KÜRESEL ENERJİ GÜVENLİĞİNDE NATO NUN ENERJİ POLİTİKALARI BOYUTU

Transkript

1 eysad KÜRESEL ENERJİ GÜVENLİĞİNDE NATO NUN ENERJİ POLİTİKALARI BOYUTU Güney Ferhat BATI* ÖZET Dünyamızdaki tehdit algılamalarının artmasıyla birlikte NATO (Kuzey Atlantik Savunma Örgütü) klasik savunma örgütü konseptinin de dışında enerji güvenliğini de kapsamına almak zorunda kalmıştır. Uluslararası terörizmin açık denizlerdeki petrol ve türevlerini taşıyan gemileri hedef alması, stratejik boru hatlarını sabote etmesi ve Rusya nın Karadeniz ile Akdeniz deki hinterlandını genişletmesi gibi birçok neden vurgulanabilir. Soğuk Savaş ın sona ermesinden ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği nin (SSCB) dağılmasından sonra, 11 Eylül sonrasında NATO nun Afganistan da güvenlik ve istikrarı sağlamadaki başarısının terörizmle mücadele ve ittifak ın geleceği açısından kritik önem kazanmıştır. NATO üyelerinin enerji kaynaklarına erişimi noktasında sorun yasamaması adına askeri kimliğiyle ekonomik ve siyasi alan yelpazesine enerji güvenliği başlığı altında daha yoğun bir şekilde müdahil olmaya başlamış; bu alanda kendini yeniden tanımlamış; kendi alan güvenliğini sağlayabilmek adına stratejiler, önlemler, tedbirler geliştirmeye başlamıştır. Çünkü Ortadoğu coğrafyasında petrol arzındaki küçük düşüşler bile Kuzey Atlantik Bölgesi (Kuzey Amerika, Avrupa ve Müttefikleri) üzerinde önemli derecede etkili olmaktadır. NATO açısından enerji güvenliği, savunma paktında yer alan ülkelerin menfaatinin gözetilmesi olarak belirlenmiş, aynı şekilde öncelikli başlıklardan biri olmuştur. Bu çalışmamızda, NATO ve Tarihsel Arka Planı, Küresel Enerji Güvenliği ve NATO nun Enerji Politikası detaylı bir şekilde analiz edilecektir. Anahtar Kelimeler: Enerji, NATO, Enerji Güvenliği, NATO nun Enerji Politikası, NATO Boru Hatları 43

2 ArelEysad 2018 cilt:3 No:2 G ü n ey F e r h a t B AT I * NATO S ENERGY POLICY DIMENSION IN GLOBAL ENERGY SECURITY Abstract With the increasing perception of threats in our world, NATO (North Atlantic Defense Platform) has had to cover energy security beyond the concept of classical defense organization. Many reasons can be emphasized, such as international terrorism targeting ships carrying oil and its derivatives in the open sea, sabotaging strategic pipelines, and expanding Russia s hinterland in the Black Sea and Mediterranean. After the end of the Cold War and the disintegration of the Soviet Socialist Republics (USSR), the success of NATO in Afghanistan in security and stability in the aftermath of 9/11 has gained critical importance in the fight against terrorism and the future of the alliance. NATO members began to intervene more intensively under the heading of energy security in the economic and political arena, with military identification in the name of not having trouble at the point of access to energy resources; this area redefines itself; it has started to develop strategies, measures and measures in order to provide its own space security. Because even small drops in the supply of oil in the geographical region of the Middle East have a significant impact on the North Atlantic Region (North America, Europe and Allies). In terms of NATO, energy security has been identified as one of the priority headings, as well as a consideration of the interests of the countries involved in the defense pact. In this work, NATO and the Historical Background, Global Energy Security and NATO s Energy Policy will be analyzed in detail. Keywords: Energy, NATO, Energy Security, NATO s Energy Policy, NATO Pipelines 44

3 eysad Giriş İkinci Dünya Savaşı sonrasında ABD öncülüğünde Avrupa da kurulan bölgesel savunma ittifakı Kuzey Atlantik Savunma Paktı (NATO) 4 Nisan 1949 da kuruldu. Kurucu antlaşmanın özellikle ve 5. maddeleri önemlidir. Bu maddelerle üye ülkeler, ortak savunma için yeteneklerini geliştirmeyi, herhangi bir üyenin toprak bütünlüğü, siyasî bağımsızlık ve güvenliği tehlikede olduğunda bir araya gelmeyi ve herhangi biri ne saldırıldığında bu saldırının paktın tüm üyelerine karşı yapılmış bir saldırı olarak kabul etmeyi taahhüt etmişlerdir. Bu çerçevede belki de en önemli ve tartışmalı madde ise, NATO nun görev sahasını belirleyen 6. maddenin alan-dışılık perspektifine göre, NATO sadece sınırları antlaşmada açıkça tarif edilen Kuzey Atlantik bölgesinde meydana gelen saldırılara karşı işlevsel olmasıdır. Soğuk Savaş ın sona ermesinden sonra esnek yorum yöntemiyle içeriği ge-nişletilen bu madde, özellikle Afganistan müdahalesiyle tamamen işlev-siz kılınmıştır (Özgöker ve Batı; 2017, s.166). Kuzey Atlantik Savunma Paktı her ne kadar İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyetlerin tehdidini bertaraf etmek üzere kurulmuş olsa da zamanla NATO nun görev ve sorumlulukları da değişmiştir. Enerji kaynaklarının önemini ve bugün dünya siyasetindeki rolünü anlayabilmek ve geleceğe yönelik gereksinim projeksiyonlarını yapabilmek için enerjinin gelişim tarihinin bilinmesi önem taşır. Sanayi Devrimi öncesinde insanoğlu yakın çevresindeki rüzgâr, odun, hayvan ve bitki atıkları gibi enerji kaynaklarından yararlanmıştır. Enerji tüketiminde, sanayi ve ulaşım gibi sektörlerin gelişmemesi; yalnız enerji temininin elde edilmesinin amaçlanması ve dünya nüfusunun azlığı belirleyici olmuştur (Akbulut; 2008, s ). Enerji güvenliği kavramıyla ilişkili olarak genel olarak teknoloji, ekonomi ve enerji ile ilgili kararların alındığı kurumsal yapıdan oluşmakta ve kısa dönemde arz talep yönetimi, uzun dönemde ise planlama faaliyetlerini içermektedir. Enerji piyasasında denge ve dolayısıyla fiyat; enerji arzı ve talebi tarafından oluşturulmaktadır. Enerji talebini belirleyen başlıca faktörler; ekonomik büyüme, yaşam tarzı, toplumun kalkınmışlık düzeyi, teknolojik gelişim ve enerji fiyatları olmaktadır. Enerji arzının belirlenmesinde ise; rezervler, üretim ve yatırım maliyetleri, dönüşüm teknolojileri ile ülkeler ve bölgeler arası ekonomik ve siyasal ilişkiler, ele alınması gereken başlıca faktörler arasında yer almaktadır (Bayraç; 2009, s.118). 45

4 ArelEysad 2018 cilt:3 No:2 G ü n ey F e r h a t B AT I * 1. NATO ve Tarihsel Arka Planı İkinci Dünya Savaşının ardından Sovyetlerin Desteğiyle Orta ve Doğu Avrupa da Sovyet yanlısı rejimlerin kurulması Sovyetler Birliği nin batıya doğru yayılma peşinde olduğu görüntüsü vermiştir. Savaş sonunda Batı Avrupa nın kendi imkânlarıyla Sovyetlere karşı koyabilmesi de mümkün görülmemiştir. Bu şartlar altında NATO üç önemli işlevi aynı anda yerine getirmek üzere oluşturulmuştur. Örgütün kurulmasıyla ABD nin Avrupa daki askeri varlığı garantiye alınıyor, Almanya üzerinde sıkı bir denetim kuruluyor ve Sovyet yayılmacılığına karşı Batı Avrupa nın güvenliği korumaya alınıyordu. NATO, İkinci Dünya Savaşı sonrasında Batı Avrupa nın hem içerden hem de dışarıdan algıladığı tehditlere karşı önlem almak üzere kurulmuştur. Bu bağlamda ise, bölge içi tehdit Almanya olmuştu. Bu ülkenin yeniden silahlanmasının ve iki dünya savaşında olduğu gibi genişlemeci politikalara sahip olmasının önüne geçebilmek için Batı Avrupa ülkeleri güvenlik alanında sıkı bir işbirliğine gitmişlerdir (Ateş; 2014, s.351). Soğuk Savaş ın bitişi dünyadaki çatışmalara son vermemiş, aksine iki kutuplu dünyada dehşet dengesi sayesinde dondurulan bazı sorunlar yeniden alevlenmiştir. Orta Doğu da, Kafkasya da, Balkanlar da ve dünyanın başka yerlerinde bölgesel çatışmalar patlak vermiş, belirsizlikten kaynaklanan bölgesel riskler tehdit algılamalarının odağına yerleşmiştir. Nükleer, biyolojik ve kimyasal silahların güvenli olmayan ellere geçme ihtimali tehdidin boyutuna küresel bir nitelik kazandırmıştır. Bunlarla birlikte Soğuk Savaş sonrası yeni terörizm dalgası olarak asimetrik güçlerin sunduğu geleneksel olmayan tehditler ortaya çıkmıştır (Zengin ve Tosun; 2013, s.39). NATO Soğuk Savaş sonrasında yaşadığı dönüşüm sürecinde stratejik konseptini üç kez değiştirmiştir. Bu değişim süreci 1991 Roma Zirvesi, 1999 Washington Zirvesi ve 2010 Lizbon Zirvesidir (Batı, 2018: Soğuk Savaş ın sona ermesi NATO nun uluslararası sistemdeki rolünü ve işlevini de değiştirmiş, NATO nun varoluş sebebinin ortadan kalktığı tartışmaları yaşanmıştır. Sovyetler Birliği nin dağılması ve Varşova Paktı nın feshedilmesiyle NATO nun tehdit algılamaları değişmiş; NATO, uluslararası terörizmi, kitle imha silahlarının yaygınlaşmasını ve uyuşturucu kaçakçılığını yeni tehdit unsurları olarak tespit etmiştir. NATO nun 1990 lardaki stratejilerinin ana hatları Kasım 1991 deki Roma zirvesinde çizilmiştir. Roma zirvesi, İttifak ın değişen tehdit algılamalarının somut olarak örgütün stratejisine yansıdığı bir zirve olmuş, Yeni Stratejik Konsept kabul edilmiştir. NATO nun Yeni Stratejik Konsepti, geniş kapsamlı ve işbirliği esasına dayanan güvenlik anlayışı çerçevesinde oluşturulmuştur. Sovyetler Birliği nin düşman olmadığı kabul edilmiş, NATO nun yeni tehdit unsurları uluslararası terör, askeri tehditler, kitle imha silahlarının yaygınlaşması ve uyuşturucu kaçakçılığı olarak tespit edilmiştir. Yeni tehdit unsurlarıyla askeri gücün yanında siyasal ve ekonomik araçlarla mücadele edilmesi kararı alınmıştır (Özkan; 2010, s ). Soğuk Savaş sonrası Batı ya yönelik tehdidin kalkması, NATO ya olan gereksinimi azaltması gerekirken, 1990 larda bölgesel çatışmaların BM, AGİT veya AB gibi kurumlar ile engellenememesi, NATO ya olan ihtiyacı artırmıştır. Bu süreçte NATO nun kendisini yenilemesi ve günün ihtiyaçlarına uygun ola rak dönüştürmesi de etkinliğini artırmıştır. Bu gelişmeler, NATO nun küresel bir güç olmasının da önünü açmıştır. Özellikle 2002 yılında terörle mücadeleyi gündeme aldıktan sonra küresel niteliği artmıştır. NATO, Merkezî ve Doğu Avrupa daki demokrasinin sağlam laştırılmasında, Balkanlar da insan haklarının korunmasında ve siyasi gelişim sağlamada belirgin bir işlev görmüştür. 11 Eylül saldırısı sonrasında özellikle Afganistan, Libya, Akdeniz ve deniz haydutluğuna karşı Aden Körfezi ve Somali açıklarında out of area, yani alan dışı görevler icra etmeye başlamıştır. NATO aynı zamanda, enerji güvenliği, terörizmle mücadele, siber savunma ve hay dutlukla mücadele gibi yeni görevler üstlenmiştir (Demir; 2016, s.36-38). 46

5 eysad Günümüzde ise yaygınlaşan asimetrik tehditler, özelliklede yakın zamana kadar nispeten bölgesel bir olgu olarak algılanan terörizm, küreselleşmenin de getirdiği imkanlar ile bölgesel sınırların ötesine geçmiş ve yepyeni bir küresel nitelik kazanmıştır. Küresel terörizm, dünyanın olduğu gibi NATO nun da gündemini değiştirmiştir. Terörizmle mücadele ile ilgili BM, AGİT, AB ve NATO da yoğunlaştırılmış olarak sürdürülen çalışmaların artarak devam edecektir (Çomak, 2006: org) Küresel Enerji Güvenliği Enerji arz güvenliği, ülkelerin ekonomik gelişmelerini ve ulusal güvenliklerini etkileyen önemli bir konudur. Bu nedenle, her ülkenin kesintisiz, güvenilir, ucuz, temiz ve çeşitlendirilmiş kaynaklardan enerji sağlayabilmesi gerekir. Enerji güvenliği, geniş kapsamlı bir kavramdır; enerji altyapısına yönelik terörist saldırılardan yatırım eksikliklerinin doğuracağı kesintilere, doğal afetlerin ortaya çıkaracağı engellerden ambargolara, grevlerden lokavtlara, iç savaştan işgale kadar birçok olasılıkla birlikte değerlendirmesi gereken bir kavramdır. Enerji arz güvenliği kavramı; hem mevcut enerji kaynaklarına erişmede ortaya çıkabilecek ani sıkıntıları, hem de talebin artması sonucu enerji kaynaklarının yetersiz kalması halinde ortaya çıkabilecek durumları kapsamaktadır (Çalışkan; 2009, s.306). Ülkelerin enerji güvenlikleri ile ulusal güvenlikleri arasında doğrudan ve güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Bu sebeple günümüzde gerek uluslararası gerekse ulusal arenalarda üzerinde konuşulan konuların başında enerji güvenliği gelmektedir. Enerji güvenliği kavramına genel olarak iki farklı yaklaşım bulunmaktadır. Bu yaklaşımlardan biri enerjiye diğeri de güvenliğe ağırlık vermektedir. Enerji güvenliğinin, enerji ağırlıklı tanımı enerji kaynaklarının bulunabilirliği, erişilebilirliği ve kabul edilebilirliği kavramlarını içine almaktadır. Enerji güvenliğinin, güvenlik ağırlıklı tanımı ise enerji arama, geliştirme, üretim, iletim, çevrim, dağıtım, pazarlama ve tüketim ağındaki tesislerin her türlü saldırıya karşı fiziki olarak korunması anlamını içermektedir (Sevim; 2012, s ). Küreselleşen dünyada enerji arz güvenliği, değişen ihtiyaçlar ve koşullara göre kısa ve uzun vadeli arz güvenliği olarak zaman boyutuyla da ele alınmaktadır. Arz güvenliğinde mevcut arzın teknik aksaklıklar, hava muhalefeti veya siyasî müdahalelerle riske girmesi kısa vadeli arz güvenliği iken; artan enerji talebini karşılamak için ilave arzın zamanında tedarik edilememesi uzun vadeli bir güvenlik problemidir. Enerjinin üretim ve iletim kapasitesini artırmak için gerekli altyapı yatırımlarının ekonomik, finansal nedenlerle yapılamaması veya siyaseten engellemesi uzun vadede çok önemli bir arz güvenliği sorunudur. Enerji güvenliği, tüketici ülkeler açısından enerji arzının güvenilir, yeterli, makul fiyatlarla olmasını ifade etmektedir. Güvenilir ve yeterli arzdan kasıt, küresel ekonominin ihtiyacını tümüyle karşılayan kesintisiz arzdır (Erdal ve Karakaya; 2012, s ). Soğuk Savaş sonrası dönemde iki kutuplu yapının çökmesi, yaşanan teknolojik gelişmeler ve giderek artan karşılıklı bağımlılık ile siyasi, ekonomik, finansal, teknik ve sosyal alanlarda yaşanan gelişmeler, tehditlerin dönüşüm geçirmesine ve çeşitlenmesine sebep olmuştur. Tehdit algısında yaşanan değişim birçok açıdan güvenlik anlayışının da etkilenmesi sonucunu doğurmuş ve bu mevcut güvenlik anlayışının yenilenmesini zorunlu kılmıştır. Bu yenileme ile güvenlik algılamasının alanı ve sınırları genişlemiş, algının içeriği ve uygulamaları derinleşmiştir. Enerji güvenliği her koşulda kritik bir öneme sahiptir (Tamçelik; 2017, s ). Bugün dünyada tüketilen birincil enerjinin yaklaşık %90 ı, üç fosil kaynak (petrol, doğal gaz ve kömür) ile karşılanmaktadır. OECD nin bir kuruluşu olan Uluslararası Enerji Ajansı nın yaptığı değerlendirmelere göre, küresel enerji talebi 2030 yılına kadar, bugüne oranla %50 kadar artacaktır. Söz konusu çalışmanın referans senaryosuna göre, petrol, kömür ve doğal gazın toplam birincil enerji kaynakları içindeki paylarında bir azalma söz konusu olmayacaktır. Üç fosil yakıtın toplam içindeki paylarının, gene %90 civarında olması beklenmektedir. Yenilenebilir kaynaklarla nükleerin, küresel ölçekte bir ağırlığı olacak oranlarda teşvik edilmemeleri halinde, referans senaryo, gerçekleşme olasılığı en yüksek senaryo olduğundan; petrol, doğal gaz ve kömürün mevcut egemenliklerinin sürmesi de en azından önümüzdeki on yıllarda kaçınılmaz görünmektedir (Batı, 2017:s.25).

6 ArelEysad 2018 cilt:3 No:2 G ü n ey F e r h a t B AT I * 3. NATO nun Enerji Politikaları Boyutu Enerji güvenliği perspektifinden bakıldığında NATO İttifakı nı tehdit eden en önemli sorun hızla artan dışa bağımlılık oranlarıdır. Bütün üye ülkeler arasında sadece Norveç, Kanada ve Danimarka (sırasıyla yüzde -563, yüzde -55 ve yüzde -18) dışa bağımlılık oranlarıyla net ihracatçılardır. Estonya, İzlanda, Romanya, Hollanda, Birleşik Krallık, ABD, Çekya, Arnavutluk ve Polonya %30 un altında dışa bağımlık oranıyla kabul edilebilir sınırlar içerisindedir. Almanya, Yunanistan, Türkiye, Belçika, İspanya, Portekiz, İtalya ve Lüksemburg gibi ülkelerin dışa bağımlılığı ise yüksek orandadır. Genel ortalamaya bakıldığında ise, NATO nun enerjide dışa bağımlılık oranı %25,5 dir. Ancak, Norveç dışarıda bırakıldığında bu oran %30 a, buna ek olarak Danimarka ve Kanada yı çıkarıldığında bu oran %36 ya çıkmaktadır. NATO üyesi 29 ülkenin yirmi biri Avrupa Birliği (AB) üyesi olduğu düşünüldüğünde, AB nin enerjide dışa bağımlılığının %55 ile ABD nin %22 oranındaki enerji bağımlılığının üzerinde olduğu belirtilmelidir. Bu oranlar değerlendirildiğinde arz güvenliğinin NATO için ne derecede öncelikli olduğu görülmektedir (Şöhret; 2014, s ). NATO nun en fazla enerji tüketen ülkeleri, AB üye ülkeleriyle ABD nin oluşturduğu 22 ülkelik bir gruptur. Kalan altı ülkelik grubun içerisinde, Norveç ve Kanada net ihracatçıyken, Arnavutluk, Hırvatistan ve İzlanda yı kapsayan alt grubun toplam paydada küçük bir yeri bulunmakta, Türkiye ise net ithalatçı ve muazzam bir enerji tüketicisidir. AB petrol ihtiyacının yaklaşık %83 ünü ithal etmektedir. AB nin mevcut halde siyasal ve ekonomik olarak güvenilirliği az olan Rusya, Kuzey Afrika ve Orta Doğu gibi bölgelerdeki petrol rezervlerine erişimi vardır. AB ithal ettiği petrolün %33 lük oranını Rusya dan gerçekleştirmektedir. Norveç ise güvenilir ve NATO müttefiki bir ortak olarak ikinci sırayı almaktadır. Üretim stratejilerinde tekelci eğilimleri olan OPEC üyesi ülkeler ise AB nin toplam petrol ithalatından %40 oranında pay almaktadır. Günümüzde ABD petrol ihtiyacının yaklaşık %52 sini ithal etmektedir. ABD nin mevcut halde siyasal ve ekonomik olarak güvenilirliği olan Kanada, Meksika ve güvenilirliği az olan Orta Doğu ve Güney Amerika gibi bölgelerdeki petrol rezervlerine erişimi vardır. ABD ithal ettiği petrolün %21 lik oranını güvenilir ve NATO müttefiki ortağı olan Kanada dan almaktadır. Meksika ise ABD petrol ihracatında ikinci sırayı almaktadır. OPEC üyesi ülkelerinden yaptığı ihracat ise yaklaşık %50 oranla tehlike arz etmektedir (Biresselioğlu; 2012, s ). Enerji güvenliği konusu NATO nun gündeminde, örgüt için her ne kadar yeni bir tanım gibi gözükse bile doğrudan olmasa da sürekli bir biçimde yer almıştır. Askeri bir güvenlik yapılanmasının operasyonel yeteneklerinin korunması adına yakıt stoku ve akışının sağlanmasının hayati önemi bulunmaktadır. Konu bu çerçevede, neredeyse kuruluşundan itibaren NATO nun çeşitli komitelerinde ve planlamalarında öncelikli başlık olarak gündemde yerini bulmuştur. NATO boru hattı sistemi de bu amaçla Soğuk Savaş döneminde kurulmuştur. Sistem güncel ihtiyaçlar dikkate alınarak, teknolojik imkânlar çerçevesinde yenilenmektedir. NATO boru hattı sistemi, 10 ayrı depolama tesisi ve pompalama istasyonları ile boru hatlarından oluşmaktadır. NATO nun özellikle Avrupa da konuşlu birliklerinin yakıt ihtiyacını kesintisiz biçimde karşılamak için oluşturduğu 5,5 milyon metreküplük depolama kapasitesine sahip depoları ve 13 NATO üyesi ülkeden geçen yaklaşık km lik özel bir boru hattı bulunmaktadır. Boru hattı, ilgili ülkelerde yer alan ve stratejik olarak nitelenen rezervlerin oluşturulmasına hizmet eden depo, askeri üs, havaalanı, pompalama istasyonları, rafineriler ve diğer ilgili tesisleri birbirine bağlamaktadır. Bu NATO nun enerji güvenliği adına aldığı bir önlemdir (Çelikpala; 2014, s.87). 48

7 eysad NATO nun Central Europe Pipeline System (CEPS) Programına katılan tüm ülkeler ortak menfaatler doğrultusunda hareket etmektedirler. Her katılımcı ülkeden kurul içerisinde temsilciler bulunur. Diğer temsilciler de katılabilir, ancak karar verme sürecine katılmazlar. Özetle belirtmek gerekir ise, kurulu genel politika, hedefler ile amaçlar oluşturur ve CEPS için finansal kaynakları onaylar. CEPS 50 yıl önce kurulduğunda iki ana organ vardı; Orta Avrupa Boru Hattı Ofisi (CEPO) ve Orta Avrupa Boru Hattı Politika Komitesi (CEPPC). Birincisi, ağın işleyişi ve ikincisi genel politika ve finans için olan tüm kararlardan sorumludur. NATO nun Boru Hatları, sekiz ulusal boru hattı sistemi ve iki çok uluslu sistemden oluşur. Ulusal boru hattı sistemleri: Yunan Boru Hattı Sistemi (GRPS), İzlanda Boru Hattı Sistemi (ICPS), Kuzey İtalya Boru Hattı Sistemi (NIPS), Norveç Boru Hattı Sistemi (NOPS), Portekiz Boru Hattı Sistemi (POPS), Batı Türkiye Boru Hattı Sistemi ve Doğu Türkiye Boru Hattı Sistemi olarak bilinen iki ayrı boru hattı sistemini içeren Türk Boru Hattı Sistemi (TUPS) bulunmaktadır. İki çok uluslu boru hattı sistemi ise şunlardır: Danimarka ve Almanya da bulunan Kuzey Avrupa Boru Hattı Sistemi (NEPS), Belçika, Fransa, Almanya, Lüksemburg ve Hollanda yı kapsayan Orta Avrupa Boru Hattı Sistemi (CEPS), Ulusal ve çok uluslu sistemlere ek olarak, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Polonya, Romanya, Slovakya, Slovenya ve İspanya da da yakıt sistemleri bulunmaktadır ( Genel Değerlendirme ve Sonuç İkinci Dünya savaşından sonra gelişen Soğuk Savaş süreci iki kutuplu dünya düzeni oluşturmuştur. Bu dünya düzenin bir tarafında Kuzey Atlantik Savunma Paktı (NATO) diğer tarafında da Varşova Paktı olarak tezahür etmiştir. NATO nun Soğuk Savaş yıllarında kalan Konvansiyonel taktikleri Varşova Paktı nın dağılmasıyla rakipsiz kalmış buda NATO nun kendini zamanın koşullarına adapte etme konusunda farklı stratejiler geliştirmesini zorunlu kılmıştır. Bunlar içerisinde en önemli olanlarından biri Enerji Güvenliği dir. NATO nun 2006 yılındaki Riga Zirvesi nde Enerji Güvenliğini ön plana almış olması bunun önemli göstergelerindendir. NATO nun geliştirmeye çalıştığı güvenlik ve savunma, misyon ve vizyon çerçevesinde, enerji güvenliğine stratejik bir önem atfedildiği görülmektedir. Bu nedenle NATO içinde ve dışında işbirliği ve strateji geliştirme çalışmaları yürütülmektedir. Enerji güvenliği bu yeni anlayışa göre, küresel ve bölgesel istikrarın vazgeçilmez bir unsuru olara idrak edilmektedir. NATO kuvvetleri, özellikle Akdeniz deki deniz kuvvetleri, enerji arzının sekteye uğratılmaması için 2001 yılından beri aktif görevler yerine getirmiştir. Bugün bu görevlerin, genişlemesi tartışılmaktadır. Gelecekte ise NATO, enerji güvenliğinin sağlanması için küresel düzlemde daha belirgin roller üstlenecektir. Akdeniz ve Karadeniz havzalarının zengin karbon yataklarına sahip olması, aynı şekilde birçok stratejik Boru Hatları güzergâhına sahip olması enerji güvenliğini daha da önemli kılıyor. Enerji güvenliği konusu NATO nun son dönemde oluşturduğu mekanizmalar içinde ve arasında NATO nun rolünü artırmaya ve kimliğini meşrulaştırmaya hizmet edebilecek bir işbirliği alanına dönüştürülebilir. 49

8 ArelEysad 2018 cilt:3 No:2 G ü n ey F e r h a t B AT I * KAYNAKÇA Akbulut, G., (2008). Küresel Değişimler Bağlamında Dünya Enerji Kaynakları Sorunlar ve Türkiye, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, SBE Dergisi, Cilt 32, Sayı 1, s Ateş, D., (2014). Uluslararası Örgütler Devletlerin Örgütlenme Mantığı, Bursa, Dora Yayınevi, 2.Baskı, s.351 Batı, G.F., (2018). Değişen Dünyada NATO nun Değişimi: Güçlü, Çevik ve Yenilikçi İttifak, www. politikaakademisi.org/2018/07/10/degişen-dunyada-natonun-degisimi-guclu-cevik-ve-yenilikciittifak/, Erişim: Batı, G.F., (2018). Küresel Enerji Politikasında Balkan Jeopolitiği ve Enerji Güvenliği Paradigması, International Journal of Entrepreneurship&Management Inquiries (EMI)1, s.25 Bayraç, H.N., (2009). Küresel Enerji Politikaları ve Türkiye: Petrol ve Doğalgaz Kaynakları Açısından Bir Karşılaştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi SBE Dergisi. 10(1). s.118. Biresselioğlu, M.E., (2012). Nato nun Değişen Enerji Güvenliği Algısı: Türkiye nin Olası Konumu, Uluslararası İlişkiler Akademik Dergi, Cilt 9, Sayı 34, s Çalışkan, Ş., (2009). Türkiye nin Enerjide Dışa Bağımlılık ve Enerji Arz Güvenliği Sorunu, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi SBE Dergisi. Sayı 25. s.306. Çelikpala, M., (2014). Enerji Güvenliği: NATO nun Yeni Tehdit Algısı, Uluslararası İlişkiler Akademik Dergisi, Cilt 10, Sayı 40, s.87 Çomak, H., (2006). Güvenliğin Yeni Boyutları, NATO ve Türkiye, guvenligin_yeni_boyutlari_nato_ve_turkiye, Erişim: Demir, S., (2016). 21. Yüzyılda Barış ve Güvenliğin Tesisinde NATO nun Rolü, Akademik Bakış Dergisi, Cilt 9, Sayı 18. s Erdal, L. ve Karakaya, E., (2012). Enerji Arz Güvenliğini Etkileyen Ekonomik Siyasi ve Coğrafi Faktörler, Bursa Uludağ Üniversitesi, İİBF Dergisi, Cilt 31, Sayı 1. s NATO Boru Hatları Sistemi, Erişim: Özgöker, U. ve Batı, G.F., (2017). Uluslararası Siyasi, Askeri, Ekonomik ve Sosyo-Kültürel Örgütler, İstanbul, Der Yayınları, 4. Basım, s.166. Özkan, G., (2010). Soğuk Savaş Sonrası Orta Asya ve Kafkasya Ekseninde Türkiye-NATO-Rusya İlişkileri ve Türk Dış Politikası na Yansımaları, Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 12/1, s Sevim, C., (2012). Küresel Enerji Jeopolitiği ve Enerji Güvenliği, Journal Of Yasar University, 26(7). s Şöhret, M. (2014). Enerji Güvenliği Kapsamında NATO nun Ortadoğu Politikası, Kocaeli Üniversitesi Uluslararası Enerji ve Güvenlik Kongresi, Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi, Eylül 2014, s Tamçelik, S., (2017). Afrikada Enerji Güvenliği, Afrika Politikası, Hasret Çomak, Caner Sancaktar, Huriye Yıldırım Çınar (Ed.), İstanbul, Beta Yayınevi, s Zengin, E. ve Tosun, M.S., (2013). Barış İçin Ortaklık Programı Çerçevesinde Azerbaycan-NATO İlişkileri, Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, 4(1). s