Ekonomik Rapor ULUSLARARASI MAL PİYASALARI 67. genel kurul Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği /

Transkript

1 Ekonomik Rapor ULUSLARARASI MAL PİYASALARI 67. genel kurul 49

2 50

3 2. ULUSLARARASI MAL PİYASALARI 2008 yılında ABD de ipotekli konut kredisi piyasasında ortaya çıkan ve hızla tüm dünya ekonomilerinde etkisini gösteren küresel ekonomik kriz sonrasında yaşanan olumsuz koşullar nedeniyle tedbir amaçlı uygulanan iktisadi ve mali politikalar sayesinde 2010 yılı, ekonomide toparlanmaların yaşandığı bir yıl olmuştur yılı son çeyreğinde başta Yunanistan olmak üzere tüm Euro Bölgesi ni etkileyen borç krizi, 2011 yılında etkisini ciddi boyutlarda göstermeye başlamıştır. Gelişmiş ülkelerin büyük bölümü bu borç krizinin getirmiş olduğu sorunlar ile boğuşurken, gelişmekte ve kalkınmakta olan ülkeler ise belirsiz risk ortamında ılımlı bir büyüme göstermiştir. Gelişmekte ve kalkınmakta olan ekonomilerde hammadde fiyatlarındaki hızlı yükselişler, sermaye akışkanlığının yüksek oluşu gibi faktörler göze çarpan başlıca riskler olarak dikkati çekmektedir yılında küresel piyasalarda yaşanan toparlanma eğilimi ile beraber yılın son çeyreğinde emtia piyasasında fiyat artışları görülmüştür. Olumsuz hava koşullarının etkisiyle beraber ilgili dönemde tarım sektöründe yaşanan sıkıntılar, arz yönlü etki yaparak ürün fiyatlarının yukarı yönlü ivme kazanmasına sebep olmuştur. Ayrıca petrol fiyatları, benzer sebeplerden ötürü talep yönlü etkilenerek artış göstermiş, uluslararası piyasalarda Aralık ayı itibariyle brent petrolün spot fiyatı varil başına 94,7$ olmuştur yılına girildiğinde uluslararası piyasalarda mal fiyatlarındaki artışların devam ettiği görülmektedir. Bu dönemde Orta Doğu bölgesinde yaşanan siyasi karışıklıklar petrol fiyatları üzerinde yoğun bir şekilde baskı oluşturmuş, IMF 2011 yılı için varil başına ortalama 79 $ olan petrol fiyat tahminini Ocak ayında 90 $ a yükseltmiştir. Endüstriyel metal fiyatları da dönem itibariyle yükselişini sürdürmüştür. Mart ayında Japonya daki deprem ve tsunaminin getirdiği olumsuzluklarla petrole olan talebin azalması öngörüsüyle fiyatlar küçük oranda düşüş göstermiştir. Ancak, özellikle Libya da yaşanan kargaşaların ve çatışmaların devam etmesi, petrol fiyatlarının yüksek seyrinin devam etmesine neden olmuştur. Mart sonu itibariyle brent petrol fiyatının varil başına 117 $ seviyesine kadar çıktığı görülmüştür. Yine bu dönemde, altın fiyatlarında dalgalanma söz konusu olmuş, Mart sonu itibariyle $/ons düzeyinde gerçekleşmiştir Şubat 2011 tarihlerinde Paris te düzenlenen G-20 toplantısının ana gündem maddelerini, son yıllarda yükselişe geçen gıda ve emtia fiyatlarına bağlı olarak karşılaşılan ekonomik sorunlar oluşturmuştur. Paris zirvesi sonunda açıklanan raporda, yükselen gıda ve hammadde fiyatları ile yüksek miktarlardaki sermaye akışının, gelişmekte olan birçok ülkede enflasyon riskini tetikleyeceği belirtilmiştir. İkinci çeyrek dönem itibariyle emtia fiyatlarında özellikle tarım ve enerjide olmak üzere azalışlar söz konusu olmuştur. Bunun yanı sıra, Euro Bölgesi nde yaşanan borç krizinin derinleşmesi, Arap Baharı ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika daki sorunların devam edişi, metal fiyatlarında tarihi artışlara sebep olmuştur. Mayıs ayında Euro/Dolar paritesi son 1,5 yılın en yüksek seviyesine ulaşmış, bazı değerli madenlerin fiyatlarında rekor seviyeler görülmüştür. Paladyum, platin ve gümüş son yılların en yüksek fiyat seviyelerine ulaşmıştır. Euro Bölgesi ndeki borç krizinden aşırı etkilenen yatırımcıların, altına yoğun talep göstermesiyle küresel boyutta altın pazarlarında yüksek fiyat artışları görülmüştür. 51

4 2011 yılında ortalama olarak ons başına $ lık fiyat seviyesinde olan altın, yıl içerisinde $ ı görmüştür. Dünyanın en büyük ekonomilerinden Çin e ilişkin ekonomik kaygılar yıl içerisinde ciddi boyutlara ulaşmış, nitekim ülkede üretimde yavaşlama eğilimi görülmüştür. Emtia fiyatları, 2011 yılının üçüncü çeyrek dönemi itibariyle ülke yönetimi tarafından uygulanan sıkı para politikasının etkisiyle, bir yıl içerisindeki en düşük seviyelerine ulaşmıştır. Diğer taraftan bu dönemde endüstriyel metal ürünleri ve enerji fiyatlarında azalışlar görülmüştür. Üçüncü çeyrek dönem itibariyle tarım fiyatları dalgalı bir seyir izlese de değişim genel olarak düşüş yönünde olmuştur. Bu dönemde fiyatların düşmesinde; arz yönlü durumların etkili olması, özellikle yaz dönemi boyunca devam eden kuraklık riskinin sona ermesi ve ekim sahalarının artış göstermesi öne çıkan gelişmelerdir. Yıl içerisindeki ikinci G-20 toplantısı 3-4 Kasım 2011 tarihlerinde Fransa da Cannes da gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıda da benzer konular masaya yatırılmış, dünya ekonomisindeki küresel dengesizliklerin devam ettiği ve emtia fiyatlarında yaşanan dalgalanmanın büyümenin önünde risk oluşturduğuna vurgu yapılmış, Euro Bölgesi nin yaşamış olduğu sıkıntılar değerlendirilip mali sektörün yeniden düzenlenerek piyasa bütünlüğünün güçlendirilmesi kararı alınmıştır. Emtia fiyatlarındaki dalgalanmaların önlenerek tarım sektörüne yönelik teşvik politikalarının uygulanması gerektiği tartışılmıştır. Enerji sektöründeki işleyiş ve sürecin iyileştirilmesi amacıyla petrol, kömür ve gaz üreticileri ve tüketicilerinin yılda bir defa toplanarak gelecek beklentileri için görüş alışverişinde bulunmalarının olumlu olacağı belirtilmiştir. Yılın son çeyrek dönemi itibariyle Çin ekonomisindeki yavaşlama ve Euro Bölgesi nde yaşanan borç krizinin etkisiyle endüstriyel metal ürünleri fiyatlarının seyrinde çok fazla bir değişim gözlenmemiş, değerli metallerin fiyatlarında ise nispeten dalgalanmalar görülmüştür. Bunun yanı sıra dönem itibariyle İran ın Hürmüz Boğazı nı petrol ticaretine kapatma tehdidi ve Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ülkelerinin üretim miktarlarını arttırmamaları gibi faktörler neticesinde petrol fiyatları yükselişe geçmiştir yılında petrol üretiminin artması ancak, petrol talebinin yavaşlaması sonucunda yılın ikinci yarısında fiyatların azalması beklenmektedir. Ayrıca ABD li ünlü yatırım bankası Morgan Stanley in tahminleri doğrultusunda doğal gaz, alüminyum, nikel, bakır, çinko gibi metallerin ortalama fiyatlarında gerileme olması, buna karşın altın, gümüş, platin fiyatlarının yükselmesi öngörülmektedir. Pamuk fiyatlarının 2011 yılında yüksek miktarlarda artış göstermesi durumuna rağmen, önümüzdeki iki yıl süresince azalan talep doğrultusunda fiyatların aşağı yönlü ivme kazanacağı görüşü hâkimdir. Şeker ihracatında önemli ülkelerden olan Brezilya da şeker üretiminde olumlu bir havanın hâkim olmasıyla fiyatların düşmesi tahmin edilmektedir. Ayrıca, dünya kahve üretiminin önemli ihracatçıları konumunda bulunan Brezilya, Kolombiya ve Vietnam da üretimdeki gerileme nedeniyle önümüzdeki dönem itibariyle fiyatlarda yükselişin olabileceği tahmin edilmektedir. IMF nin Dünya Ekonomik Görünümü raporunda yayımlanan uluslararası emtia fiyatları incelendiğinde, 2011 yılında bir önceki yıla göre fiyatı en çok artan ürün %56,9 oranındaki artışla mısır olurken bunu, %49,4 oranı ile pamuk ve %47,4 oranı ile yün izlemiştir yılında metal ürünlerinin fiyatları değerlendirildiğinde, bir önceki yıla göre 52

5 bakır %17,0 oranında, alüminyum %10,5 oranında, nikel %5,0 oranında ve çinko %1,6 oranında fiyat artışı göstermiştir. Petrolün spot fiyatı bir önceki yıla göre %31,6 oranında artış göstererek varil başına 79,0 ABD $ ından 104,0 ABD $ ına yükselmiştir. Doğal gaz fiyatlarında 2010 yılında yaşanan %7,1 oranındaki düşüşün ardından, 2011 yılında %28,9 oranında artış görülmüştür yılında fiyatı en fazla düşüş gösteren ürün ise %13,3 oranıyla portakal olmuştur (Bkz, Tablo 21). Tablo 21. Uluslararası Piyasalarda Seçilmiş Ürünlerin Fiyatları Seçilmiş Ürünler (1) Ölçü Ürün Fiyatları Değişim Oranı (4) Birimi (2) Buğday $/MT 223,4 223,7 316,2-31,5 0,1 41,4 Mısır $/MT 165,5 186,0 291,8-25,8 12,4 56,9 Pirinç $/MT 589,4 520,6 551,7-15,8-11,7 6,0 Soya fasülyesi $/MT 378,5 384,9 484,2-16,5 1,7 25,8 Yerfıstığı $/MT 994, , ,0-36,6 24,6 38,5 Ayçiçek yağı $/MT 1.041, , ,8-38,5 13,9 36,7 Zeytinyağı $/MT 3.509, , ,3-15,8-9,6-3,2 Portakal $/MT 909, ,4 891,2-17,9 13,1-13,3 Muz $/MT 848,0 881,4 975,9 0,5 3,9 10,7 Şeker (serbest piyasa) cts/lb 18,2 20,9 26,2 45,8 15,2 25,4 Çay cts/kg 314,0 316,7 346,2 16,5 0,9 9,3 Kahve cts/lb 77,1 84,1 116,0-27,4 9,1 37,9 Pamuk cts/lb 62,8 103,5 154,6-12,1 64,9 49,4 Yün (23 mikron) cts/kg 611,4 820, ,2-13,8 34,1 47,4 Kauçuk cts/lb 87,2 165,7 218,5-26,5 90,1 31,9 Deri cts/lb 44,9 72,0 82,0-30,0 60,5 13,9 Alüminyum $/MT 1.669, , ,6-35,3 30,2 10,5 Bakır $/MT 5.165, , ,5-25,8 45,9 17,0 Nikel $/MT , , ,1-30,6 48,6 5,0 Çinko $/MT 1.658, , ,5-12,0 30,3 1,6 Doğal gaz (Rusya (3) $/000 m³ 318,8 296,0 381,5-32,6-7,1 28,9 Petrol (spot) $/bbl 61,8 79,0 104,0-36,3 27,8 31,6 Kaynak: IMF Primary Commodity Prices Database. (1): Küresel mal piyasası ticaretinde belli oranda ağırlık alan ürünler seçilmiştir. (2): lb= Kg, bbl (varil)=159 lt, cts: cents, MT: Metrik Ton, m 3 : metreküp, Kg: Kilogram. (3): Doğal gaz (Almanya daki Rusya doğal gazı). (4): Ürünlerin piyasa fiyatlarındaki yuvarlamadan dolayı, değişim oranları farklılık gösterebilir. Küresel krizin etkisi ile 2009 yılında dünya mal fiyat endekslerinin tümünde sert bir düşüş söz konusu olmuş, 2010 yılında nispeten bir toparlanma görülmüş, 2011 de ise artışlar ılımlı olarak devam etmiştir yılında bir önceki yıla göre toplam mal fiyat endeksi %26,3 oranında artarken, gıda ve içecek ürünleri fiyatları %19,3 oranında, enerji fiyat endeksi %31,7 oranında ve petrol fiyat endeksi de %31,9 oranında artış göstermiştir yılı dönemleri itibariyle endekslerin değişim oranları incelendiğinde, endeks bileşenlerinin tümü ilk çeyrek döneme artışlarla girmiş fakat üçüncü çeyrek dönem itibariyle azalışlar görülmüştür. Dördüncü çeyrek dönemde, enerji ve petrol fiyat endekslerinin 1 gibi küçük bir oranda artmasının dışında, diğer endeks bileşenlerinde azalış kaydedilmiştir. 53

6 Özellikle Euro Bölgesi nde yaşanan borç krizi, Çin ekonomisindeki sıkıntılar, ABD nin sıkı ekonomik politikalar uygulaması gibi etmenler dünya ticaretini olumsuz yönde etkilemiş, bu da endekslerde üçüncü ve dördüncü çeyrek dönemlerde gözlenen azalışlarda pay sahibi olmuştur (Bkz, Tablo 22). Tablo 22. Dünya Mal Fiyat Endeksi Bileşenler (2005=100) (ABD $) 2011 Yılı Dönemleri 2009 (1) 2010 (1) 2011 (2) 1. Dönem 2. Dönem Dönem Dönem (2) Toplam mal fiyat endeksi 120,7 152,2 192,2 190,4 201,6 192,6 184,3 Petrol dışı mal fiyat endeksi 127,4 161,0 189,6 200,4 199,3 190,7 168,0 Gıda ve içecek ürünleri fiyat endeksi 136,0 152,0 181,4 188,6 189,1 181,9 165,8 Sanayi girdileri fiyat endeksi 118,7 170,0 197,9 212,2 209,5 199,6 170,2 Tarımsal hammadde fiyat endeksi 94,1 125,4 153,8 161,8 164,9 153,2 135,4 Metal ürünleri fiyat endeksi 136,5 202,3 229,7 248,6 241,8 233,1 195,4 Enerji fiyat endeksi 116,8 147,1 193,8 184,5 203,0 193,6 193,8 Petrol fiyat endeksi 116,2 148,5 195,9 187,6 207,3 194,3 194,4 Bir Önceki Yıla/Döneme göre Değişim Oranı Toplam mal fiyat endeksi -29,9 26,1 26,3 14,6 5,9-4,5-4,3 Petrol dışı mal fiyat endeksi -15,7 26,4 17,8 11,7-0,5-4,3-11,9 Gıda ve içecek ürünleri fiyat endeksi -13,1 11,8 19,3 11,0 0,3-3,8-8,9 Sanayi girdileri fiyat endeksi -18,5 43,2 16,4 12,3-1,3-4,7-14,7 Tarımsal hammadde fiyat endeksi -16,9 33,3 22,6 15,3 1,9-7,1-11,6 Metal ürünleri fiyat endeksi -19,2 48,2 13,5 10,9-2,7-3,6-16,2 Enerji fiyat endeksi -36,8 25,9 31,7 16,4 10,0-4,6 0,1 Petrol fiyat endeksi -36,2 27,8 31,9 16,8 10,5-6,3 0,1 Kaynak: IMF Primary Commodity Prices Database. (1): İlgili kurum tarafından fiyatlar üzerindeki güncelleme nedeniyle bir önceki Ekonomik Rapor 2010 yayınından farklılık gösterebilir. (2): Projeksiyon değeridir. 54