İçindekiler. 5 BİRİNCİ KISIM Araştırmanın Kavram sal ve Metodolojik Çerçevesi. 13 Çocuğun İyi Olma Hali

Transkript

1 İçindekiler x Önsöz ı Giriş 5 BİRİNCİ KISIM Araştırmanın Kavram sal ve Metodolojik Çerçevesi 7 BİR İN C İ B Ö L Ü M Araştırmanın Kavramsal Çerçevesi 7 Çocukluğa Dair Kavramsal Çerçeve ıo Çocukların Mekânsallığı ı ı Yapabilirlik Yaklaşımı 1 1 Biyoekolojik Model 13 Çocuğun İyi Olma Hali 17 İK İN Cİ B Ö L Ü M Araştırmanın M etodolojik Çerçevesi 18 Nicel Araştırma 18 Nicel Araştırma Metodu ve Örneklem Özellikleri 18 Nicel Araştırma Çalışma Araçları 18 Anket Formları 18 Ebeveyn Anketi 19 Çocuk Anketi 19 Uygulama Süreci 19 Örneklemin Demografik Özellikleri 19 Analiz Kurgusu 20 Nitel Araştırma 20 Nitel Araştırma Yapılandırma Süreci 2 2 Mahalle Seçimi ve Gözlemleri 24 Nitel Araştırma Katılımcı Örneklemi 2 4 Nitel Çalışma Uygulamaları 25 Derinlemesine Görüşmeler Yas Grubu: Çocukların Mutluluk/Mutsuzluk Alg,lan Üzerine Yansıtmal, B.r Çalışma Yaş Grubu: Günlük Yaşam Deneyimleri İçinde İyi Olma Hali Üzerine Demlemesine Görüşmeler 27 Odak Grup Çalışmaları 27 Fotoğraf Çalışması 29 Nitel Araştırmanın Analiz Kurgusu 29 Derinlemesine Görüşmeler 29 Odak Grup Görüşmeleri 29 Fotoğraf Çalışması 3 1 İKİNCİ KISIM İyi Olma Hali Alanları Çerçevesinde Araştırma Bulguları 35 B İRİN Cİ B Ö L Ü M M addi D urum 38 Niceliksel Araştırma Verilerinde Maddi Durum 3 8 M addi Yoksunluk 38 Sahip Olunan İmkânlar 39 Düzenli Harçlık Alma 39 M addi Durum un Algısı 39 Ebeveynin Aile İhtiyaç/Gelir Oranı Algısı 40 Ebeveynin En Temel Gereksinimleri Karşılayamama gısı 40 Çocuğun Maddi Zorluk Algısı 4 1 Güvence 41 Düzenli İş 41 Sosyal Güvenlik 42 Sağlık Güvencesi 43 Niteliksel Araştırma Verilerinde Maddi Durum 43 Eğitim örneği Üzerinden Y apabilirlik le r, Düşünmek 44 Yoksunluk

2 10 3 BEŞİNCİ B Ö L Ü M Ev ve Çevre Koşullan 105 Niceliksel ve Niteliksel Araştırma Verilerinde Ev ve Çevre Koşullan 10 5 Evin Olum suz Koşullan 10 5 Mahalle Güvenlik Algısı 10 7 O kul Güven Algısı 10 7 Mahalle Kaynaklan Yaş Grubu Gözünden Ev ve Çevre 109 Çocukların Mahalle Algısı: Fotoğraf Çalışması 114 Sonuç 115 Ekler 117 A LT IN C I B Ö L Ü M Risk ve Güvenlik 119 Niceliksel ve Niteliksel Araştırma Verilerinde Risk ve Güvenlik 119 Çocuk Ö lüm ü 120 Kazalar 120 Ciddi Kaza ya da Yaralanmalar 12 1 Evde ve Okulda Kaza 122 Çalışırken Kaza 12 2 Çocuk İşçiliği 124 Ev İçi Bakım Yükü 12 7 Çalışmanın Olumsuz Etkileri 127 Çalışmanın Olumsuz Etkilerine İlişkin Nitel Veriler 12 9 Kötü Muameleye M aruz Kalma 13 1 Ebeveynler, Öğretmenler ve Çocuklara Yönelik Şiddet 132 Sigara, Alkol ve Madde Kullanımı Yaş Grubu Gözünden Risk ve Güvenlik 134 Sonuç 135 Ekler 139 Y E D İN C İ B Ö L Ü M İlişkiler Niceliksel ve Niteliksel Araştırma Verilerinde İlişkiler 140 Aile ile İlişkiler 140 Denetim 142 Aile ile Temas 142 Aile İlişkilerinde Yakınlık 145 Ailede Nasıl Hissettikleri 145 Aile Yapısı 146 Akranlarla İlişkiler 146 Sır Paylaşma 146 Arkadaş Sahibi Olma 146 Arkadaşlarla Sohbet 146 Arkadaşlarla Nasıl Hissettikleri 14 8 Okuldaki İlişkiler 148 Okulda Olumlu İlişkiler 149 Okulda Olumsuz İlişkiler 15 1 Okulda Hissettikleri Yaş Grubu Gözünden İlişkiler 154 Sonuç 155 Ekler 16 1 SEK İZİN Cİ B Ö L Ü M Öznel İyi O lm a H ali 164 Niceliksel ve Niteliksel Araştırma Verilerinde Öznel İyi Olma Hali 16 4 Kişisel İyi Olma Hali 164 Kendiyle İlgili Hisleri 165 Gelecek Endişesi 166 Yoksunluk Algısı Yaş Grubu Gözünden Öznel İyi Olma Hali 168 Sonuç 169 Ekler

3 Yaş Grubu Gözünden Maddi Durum 46 Sonuç 47 Ekler 53 İKİNCİ B Ö LÜ M Sağlık 55 Niceliksel Araştırma Verilerinde Sağlık 55 Sağlık Durumu 56 Sağlık Durumu ile Öznel Algının İlişkisi 56 Sağlık Alışkanlıkları 56 Yeterli Besin 57 Temizlik Alışkanlıkları 57 Erken Dönem Sağlık Riski 58 Hamilelikte Düzenli Kontrollere Gitmek ve Hastanede Doğum 58 Emzirme 58 Aşılanma 59 Erken Dönem Sağlık Riski ve Öznel Algının İlişkisi 59 Çocuk Ölümleri 60 Niteliksel Araştırma Verilerinde Sağlık Yaş Grubu Gözünden Sağlık 61 Sonuç 63 Ekler 67 Ü Ç Ü N C Ü B Ö L Ü M Eğitim 70 Niceliksel A raştırm a Bulguları 70 Eğitime Katılım 70 Kayıt 71 Okulu Terk 72 Okulu Terk Nedenleri 73 Eğitimin Niteliği 74 Eğitimin Başarısı 74 Sınıfta Kalma 74 Kendini Başarılı Hissetme 7 5 Eğitime Aile Desteği 75 Niteliksel Araştırma Verilerinde Eğitim 76 Eğitim Algısı 7 7 Eğitime Katılım: Okula Devam ve Okulu Terk Durum u 78 Eğitimin Niteliği 78 Okulun Fiziksel Koşulları 79 Öğretmenlerin Tutumları 80 Sosyal Etkinlikler 81 Okulda Katılım 82 Eğitimin Başarısı 82 Sınıf Tekrarı ve Başarı Algısı 83 Eğitime Aile Desteği 84 Okulda Risk ve Güvenlik 84 Okulda Meydana Gelen Kazalar 84 Sigara ve Uyuşturucu Kullanımı 84 Fiziksel - Sözel Şiddet Yaş Grubu Gözünden Eğitim 87 Sonuç 90 Ekler 93 D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M Katılım 95 Niceliksel Araştırma Verilerinde Katılım 96 Niteliksel Araştırma Verilerinde Katılım 96 A ilede Katılım 96 Okulda Katılım 98 Sosyal Yaşama Katılım Yaş Grubu Gözünden Katılım ıoo Sonuç 102 Ekler

4 Y a z a r l a r BAŞAK EKİM-AKKAN Başak Ekim Akkan, Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü nde lisans öğrenimini tamamladıktan sonra, Marmara Üniversitesi Avrupa Birliği Enstitüsü nde Avrupa Birliği ve London School of Economics te Avrupa Sosyal Politikası alanında yüksek lisans derecelerini almıştır. Halen, ütrecht Ünversitesi nde doktora çalışmasını sürdürmekte ve Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika Forumu projelerinde araştırmacı olarak görev yapmaktadır. Çalışma alanları kadın çalışmaları, bakım politikaları, çocuk yoksulluğu, dezavantajlı gruplara yönelik sosyal politikalar ve Avrupa sosyal politikası olarak sıralanabilir. ABDULLAH KARATAY 1986 yılında H. Ü. Sosyal Hizmetler Yüksekokulu nu bitirdi yılında başladığı memuriyet yaşamında çeşitli sosyal hizmet kuruluşlarında sosyal hizmet uzmanı ve yönetici olarak görev aldı. Halen sokakta çalışan çocuklar alanında çalışan SHÇEK İstanbul Beyoğlu 75. Yıl Çocuk ve Gençlik Merkezi nde kuruluş müdürü olarak çalışmaktadır. Kamu görevi yanında akademik çalışmalarına da devam etti. Bu çerçevede ODTÜ Sosyoloji Bölümü nde tamamladığı yüksek lisans teziyle master derecesi aldı. Marmara Üniversitesi, Siyaset ve Sosyal Bilimler Anabilim Dalı nda 2007 yılında tamamladığı Cumhuriyet Dönemi Korunmaya Muhtaç Çocuklara İlişkin Politikanın Oluşumu isimli teziyle doktorasını aldı. A. ZEYNEP KILIÇ Lisans ve lisansüstü eğitiminin ardından doktora eğitimini de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakiiltesi nde tamamlayan Kılıç, 2006 yılında Siyaset Bilimi Doktoru unvanı almıştır yılından beri İstanbul Bilgi Üniversitesi Çocuk Çalışmaları Birimi nde eğitimci ve araştırmacı olarak çalışmaktadır. Ayrıca Bilgi Üniversitesi nde yarı zamanlı öğretim görevlisi olarak lisans dersleri vermektedir. Siyaset sosyolojisi, toplumsal cinsiyet çalışmaları, çocukluk sosyolojisi ve çocuk hakları eğitimi alanlarında çalışmalar yapan Kılıç, sivil toplum alanında da ilgili örgütlerin çalışmalarında uzman ve gönüllü olarak yer almaktadır. SERRA MÜDERRİSOĞLU Doç. Dr. Serra Miiderrisoğlu, Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü öğretim üyesidir. Michigan Üniversitesi Psikoloji Bölümü nde lisans öğrenimini tamamladıktan sonra Klinik Psikoloji doktora derecesini Boston Üniversitesi nden almıştır. Araştırma konuları arasında çocuk koruma mekanizmaları ve önleme çalışmaları, çocuk yoksulluğu ve çocuk gelişimine etkisi, psikolojik süreçlerin anlatım üzerindeki etkileri ve psikolojide etik bulunmaktadır. Çocuk yoksulluğu üzerinde çalışmaya sokakta çalışan çocuklarla üniversite öğrencisi olan gönüllüleri bir araya getirdiği Gönüllü Abla/Abi programı ile başlamıştır. BURCU OY 1980 doğumlu olan Burcu Oy, 2004 yılında Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Böliim ü nden mezun olmuştur ve halen aynı üniversitede Klinik Psikoloji yüksek lisans öğrencisi olarak öğrenimini sürdürmektedir yılından bu yana çocuk ve gençlerle çalışan çeşitli sivil toplum kuruluşlarında gönüllü olarak çalışmalar yapmış olan Oy, yılları arasında Sosyal Kültürel Yaşamı Geliştirme Derneği nde proje koordinatörü olarak görev yapmıştır yılında İstanbul Bilgi Üniversitesi Gençlik Çalışmaları Birimi nde çalışmaya başlamış, aynı zamanda Toplum Gönüllüleri Vakfı ve İstanbul Bilgi Üniversitesi Çocuk Çalışmaları Birimi bünyesinde gerçekleştirilen insan hakları eğitimlerinin izleme değerlendirme çalışmalarında yer almaktadır. ŞAYLAN URAN yılları arasında İstanbul Bilgi Üniversitesi İletişim Fakültesi nde öğretim görevlisi olarak çalışan ve vaka analizleri dersi veren Uran, aynı zamanda Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi nin yürüttüğü eğitim ve sertifika programlarında iletişim becerileri dersi vermiştir yılları arasında İstanbul Bilgi Üniversitesi Gençlik Çalışmaları ve Çocuk Çalışmaları Birimi nde çalışmıştır. Bu alanda yürütülen çeşitli projelerde yer almıştır. PINAR UYAN-SEMERCİ Yard. Doç. Dr. Uyan Semerci, İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesi ve Siyaset Bilimi program koordinatörüdür yılından beri Göç Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi müdürlüğü görevini de yürütmektedir. Akademik çalışma alanları siyaset felsefesi, sosyal politika ve sosyal bilimlerde metodoloji olan Uyan Semerci; evrensellik, adalet, insani gelişim, yapabilirlik yaklaşımı, yoksulluk (özellikle çocuk ve kadın), göç ve kimlik oluşumları konularında çalışmakta ve bu konularda çeşitli yayınları bulunmaktadır.

5 17 1 D O K U Z U N C U B Ö L Ü M Sonuç 17 1 Maddi Durum 173 Sağlık 173 Eğitim 173 Katılım 174 Ev ve Çevre Koşulları 174 Risk ve Güvenlik 175 İlişkiler 175 Öznel İyi Olma Hali 177 SONUÇ Çocuğun İyi Olma Halini Desteklemeye Yönelik Sosyal Politikalar 185 Ekler 187 Ek I: Çocuk Anketi 201 Ek II: Ebeveyn Anketi 215 Ek III: Mahalle Gözlem Kriterleri 216 Ek IV: Görüşmeler için izin Metni Örneği 217 Ek V: 8-11 Yaş Grubu ile Yapılan Derinlemesine Görüşmeler Soru Formu 221 Ek VI: Yaş Grubu ile Yapılan Derinlemesine Görüşmeler Konu Başlıkları 227 Ek VII: Çocuklarla Yapılan Odak Grup Görüşmeleri Konu Başlıkları 225 Ek VIII: Öğretmenlerle Yapılan Odak Grup Görüşmesi Konu Başlıkları 226 Ek IX: Annelerle Yapılan Odak Grup Görüşmeleri Konu Başlıkları 227 Ek X: 8-11 Yaş Grubu ile Yapılan Derinlemesine Görüşmelerde Kullanılan Resimler 247 Ek XI: iyi Olma Hali Gösterge Endeksi -Karşılaştırma için Örnek ilçe Tabloları 255 Kaynakça 261 Dizin