Entelektüel sermaye; Organizasyonun. faaliyetini sürdürebilmesini sağlayan maddi olmayan varlıkların tümüdür. (Brooking, 1996). ( Edvinsson, 1996).

Transkript

1 Prof. Dr. Gökhan ÖZER Azmi TUNÇ Dokuz Eylül Üniversitesi Tarafından 5-7 Mayıs 2011'de İzmir'de düzenlenen 10. Ulusal İşletmecilik Kongresinde Sunulmuştur. Entelektüel sermaye; zenginlik yaratmak üzere kullanıma sokulabilen her türlü entelektüel malzemedir. Bilgi, enformasyon, entelektüel mülkiyet, bireysel yetenekler ve deneyim bu kapsamdadır. (Stewart,1996,1997) Entelektüel Sermaye, organizasyonun faaliyetini sürdürebilmesini sağlayan maddi olmayan varlıkların tümüdür. (Brooking, 1996). Entelektüel sermaye; Organizasyonun sahip olduğu ve organizasyon için değer haline dönüştürülebilecek tüm bilgilerdir ( Edvinsson, 1996). 1

2 Ulusal bazda entelektüel sermaye, ülkelerin sahip oldukları bilgi, birikim, eğitim, kurulu sistematik değerler, hükümetlerin ve devlet kurumlarının işleyiş ve verimi gibi pek çok girdiyi içinde barındıran gizli bir zenginliktir. Ulusların entelektüel sermayelerini ölçerek raporlamaları, göstergelere dayanarak, bir ülke veya bölgenin gizli değeri daha yakından görmemizi sağlarken, ülke veya bölgenin görünmez servetini ortaya çıkarmaya ve bu serveti yönetmeye katkı sağlar (Andrıessen ve Stam, 2005). Ulusal bazda entelektüel sermaye arayışının temel sebebi, ülkelerin refah arayışı, ülke refahını oluşturan, oluşturacak entelektüel kaynakları tespit etmek, kaynakları üst seviyeye çıkarmak için, potansiyel hakkında bilgi sahibi olma isteğidir. Bu çalışmada; Türkiye de Entelektüel Sermayeyi oluşturan ekonomik ve sosyal göstergeleri belirlemek, Göstergelere ait yılı sayısal verilerinden yararlanarak anlaşılır bir sonuç olarak Ülkemizin Entelektüel Sermaye Değerini, bir endeks şeklinde hesaplayabilmek, Uluslararası yayınlardan ve Entelektüel Sermaye çalışmalarından yararlanarak, Türkiye nin Entelektüel Sermaye Değerlerini ortaya koyabilecek bir model oluşturmak. 2

3 Ulusal düzeyde entelektüel sermaye ölçümü konusunda, Nick Bontis, Leif Edwinsson, Stam ve Andriessen nin çalışmaları, model oluşturma ve göstergeler bakımından rastlanan nitelikli çalışmalardır. Molhotra (2000), ulusal entelektüel sermaye ölçümünü açıklamayı amaçlamış, Bontis (2002) ise, Arap Bölgesine ait karşılaştırmalı UES ölçümü yapmıştır. Literatürde yer alan çalışmalarda, endeks oluşturma aşamasında, belirlenen göstergelere çalışma ekibince ağırlık verildiği bulgusuna rastlanmıştır. Araştırmanın Modeli : Çalışmamızda, göstergelerin elde edilme aşamasında, geçmişte ve halen var olan bir durumu betimlemeyi amaçlamasından ötürü Tarama Modeli kullanılmıştır. Ulusal Entelektüel Sermaye ölçüm modelinin oluşturulması için, Yogesh Malhotra (2000) ve Nick Bontis (2002) tarafından kullanılan Skandia modeli temel alınmıştır. Model ülkemizdeki Entelektüel Sermaye değerini gösterebilmesi amacıyla geliştirilmiş ve amaca uygun olarak ulusal gösterge sayısına ilaveler yapılmıştır. 3

4 Ulusal Entelektüel Sermayeyi belirlemek amacıyla her bir bileşen için ulusal ve uluslar arası kaynaklardan, 10 ar adet ekonomik ve sosyal gösterge seçilmiştir. Çalışmada, diğer Ulusal Entelektüel Sermaye modellerinden farklı olarak göstergelerin önem derecesi, bu göstergelerinin öneminin sorulduğu bir anketten elde edilen veriler aracılığıyla Analitik Hiyerarşi Yöntemi ile belirlenmiştir. Çalışmada, göstergelere ait veriler, TÜİK, OECD, MEB, Sağlık Bakanlığı, Dünya Bankası, YÖK, World Economic Forum, yayınlarından ve veri tabanlarından alınmıştır. Çalışma için en güncel veriler kullanılmaya çalışılmakla birlikte, verilerin ilgili kurum veya kuruluşça güncellenmediği zamanlarda önceki yılların verileri (2007 veya 2008 yıllarına ait veriler) kullanılmıştır. Bu çalışmada Türkiye nin Ulusal Entelektüel Sermaye değeri hesaplanmaya çalışılmıştır. Aynı model diğer ülkelere uygulanmadığı için bir karşılaştırma yapılamamıştır. 4

5 ULUSAL ĐNSAN SERMAYESĐ; Đnsan sermayesi, her bireyin sahip olduğu ve geliştirdiği bilgidir. Bireylerin eğitim düzeyi, okullaşma oranı gibi veriler insan sermayesi göstergelerindendir. ÇALIŞMADA SEÇĐLEN ĐNSAN SERMAYESĐ LERĐ: KODU İS1 İS2 İS3 İS4 İS5 İS6 İS7 İS8 İS9 İS10 ADI Okur Yazar Oranı Đşgücü Eğitim Kalitesi Örgün Öğretim Yeterli Öğretmen Oranı Đlköğretim Çağındaki Nüfusun Okullaşma Oranı Ortaöğretim Çağındaki Nüfusun Okullaşma Oranı Üniversite Çağındaki Nüfusun Okullaşma Oranı Ülkedeki Yaşam Memnuniyeti Kadınların Đşgücüne Katılım Oranı Đşgücü Verimliliği Sağlık Harcamalarının GSYH Oranı ULUSAL PAZARSERMAYESĐ; Entelektüel sermaye açısından pazar sermayesi, ülke piyasasının yeni teknolojilere adapte olması, teknolojik imkânlara, kavuşma hızı ve pazarın yatırıma elverişliliğidir. ÇALIŞMADA SEÇĐLEN PAZAR SERMAYESĐ LERĐ: PS1 PS2 PS3 PS4 PS5 PS6 PS7 PS8 PS9 PS10 KODU ADI Toplam Yüksek Teknoloji Đhracatı/Toplam Đhracat Kişi başı milli gelir oranı/oecd MG Tutarı Toplam Vergi Oranı Milli Ürün Pazarı Endeksi Bilişim Ürünleri Đhracatı/Toplam Đhracat Mali Piyasaların Gelişim Durumu Pazar Hacmi (Boyutu) Kredilere Erişim Kolaylığı Girişim Sermayesi Durumu Ülkedeki Üretim Süreci Gelişmişliği 5

6 ULUSAL YENĐLEME SERMAYESĐ; Yenileme sermaye bir ülkenin gelecekteki fikri zenginlini sağlayacak kaynaklar olarak tanımlanır. Rekabet avantajını sürdürmek için yenileme ve geliştirme yeteneklerini içeren fiili yatırımlardır. ÇALIŞMADA SEÇĐLEN YENĐLEME SERMAYESĐ LERĐ: KODU YS1 YS2 YS3 YS4 YS5 ADI Bilim Ve Teknoloji Yayınları/Toplam Bilim Đnsanı Ar-Ge Harcamalarının GSYĐH Đçindeki Payı Üniversitelerin Bilim Ve Matematik Dalları Kalitesi Milli Eğitime Bütçeden Ayrılan Pay Üniversite Harcamalarının Toplam Eğitim Harcamaları Đçindeki Payı YS6 YS7 YS8 YS9 YS10 Ülkenin Yenilik Kapasitesi Bilimsel Araştırma Enstitülerinin Kalitesi Özel Sektörün Ar-Ge Çalışmaları Mühendis Ve Bilim Adamı Sayısı Yararlı Patentler(Toplam Patentler Đçindeki Payı) ULUSAL SÜREÇ SERMAYESĐ; Süreç sermayesi, bireylerin entelektüel çabalarının ulusal platforma yansımasını, bireylerin yetenek, kapasite, birikim ve potansiyellerinin tüm ülke içinde kullanılmasını sağlayacak yapı ve düzenlemelerdir. ÇALIŞMADA SEÇĐLEN SÜREÇ SERMEYESĐ LERĐ: KODU SS1 SS2 SS3 SS4 SS5 SS6 SS7 SS8 SS9 SS10 ADI Ülkedeki Telefon Hattı Sayısı Nüfusa Oranı Cep Telefonu Kullanıcı Sayısının Nüfusa Oranı Kişisel Bilgisayar Kullanıcı Sayısının Nüfusa Oranı Düzenli Đnternet Kullanıcılarının Nüfusa Oranı Ülkedeki Gazete Tirajı/Okuryazar Nüfus Hükümet Organlarının Verimliliği Ülkede Son Teknoloji Ürünlerinin Mevcut Olması Firmaların Teknolojiyi Transfer Hızı Ülkedeki Ulaşım Ve Altyapı Kalitesi Yabancı Yatırımı Đle Teknoloji Transferi 6

7 Kodu ULUSAL ĐNSAN SERMAYESĐ SĐ YÜZDESĐ AĞIRLIĞI UĐS NE KATKISI ĐS1 Okur Yazar Oranı 0,858 0,17 0,149 ĐS2 Đşgücü Eğitim Kalitesi 0,214 0,22 0,046 ĐS3 Örgün Öğretim Yeterli Öğretmen Oranı 0,814 0,07 0,057 ĐS4 Đlköğretim Çağındaki Nüfusun Okullaşma Oranı 0,987 0,13 0,128 ĐS5 Ortaöğretim Çağındaki Nüfusun Okullaşma Oranı 0,649 0,09 0,061 ĐS6 Üniversite Çağındaki Nüfusun Okullaşma Oranı 0,277 0,06 0,016 ĐS7 Ülkedeki Yaşam Memnuniyeti 0,854 0,07 0,063 ĐS8 Kadınların Đşgücüne Katılım Oranı 0,35 0,04 0,013 ĐS9 Đşgücü Verimliliği 0,238 0,10 0,024 ĐS10 Sağlık Harcamalarının GSYH Oranı 0,06 0,05 0,003 ULUSAL ĐNSAN SERMAYESĐ ENDEKSĐ 0,5600 7

8 Kodu ULUSAL PAZAR SERMAYESĐ SĐ YÜZDESĐ AĞIRLIĞI UPS NE KATKISI PS1 Toplam Yüksek Teknoloji Đhracatı/Toplam Đhracat 0,1750 0,12 0,02073 PS2 Kişi Başı Milli Gelir Oranı/En Yüksek MG Tutarı 0,3900 0,09 0,03379 PS3 Toplam Vergi Oranı 0,4550 0,04 0,02025 PS4 Milli Ürün Pazarı Endeksi 0,7285 0,06 0,04203 PS5 Bilişim Ürünleri Đhracatı/Toplam Đhracat 0,1570 0,07 0,01097 PS6 Mali Piyasaların Gelişim Durumu 0,7140 0,10 0,07045 PS7 Pazar Hacmi (Boyutu) 0,6571 0,18 0,11617 PS8 Kredilere Erişim Kolaylığı 0,4000 0,08 0,03045 PS9 Girişim Sermayesi Durumu 0,3285 0,12 0,03892 PS10 Ülkedeki Üretim Süreci Gelişmişliği 0,5857 0,15 0,08948 ULUSAL PAZAR SERMAYESĐ ENDEKSĐ 0,47323 Kodu ULUSAL YENĐLEME SERMAYESĐ LERĐ YÜZDESĐ AĞIRLIĞI UYS NE KATKISI YS1 Bilim Ve Teknoloji Yayınları/Toplam Bilim Đnsanı 0,5900 0,10 0,0593 YS2 Ar-Ge Harcamalarının GSYĐH Đçindeki Payı 0,0730 0,10 0,0074 YS3 Üniversitelerin Bilim Ve Matematik Dalları Kalitesi 0,5400 0,13 0,0692 YS4 Milli Eğitime Bütçeden Ayrılan Pay 0,1080 0,09 0,0101 YS5 Üniversite Harcamalarının Toplam Eğitim Harcamaları Đçindeki Payı 0,3102 0,04 0,0137 YS6 Ülkenin Yenilik Kapasitesi 0,4710 0,06 0,0271 YS7 Bilimsel Araştırma Enstitülerinin Kalitesi 0,5140 0,18 0,0905 YS8 Özel Sektörün Ar-Ge Çalışmaları 0,4140 0,15 0,0629 YS9 Mühendis Ve Bilim Adamı Sayısı 0,6410 0,08 0,0516 YS10 Yararlı Patentler(Toplam Patentler Đçindeki Payı) 0,2778 0,07 0,0184 ULUSAL YENĐLEME SERMAYESĐ ENDEKSĐ 0,4102 8

9 Kodu ULUSAL SÜREÇ SERMAYESĐ SĐ YÜZDESĐ AĞIRLIĞI USS NE KATKISI SS1 Ülkedeki Telefon Hattı Sayısı Nüfusa Oranı 0,3319 0,03 0,0113 SS2 Cep Telefonu Kullanıcı Sayısının Nüfusa Oranı 0,8763 0,04 0,0319 SS3 Kişisel Bilgisayar Kullanıcı Sayısının Nüfusa Oranı 0,4010 0,11 0,0453 SS4 Düzenli Đnternet Kullanıcılarının Nüfusa Oranı 0,3810 0,07 0,0282 SS5 Ülkedeki Gazete Tirajı/Okuryazar Nüfus 0,1595 0,08 0,0134 SS6 Hükümet Organlarının Verimliliği 0,2384 0,10 0,0228 SS7 Ülkede Son Teknoloji Ürünlerinin Mevcut Olması 0,7571 0,13 0,1007 SS8 Firmaların Teknolojiyi Transfer Hızı 0,2978 0,21 0,0631 SS9 Ülkedeki Ulaşım Ve Altyapı Kalitesi 0,6000 0,16 0,0953 SS10 Yabancı Yatırımı Đle Teknoloji Transferi 0,7000 0,06 0,0412 ULUSAL SÜREÇ SERMAYESĐ ENDEKSĐ 0,45323 Kodu ULUSAL ENTELEKTÜEL SERMAYE BĐLEŞENLERĐ BĐLEŞEN ENDEKS DEĞERĐ BĐLEŞEN AĞIRLIĞI UES NE KATKISI UĐS Ulusal Đnsan Sermayesi 0,5600 0,39 0,2169 UYS Ulusal Yenileme Sermayesi 0,4103 0,27 0,1128 UPS Ulusal Pazar Sermayesi 0,4732 0,20 0,0938 USS Ulusal Süreç Sermayesi 0,4532 0,14 0,0633 ULUSAL ENTELEKTÜEL SERMAYE ENDEKSĐ 0,4867 9

10 Türkiye UĐS Endeksi 0,5600 Türkiye UPS Endeksi 0,4732 Türkiye Ulusal Entelektüel Sermaye Endeksi 0,4867 Türkiye UYS Endeksi 0,4103 Türkiye USS Endeksi 0,4532 Bu çalışma, ulusal entelektüel sermayenin ölçümü için bir model oluşturma ve Türkiye nin ulusal entelektüel sermayesini oluşturulan model aracılığı ile ölçebilme yeterliliği elde etmek hedeflemiştir. Çalışma sonuçları, sosyal ve ekonomik göstergelerin önem derecelerinin, anket katılımcı gurubu tarafından değerlendirilmesi bakımından ayırt edicidir. Bu araştırmanın sonuçlarına göre ülkemizde ulusal entelektüel sermaye bileşenleri arasında en büyük paya ve ağırlığa ulusal insan sermayesi sahiptir. 10

11 Ulusal yenileme sermayesi endeksi, bileşenler arasında en düşük seviyede endeks değerine sahip olmasına rağmen, ulusal entelektüel sermayeye katkı sıralamasında, ikinci sırada yer almaktadır. Analitik hiyerarşi yönteminin, ulusal entelektüel sermaye bileşenleri ve bu bileşenleri oluşturan ekonomik ve sosyal göstergelerin, ağırlık hesaplamalarında kullanımı, önem derecelerinin belirlenmesinde anahtar rol oynadığı görülmüştür. Prof. Dr. Gökhan ÖZER Azmi TUNÇ 11