EÐÝTÝMDE ÖZELLEÞTÝRME EÞÝT, PARASIZ EÐÝTÝM HAKKININ GASPIDIR

Transkript

1 Savaþ SARI Makina Mühendisi EÐÝTÝMDE ÖZELLEÞTÝRME EÞÝT, PARASIZ EÐÝTÝM HAKKININ GASPIDIR 1. Giriþ Ýçersinden geçtiðimiz dönemde insan ve toplum yaþamýndaki birçok olgunun metalaþtýðý ve bu anlamý ile de ticaretin konusu haline geldiði hýzlý bir dönüþüme tanýklýk ediyoruz. Elbette bu dönüþüm süreci bir ilki ifade etmiyor. Kapitalizmin geliþimine paralel farklý dönemlerde benzer þekilde, nesnelerin ve olgularýn metalaþmasý süreçlerine tanýk olunmuþtu. Bugünü önemli kýlan nokta ise, tarih içersinde emekçi sýnýflarýn hanesine kazanýlmýþ haklar olarak yazýlan birçok uygulamanýn ticaretin konusu haline Ülkemizde 1980 lerle birlikte, bahsedilen kazanýlmýþ haklar baþta olmak üzere birçok alanda özelleþtirme uygulamalarýnýn gündeme getirildiðini, ekonominin ve toplumsal yaþamýn liberalizasyonu adý altýnda bu uygulamalarýn hýzla ticaretin konusu metalar haline sokulduðunu gördük. geldiði bir saldýrý ile karþý karþýya olmamýz. Bu kazanýlmýþ haklarýn baþýnda sosyal güvence, eðitim, saðlýk, ulaþým gibi uygulamalar yer alýyor. Ýçersinden geçtiðimiz süreç bu ve benzeri kazanýlmýþ haklarýn emekçilerin bilincinde silikleþtirildiði ve ellerinden alýnýp metalaþtýrýldýðý bir dönemi tanýmlýyor. Bu dönemin yükselen iki ideolojik ve politik argümaný ise liberalizm ve özelleþtirme olarak ifade ediliyor. Ülkemizde 1980 lerle birlikte, bahsedilen kazanýlmýþ haklar baþta olmak üzere birçok alanda özelleþtirme uygulamalarýnýn gündeme getirildiðini, ekonominin ve toplumsal yaþamýn liberalizasyonu adý altýnda bu uygulamalarýn hýzla ticaretin konusu metalar haline sokulduðunu gördük. Özellikle de 1990 lar sonrasýnda özelleþtirme uygulamalarý hýzla hayata geçirilmeye baþlandý. Gerçekleþtirilen özelleþtirme uygulamalarýnda ve yapýlan savunularda, ekonomi ve toplumun liberalizasyonu, yani toplumsal yaþam içersindeki tüm olgu ve nesnelerin ticari metalar olarak algýlanmasý noktasýndan hareket edildi ve ediliyor. 66 Kapitalizmin yerleþiklik kazanmasýna ve geliþimine paralel olarak, bugün anladýðýmýz anlamý ile, toplumsal ölçekte gerçekleþtirilen eðitim olgusu da þekillenmeye baþlamýþtýr. Kapitalizmin ilk dömühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü

2 nemlerinde emekçi çocuklarýna belli niteliklerin kazandýrýlmasý ve onlarýn üretim sürecine hazýrlanmasý olarak yaygýn þekilde iþlev gören eðitim uygulamalarý iþçi sýnýfýnýn yürüttüðü mücadelelerin paralelinde farklý bir anlam ve þekil kazanýr. Eðitim sürecindeki bu deðiþimde belirleyici olan ilke, aydýnlanmacýlýðýn argümanlarýndan biri olan eðitimde eþitlik ilkesidir. Ýþçi sýnýfý, mücadelesinde birçok baþka talep ile beraber eðitimde eþitlik ilkesini de taþýdýðý bayraklarýn arasýna eklemiþtir. Asýl olarak kapitalizmin toplumsal iliþkilerinin ve üretim iliþkilerinin yeniden üretiminde bir faktör olarak iþlev görmesi hedeflenen toplumsal eðitim olgusu, bu süreç içerisinde ayný zamanda da devletin sunmasý gereken bir hizmet olarak tanýmlanýr. Bu en tam þeklini özellikle II: Dünya Savaþý sonrasý yýllardaki sosyal devlet uygulamalarý ile birlikte alýr li yýllarla beraber gündeme gelen liberalizasyon ve özelleþtirme politikalarý eðitim baþlýðýnda da karþýlýðýný bulmuþtur. Ýþçi sýnýfý mücadelesi içerisinde kazanýlmýþ haklar arasýna dahil olan devlet yükümlülüðünde, herkese parasýz eðitim hakký, kapitalizmin geniþleme dönemi boyunca büyük bir sorun teþkil etmezken, buhran dönemine girilmesi ile beraber ilk elden toplumun belleðinden ve uygulamadan silinmesi gerekenler arasýna dahil edilmiþ durumdadýr. Ýþte bu süreç eðitimin hýzla metalaþtýrýldýðý, devlet yükümlülüðündeki eðitim uygulamasýnýn kadükleþtirilip, daraltýldýðý, insanlarýn nitelik kazandýklarý asýl eðitim sürecinin ticaretin konusu haline getirildiði, yani özelleþtirildiði bir sürece denk düþmektedir. 2. Eðitimde Özelleþtirme Uygulamalarý Eðitimde özelleþtirme uygulamalarý genel özelleþtirme uygulamalarýndan belli farklýlýklar içermektedir. Bu uygulama içersinde hem iþçi sýnýfýnýn yürüttüðü mücadeleler sonucu toplumsal bellekte kazanýlmýþ bir hak olarak kazýnan eþit, parasýz eðitim hakkýnýn belleklerden silinmesi hem de eðitimin metalaþtýrýlmasý ayný anda devreye sokulmaktadýr. Sermayenin en açýk hali ile devlet ve dolayýsýyla da kendi üstünde bir yük olarak nitelediði eðitim harcamalarýný daraltmayý önüne Tablo 1- Toplam eðitime ve yükseköðretime yapýlan kamu ve özel sektör harcamalarýnýn GSYÝH ye oranlarý (1995).[1] Ülke Toplam Eðitim/GSYÝH (%) Yükseköðretim/GSYÝH (%) Almanya 5,8 1,2 ABD 6,7 2,4 Arjantin 4,1 1,0 Avusturalya 5,6 1,8 Çek Cumhuriyeti 5,7 1,0 Danimarka 7,1 1,3 Finlandiya 6,6 1,7 Fransa 6,3 1,1 Hindistan 2,6 0,7 Ýsrail 8,3 1,8 Ýsveç 6,7 1,7 Ýtalya 4,7 0,8 Japonya 4,7 1,0 Kore 6,2 1,9 šili 5,6 1,8 TÜRKÝYE 2,4 0,9 Yunanistan 3,7 0,8 mühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü 67

3 Eðitimde özelleþtirme, sadece özel okul ve dershanelerin, açýlmasý ya da devlet okullarýndaki eðitimin katký payý ve harç adý altýnda ücretlendirilerek bu ücretlerin gün geçtikçe artýrýlmasý metotlarý ile sýnýrlandýrýlmamaktadýr. Bu uygulamanýn dýþýnda eðitim kurumlarýnýn belli asli ya da yan faaliyetlerinin taþeronlaþtýrýlmasý ve paralý uygulamalar haline getirilmesi de söz konusu olmaktadýr. Bu uygulamaya en iyi örneklerden birine yüksek öðrenimdeki belli ders ve konularýn tercihe baðlý paralý dersler haline getirilerek öðretim görevlilerine ek gelir kaynaðý olarak tahsis edildiði uygulamalarda karþýlaþýlmaktadýr. Bu uygulamalar sadece belli ders ve konularýn kuraldýþý bir þekilde para ile öðrencilere sunulmasýna yol açmamakta, öðretim görevlilerini de hýzla ticari iliþkiler bataðýnýn içine sürüklemektedir. Yüksek Öðrenim Kurumu (YÖK), 51 devlet ve 7 vakýf üniversitesinde bulunan 67 fakülte ile yüksekokullarda bulunan 435 yükseköðretim programýna kayýtlý öðrenci kitlesinden tabakalý örnekleme yöntemi ile rasgele seçilmiþ yaklaþýk öðrenci üzerinde, 1997 yýlýnýn Mayýs ve Haziran aylarýnda 62 sorudan oluþan bir anket uygulamýþ. Bu anket içersinde yer alan bazý veriler eðitimin nasýl ticari bir meta haline sokulduðuna dair önemli örnekler sunuyor. hedef olarak koyduðu özelleþtirme sürecinde eðitim uygulamasý farklý yöntemlerle ticari sürecin bir konusu haline getirilmektedir. Bu hedef doðrultusunda Türkiye nin önemli bir yol aldýðýný ve eðitim giderlerini bütçeler içersinde gözden çýkarýlabilir seviyelere çektiðini Tablo 1 de kolaylýkla görebiliriz. Bu süreç bir yaný ile var olan temel ve yaygýn eðitim uygulamalarýnýn niteliksizleþmesi ve içinin boþaltýlmasýna yol açarken bir yaný ile de sermayenin kendisi için gerekli iþgücü arzýný saðlamasýna yönelik olarak paralý ve burslu eðitim uygulamalarýný devreye sokarak eðitimde ikili bir sürecin baþlamasýnýn önünü açmýþtýr. Eðitim sürecinde dershaneler paralý eðitim uygulamasýnýn en yaygýn olarak hayata geçirildiði ve eðitimde eþitlik ilkesinin açýk þekilde ihlal edildiði ilk örnekleri oluþturmaktadýr. Günümüze gelindiðinde dershaneler özellikle üniversiteye geçiþte bir zorunluluk olarak tanýmlanmakta, parasýný verenin istediði mesleðin eðitimini alabilirliðine dair açýk bir örnek uygulama teþkil etmektedirler. Yapýlan anketten çýkan sonuçlardan birisi de dershanelerin üniversiteye giriþteki yerini göstermesi açýsýndan çarpýcý malzemeler sunuyor yýlýnda Üniversitelerde öðrenim gören öðrencilerin % 92'si, Öðrenci Seçme ve Yerleþtirme Sýnavlarýna hazýrlýk için özel kurslara devam ederek ve/veya kitap, dergi, v.b. satýn alarak harcamalar yapmýþlar. Bu sýnavlara hiçbir harcama yapmadan hazýrlanan öðrencilerin oraný ise yalnýzca % 8. Yapýlan harcama miktarýnýn gelir gruplarýna göre daðýlýmýný Tablo 2'de rahatlýkla görebiliriz yýlý itibari ile Türkiye de hane halký aylýk ortalama gelirinin 73 milyon TL olduðu da göz önüne alýnmalýdýr. 68 Tablo 2 den görüldüðü gibi, gelir grubundaki artýþla birlikte kurslara katýlma yüzdelerinde de bir artýþ gözlenmektedir. Ailelerin aylýk gelirleri ile kurslar için ödenen miktarlara bakýldýðýnda, en alt gelir grubundaki ailelerin aylýk gelirlerimühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü

4 Tablo 2- Gelir gruplarýna göre özel kurslara katýlým oranlarý ve üniversiteye giri için yapýlan harcamalar. [2] Gelir Gruplarý (TL) Kurslara Ortalama Harcama Katýlma Yüzdesi (Milyon TL) Kurslara Kitap, Dergi v.b. Katýlanlar Satýn Alanlar veya daha az veya daha fazla ORTALAMA nin yaklaþýk 6 katýný, 70 milyon TL aylýk gelire sahip ailelerin aylýk gelirlerinin 2 katýný kurslar için harcadýklarý görülmektedir. Üst gelir gruplarýnda ise kurs için yapýlan harcamalar yaklaþýk bir aylýk gelirle karþýlanmaktadýr. Bunun yanýnda Boðaziçi, Bilkent, ÝTÜ gibi üniversiteler için yapýlan özel kurs harcamalarý 180 milyon liranýn üzerinde iken, Zonguldak Karaelmas üniversitesinde okuyan öðrencilerde bu masraf 80 milyonlar seviyesine inmektedir. Tüm bu veriler her þeyden önce toplumun büyük çoðunluðunu oluþturan ve emek güçlerini satarak geçinmek zorunda olan insanlarýn çocuklarýnýn üniversiteye hazýrlýk süreçlerinin, bu insanlar için yýkýcý maddi sorunlara yol açtýðýný göstermektedir. Yüksek öðrenimden devam edersek üniversitelerde okuyan öðrencilerin gelir durumlarý ve bunlar arasýndaki farklýlaþma da eðitimin metalaþmasýnýn geldiði süreci göstermesi açýsýndan önemli veriler sunmaktadýr. Yine yukarýda adý geçen araþtýrmada öðrenci ailelerinin sosyoekonomik durumuna dair sunulan bazý verilere göz atmakta fayda var yýlýnýn bahar döneminde vakýf ve devlet üniversitelerinde öðrenim gören öðrenci ailelerinin ortalama aylýk gelirleri, sýrasýyla Tablo 3 ve Tablo 4 de gösterilmiþtir. Anket verileri, aile gelirlerinde devlet ve vakýf üniversiteleri arasýnda önemli farklýlýklar olduðunu göstermiþtir. Devlet üniversitelerinde öðrenim gören öðrencilerin ailelerinin ortalama aylýk geliri 74 milyon TL iken, vakýf üniversitelerinde öðrenim gören öðrencilerin ailelerinin ortalama aylýk geliri 179 milyon TL'dir. [2] Bu durumun kendisi sermayenin eðitimi ticaretin konusu haline getirirken bir yandan da kendisi için gerekli nitelikli iþgücünün kazanýlmasý amacý ile eðitim kurumlarý arasýnda hýzla bir sýnýflandýrma ve ayrýþtýrmaya gittiðine iyi bir delil sunmaktadýr. Sonuçta daha vasýflý eðitim toplumun sadece belli kesimi tarafýndan alýnabilir bir hal almaktadýr. Bu durum sadece özel üniversiteler ile devlet üniversiteleri arasýndaki mühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü 69

5 farkta deðil, üç büyük ildeki üniversiteler ile Anadolu illerindeki üniversiteler arasýndaki farkta da gözlenmektedir. Tablo 3- Vakýf üniversitelerinde öðrenim gören öðrenci ailelerinin ortalama aylýk geliri. [2] Üniversite Batkent Bilkent Fatih I ýk Ýstanbul Bilgi Koç Yeditepe ORTALAMA Ortalama Aylýk Gelir (Milyon TL) Ayrýca, öðrenci ailelerinin gelir gruplarýna göre daðýlýmý da önemli farklýlýklar göstermektedir. Öðrenci ailelerinin % 4 ünün ortalama aylýk geliri 15 milyon TL den daha az iken, % 6,5 inin geliri 200 milyon TL nin üzerindedir. [2] Tüm bu göstergeler ve veriler, eðitimde ve özellikle de yüksek öðrenimde özelleþtirmenin gelmiþ olduðu aþamayý göstermesi açýsýndan çarpýcý bir portre ortaya koymaktadýrlar. Belli gelir seviyesinin altýndaki insanlarýn çocuklarý için üniversite kapýlarý ya tamamen kapanmýþ ya da sadece Anadolu üniversiteleri için açýk durumda bulunmaktadýr. Özel üniversitelere ve üç büyük ildeki üniversitelere, emekçi çocuklarý ya üniversiteye hazýrlýk sürecinin maddi yükünden dolayý ya da söz konusu üniversitelerdeki eðitim masraflarýný karþýlayamamalarýndan dolayý girme þanslarýný nerede ise tamamen yitirmiþ durumdadýrlar. Eðitim ve öðretim uygulamalarýnda rastlanan bir baþka özelleþtirme þekli ise kendini katký payý ve harç adý altýnda öðrenim görenlerden belli ücretlerin alýnmasý sürecinde göstermektedir. Bu süreç yüksek öðrenim açýsýndan 1990 larla beraber hýz kazanmýþtýr. Açýk olarak ifade edilen hedef ise öðrenci baþýna yapýlan eðitim harcamalarýnýn %50 lere varan kýsmýnýn öðrencilerden ya nakdi ya da mezuniyet sonrasý ödenmek üzere tahsil edilmesidir. Bu tam anlamý ile eðitimin alýnýp satýlabilir bir hizmet (meta) haline Tablo 4- Devlet üniversitelerinde öðrenim gören öðrencilerin ailelerinin ortalama aylýk geliri. [2] Üniversite Abant Ýzzet Baysal Adnan Menderes Afyon Kocatepe Akdeniz Anadolu Ankara Atatürk Balýkesir Boðaziçi Celal Bayar Cumhuriyet Çanakkale 18 Mart Çukurova Dicle Dokuz Eylül Dumlupýnar Ege Erciyes Fýrat Galatasaray Gazi Gaziantep Gaziosmanpata Hacettepe Harran Ýnönü Ýstanbul Ýstanbul Teknik Kafkas K.maraþ Sütçü Ýmam Karadeniz Teknik Kýrýkkale Kocaeli Marmara Mersin Mimar Sinan Muðla Mustafa Kemal Niðde Ondokuz Mayýs Orta Doðu Teknik Ortalama Aylýk Gelir (Milyon TL) mühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü

6 Osmangazi Pamukkale Sakarya Selçuk Süleyman Demirel Trakya Uludað Yýldýz Teknik Yüzüncü Yýl Zonguldak Karaelmas ORTALAMA getirilmesidir. Devletin karþýlamasý zorunlu bir yükümlülük olarak tanýmlanan insanlara eðitim olanaklarýnýn yaratýlmasý ve bu hizmetin karþýlýksýz ve eþit olarak sunulmasý ilkesi çiðnenmektedir. Özel ya da devlet üniversitelerinin sermayenin ihtiyaçlarý doðrultusunda araþtýrma ve eðitim faaliyetlerini yönlendirmeleri de özelleþtirme uygulamalarý ile paralel yürümektedir. Eðitimin özelleþtirilmesi bu anlamý ile üniversitelerin sermaye kuruluþlarýnýn taþeronu olarak araþtýrma ve eðitim faaliyetleri yürütmesi þeklinde de yaþanmaktadýr. Eðitim ve öðretim uygulamalarýnda karþýlaþýlan bir baþka özelleþtirme yöntemi ise bazý ek ve yan faaliyetlerin (yemekhane, spor tesisi, kantin, vb.) taþeron firmalar aracýlýðý ile yapýlmasýdýr. 3. Sonuç Özelleþtirme politikalarý gelinen noktada toplumsal yaþamda emekçilerin çýkarýna birçok kabul ve uygulamayý düzlemiþtir. Bu hem pratikte hem de bilinçlerde yaþanmýþtýr. Eðitimde özelleþtirme uygulamalarýnda da benzer iki yönlü süreç yaþanmaktadýr. Gelinen noktada toplumun maddi olanaklara sahip belli kesimi için eðitim halen nitelikli iþgücünü elde etmenin araç ve olanaklarýný sunmaktadýr. Toplumun büyük çoðunluðu ise içeriði boþaltýlmýþ, belirgin ve yeterli bir nitelik saðlamayan, yetersiz olanaklara sahip bir eðitim sürecinden geçirilmekte ve bu hali ile sermayenin ucuz emek gücü talebini karþýlayan kitleyi oluþturmaktadýr. Bu eðitimde özelleþtirme uygulamasýnýn, sadece eþit koþullarda ve parasýz eðitim hakkýný deðil eðitim sonrasý mezunlarýn eþit koþullarda çalýþabilme koþullarýný da ortadan kaldýrdýðýný göstermektedir. Eþit koþullarda ve parasýz eðitim hakký, iþçi sýnýfýnýn yürütmüþ olduðu mücadeleler sonucunda kazanýlmýþ ve insanlarýn temel haklarý arasýna yazýlmýþ durumdadýr. Týpký saðlýk hizmetlerinden parasýz yararlanma, barýnma, temel beslenme olanaklarýnýn saðlanmasý uygulamalarýnýn birer hak olarak kabul edilmesinde olduðu gibi. Özelleþtirme bu anlamý ile insanlarýn temel haklarýna yönelik bir saldýrýdýr. Hem de sermayenin tek yönlü çýkarlarý doðrultusunda. Sonuç olarak eðitimde özelleþtirme uygulamalarý, insanlarýn eþit koþullarda ve parasýz eðitim hakkýnýn gaspýný hedeflemektedir ve bu insanlýðýn aydýnlanma mücadelesinde elde ettiði birikim ve deðerlerin hiçe sayýlmasý pahasýna yaþanmaktadýr. Kaynaklar [1] Mart 2000 YÖK Raporu [2] YÖK Anketi [3] Eðitimde Özelleþtirme, MMO Ýstanbul Þubesi Özelleþtirmeyi Ýzleme Komisyonu, 1999 Bir yandan eðitimin bir hizmet olduðu ve bu hizmetten yararlanmak isteyenlerin diðer hizmetler için yaptýklarý gibi ücret ödemelerinin gerektiði sýkça söylenir [3] ve bu sayede toplumsal bilinçte eðitimin eþitçe sunulmasý gereken bir hak olduðunun tersi bir etki yaratýlýrken, bir yandan da eðitim kurumlarý ve uygulamalarý hýzla para ile alýnýp satýlabilir ticari metalar haline getirilmektedir. mühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü 71