UYGULAMALI SOSYAL PSİKOLOJİ (Baron, Byrne ve Suls, 1989; Bilgin, 1999) PSİ354 - Prof.Dr. Hacer HARLAK

Transkript

1 UYGULAMALI SOSYAL PSİKOLOJİ (Baron, Byrne ve Suls, 1989; Bilgin, 1999)

2 Sosyal Psikoloji Uygulamaları HUKUK SAĞLIK DAVRANIŞI KLİNİK PSİKOLOJİ TÜKETİCİ DAVRANIŞI VE PAZARLAMA POLİTİKA ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ SOSYAL EYLEM

3 Sosyal psikologlar: 1. Emprik araştırmalara dayanan kuramlar inşa eden bilimcidir. 2. Laboratuvar dışındaki pratik sorunları çözmek için bilgisini kullanan davranış mühendisidir.

4 Sosyal psikologlar baştan beri uygulama ile ilgiliydi William JAMES eğitim lar Kurt LEWIN eylem araştırması (action research) Sosyal problemleri anlamayı ve çözmeyi amaçlayan araştırmalar. Gelenek sürüyor. Örneğin, Organ bağışı niyetinin belirleyicileri Sokakta kişilerarası saldırganlığı yordayan tutumlar İşyerinde uyum Tasarruf etmenin açıklanması Gönüllü çalışmalarda motivasyon olarak özgecilik Riskli sağlık davranışlarının önlenmesi Enerji tasarrufu davranışlarının geliştirilmesi... Çalışmaları yapılıyor.

5 Sosyal psikologların işleri Akademik hayat uygulamalı ortamlar Hastaneler Hükümet kuruluşları Yerel yönetimler İşletmeler Diğer

6 Uygulamalı sosyal psikoloji nedir? Toplumsal sorunları çözme girişiminde, sosyal psikolojik ilke ve araştırma yöntemlerinin gerçek yaşam ortamlarında kullanılması çalışmalarıdır.

7 Hangi ortamlar? SAĞLIK PSİKOLOJİSİ Koruyucu hekimlikten, hastalıkla başa çıkmaya kadar sağlık bakımının her yönünde sosyal psikoloji YASAL SİSTEM İlk uygulama alanlarından. Sosyal adalet ve sistem meşrulaştırma açıklamaları ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ Çalışma ortamında sosyal psikoloji ÇEVRE PSİKOLOJİSİ Sosyal ve fiziksel çevrenin etkileri KLİNİK PSİKOLOJİ TÜKETİCİ DAVRANIŞI VE PAZARLAMA POLİTİKA SOSYAL EYLEM EKONOMİK PSİKOLOJİ

8 Sağlık Psikolojisi Fiziksel hastalığın gelişmesi, önlenmesi ve tedavisini etkileyen sosyal psikolojik süreçler incelenir. Davranışsal tıp (behavioral medicine) Psikolojik durumun sağlık üzerindeki etkileri

9 Hastalığın Gelişimi: Psikolojik stresin rolü Yaşam stresi ve hastalık Yaşam olayları-fiziksel ve psikolojik hastalık riski ilişkili Eşin ölümü, sınavlar v.s. ve hatta gündelik küçük olaylar sonrası hastalık olasılığı Nasıl? Stres Beslenme Egzersiz bağışıklık sistemi Psikonöroimmunoloji

10 Algılanan kontrol ve karamsarlık Temel bir ihtiyacımız vardır: Yaşamımızdaki olaylar üzerinde kontrol sahibi olmak/olduğuna inanmak Kontrol duygusu - fiziksel ve ruhsal sağlık ilişkilidir. Önemli yaşam olayları nedeniyle kişinin kontrolü kaybettiği duygusu depresyon Bazı insanlar daha karamsardır: Olumsuz olayları kontrolü dışında algılar ve gelecekte durumun iyileşmesi için pek bir şey yapılamayacağına inanır. Karamsarlar stresli yaşam olaylarında daha fazla hastalık belirtisi gösterir.

11 A Tipi kişilik ve kalp hastalığı Belli davranış tarzları kalp hastalığına yakalanma riskini arttırır. Hangi tarzlar? Aşırı başarı yönelimli, rekabetçi, düşmanca, zaman baskısından çok etkilenen Nasıl etkiliyor? Belki ilk belirtiler ihmal ediliyor. Yaşam stresine tepkisel olma kardiyovasküler sistemi zorluyor. Bu bağlantıları bulmak, önlemler için gerekli.

12 Sosyal Destek Arkadaşlar veya tanıdıklar ile temasta olma sağlık ilişkilidir. Nasıl etkiliyor? 1. Yaşam olayları ne olursa olsun sosyal desteği olan kişiler daha sağlıklı 2. Yaşam sorunları olduğunda sosyal destek koruyucu ve tampon işlevi görüyor. İtiraf ya da kendini açma fırsatı sağlıyor.

13 Hastalıkları önlemeye yardımcı davranışlar Her hastalık değilse de, bazıları önlenebilir. Koruyucu hekimlik Bireyi özellikle egzersize, iyi beslenmeye, kötü alışkanlıklardan uzak durmaya güdülemeyi içerir. Neden bazıları koruyucu davranışlarda bulunmuyor? Gerçekçi olmayan iyimser inançları var. Davranışları ile hastalıklar arasında bağlantı kurmuyor. Çok soyut verilen istatistiksel bilgi yerine kendi deneyimini kullanma eğilimindeler.

14 Önleme davranışını güdülemenin bazı yolları: Koruma-Motivasyon Modeli Eğer medyadaki mesajlar şu vurguları taşırsa etkili: 1. Hastalık ciddidir (yüksek tehdit). 2. Bireyler tehdide açıktır. 3. Belirli davranışlar, tehdidin ortaya çıkmasını önlemekte etkilidir. 4. Kişi önleyici sağlık davranışlarını yapabilir.

15 Sigara içmenin başlamadan önlenmesi Alışkanlıkların değiştirilmesi zor. O halde başlamadan önlemeli! Farklı programlar: Sigara karşıtı filmler, posterler Mesajlar: Kendiniz karar verebilirsiniz. Arkadaşlarınızın baskısına direnebilirsiniz. Ortamın baskısına direnebilirisiniz. Sonuç: Program etkili

16 Herhangi bir hastalığın gidişatı: Semptomlardan bakım aramaya doğru Fiziksel belirtilere duyarlılık Herkes eşit değil Ruh hali etkili Belirtileri teşhis etme Belirtilerin bir hastalık göstergesi olduğuna karar verme -sağduyu modellerini bilme-

17 Hasta olduğunuzda: Sağlık personeli ile etkileşim ve tedavi Doktor-hasta etkileşimleri Hastalar kaygılı ve korkmuş durumda asıl belirtileri söylemeyi veya önemli soruları sormayı unutur memnuniyetsizlik Hastalar ne zaman memnun? Doktor, iyi dinleyerek sözel olmayan mesajları da anladığında ve bunları iletişimde kullandığında. Tedavi ile uğraşma Tetkikler sırasında sorun üzerinde düşünmemek stresi azaltabilir. Ama sonra... arttırabilir. Kontrol duygusunu korumak önemli Cerrahi müdahaleler

18 Endüstri Psikolojisi (Örgütsel Davranış): Çalışma Ortamında Sosyal Psikoloji Çalışma deneyimi yaşam doyumunun önemli kaynaklarından. Bizim davranışımız, iş arkadaşlarımızın ve amirlerin davranışlarının bizim üzerimizde etkisi var. Dolayısıyla, örgütsel davranışın hem işveren hem de işgörenler üzerinde geniş etkileri vardır.

19 Endüstri Psikolojisi (Örgütsel Davranış) Bireyler, gruplar konusundaki bilimsel çalışmalar ve organizasyonların yapısı ve işleyişi aracılığıyla çalışma ortamlarında insan davranışlarını, ilişkilerini anlamaya ve öngörmeye çalışır.

20 İş doyumu ve etkilerini belirleme (Job satisfaction) Doğru işgöreni seçme İş-işgören uyumu İş doyumunu arttırma İş doyumunun artması verimlilik (productivity) artışı değildir. İşgören, terfi politikalarını bilirse ve performansının nasıl değerlendirileceğini bilirse artar. İş zenginleştirme, iş rotasyonu Esnek çalışma saatleri Örgüte bağlılık

21 Performans değerlendirme Atıflar İçsel/dışsal Bir işin ne kadar iyi yapıldığına karar verme En iyi satışı yapan?! Baştaki kararların sonraki değerlendirmeler üzerindeki etkileri Periyodik değerlendirmeler Performans değerlendirmeye tepkiler Herkes kendini daha yüksek değerlendirir. Farklılıklar çatışma

22 Verimliliği arttırma Birçok yolu var. Anahtar sözcük: uygun Kazançtan doyum: ama Para ile saadet olmaz! 4 faktör önemli 1. Mutlak değer Bireyin elde ettiği gelirin ekonomik yararları ve yaşam standartlarının karşılamasından memnuniyeti 2. Denklik Gelirin kendi zihnindeki miktarla uyumu 3. İçsel doyum Göreli olarak az kazansa da memnun olması 4. Sosyal karşılaştırma Diğerleriyle karşılaştırdığındaki memnuniyeti

23 Verimliliği arttırma Güdüleyici olarak enformasyon Çalışan, mesleğinde en iyi nasıl ilerleyebileceğini bildiğinde performans daha yükselir. (Oyunun kuralı!)

24 Başarılar...