Aile İçi Şiddete Maruz Kalan ve Korunmaya Muhtaç Ailesiz Çocuklarda Akran Zorbalığının

Transkript

1 Aile İçi Şiddete Maruz Kalan ve Korunmaya Muhtaç Ailesiz Çocuklarda Akran Zorbalığının Karşılaştırılması 1.Giriş Aile hepimizin bildiği ve literatürde yer alan en basit tanımıyla; evlilik ve kan bağına dayanan, karı-koca, kardeşler, çocuklar arasındaki ilişkilerin oluşturduğu toplum içindeki en küçük birimdir, Çocuğun yaşadığı ve tanıdığı ilk çevre olan aile, çocuğun kişiliğinin oluşmasında en önemli çevresel faktördür. Her çocuğu, diğerlerinden ayıran farklılaştıran duyguları, düşünceleri ve davranışları vardır, çocuk gelişiminde ve farklılaşmalarında kalıtımsal ve çevresel faktörler büyük rol oynamaktadır. Literatüre göre, çocukların kişilikleri içinde yaşadığı ve büyüdüğü aile yapısı tarafından çok fazla etkilenmekte ve şekillenmektedir. Çocukların kişiliklerinin oluşmasında öğrenme ilkeleri büyük önem taşımaktadır. Çocukların bazı durumlar karşısında gösterdikleri duyuşsal tepkilerin, klasik koşullanma yoluyla kazanılan öğrenme olduğu öne sürülebilir. Bunun yanı sıra, çocukların kişiliğini oluşturan davranışların gözlem ya da model alma yoluyla öğrenildikleri görülmüştür. Aile içi şiddete maruz kalan ve küçük yaşta ailelerinden alınan çocukların akranlarına zorbalık uygulamaya eğiliminin diğer çocuklara kıyasla daha fazla olduğu düşünülmektedir, aile içi şiddet ile akran zorbalığı arasında pozitif bir korrelasyon olduğu düşünülmektedir. Aile içi şiddet kuşaktan kuşağa geçmekte ve yalnızca şiddet gören kişiyi değil, tanık olan kişilerin psikolojik durumlarını, özellikle çocukların psikososyal gelişimini, okullardaki akran ilişkilerini de etkilemektedir. Aile şiddete maruz kalan çocuklarda zorbalık eğilimlerinin oluşması beklenmektedir. (Güleç, Topaloğlu,Ünsal, Altıntaş, 2012). Zorbalık okullarda yaşanan oldukça yaygın bir şiddet türüdür. Saldırganlığın bir alt türü olan zorbalık, bir veya birden çok öğrencinin, kendilerinden daha güçsüz öğrencileri, kasıtlı ve sürekli

2 olarak rahatsız etmesiyle sonuçlanan ve kurbanın kendisini koruyamayacak durumda olduğu bir saldırganlık türüdür (Gökler, 2009). Sosyal öğrenme teorisi, ebeveynlerin model oluşturma yoluyla şiddet davranışı öğrettğini ve şiddete başvurmaksızın çatışma çözme becerilerini öğretmek konusunda yetersiz olduklarını vurgulamaktadır. Fiziksel şiddet gören çocuklarda saldırganlıkta artma, uyku, yeme ve kilo ile ilgili sorunlarda dahil olmak üzere çok sayıda davranış ve sağlık sorunları olabilir. Bu çocuklar olumlu ve yakın arkadaşlıklar geliştirme zorlanmaktadır. (İbiloğlu,2012). 1.1 Araştırmanın Sorunu Yetiştirme yurtlarında yaşayan kimsesiz çocuklar ve aileleriyle birlikte yaşayıp aile içi şiddete maruz kalıp okullarda öğrenim gören çocukların ve öğrencilerin uyum problemleri, akran ilişkileri, zorbalık eğilimleri, yalnızlık duygusu, duygusal yoksunluk(sevgi açlığı) ve yansımaları araştırmanın sorunu ve araştırılması gereken önemli noktalar olarak planlanmıştır. Ayrıca yetiştirme yurtlarındaki çocukların sosyalleşme becerilerinde ve akran ilişkilerinde anne- babalarının hayatta olup olmama durumlarının akran zorbalığı eylemlerine etkisi olup olmadığı araştırmanın sorunsalları olarak belirlenmiştir. 1.2 Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın temel amacı; okullarda aile içi şiddeti yaşayan ve yetiştirme yurtlarında yetişen çocukların bulundukları psiko-sosyal düzeyi belirleyerek bu çocukların toplumsallaşmaları için gerçekleştirilecek politikalara katkıda bulunmaktadır. Bu amaçlar doğrultusunda ; Yetiştirme yurtlarında yaşayan çocukların etkilenme düzeylerini belirlemek Yetiştirme yurdunda yaşayan çocuklar ile ailesiyle yaşayan ve aile içi şiddet gören çocukların akran zorbalığı gösterme eğilimlerini incelemek ve kıyaslamak Yetiştirme yurtlarında yaşayan çocukların psiko-sosyal sorunlarını belirlemek Aile içi şiddet gören ve ailesiyle yaşayan ve okullarda öğrenim gören çocukların psiko-

3 sosyal sorunlarını belirlemek Yetiştirme yurtlarında ve okullarda çocuklara verilecek hizmetlere ilişkin politikaları etkilemek Sorununu çözümüne ve konuya ilişkin bilimsel bilgiye katkıda bulunmak bu araştırmanın amaçları olarak belirlenmiştir. 1.3 Araştırmanın Önemi Literatürde daha önce yapılmış böyle bir çalışmaya rastlanmamıştır, literatürde aile iç şiddet ve zorbalık ile ilgili bazı araştırmalar olsa da aile içi şiddet yaşayan çocuklar ile yetiştirme yurtlarında yaşayan çocukların akran zorbalık eğilimleri yönlerinden kıyaslandığı bir araştırmaya veya bulguya rastlanmamıştır bu yüzden bu çalışmanın önemli bir çalışma olabileceği düşünülmektedir. Yetiştirme yurtları ve okullardaki çocukların ne ölçüde ve ne tür akran zorbalığı davranışlarına hedef oldukları ve sergilediklerini ortaya koyması ve bunun araştırılması literatüre sağlanacak önemli bir katkı olarak görülmektedir. Aile özellikleri ve akran ilişkileri zorbalığı açıklayıcı önemli nitelikler olarak düşünülmektedir. Aile özelliklerinden; ailenin çocuk yetiştirme tutumları, aile içi şiddet, zorbalık davranışlarını açıklayıcı etkenler olarak düşünülmektedir. Bu araştırma ışığında bazı önlemler alınabileceği düşünülmektedir, bu tür yardım edebilmenin ilk koşulu onların aile içi şiddet ve yetiştirme yurtlarında yaşama olaylarından ne derece etkilendiklerinin belirlenmesi ve bu doğrultuda çözüm arayışlarına gidilmesi olacaktır. 1.4 Varsayımlar Katılımcıların Akran Zorbalığı Belirleme Ölçeğini samimi bir şekilde cevapladıkları varsayılmaktadır. 1.5 Literatür taraması Aile içi şiddet çeşitli kültür, sınıf, eğitim, gelir düzeyi, etnik köken ve yaş sınırlarının ötesinde, tüm ülkelerde saptanan bir olgudur (İbiloğlu, 2012). Bir ilişkide genellikle biri tarafından diğerini kontrol altında tutmak için kullanılır. Aile içi şiddet pek çok durumda şiddete maruz kalma riskinin

4 fazla olduğu toplumlarda sosyal açıdan normal kabul edilmektedir. Güvenlik, utanma, korku ve farkındalık eksikliği gibi nedenlerden dolayı aile içi şiddet çoğunlukla bildirilmemektedir (İbiloğlu, 2012) Çocuk sosyal etkileşim içinde olgunlaşmaktadır. Yaşadığı ailenin ve çevrenin sosyal davranış modellerini benimsemektedir. Çocuk gözlemlediği çevreden iyi yada kötü davranış kalılpları geliştirir. Şiddeti gözlemleyen çocuk şiddetle ilgili davranışlar geliştirir. Böylece şiddet, şiddetin izlenmesiyle öğrenilmiş bir davranış olarak ortaya çıkar. Çocuğun şiddeti izlemesi yada şiddete tanıklık etmesi şiddeti bir baş etme yolu olarak kullanmasına neden olur ve şiddetin diğer insanları kontrol etmenin bir yolu olduğunu öğrenir (Ayan S, 2007). Zorbalığı ya da saldırganlığı üreten faktörler arasında, çoçuğun ailede ilk bakımının yetersiz oluşunun, yetiştirilme tarzının ve ailede yaşanan problemlerin önemli rol oynadığı bilinmektedir. Özellikle zorbalık olaylarının yüksek oranda görüldüğü okullarda, görece daha fazla sayıda çocuğun, doyurucu olmayan çocuk yetiştirme tarzına maruz kaldığı ve birçok aile problemi yaşadığı belirlenmiştir. Doyurucu olmayan bakım ya da yetiştirme ; çok az sevgi, ilgi, bakım, deneim ya da rehberlik ile, çocuğun davranışlarına net sınırlar koyamama gibi faktörleri içerir. Aile problemleri ise, ebeveynler arasında çatışmalı kişilerarası ilişkiler, boşanma, psikiyatrik hastalıklar, alkol problemleri ve benzeri sorunları içerebilir (Olweus, 1993). Araştırmalar, zorbaların ailelerinin de sorunlu olduğunu ortaya koymaktadır. ( Olweus,1994). 1.6 Araştırmanın Sınırlılıkları; Bu araştırma; eğitim- öğretim yılında, aile iç şiddete maruz kalan ve hala aileleriyle ile yaşayan 5. ve 6. sınıflarda öğrenim gören öğrenciler, bu öğrencilerin velileri ve yaş aralıklarında olan yetiştirme yurtlarında anne ve babasız büyüyen çocuklar ile sınırlıdır. 2. Kocaeli İli Büyük Şehir Belediyesi sınırları içerisinde yer alan 3 ayrı ilköğretim okulu ve 2 ayrı yetiştirme yurdu ile sınırlıdır.

5 3. Veri toplama araçları akran zorbalığını belirleme ölçeği sınırlıdır. 2. Yöntem 2.1 Araştırma Modeli Araştırmada genel tarama modeli kullanılması planlanmaktadır. Araştırma sonuçların sayısal ifadeler şeklinde ifade edilmesi planlamaktadır. Bu nedenle araştırma nicel bir araştırma olacaktır. Araştırma uygulamalı ve alan araştırması türünde gerçekleşecektir. 2.2 Veri toplama araçları ve yöntemin nasıl uygulanacağı Veri toplama aracı olarak Akran Zorbalığı Belirleme Ölçeği kullanılması planlanmaktadır. Akran Zorbalığı Belirleme Ölçeği: Akran zorbalığı gösteren çocukları belirleyebilmek amacıyla, Mynard ve Joseph (2000) tarafından geliģtirilen ve Gültekin ve Sayıl ın (2005) Türkçe ye uyarlamasını yaptığı AZKBÖ ndeki tüm akran zorbalığına hedef olmayı ölçen soruların karşısına Pekel ve Uçanok (2005) Peki sen bu davranışıne kadar yapıyorsun? sorusunu ekleyerek AZBÖ ni oluşturmuştur. Bu ölçeklerin ikisi birden hem kurbanları hem de zorbaları belirlemede kullanılmaktadır. Uygulamanın yapılabilmesi için gerekli izinler alındıktan sonra ilgili okullara ve yetiştirilme yurtlarına gidilerek okullarda aile içi şiddete maruz kalmış çocukların sınıf listeleri ve yetiştirme yurt idarelerinden anne babasız büyüyen çocukların listelerinin temin edilmesi düşünülmektedir. Araştırma da kullanılan veri toplama araçlarının çocuklara grup halinde yapılması planlanmaktadır. Her ölçeğin başında çocuklara, nasıl yanıtcaklarını anlatan yönergeler verilerek önce bunu okumaları istenecektir. Daha sonra ise, anlamlarını kolaylaştırmak için her ölçekten örnek sorular ya da durumlar verilerek tahtada tekrar anlatılacaktır. Akran zorbalığı ölçeklerini yanıtlarken doğabilecek, sosyal istenilirlik ya da cezalandırılmaktan korkma durumlarını engellemek için bu ölçeklerde çocukların kimlikleriyle ilgili bilgi vermeleri istenmemesi planlanmaktadır. Rehberlik servisi ile yapılan düzenli görüşmeler sonrasında aldığımız bilgiler doğrultusunda, aile

6 içerisinde şiddete maruz kalan çocuklar öncelikle belirlenip tespit edilmiştir. Rehberlik servisi ve yapılan özel görüşmelerden sonra aile içi şiddete maruz kalan çocuklarların belirlenmesine yetiştirme yurdunda kalan çocukların ise random sampling yapılırak seçilmesi planlanmaktadır. 2.3 Araştırmanın Evreni ve Örneklemi Araştırmanının evrenini aile içi şiddet gören çocuklar ve yetiştirme yurtlarındaki çocuklar oluşturmaktadır. Karasara göre çalışma evreni ve genel evren olmak üzere 2 tür evren vardır. (Karasar, 2004 )Biri genel evren, diğer evren ise çalışma evrenidir. Genel evren araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği birimler bütünüdür. Bir başka deyişle, herhangi bir araştırma kapsamına giren olay, birey ve olguların tümüne evren denilmektedir. Bu araştırmanın evrenini 2 çocuk yetiştirme yurdu ve 3 ayrı ilkokul oluşturmaktadır. Araştırmanın Kocaeli ilinde 3 ayrı ilköğretim okulunda 5.ve 6.sınıf öğrencileri ile ve 2 ayrı yetiştirme yurdunda gerçeklemeşi planlanmaktadır. Toplam 240 öğrenciden oluşan örneklem grubunun, 120sini yetiştirme yurdunda kalan çocuklar oluşturmaktayken diğer 120 sini ise aile içi şiddete maruz kalmış çocukların oluşturması hedeflenmektedir. 2.4 Alınabilecek Bazı Önlemler ve Hedefler Öğrencileri ve velileri bilgilendirici seminerler yapılması planmaktadır; Güvenlik önlemleri okul ve okul çevresinde attırılması hedeflenmektedir. Okuldaki psikolojik danışmanlık birimi aktif olarak kullanılacak ve varlığı daha sık hatırlatılacaktır. Öğrencilerin enerjilerini daha yapıcı bir biçimde kullanmalarını sağlamak için sportif faaaliyetlerin sayısının arttırılması amaçlanmaktadır. Önleyici programlar düzenlenmesi planlanmaktadır ve bu tür davranışlara maruz kalan çocuklara destekleyici bir arkadaş grubuna ait olma ve arkadaş edinme konusunda hem sözel hem de sözel olmayan bir başka deyişle beden dili etkili iletişim becerileri kazandırmanın yolları araştırılacaktır. Okulların ve yetiştirme yurtları öğrencilerin ailelerini de dahil ederek geliştirecekleri programlar ve eğitici faaliyetler ile birlikte çocukların okulda ve yetiştirme yurtlarında kendilerini rahat, mutlu ve

7 güvende hissetmelerini sağlamaları akran zorbalığını önleme çalışmalarının başarısı açısından önemli olacağı düşünülmektedir.

8 Kaynakça Ayan S. Aile içinde şiddete uğrayan çocukların saldırganlık eğilimleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8: Güleç, Topaloğlu, Ünsal, Altıntaş, (2012). Bir kısır Döngü olarak Şiddet. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. Gökler, R. (2009). Okullarda Akran Zorbalığı, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. İbiloğlu, Okan. (2012). Aile İçi Şiddet, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. Karasar N. (2004). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Cambridge: MA: Blackwell. Olweus, D. (1994). Annotation: Bullying at school: Basic facts and effects of a school based intervention program. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 35(7),