ile bu diskin ortsınd dürbünün oturmsını sğlyn konik bir ytktn mevcuttur. Dürbün bu ytk içerisinde dönebilmektedir. u dönme eksenine sl eksen denir. Tespit vidlrının ikisi bir ynı nd içe ve dış doğru kullnılır. Üçüncü vid ise ylnız kullnılrk düzeç kbrcıklrının ortlnmsı sğlnır. 4) Sehp Üç yğı: Sehp üçyğı, tşınmsınd kolylık bkımındn sürgülü olrk ypılmıştır. yklrın zemine rhtç oturbilmesi için uçlrın mdensel çrık tkılmıştır. Nivo Ölçülmesi Durumund Nivonun Kontrolü Nivonun htlı olup olmdığını nlmk için nivo önce düz bir rzi üzerinde birbirinden yklşık olrk 60-70m rlıkl iki nokt tespit edilir. u noktlr birer mir dikilerek iki mir rsınd klck şekilde thmini olrk tm orty nivo kurulur ve tesviye edilir. Mirlr üzerinde ki okumlr ypılır. Mir okumlrının frkı lınırs iki nokt rsındki kot frkı ( H) bulunur.

19 19 b H= - b L = m Sonr nivo yerinden kldırılır. noktsındki mirdn 4-5m dışın bir nokty kurulur. öylece mirnın birine çok ykın, birine de çok uzk durum gelmiş olur. u durumd iken, mirlr üzerinde bir okum dh ypılır. Mir üzerindeki okumlr frk etse bile ve noktlrı değişmediği için H değeri de değişmez. Şyet frklı bir değer çıkrs nivo letinde bir bozukluk olduğu nlşılır. Htlı nivo ile okum ypılmmlıdır. b H= - b 4-5 m L = m Örnek: İki mir rsınd bulunn nivo okumlrı 1 = 1,346m b 1 = 1,137m nivo dışrı çıkrıldığınd ise ykın mirdki okum 2 = 0,916m olrk okunduğun göre uzk noktdki b 2 okumsı ne olmlıdır? H = 1 -b 1 = 2 -b 2 H= 1,346-1,137= 0,209m 0,209= 0,916-b 2 b 2 = 0,707m Nivolrın Kullnılmsı

20 20 Nivonun tesviye edilmesi; 1) Sehp üst yüzeyi yty, yüksekliği göz seviyesinde olck şekilde zemine yerleştirilir. 2) let kutusundn sğlm bir şekilde tutulrk çıkrılır. Sehpy tespit vidsı ile bğlnır. 3) Kb tesviye (küresel düzeç) için sehp sürgülü yklrındn sürgüler vsıtsıyl sürgülenir. Düzeçteki kbrcık hngi trf gitmişse o trftki tesviye üç yğı vidsı kullnılrk kbrcığın orty gelmesi sğlnır. 4) Nivo üzerinde silindirik düzeç vrs tesviye ypmk için düzeç tesviye vidsın prlel hle getirilir. u iki tesviye vidsını ynı nd içeriye y d dışrıy doğru döndürerek düzeç kbrcığı ortlnır. Sonr dürbün 90 0 döndürülür. Üçüncü tesviye vidsı kullnılrk kbrcık ortlnır. 5) Dürbün hedefe yöneltilir, sonr hedefteki mir ve yty çı okumlrı ypılır. Nivo ile mir okurken lınn ölçüler mm cinsinden ypılır. Metre cinsinden de okunbilir. m hsssiyet isteyen işlerde mm cinsinden okunmsı tercih edilir. Nivonun kımı ve Korunmsı Teknik elemn nivoyu kutusundn çıkrırken kutu içerisindeki yerleştirilmiş şekli iyi incelenmelidir ki kullndıktn sonr geri yerine konmsınd sıkıntı olmsın. Kutu içerisinde ki kullnm kılvuzu iyi incelenmelidir. Kıs mesfelerde bile tşınırken mutlk kutusun yerleştirilip tşınmlıdır. Kullnm esnsınd gövdeyi kilitleyen vid gevşetilmeden gövde sğ sol döndürülmeye zorlnmmlıdır. Döndürülürken dürbünün kollrındn yrrlnılmlıdır. Nivelmn Ypılck Ortmlrd Dikkt Edilecek Hususlr Ypıln nivelmnın sğlıklı bir şekilde netice verebilmesi için şu hususlr dikkt edilmesi gerekir. 1) Nivelmn bşlmdn önce nivod htnın olup olmdığı kontrol edilmeli yni sğlıklı bir nivo ile bşlnmlıdır. 2) Mümkün mertebede göz krrıyl nivo mirlr eşit uzklığ kurulmlıdır. Yklşık 50-60m civrınd olmlıdır. 3) Nivo iyi tesviye edilmeli ve mutlk mir okunmsı ypılmlıdır. 4) Mirlr düz tutulmlıdır. 5) Mümkün mertebe nivelmn için serin ve rüzgrsız hv tercih edilmelidir. 6) Nivo zemine iyice monte edilmelidir. 7) Nivo tşınırken rbd vey elde srsıntısız bir şekilde tşınmlıdır.

21 21 Nivo Ġle Nivelmn Ypılmsı Deniz seviyesinden yüksekliği bilinen bir noktdn bşlmk suretiyle bir diğer noktnın yüksekliğini bulmk için ypıln ölçme işine denir. elli bir noktnın kotu kbul edildikten sonr noktlr oln uzklığı yklşık 50-60m civrınd olck şekilde let noktlr rsınd uygun bir yere kurulur. let tesviye edilir. Okum durumun getirilir. Sonr okumlr ypılır. İki nokt rsındki yükseklik frkının ölçülmesi ypılır. İlk okumy geri okumsı G, sonrki okumy d ileri okumsı İ dı verilir. Kot frkı d H ile gösterilir. H= G-İ Örnek: noktsının deniz seviyesinden yüksekliği 980m dir. noktsınd okunn geri okum 2,784m ve noktsındki ileri okum ise 1,327m olrk okunduğun göre noktsının kotunu bulunuz? 1,3 2 7 m 2,7 8 4 m H= - b H= 2,784-1,327= 1,457m H= H+ H = ,457 = 981,457 m Not: Geri okum ileri okumdn büyük olduğu için yukrıy doğru bir eğim vrdır. u nedenle H değeri pozitif çıkr. Şyet geri okum ileri okumdn küçükse şğı doğru bir eğim vrdır. H değeri negtif çıkr.