BAHÇE BİTKİLERİ TARIMI

Transkript

1 BAHÇE BİTKİLERİ

2 BAHÇE BİTKİLERİ TARIMI Bitkisel Üretimin Meyve ağaçları, asma, sebze ve süs bitkileri yetiştiriciliği ile uğraşan dalına Bahçe Bitkileri Tarımı adı verilir. Daha yaygın olarak Bağ - Bahçe Tarımı terimi kullanılır.

3 ISLAH Genetik, sitogenetik, biyoteknoloji TEMEL BİLİMLER Matematik, fizik, kimya MUHAFAZA Soğuk tekniği, termodinamik BAHÇE BİTKİLERİ UYGULAMALI BİLİMLER Fizyoloji, biyoloji, ekoloji ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ İnşaat-makine mühendisliği HASTALIK VE ZARARLILAR Zooloji, entomoloji, fitopatoloji

4 BAHÇE BİTKİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Bu sınıflandırma şeklinde, bitki türleri morfolojik özelliklerine göre sınıflandırılır. Çiçek yapıları (çiçek tipi, çiçek organlarının yapısı ve çiçek rengi) öncelikle tanımlanır. Bitkiler aleminin sistematik olarak sınıflandırılması: SİSTEMATİK SINIFLANDIRMA SINIF ALT SINIF TAKIM FAMİLYA Rosales Rosaceae CİNS TÜR Malus domestica ALT TÜR Rosaceae familyası çiçeği ÇEŞİT Amasya elması

5 Elma Malus domestica Cins ismi Tür ismi Çeşit Amasya Elması, Golden, Starking, Granny Smith, Fuji, Gala

6 SİSTEMATİK SINIFLANDIRMA Carl von Linne ( ) - İsveçli taksonomist 3658 bitki sınıflandırmıştır! Eserleri - Systema Naturae - Bibliotecha Botanica - Fundementa Botanica - Genera Plantarum - Classes Plantarum

7 MEYVELER (Meyve Özelliklerine Göre) 1. Yumuşak Çekirdekliler (Elma, Armut, Ayva, Yeni Dünya, Trabzon Hurması) 2. Sert (Taş) Çekirdekliler (Kiraz, Vişne, Şeftali, Kayısı, Erik, Kızılcık, İğde) 3. Sert Kabuklular (Fındık, Ceviz, Badem, Antepfıstığı, Kestane) 4. Turunçgiller (Portakal, Mandarin, Limon, Altıntop, Turunç) 5. Üzümsü meyveler (Çilek, Dut, Ahududu, Böğürtlen) 6. Akdeniz Meyveleri (Zeytin, İncir, Muz, Yeni Dünya, Nar) 7. Keyif Bitkileri (Çay)

8 SEBZELER (Yenilen Kısımlarına Göre) 1. Meyvesi Yenenler (Domates, Biber, Patlıcan, Karpuz, Kavun, Hıyar, Kabak, Bamya) 2. Baklagiller (Fasülye, Bezelye, Bakla, Börülce) 3. Çiçek Yapıları Yenenler (Karnabahar, Brokkoli, Enginar) 4. Kök, Yumru, Soğanları Yenenler (Soğan, Sarımsak, Pırasa, Havuç, Şalgam, Turp) 5. Yaprakları Yenenler (Lahana, Ispanak, Marul, Salata, Tere, Maydanoz, Roka)

9 ASMALAR 1. Ürünü İçin Yetiştirilen Türler Vitis vinifera L. %96 (Sofralık, Kurutmalık, Şaraplık-Şıralık) Vitis labrusca %4 (Sofralık, Şıralık) 2. Filokseraya ve Nematodlara Dayanıklı Anaç Olarak Kullanılan Amerikan Türleri Vitis riparia Bunların hem birbiriyle Vitis rupestris Vitis berlandieri hem de Vitis vinifera ile melezlenmelerinden çok Vitis sayıda anaç elde edilmiştir.

10 SÜS (TASARIM) BİTKİLERİ 1. Kesme Çiçekler (Karanfil, Gül, Gerbera, Orkide) 2. İç Mekan (Saksılı) Süs Bitkileri (Kaplı olarak iç mekanda yetiştirilen tüm tek ve çok yıllık bitkiler) 3. Dış Mekan (Tasarım) Süs Bitkileri (Süs ağaç ve çalıları, mevsimlik tek ve çok yıllık çiçekler, yer örtücü bitkiler, çimler) 4. Doğal Çiçek Soğanları (Doğadan toplanan ve/veya kültüre alınarak çoğaltılan doğal soğanlı, yumrulu ve rizomlu bitkiler)

11 BİTKİSEL ÜRETİM DEĞERİNİN, TÜİK in 2011 yılı değerlerine göre bitkisel üretim için kullanılan alan ha olup, bu alanın %20,8 i ( ha) üzerinde bahçe bitkileri tarımı ve % 79,2 sinde ( ha) tarla bitkileri tarımı yapılmaktadır. MEYVE ÜRETİMİNİN, % 23,5 Üzüm, % 13,3 Sert çekirdekliler % 19,5 Yumuşak çekirdekliler % 19,5 Turunçgiller % 10 Zeytin % 6,4 Sert kabuklular % 7,8 Diğer (Dut, Çilek, Ahududu, Nar, Trabzon hurması, Keçiboynuzu,Muz, İncir, Kivi, Avakado) oluşturmaktadır. SEBZE ÜRETİMİNİN, % 79 Meyvesi yenen, % 5,6 Yaprağı yenen, % 10,6 Soğansı, yumru ve kök, % 3,2 Baklagil sebzeler, % 1 Diğer sebzeler oluşturmaktadır.

12 Çizelge 2.1 Bahçe bitkilerinin tarım alanlarımız içinde kapladığı alan (1000 ha) BAHÇE BİTKİLERİNİN ORANI (%) TOPLAM BAHÇE BİTKİLERİ GENEL ZEYTİN ÜRETİM ALANLARI MEYVE ÜRETİM ALANLARI BAĞ ALANLARI SEBZE ÜRETİM ALANLARI TARLA BİTKİLERİ NADAS EKİLEN YILLAR , , , , , , ,8

13 Türkiye nin bitkisel üretimi içinde Bahçe Bitkilerinin alan olarak yeri (TÜİK 2011) BAHÇE BİTKİLERİ: %20,8 %3,1 %7,4 %2,0 %3,1 %16,9 %67,5 Ekilen Nadas Sebze Meyve Bağ Zeytin

14 Türkiye meyve üretimi (TÜİK 2012) %6,4 %7,8 %10 %23,5 Üzüm %13,3 %19,5 Yumuşak Çekirdekliler Turunçgiller 19,5% Sert Çekirdekliler Sert Kabuklular Diğer Meyveler Zeytin MEYVE ÜRETİMİ 2012 YILI ÜRETİM (TON) % TOPLAM ÜRETİM YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİ MEYVE TÜRLERİ ,5 SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVE TÜRLERİ ,3 TURUNÇGİLLER ,5 SERT KABUKLU MEYVE TÜRLERİ ,4 ÜZÜMSÜ MEYVE TÜRLERİ ,3 ÜZÜM ,5

15 Toplam: 26,5 milyon ton SEBZE ÜRETİMİ (2012) Meyvesi Yenenler (Domates, Karpuz, Kavun, Hıyar, Biber, Patlıcan) % 79,6 Baklagiller (Taze Fasülye, Taze Bezelye, diğerleri) 3,2 Kök, Yumru, Soğanları Yenenler (Kuru soğan, şalgam, havuç, taze soğan, sarımsak) Yaprakları Yenenler (Lahana ve diğer Turpgiller, Salata- Marul, Ispanak) 10,6 Çiçek Yapıları Yenenler (Karnabahar, Enginar) 0,8 Diğer 0,2 5,6

16 Çizelge 2.2. Meyve üretiminin tür bazında dağılımı (TUİK 2012) MEYVELER 2012 YILI ÜRETİM (TON) TOPLAM ÜRETİM YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİ MEYVE TÜRLERİ ARMUT AYVA ELMA MUŞMULA YENİDÜNYA SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVE TÜRLERİ ERİK İĞDE KAYISI KİRAZ KIZILCIK ŞEFTALİ-NEKTARİN VİŞNE ZERDALİ ZEYTİN TURUNÇGİLLER ALTINTOP LİMON MANDARİN PORTAKAL TURUNÇ SERT KABUKLU MEYVE TÜRLERİ ANTEPFISTIĞI CEVİZ BADEM FINDIK KESTANE ÜZÜMSÜ MEYVE TÜRLERİ ÇİLEK DUT İNCİR KEÇİBOYNUZU MUZ NAR TRABZON HURMASI KİVİ AVAKADO AHUDUDU ÜZÜM

17 Çizelge 2.2 Sebze üretiminin tür bazında dağılımı (TUİK 2012) SEBZELER 2012 Yılı TOPLAM ÜRETİM YAPRAĞI YENEN Lahana (Baş) Lahana (Yaprak) Enginar Kereviz Marul (Göbekli+Kıvırcık) Ispanak Pırasa Pazı Tere ve Roka Semizotu Maydonoz Nane Dereotu BAKLAGİL Fasulye Bezelye Bakla Börülce Barbunya MEYVESİ YENEN Kavun Karpuz Balkabağı Kabak (sakız) Hıyar Patlıcan Bamya Domates Biber (Sivri) Biber (Dolmalık) SOĞANSI, YUMRU, KÖK SEBZELER Sarımsak (Kuru, Taze) 105,201 Soğan (Kuru, Taze) Havuç Turp (Bayır, Kırmızı) Şalgam Yerelması 883 DİĞER SEBZELER Karnabahar Kuşkonmaz

18 TARIM SEKTÖRÜNDEKİ İTHALAT-İHRACAT KALEMLERİNİN DOLAR CİNSİNDEN DEĞERLERİ ( DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI VERİLERİ) SEKTÖRLER Değer Oran (%) Değer Oran (%) Değer Oran (%) Değer Oran (%) Değer Oran (%) Değer Oran (%) Değer Oran (%) Tahıl ve bitkisel ürünler 781 2, , , , , , ,67 Bahçe bitkileri ürünleri 104 0, , , , , , ,45 Tarım ve Hayvancılık , , , , , , ,24 Hayvan ve hayvan ürünleri 15 0, , , , , , ,23 Balıkçılık 24 0, , , , , , ,11 Tarım ve Ormancılık , , , , , , ,26 Madencilik ve taşocakçılığı 400 1, , , , , , ,98 İmalat sanayi , ,65 Toplam , , , , , Değer 2013 Oran (%) , , , , , , , ,

19 Bahçe Bitkileri Ürünlerinin Genel İhracat Değerleri İçerisindeki Yeri (milyon dolar) SEKTÖRLER I. TARIM A. BİTKİSEL ÜRÜNLER Hububat,Bakliyat,Yağlı Tohumlar ve Mamulleri Yaş Meyve ve Sebze Meyve Sebze Mamulleri Kuru Meyve ve Mamulleri Fındık ve Mamulleri Zeytin ve Zeytinyağı Tütün Kesme Çiçek B. HAYVANSAL ÜRÜNLER Canlı Hayvan,Su Ürünleri ve Mamulleri C. AĞAÇ VE ORMAN ÜRÜNLERİ Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri II. SANAYİ A. TARIMA DAYALI İŞLENMİŞ ÜRÜNLER B. KİMYEVİ MADDELER C. SANAYİ MAMULLERİ III. MADENCİLİK TOPLAM (*)

20 Bahçe bitkileri dış satımının türlere göre dağılımı (DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI VERİLERİ, 2011) İhracat Kalemleri Gelir (1000$) Miktar (ton) İç Fındık Domates (taze/soğutulmuş) Kuru Üzüm Kuru Kayısı (zerdali dahil) Limon ve Lime (taze/kurutulmuş) Mandarin,klemantin,viking vb.(taze/kurutulmuş) Üzüm İncir (taze/kurutulmuş) Portakal (taze/kurutulmuş) Kiraz Zeytin Altıntop ve pomelo (taze/kurutulmuş) Hıyar ve kornişon Capsicum/pimenta cinsi meyveler İç Badem Elma Şeftali ve Nektarin Çilek Kayısı (zerdali dahil) İç Ceviz Kabak (Balkabağı, kabak ve su kabağı) Armut Kuru Soğan Antep Fıstığı(kabuklu, taze/kurutulmuş) Antep Fıstığı (kabuksuz, taze/kurutulmuş) Havuç ve Şalgam Patlıcan Mantar (Agaricus cinsi ve diğer mantarlar) Karpuz Pırasa ve diğer soğanımsı sebzeler Erik ve çakal eriği Kavun Kestane(kabuklu, taze/kurutulmuş) Kestane (kabuksuz, taze/kurutulmuş) Kabuklu Fındık Hurma (taze/kurutulmuş) Marul (baş marul ve diğer marullar) Lahana Ispanak, Yeni Zelanda ve bahçe ıspanağı Fasulye ve barbunya Kuru Erik Karnabahar ve Brokoli Sarımsak

21 TÜRKİYE NİN BAHÇE BİTKİLERİ GEN POTANSİYELİ BİTKİ GEN MERKEZİ (ANAVATANI) Bitkilerin ilk ortaya çıktıkları ve evrimlerini tamamladıkları yerlerdir.

22 Tanınmış Rus Botanikçisi ( ) N.I. Vavilov 1926 yılında yayınladığı Studies on the Origin of Cultivated Plants isimli eserinde dünyada 8 bitki gen merkezi belirlemiştir. 1. Çin 2. Hindistan 3. Orta Asya 4. Yakın Doğu 5. Akdeniz 6. Etiyopya 7. Güney Meksika-Orta Amerika 8. Güney Amerika

23 Ülkemiz; Yakın Doğu ve Akdeniz gen merkezlerinin kesiştiği yerdedir.

24 Bu yüzden ülkemiz eşsiz bir tür ve çeşit zenginliğine sahiptir. Dünya da yetiştirilen 138 meyve türünden 75 i; 80 sebze türünden 60 ı ülkemizde yetiştirilirken; dünya üzüm üretiminin %96 sını sağlayan Vitis vinifera L. asma türünün gen merkezi Anadolu dur. Anadolu, asmanın yanı sıra aralarında zeytin, elma, armut, badem, ceviz, fındık, çilek, erik, antepfıstığı, nar, kiraz ve vişnenin de olduğu 38 meyve türü ile 7 sebze türünün (lahana, kavun, pırasa, karnabahar, kereviz, nane, pazı) anavatanıdır.

25 Ülkenin tür ve çeşit zenginliğinin yararları: 1. Farklı iklim koşullarına uyabilecek çeşitleri seçebilmek 2. Dış ve iç Pazar isteklerine, farklı değerlendirme şekillerine (sofralık, kurutmalık, konservelik vb.) uygun çeşitleri seçebilmek 3. Hastalıklara karşı dayanıklı çeşitleri seçebilmek

26 BAHÇE ÜRÜNLERİNİN BESİN DEĞERİ Bahçe ürünlerini beslenme açısından çok değerli kılan en önemli özellikleri vitaminler ve minerallerce zengin olmalarıdır. Bunun yanı sıra, kurutulmuş (üzüm, incir, kayısı, erik) ve sert kabuklu (fındık, badem, ceviz, antepfıstığı) meyvelerin kalori değerleri yüksektir. Ayrıca özellikle siyah renkli sofralık, kurutmalık ve şaraplık üzümler ile nar ve kırmızı pancar, yüksek antioksidan içerikleri nedeniyle son yıllarda değerleri artan ürünlerdir. Meyve ve sebzelerin lifli yapıları, sindirim sisteminin düzgün çalışması açısından çok önemlidir.