SÜT İNEKLERİNDE GEÇİŞ DÖNEMİ YAĞLI KARACİĞER SENDROMU VE KETOZİS

Transkript

1 SÜT İNEKLERİNDE GEÇİŞ DÖNEMİ YAĞLI KARACİĞER SENDROMU VE KETOZİS PROF. DR. NURETTİN GÜLŞEN S.Ü. VETERİNER FAKÜLTESİ HAYVAN BESLEME VE BESLENME HASTALIKLARI ANABİLİM DALI

2 SÜT İNEKLERİNDE GEÇİŞ DÖNEMİ Kuru döneminin son 3 haftası ve laktasyonun ilk 4 haftasını içeren dönem

3 ABD de yapılan bir araştırmada laktasyonun ilk 60 gününde sürünün yaklaşık %25 inin ayıklandığı belirlenmiştir

4 Laktasyon Başlangıcında Gözlenen Metabolik Değişiklikler Fizyolojik fonksiyon Metabolik Değişim Kapsadığı Doku Süt sentezi Sentez kapasitesi Meme Kan akışı Besin maddesi tüketimi ve kullanımı Lipit metabolizması Lipolizis Yağ doku Lipogenezis Lipitlerin enerji için kullanımı Diğer vücut dokuları Glikoz metabolizması Glikoneogenesis Karaciğer Glikoz kullanımı Diğer vücut dokuları Protein metabolizması Protein mobilizasyonu Kas ve diğer dokular Mineral metabolizması Emilim Mobilizasyon Tüketim Yem tüketimi Merkezi sinir sistemi Sindirim Sindirim sistemi organlarının hipertrofisi Sindirim sistemi (karaciğer dahil) Besin maddelerinin emilim kapasitesi

5 Geçiş Döneminde Temel Besin Maddeleri Glikoz Kuru dönemin son 3 haftasında günlük ihtiyaç g Laktasyonla birlikte 2500 g

6 Glikoneogenesis neden önemlidir? Karaciğerde Glikoneogenesis Yoluyla Glikoz Üretiminde Kullanılan Maddeler ve Maksimum Kullanım Oranları, %. Propiyonik asit Amino asitler Laktik asit 15 Gliserol Düşük miktarda

7 Yağ Asitleri Enerji kaynağı Süt yağının oluşumunda

8 Geçiş Döneminde Bakım ve Besleme Kuru Dönem Uzunluğunun Belirlenmesi Kuru Madde Tüketiminin Artırılması Hiyerarşi ve Gruplandırma Rumen Mukozasının adaptasyonu Rasyonun Protein Düzeyi ve Kalitesi Yağ Asitleri Kaynaklarının Artırılması İmmun Sistemin Aktifleştirilmesi

9 Performans Düzenleyiciler Mineral Tuzlar İyonofor Antibiyotikler Probiyotikler

10 Geçiş Dönemi ve İşletme Karlılığı Metabolik hastalıkların görülme sıklığı artış göstermekte süt humması, yağlı karaciğer sendromu, ketozis ve abomasum deplasmanı subklinik bozukluklar Laktasyonun 21. gününden sonraki dönemde verim ve üreme performansının düşmesi

11 Metabolik hastalıklarının işletme karlılığı üzerine etkileri 64 hayvanın 34 ünde bu hastalıkların en azından birinin tespit edildiği 305 günlük süt verimi Hastalık görülmeyen hayvanlarda 9434 kg, Hastalık geçirenlerde 8961 kg olarak tespit edilirken Ketozis ve abomasum deplasmanı belirlenen süt ineklerinde ise süt verimi 8581 kg

12 Metabolik Hastalıklar Arasındaki İnteraksiyonlar Normal bir süt ineğine göre süt humması geçiren bir süt ineğinde retensiyo sekundinarum görülme riski 4 kat ketozis görülme riski ise 24 kat daha fazla

13 YAĞLI KARACİĞER SENDROMU HEPADİK LİPİDOZİS Doğum sonrası karaciğerde yağ infiltrasyonu ile karakterize metabolik bir bozukluk Yetersiz enerji tüketimi Yağ asitlerinin aşırı miktarda mobilizasyonu Karaciğer hücrelerinde yağ birikimi

14 Yağlı karaciğer sendromu = 4 sebep

15 Hayvanın Aşırı Yağlandırılması Vücut kondüsyon skoru 4.5 veya daha yukarı olan süt ineklerinin Doğum sonrası yem tüketimi daha düşük Daha fazla vücut dokusunun mobilizasyonu

16 Kondüsyon skoru 1

17 Kondüsyon skoru 2

18 Kondüsyon skoru 3

19 Kondüsyon skoru 4

20 Kondüsyon skoru 5

21 Kondüsyon skoru 4-5

22

23

24

25

26

27

28 Erken Laktasyon Dönemi ve Spontan Vakalar Süt ineklerinin 2/3 sinde değişik derecelerde karaciğer yağlanması 9 sürünün 8 indeki hayvanların karaciğerinde önemli düzeyde trigliserit birikimi

29 Kısıtlı Yem Tüketimi veya Açlığın Etkisi Laktasyonun herhangi bir safhasında hayvanın yem tüketiminin az olması Hayvanın aç kalması

30 Hastalıklar ve Metabolizma Bozuklukları Abomasum deplasmanı Travma

31 Plazma EYA (esterleşmemiş yağ asitleri) konsantrasyonu doğum öncesi 17- doğum sonrası 2 gün aralığında yaklaşık 2 kat yükselmekte Artış doğum döneminde de gerçekleşerek en üst seviyeye çıkmakta Yem tüketimi 8.3±4.5 kg (%20-30 azalma)

32

33 YAĞLI KARACİĞER SENDROMU Karaciğerden VLDL formunda trigliserit çıkışının yetersiz olması

34 Semptomlar Anoreksi Depresyon Halsizlik Ketonuri Yüksek ateş Süt veriminin düşmesi

35 YAĞLI KARACİĞER SENDROMU NASIL BELİRLENİR Yağlı karaciğer gelişimini belirlemede en iyi metot kandaki EYA konsantrasyonu belirlemek (laktasyonun 2-14 günleri arasında meq/l) Karaciğerden biyopsi örneklerinin alınması

36 EYA Konsantrasyonu İçin Numune Alma Zamanı EYA konsantrasyonu Yemleme Sonrası 4-5. Saatlerde En Düşük Yemleme Öncesi ise En Yüksek Seviyededir

37 Karaciğer yağlanması sendromunun mikroskobik veya kimyasal teşhis metotları ile sınıflandırılması Derecelendirme Mikroskobik yağ hacmi (%) Trigliserit oranı (Yaş ağırlıktaki %) Hafif 0-20 <5 Orta Şiddetli >40 >10

38 Yağlı Karaciğer-Üreme Performansı İlişkileri İlk östrusun görülme süresi uzamakta Gebelik başına düşen tohumlama oranı artmakta Progesteron metabolizması değişmemekte fakat ilk östrus siklusu daha kısa olmakta LH hormonunun sekresyonu azalmakta Karaciğerin amonyağı detoksifiye etme kabiliyeti azalmakta artan amonyak üreme performansını düşürmekte

39 Yağlı karaciğerli hayvanların % 38 inde ketozis %62 sinde retensiyo sekundinarum

40 Kan EYA düzeyi ve Geçiş dönemi Hastalıklarının İnsidensi

41 Korunma ve Tedavi Kuru dönem öncesi ve kuru dönemde vücut kondüsyon skoru ve rasyonla ilgili düzenlemelere dikkat edilmesi Niyasin (antilipolitik özellik, 12 g/gün) 14 araştırmanın 1 inde plazma EYA konsantrasyonunun düştüğü, 2 sinde arttığı, 11 inde ise değişmediği Rasyona yağ ilavesi (doğum öncesi son 2-3 haftada dereceli bir şekilde )

42 Korunma ve Tedavi Propilen glikol (doğum öncesi 10. günden itibaren oral olarak günde 1 litre düzeyinde) Karaciğer trigliserit konsantrasyonunda %43 oranında düşme

43 Korunma ve Tedavi Lipotropik faktörler (betain, inositol, folik asit, vitamin B12 ve sorbitol) Metil grubu vericisi (kolin, metiyonin) Lizin ve metiyonin karışımının intravenöz uygulaması 2 ve 4. haftalarda günlük 20 g L-Methionin ve 30 g L-Lizin

44 Korunma ve Tedavi Doğum öncesi ve sonrası dönemde rasyonda rumende yıkımlanan ve yıkımlanmayan protein oranları ve bunların kaynakları (hayvansal protein kaynakları ve soya küspesi )

45 KETOZİS- ACETONEMİA Yüksek verimli süt ineklerinde doğumdan sonraki 10 gün ile 6 hafta arasında Asetoasetik asit, -hidroksibütirik asit ve aseton Hayvanların yaklaşık %4-5 inde gözlenmekte ABD de yıllık $ zarar Süt veriminde günlük kg, toplam olarak ise kg kayıp

46 Subklinik ketozis Hastalığın klinik belirtileri gözlenmemektedir %90 nı doğumdan sonraki iki ay içinde teşhis edilmektedir Süt ineklerinin %10 30 unda doğumdan sonraki ilk haftada subklinik ketozis Laktasyonun ilk 9 haftasında subklinik ketozis insidensinin %43-59

47 Primer ketozis Sekonder ketozis Alimenter ketozis: Ketojenik ön maddeleri yüksek oranda ihtiva eden fermente yemler (butirik asit içeriği yüksek silaj, g butirik asit tüketimi subklinik ketozise, 200 gramndan fazlası klinik ketozise sebep olur) Spontan ketozis Kobalt yetersizliği bulunan meralar (Vit B12)

48 Ketozis Siklusu

49 Mekanizma Gliserin glikoz sentezine girer. Yağ asitleri ß-oksidasyon asetil-koenzim A + okzalasetik asit = sitrik asit TCA siklusu H2O CO2 ve Propiyonik asit okzalasetik asit yetersizliğinde; asetil-koenzima+asetil-koenzima=asetoasetil-koenzima karaciğer asetoasetik asit + koenzim A hidroksibütirik asit dekarboksilasyon aseton

50 Subklinik ketozis Süt verimi 1 4 litre daha düşük İlk östrus görülme süresi uzamakta Gebelik başına düşen tohumlama sayısı artmakta Kistik ovaryum Klinik ketozis Abomasum deplasmanı Subklinik ve klinik mastitis

51 Yem tüketiminde düşüş Süt veriminde azalma Sütün kalitesinde bozulma Rumen hareketlerinin durması İnatçı kabızlık Deri elastikiyetinde azalma Çekik karın, belde kamburluk Sinirsel semptomlar Semptomlar

52 Klinik ketozis bulunan hayvanlarda kan hidroksibütirik asit seviyesi mg/dl Subklinik ketozis 14.4 mg/dl den fazla

53 Subklinik ketozis-teşhis Numuneleri beslemeden 4-5 saat sonra BHBA konsantrasyonunun pikinde olduğu zamanda almak gerekmektedir Günde 1 kez sağım sonrası hayvanlar yemliğe alınarak yarım saat takip Yem tüketimi az olanlar, yem tüketmeye karşı isteksiz olanlar ve düşük süt verimli olanlarda keton cisimcikleri taraması

54 Ketozis- Korunma ve Tedavi Kan glikoz seviyesinin mümkün olduğunca hızlı bir şekilde normal hale getirilmesi. Rasyon kaynaklı glikojenik ön maddelerin özelliklede propiyonik asitin değerlendirilmesinin artırılması

55 Ketozis- Korunma ve Tedavi Konsantre glikoz solusyonu Propilen glikol gibi glikojenik maddelerin oral kullanımıyla desteklenmelidir (3-4 gün süreyle günde iki sefer, 150 ml) Propilen glikol e kobalt ilave edilebilir. Kobalt yönünden eksik alanlarda otlayan hayvanlara günde 100 mg Co uygulaması Glikokortikoidler

56 Ketozis- Korunma ve Tedavi Yasak olmakla birlikte monensinin rasyonda kullanımı ile subklinik ketozis insidensinde %50 azalma Doğuma iki hafta kala az miktarlarda (1-2 kg/gün) konsantre yemle beslemeye geçilmeli erken laktasyon döneminde rasyon değişiklikleri dereceli olarak yapılmalıdır

57 Ketozis- Korunma ve Tedavi Hayvanlar arasında sosyal hiyerarşiye dikkat edilmelidir Butirik asit gibi ketojenik maddeleri yüksek oranda bulunduran silajlar hayvanlara yedirilmemelidir (En fazla 50 g)

58 GEBELİK TOKSEMİSİ (İKİZ KUZU HASTALIĞI) Temel etken fötusun glikoz ihtiyacı, adrenal değişikliklerde ketozis oluşumunda yardımcı faktörlerdir Genellikle gebeliğin son 6 haftası ile laktasyonun ilk 4 haftasında gözlenir, daha çok ilk gebelikte oluşur

59

60 Uterus hacminin artması hayvanın artan enerji ihtiyacını karşılayacak yeterli yem tüketimini sağlayamamasına sebep olmaktadır. Kalitesiz kaba yemler, yedirilen yem miktarının yetersiz olması, ani yem değişiklikleri, yemleme idaresinin kötü olması ve açlığa yol açan stres faktörlerinin hepsi gebelik toksemisinin görülmesine yol açmaktadır.