Bilgisayar Destekli Harita Yapımı ve. Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Temelleri / Yazılım Uygulamaları. 2. Kitap

Transkript

1 Bilgisayar Destekli Harita Yapımı ve Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Temelleri / Yazılım Uygulamaları 2. Kitap Yazarlar Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN Yrd. Doç. Dr. İbrahim TİRYAKİOĞLU Tunç Emre TOPTAŞ Mustafa YALÇIN I Editör Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN

2 Genel Koordinatör Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN Genel Koordinatör Yardımcısı Yrd. Doç. Dr. İbrahim TİRYAKİOĞLU Grafik Tasarım Cem Babür İPEK Katkıda Bulunanlar NetCAD / ( Doğa Elektronik / ( II Lihkabder / (lihkabder.org.tr) Bilgisayar Destekli Harita Yapımı ve Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Temelleri / Yazılım Uygulamaları 2. Kitap ISBN 1. Baskı

3 İçindekiler 1. ARCGIS DESKTOP NEDİR? ARCGIS YAZILIMINDA TABAKA OLUŞTURULMASI VE PROJEKSİYON SİSTEMİ TANIMLANMASI...4 Shape file tabakası oluşturulması:...4 Geodatabase tabakası oluşturulması:...8 Feature Class Dosyalarında Subtypes Ve Domain Tanımlamaları:...11 ArcGIS Online Kullanılarak İnternetten Tabaka Eklenmesi KOORDİNAT ÖLÇÜM DEĞERLERİNİN GÖRÜNTÜLENMESİ CAD DOSYALARININ CBS FORMATINA DÖNÜŞÜMÜ...22 ArcMAP Ortamında CAD Dosyalarının CBS Formatına Dönüştürülmesi...22 Conversion Tools Yardımıyla CAD Dosyalarının CBS Formatına Dönüştürülmesi VEKTÖR VERİLER VE ÖZNİTELİK BİLGİLERİNİN OLUŞTURULMASI VE GÜNCELLENMESİ...34 Vektör Verilerin Oluşturulması...34 Öznitelik Bilgilerinin Oluşturulması ve Güncellenmesi TOPOLOJİ OLUŞTURMA VE TOPOLOJİK DÜZENLEMELER...74 Topoloji Oluşturma...74 Topolojik Düzenlemeler İLİŞKİLENDİRME VE SORGULAMALAR...89 İlişkilendirme...89 Sorgulamalar...97 Select By Attributes...97 Select By Location...99 Select By Graphics KARTOGRAFİK DÜZENLEMELER VE ÇIKTI ÜRETİMİ Şablon Oluşturma ArcGIS ten Şablon Ekleme Kartografik Gösterimler Renksel Gösterim Grafiksel Gösterim (Pasta dağılımı) Gösterim Grafiksel Gösterim (Sütun Dağılımı) Noktasal Gösterim Kartografik Düzenlemeler Çıktı Alma İşlemleri SAYISALLAŞTIRMA Dönüşüm Vektör Veri Oluşturma ARAZİ MODELLEME VE YÜZEY ANALİZLERİ Boyutlu Formata Dönüşüm TIN Oluşturma Yükseklik Eğrisi Ekleme Profil Oluşturma Görülebilirlik Analizi Steepest Path Analizi ArcScene de Görüntüleme Sayısal Yükseklik Modeli Oluşturma Yükseklik Eğrileri Oluşturma Eğim Haritası Oluşturma Bakı Haritası Oluşturma Kabartma Harita Oluşturma SYM ve Kabartma Haritası Birlikte Görüntüleme Yararlanılan Kaynaklar Yararlanılan İnternet Adresleri NETCAD 6 GIS NEDİR? ARAYÜZ TANITIMI PROJEKSİYON TANIMLAMA İŞLEMLERİ CBS PROJELERİ İÇİN ALTLIK VERİLERİNİN HAZIRLANMASI Raster Hazırlık İşlemleri Coğrafi Referanslama ve Raster Dönüştürme İşlemleri Görünürlük Alanı Tanımlama III

4 İçindekiler IV Online Haritaların CBS Projelerinde Kullanılması Proje Verilerine Saydamlık Tanımlanması İşlemleri Şablon Proje Oluşturma İşlemleri NETCAD 6 GIS PROJE VERİTABANI TASARIM İŞLEMLERİ Proje Veritabanı Kavramsal Tasarımı CBS Proje Veritabanı Oluşturma Veritabanı Fiziksel Tasarım İşlemler Proje Katmanlarının ve Özniteliklerinin Oluşturulması Değer Kolonlarının Tanımlanması Look Up Veri Tablolarının Tanımlanması Look Up Tanımlarının Oluşturulması CBS Projelerinde İlişki Tanımlamaları NETCAD 6 GIS PROJE VERİLERİNİN ÜRETİLMESİ Sayısallaştırma Menüsünün Oluşturulması Proje Sayısallaştırma ve Veri Girişi İşlemleri Farklı Formatlardaki CAD Verilerin CBS Entegrasyonu Topolojik Düzenlemeler AutoCAD ve Microstation Dosyalarının (DGN, DXF, DWG) Netcad 6 GIS Projesine Aktarımı CAD Verilerinin Topolojik Veri Düzenleme İşlemlerinin Gerçekleştirilmesi CBS Projelerinde Sözel Verilerin Toplu Aktarılması İşlemleri İlişkiye Esas Kolon Bilgilerinin Otomatik Doldurulması NETCAD 6 GIS PROJE YÖNETİM İŞLEMLERİ Proje Görüntüleme İşlemleri Tematik Haritalama İşlemleri Özgün Değerler Yöntemi ile Tematik Haritalama Sayısal Aralık Yöntemi ile Tematik Haritalama Etiket İşlemleri Semboloji işlemleri Sorgulama İşlemleri Temel Proje Sorgu İşlemleri SQL Sorgulama İşlemleri Raporlama İşlemleri NETCAD 6 GIS TEMEL KONUMSAL ANALİZLER Tampon ve Çoklu Tampon Analizleri Öznitelik Bilgileri ile Tampon Oluşturma Sayısal Değerlere Göre Tampon Oluşturma Overlay Analizleri Yüzey Analizleri / Topoğrafik Analizler Yükseklik Haritalarının Oluşturulması Rölyef Haritalarının Oluşturulması Eğim Haritalarının Oluşturulması Bakı Haritalarının Oluşturulması Temel Topografik Parametrelerle Yerleşime Uygunluk Analizi ARAZİ MODELİ İŞLEMLERİ Üçgen Model Oluşturma İşlemleri Kot Düzelt İşlemi ile Sayısal Arazi Modelinin Düzenlenmesi Üçgen Ekle İşlemi ile Sayısal Arazi Modelinin Düzenlenmesi Üçgen Döndür İşlemi ile Sayısal Arazi Modelinin Düzenlenmesi Model Düzelt İşlemi ile Sayısal Arazi Modelinin Düzenlenmesi Hacim Hesaplamaları EĞRİ/MÜNHANİ İŞLEMLERİ Eğri Geçirme İşlemleri Eğri Temizleme İşlemleri Eğrilere Kot Verme İşlemleri ENKESİT İŞLEMLERİ Güzergâh İşlemleri Enkesit İşlemleri Enkesitlerden Kübaj Hesaplama Profil ve Enkesit Çizdirme Hızlı Profil PAFTALAMA, LEJANT ve ÇIKTI İŞLEMLERİ Çıktı Şablonlarının Oluşturulması Mevzuatlara Uygun Paftalama İşlemleri...332

5 İTHAF Annelerimize, Babalarımıza, Eşlerimize, V ve Çocuklarımıza ithaf olunur. CBS macerası devam ediyor.

6 ÖNSÖZ Dünyada 1980 yılından bu yana öne çıkan uydu teknolojilerinin (özellikle GPS ve Uzaktan Algılama) ve bilgi sistemlerinin gelişmesiyle Geomatik Mühendisliği veya Harita Mühendisliği nin önemi daha ön plana çıkmaya başlamıştır. Bu önemin ülkemize yansıması ise biraz gecikmeli olmuştur. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) çalışmaları ise özellikle 1999 Depremleri'nden sonra hızla yayılmaya ve genişlemeye başlamıştır. Bu süreçte CBS, birçok meslek disiplinini bir araya getirmiştir. Ancak, bu hızlı büyümede ve yayılmada Türkçe kaynakların ve yetişmiş personelin eksikliği sürekli hissedilmektedir. Bu kitap tam bu noktada önemli bir eksikliği ve açığı kapatacak, meslek grupları ve öğrenciler için uzun yıllar çok önemli bir referans olarak görev yapacaktır. VI Prof.Dr. Muhammed ŞAHİN MEF Üniversitesi Rektörü İTÜ Rektörü

7 ÖNSÖZ 21.yüzyılın bana göre en önemli gündem maddesi gezegenimizi iyileştirmek Bunu anlamak için aslında şöyle bir etrafımıza bakmamız yeterli. Özellikle endüstri devrimi sonrasında yoğunlaşan ve 20.yüzyıl boyunca bir hastalık gibi tüm gezegeni saran çevre sorunları öyle bir hale gelmiş durumda ki, gezegenin her geçen gün bir başka yeri hızla insan yaşamı için gerekli asgari koşulları sağlayamaz hale geliyor. Giderek artan salgın hastalıklar, iklim değişiklikleri ve bunun paralelinde ortaya çıkan doğal afetler, erozyon, çölleşme, kuraklık, seller, açlık, temiz su kaynaklarının tahrip olması, tarım alanlarının ve topraklarının azalması, ormanların azalması, doğal ekosistem endekslerinde azalma ve daha pek çokları. Gezegenimizi bizim için yaşanır hale getiren bu unsurlar, bizim kalkınma ve teknolojik gelişme arzumuz dahilinde giderek azalıyor ve tahrip oluyor. Aslında sorunun kaynağı çok açık Sorunun kaynağı kalkınma değil, kalkınma için belirlediğimiz stratejilerin, yaptığımız yer seçimlerinin doğru olmaması İşte bu süreçte sahip olduğumuz önemli bir teknoloji bizim için bir çıkış noktası olarak beliriyor. Kalkınırken, yerleşim alanlarımız ve sanayi tesislerimiz için yer seçerken, stratejileri belirlerken, gezegenimizin özelliklerini daha iyi anlayabilmemizi, böylece onu daha az tahrip edecek şekilde gelişimimizi sürdürebileceğimiz bir teknoloji. Bu teknoloji coğrafi bilgi sistemleri. Coğrafi bilgi sistemlerinin gelişim sürecinde önemli isimlerden birisi olan Design with Nature (Doğa ile Tasarım) kuramını ortaya atan Ian Mc Harg, kendini yeri, doğayı, peyzajı adına ne derseniz deyin önemli değil, kısaca gezegeni anlamaya adamış bir bilim insanı. Mc Harg a göre yere dair bir karar üretmeye çalıştığınızda eğer birlikte değerlendireceğiniz özellik sayısı beşin üzerindeyse, doğru kararlar üretebilmeniz konvansiyonel yöntemlerle mümkün değildir. İşte bu noktada bu fikir gezegenimiz anlamaya yarayan bir teknolojiyi yaşamımıza katıyor, coğrafi bilgi sistemlerini. Gerçekten de özellikle Kuzey Amerika da ortaya çıkmış olan coğrafi bilgi sistemlerinin tarihsel gelişimine, bu teknolojinin yaygınlaşmasında etkili olmuş firmalarının kurucularına ve akademisyenlere baktığınızda yolu bir şekilde doğrudan ya da dolaylı olarak Mc Harg ın kuramı ile kesişiyor. Mc Harg ın bundan yaklaşık 50 yıl önce Staten Island için yapmış olduğu planlama çalışmasında yerleşime uygun görmediği alanlar, 50 yıl sonra Sandy Kasırgasında yerle bir oluyor ve bu bir tesadüf değil Sadece onun yeri anlamak için kullandığı yöntemlerle ilgili Bugün için de yukarıda bahsettiğimiz gezegenimizi giderek yaşanmaz hale getiren olayların tümünü önüne geçmek, önüne geçemediklerimizden korunmak ya da maruziyet riskimizi azaltmanın yolu yine coğrafi bilgi sistemleri yardımıyla gezegenimizi biraz daha iyi anlamak Ancak bu noktada bir sorun ortaya çıkıyor. Farklı meslek disiplinlerini ilgilendiren bu konuda coğrafi bilgi sistemleri konusunda doğru ve iyi eğitim almış meslek adamlarının eksikliği. Bu eksiklik özellikle ülkemizde her geçen gün biraz daha hissediliyor. İşte bu eksikliğin giderilmesi için ülkemizde daha fazla nitelikli eğitim programına, daha fazla akademisyene, daha fazla referans kaynağına ve daha fazla yetişmiş meslek adamına ihtiyacımız var. Bu konuda yazılmış olan bu eser, bana göre ülkemizde eksikliği hissedilen coğrafi bilgi sistemleri alanındaki referans kaynaklarının eksikliğinin giderilmesi anlamında önemli olacak. Ayrıca bu çabalardan biri olan Mesleki Yeterlilikler Kurumu nezdinde yeni oluşturulmuş Coğrafi Bilgi Sistemleri Uzmanı ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Operatörü meslek standartları dahilinde yetiştirilecek personelin eğitimi için de önemli bir kaynak niteliğinde olacaktır. Bu serinin devamını sabırsızlıkla beklediğimi belirtmek istiyorum. Bu seri ülkemizin daha yaşanabilir olmasında coğrafi bilgi sistemlerinin yaygınlaşması anlamında önemli bir adım taşı olacaktır. Kitapta emeği geçen tüm akademisyen arkadaşlarımı ve meslek adamlarını bu çabaları için tebrik ediyorum. VII ünite: 1 31 Temmuz 2014 Prof. Dr. Alper Çabuk Anadolu Üniversitesi Yer ve Uzay Bilimleri Enstitüsü Müdürü