ÜRÜN GÜVENLİĞİ ve DENETİMİ

Transkript

1

2

3 T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI HUKUK MÜŞAVİRLİĞİ ÜRÜN GÜVENLİĞİ ve DENETİMİ Av. Önder CANPOLAT Hukuk Müşaviri 2. BASKI İnternet sitesinde yayınlanan bu kitabın yayın hakkı Av. Önder CANPOLAT a aittir. Kaynak gösterilmeden tamamı veya bir bölümü kullanılamaz. Aktif link verilmek suretiyle kullanılabilir.

4

5 T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI HUKUK MÜŞAVİRLİĞİ ÜRÜN GÜVENLİĞİ ve DENETİMİ TEKNİK MEVZUAT UYUMU ÜRÜN GÜVENLİĞİ ve TEKNİK DÜZENLEMEYE UYGUNLUK UYGUNLUK DEĞERLENDİRMESİ ÜRETİCİ ve SORUMLULUĞU PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ KABAHATLER HUKUKU ÖRNEK OLAY ÜZERİNDEN PGD SÜRECİ PGD UYGULAMALARINA İLİŞKİN HUKUK MÜŞAVİRLİĞİ TARAFINDAN VERİLMİŞ BAZI GÖRÜŞLER STB TARAFINDAN PGD KONUSUNDA YÜRÜRLÜĞE KONAN GENELGELER ÜRÜN GÜVENLİĞİ ve DENETİMİ MEVZUATI Av. Önder CANPOLAT Hukuk Müşaviri Ankara

6 ÜRÜN GÜVENLİĞİ VE DENETİMİ Av. Önder CANPOLAT Yayın No : 201 Baskı : 2. Baskı ISBN : YAYININ TEMİNİ İÇİN BAŞVURU YERLERİ Telefon e-posta Hukuk MüĢavirliği onder.canpolat@sanayi.gov.tr Sanayi Genel Müdürlüğü fatmacennet.dogan@sanayi.gov.tr Sayfa ve Kapak Tasarımı: Eyüp TÜRKSOY Baskı: Presmat Matbaacılık Tic. Ltd. ġti. Tel: ANKARA YAZARIN NOTU: Mevzuat değişiklikleri nedeniyle, 1. Baskı ile bu baskı (2. Baskı) arasında bazı konularda önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu nedenle; çalışmalarda 2. Baskının esas alınması gerekir. Bu Kitap, SANAYĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ tarafından bastırılmıģtır.

7 ÖNSÖZ Türkiye AB ortaklık ilişkisi 1963 yılında imzalanan Ankara Anlaşmasıyla başlamış, 22 Aralık 1995 tarihinde ise Türkiye ile Avrupa Topluluğu arasında Gümrük Birliği kurulmuştur. Türkiye, Gümrük Birliği çerçevesinde, Topluluk yasalarının ticarette teknik engellerin kaldırılmasına ilişkin koşul ve kurallarını yerine getirme sürecini yürütmektedir. Ürün güvenliği konusu, AB de olduğu şekliyle, piyasa gözetimi ve denetimi (PGD), uygunluk değerlendirmesi, kamu kurumlarının, üreticilerin, ithalatçıların ve dağıtıcıların görev ve sorumlulukları gibi temel esaslar doğrultusunda, Türkiye nin iç yasal düzenine 4703 sayılı Çerçeve Kanun ile aktarılmıştır. Çerçeve Kanun; üreticilerin piyasaya güvenli ürün sürmesini zorunlu hale getirirken, kamu kurumlarına da ürüne özel mevzuatı düzenleme ve uygulama yetkisi vermiştir. Bu süreç çerçevesinde, Bakanlığımızın görev alanına giren konularda, tüm AB yönetmelikleri uyumlaştırılarak uygulamaya konulmuştur. Sorumluluk alanına giren tüm mevzuatı uyumlaştırarak Türk hukuk sistemine kazandıran Bakanlığımız, bu mevzuatın ülkemizde etkin olarak uygulanmasına dair konulara öncelik vermiştir. Uyumlaştırılan AB yönetmeliklerinin uygulamasında PGD, Bakanlığımızın en önemli ve öncelikli görevleri arasında yer almıştır. Yönetmeliklerin uygulanma sürecinin ilk yıllarında yapılan denetimlerde, sanayicilerin ve konunun diğer paydaşlarının yeni mevzuat kapsamında bilgilendirilmesine öncelik verilmiştir. Daha sonraki uygulamalarda ise, diğer AB ülkelerinde olduğu gibi fiili denetimler ve gerektiği yerde yaptırımlar söz konusu olmuştur. Tüm bu faaliyetlerde Bakanlığımızın temel önceliği, üreticileri ve ithalatçıları yaptırımlarla cezalandırmak değil, piyasada sadece güvenli ürünlerin yer almasını sağlamaktır. Bu amaç, aynı zamanda sanayiciyi kaliteli ve güvenli ürün üretimine teşvik ederek, uluslar arası rekabet gücümüzü arttırmada bir araç olarak da kullanılmaktadır.

8 Güvenli olmayan ürünler bulunup piyasadan toplatılmadığı sürece, verimli ve etkili bir piyasa gözetimi ve denetiminden söz edilemez. Bu amaca hizmet etmek üzere, Bakanlığımız PGD politikası çerçevesine uygun olarak, yıllık strateji metinleri hazırlanmakta ve 81 il müdürlüğünde yürütülen denetimlerin etkinliği, her yıl daha ileri taşınarak devam etmektedir. AB tarafından uygulanmakta olan piyasa gözetimi ve denetimi sistemi, ülkemiz açısından yeni bir kavramdır, yerleştirilmesi ve uygulanması kuşkusuz zaman alacaktır. Merkez ve taşra teşkilatımızın bugüne kadar yürüttüğü PGD faaliyetleri, ülkemizdeki diğer yetkili kuruluşlara da öncü olmaktadır. Bu çerçevede, ülkemizin 81 ilinde etkili ve verimli bir PGD faaliyetinin yürütülmesine katkı sağlayan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı personeline ve bu personelin çalışmalarını desteklemek ve karşılaştığı hukuksal tereddütlerde yol gösterici bir kaynak olması amacıyla bu kitabı(2.baskısı) hazırlayan Bakanlığımız Hukuk Müşaviri Av. Önder CANPOLAT a teşekkür ederim. Nihat ERGÜN Sanayi ve Ticaret Bakanı

9 DEĞERLENDİRME Avrupa Birliğine tam üyelik müzakerelerinin sürdürüldüğü bir dönemde, çeşitli kuruluşlara önemli görevler düşmektedir. Bakanlığımız da AB standartları düzeyinde tüketicilerin ve ilgili mevzuatına uygun ürün piyasaya sunan, KOBİ lerin korunması amaçlarıyla etkin bir denetim sistemi oluşturmaya çalışmaktadır. Bakanlığımızın etkin bir idari kapasite oluşturmasına, kurumsal bilgi birikimi sağlamasına ve yeterli sayıda yetkin denetim personeline sahip olmasına katkı koymak amacıyla bu yayın hazırlanmıştır. Kitapta; kısaca teknik mevzuat uyumuna değinilmiş, üretici ve sorumluluğu özel hukuk sorumluluğu da dahil geniş bir şekilde inceleme konusu yapılmış, ürün güvenliği ve teknik düzenlemeye uygunluktan ne anlaşılması gerektiği açıklanmış, ana hatlarıyla uygunluk değerlendirilmesine yer verilmiş, piyasa gözetimi ve denetimi ile kabahatler hukuku örneklerle desteklenerek ayrıntılı şekilde inceleme konusu yapılmış ve uygulayıcılara yol gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, PGD İŞ AKIŞ ŞEMASI ve ÖRNEK OLAY olarak bir hukuki probleme yer verilerek, PGD süreci daha anlaşılır hale getirilmiştir. Kitapta; PGD uygulamalarına ilişkin Hukuk Müşavirliği tarafından verilmiş bazı görüşlere, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından PGD konusunda yürürlüğe konan genelgelere, ürün güvenliği ve denetimi mevzuatına ve Kabahatler Kanuna da yer verilmiştir. Ürün güvenliğini bütün yönleriyle ele alan, ürün güvenliği hukuku ve kabahatler hukuku literatürüne katkı yapacak nitelikte olan bu çalışma, ürün güvenliği denetimi (PGD) yapanlar, bu konuda eğitim verenler, üreticiler ve diğer ilgililer için iyi bir başvuru kaynağı olacaktır. Bakanlığımız ihtiyaçları çerçevesinde genişletilmiş 2. Baskısı yapılan bu Kitabın yazarı Av. Önder CANPOLAT ı kutluyor ve başarılarının devamını diliyoruz. Yavuz ŞAHİN 1.Hukuk Müşaviri Süfyan EMİROĞLU Sanayi Genel Müdürü

10

11 SUNUŞ Türkiye ile Avrupa Topluluğu arasında bir ortaklık ilişkisi kuran ve üyelik perspektifi içeren Ankara Anlaşması 1 Aralık 1964 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ankara Anlaşması, Türkiye-AB arasında, bir ortaklık ilişkisi kurmakla kalmamış, aynı zamanda, 10 yıllık geçiş döneminden sonra yürürlüğe giren Katma Protokol ve daha sonra 22 yıllık hazırlık döneminin ardından, 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı (OKK) ile 1996 yılında gerçekleştirilen Gümrük Birliği ile tam üyeliğin aşamaları da belirlenmiştir. 1/95 sayılı Kararın, 8-11 inci maddelerinde, malların serbest dolaşımının en iyi şekilde temini amacıyla, ticarette teknik engellerin kaldırılması konusundaki AB araçlarının (Topluluk Teknik Mevzuatının) Ülkemiz iç hukukuna dahil edilmesi öngörülmüştür. Böylece Türkiye, ticaretin önündeki teknik engellerin kaldırılmasına ilişkin Topluluk araçlarını iç hukukuna dahil etmeyi kabul etmiştir. Ticarette teknik engellerin kaldırılması konusundaki AB mevzuatının listesi ile bu mevzuatın Türkiye tarafından uygulama koşul ve kuralları ise, 2/97 sayılı Türkiye-AB OKK ile belirlenmiştir. Bakanlar Kurulunun, 97/9196 sayılı Kararı ile yapılan görevlendirme çerçevesinde, ilgili kamu kuruluşları mevzuat uyum çalışmalarının büyük bir kısmını sonuçlandırmış, bir kısmının çalışmaları ise devam etmektedir. Özellikle can ve mal güvenliği bakımından yüksek risk taşıyan ürünlere, CE uygunluk işareti iliştirilmesini zorunlu hale getiren AB Yeni Yaklaşım direktifleri önemli ölçüde uyumlaştırılmıştır. Türkiye deki somut ilerlemeler çerçevesinde, Avrupa Birliği, Türkiye nin siyasi kriterleri yeterli ölçüde yerine getirdiğini belirterek, tam üyelik müzakerelerinin, 3 Ekim 2005 te başlamasına karar vermiş ve tarama süreci başlamıştır. Tarama süreciyle birlikte, Türkiye- AB ilişkileri yeni bir boyut kazanmıştır. Müzakere sürecinde, Türkiye nin yapması gerekenleri belirleyen 18 Şubat 2008 tarihli AB Katılım Ortaklığı Belgesi ve Türkiye nin hazırladığı Ulusal Program, yükümlülüklerimizin ne şekilde ve ne zaman yerine getirileceğini ortaya koymuştur. Taramayı takiben 35 başlık altında müzakere süreci başlamıştır. Malların Serbest Dolaşımı da, AB Konseyi'nde Onaylanıp Açılış Kriteri belirlenen fasıllardandır. Gelinen bu noktada Malların Serbest Dola-

12 şımı faslı başlığı altında Teknik Mevzuat Uyumu ve uyumlaştırılan mevzuatın etkin bir şekilde uygulanması büyük önem kazanmıştır. Uyumlaştırma ve uyumlaştırılan mevzuatın etkin bir şekilde uygulamasında sağlanacak gelişme ve başarı, Malların Serbest Dolaşımı faslı başlığının kapatılmasında ve Türkiye nin, AB ye tam üyeliğinde önemli bir rol oynayacaktır. Bu nedenle, özellikle endüstriyel ürünlere ilişkin mevzuatının uyumundan ve uygulamasından sorumlu kuruluşların ilk sırasında gelen Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nın Ürün Güvenliği ve Denetimi konusunda yeterli idari kapasiteye ulaşması büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, öncelikle Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nın PGD idari kapasitesinin gelişmesine katkı sağlanması, denetim süreçlerinin iyileştirilmesi ve kalitesinin yükseltilmesi, ürün güvenliği denetiminden sorumlu personelin eğitiminde ve denetimlerde başvuracağı bir kaynak hazırlanması amaçlanmıştır. Bu kitabın hazırlanmasında, yardımlarını esirgemeyen Sevgili Eyüp TÜRKSOY a ve bu çalışmayı yapabilmeme olanak sağlayan 1.Hukuk Müşavirim Sayın Yavuz ŞAHİN e teşekkür ederim. Ayrıca, kitabın basılmasında ve dağıtılmasında görev alan Sanayi Genel Müdürlüğü personeline ve Presmat Matbaacılık Tic. Ltd. Şti. çalışanlarına teşekkür ederim. İkinci baskı olarak yeniden basımı yapılan bu kitap ile birinci baskı arasında mevzuat değişiklikleri nedeniyle bazı noktalarda önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu nedenle; çalışmalarda bu baskının (2. Baskı) esas alınması uygun olur. Bu kitabın, tüm ilgilenenlere yararlı olmasını umuyorum. Ankara, 2010 Av. Önder CANPOLAT Hukuk Müşaviri

13 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... VII DEĞERLENDİRME... IX SUNUŞ... XI İÇİNDEKİLER... XIII KISALTMALAR... XIX BİRİNCİ BÖLÜM TEKNİK MEVZUAT UYUMU... 1 I. HUKUKİ SÜREÇ... 1 II. TEKNİK MEVZUAT UYUMU... 4 III. TEKNİK MEVZUAT UYUMUNUN HUKUKİ DAYANAKLARI... 4 IV. ÜRÜNLERE İLİŞKİN TEKNİK MEVZUATIN HAZIRLANMASINA VE UYGULANMASINA DAİR KANUN Amacı Kapsamı Düzenleme Alanları Kamuya Verdiği Görev ve Yetkiler Yönetmeliklerin Düzenlediği Konular Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik CE Uygunluk İşaretinin Ürüne İliştirilmesine ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik Uygunluk Değerlendirme Kuruluşları ile Onaylanmış Kuruluşlara Dair Yönetmelik Teknik Mevzuatın ve Standartların Türkiye ile Avrupa Birliği Arasında Bildirimine Dair Yönetmelik... 7 İKİNCİ BÖLÜM ÜRÜN GÜVENLİĞİ VE TEKNİK DÜZENLEMEYE UYGUNLUK... 9 I. ÜRÜN GÜVENLİĞİ... 9 II. ÜRÜN GÜVENLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ III. TEMEL GEREKLER IV. TEKNİK DÜZENLEMELER VE HAZIRLANMASI Teknik Düzenleme Standart Teknik Düzenlemeye Uygunluk Teknik Düzenlemelerin Hazırlanması Uyumlaştırılmış Avrupa Standartları... 16

14 6. Uygunluk Varsayımı V. DÜZENLENMEMİŞ ALAN Karşılıklı Bildirim Bildirime Tabi Teknik Mevzuat Standart Hazırlık Programı Hakkında Bilgilendirme Bildirimi Standartların Bildirimi Düzenlenmemiş Alanda Karşılıklı Tanıma ÜÇÜNCÜ BÖLÜM UYGUNLUK DEĞERLENDİRMESİ I. GENEL ESASLARI II. UYGUNLUK DEĞERLENDİRME MODÜLLERİ Ana Modüller Uygunluk Değerlendirmesi Prosedürleri Akış Şeması III. KALİTE SİSTEM STANDARTLARININ UYGULANMASI IV. TEKNİK DOSYA V. AT UYGUNLUK BEYANI VI. CE UYGUNLUK İŞARETİ Genel Olarak CE İşareti CE İşaretinin Ürüne İliştirilmesine Dair Genel Esaslar DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ÜRETİCİ VE SORUMLULUĞU I. ÜRETİCİ Doğrudan Üreticiler Dolaylı (ürün güvenliğini etkileyebilen) Üreticiler II. ÜRETİCİNİN ÜRÜN SORUMLULUĞU Üreticinin Ürünün Tasarım ve Üretim Safhasına İlişkin Sorumluluğu Üreticinin, piyasaya teknik düzenlemesine uygun ürün arz etme sorumluluğu Üreticinin, piyasaya güvenli ürün arz etme sorumluluğu Üreticinin(İmalatçının) Piyasa Aşamasındaki Sorumluluğu Yaptırımın Niteliğine Göre Üretici Sorumluluğu İdari yaptırım sorumluluğu Hukuki (tazminat) sorumluluk a) Genel olarak hukuki sorumluluk b) 4703 sayılı Çerçeve Kanunda hukuki sorumluluk c) 4077 sayılı TKHK da hukuki sorumluluk Üreticinin Cezai Sorumluluğu Üreticinin sorumluluktan kurtulması... 54

15 BEŞİNCİ BÖLÜM PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ I.GİRİŞ II. PGD NİN HUKUKİ DAYANAKLARI III. PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ Piyasa Gözetimi ve Denetimi Piyasa Gözetimi ve Denetiminin İlkeleri Yeni Sistemin Getirdiği Yenilikler Piyasa Gözetimi ve Denetiminin Aşamaları Piyasa Gözetimi ve Denetiminde Etkinlik Araç ve Verileri Piyasa gözetimi ve denetiminde etkinlik Piyasa gözetim ve denetiminde dışsal veriler Piyasaya Arz ve İstisnaları Piyasaya arz (piyasa denetiminin konusu) Piyasaya arzın istisnaları Piyasa Denetimi Yapılacak Yerler Denetimin Kapsamı Numune Alma Miktarı PGD de Numune Alma Usulü, Tutanak ve Rapor Tanzimi Numune Bedeli, Test ve Muayene Giderleri PGD Faaliyetleri Kapsamında Düzenlenecek Tutanaklar IV. İTHALATTA PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ V. ENDÜSTRİYEL ÜRÜNLERİN YETKİLİ KURULUŞU OLARAK SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI NIN PGD GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLARI STB nin PGD Görev, Yetki ve Sorumlulukları PGD Faaliyetlerini Yürüten Şubelerinin Görev ve Sorumlulukları Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüklerinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları VI. DENETİMLE GÖREVLİ PERSONEL Denetim Personelinin Görevlendirilmesi Denetim Personelinin Görev ve Yetkileri Denetim Personelinin Yükümlülükleri Denetimin Engellenmesi Halinde Yapılacak İşlem VI. KABAHATLER VE İDARİ YAPTIRIMLAR Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun sayılı Kanunda kabahatler/uygunsuzluk halleri sayılı Kanunda idari tedbirler a) Düzeltici önlemler b) Koruyucu önlemler sayılı Kanunda idari para cezaları Ölçüler ve Ayar Kanunu Düzenleme ve denetim İdari para cezası... 80

16 2.3. Adli cezalar Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Düzenleme ve denetim Koruyucu önlemler a) Tüketici mahkemesinde dava açma b) 4703 sayılı Kanunun uygulanması İdari para cezası Ticarette Tağşişin Men i İhracatın Murakabesi ve Korunması Hakkında Kanun Düzenleme ve denetim yapma Koruyucu önlemler (Kn:6 md.) Yaptırım uygulama (Standarda aykırılığın tespiti halinde) VII. KANUNLARIN UYGULAMA ÖNCELİĞİ Genel Kanun - Özel Kanun (Genel Hüküm -Özel Hüküm) Kanunların Zaman Bakımından Uygulanması sayılı Kanun/4703 sayılı Kanun sayılı Kanun/4703 sayılı Kanun sayı Kanunun 12 nci Maddesi İkinci Fıkrasının Uygulaması ALTINCI BÖLÜM KABAHATLAR HUKUKU I. KAVRAMLAR VE İLKELER Anayasada Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar II. KABAHATLER VE CEZA HUKUKU AYRIMI III. SUÇ VE CEZA Ceza Hukukunun Unsurları Suç Ceza(Müeyyide/yaptırım) III. KABAHATLER HUKUKU Kabahat İdari Yaptırım Kabahatin Unsurları Kanunilik İlkesi (Tipiklik) Maddi Unsur a. Fail b. Fiil/Hareket Hukuka Uygunluk Sebepleri Kusur a. Kast b.taksir Kabahatlerde Teşebbüs Kabahatler Kanununun Genelliği Zaman Bakımından Uygulama... 99

17 7. Yer Bakımından Uygulama Kabahatlerde İştirak Kabahatlerde İçtima Kabahatlerde Tekerrür İdari Para Cezalarının Miktarı, Tahsili ve Artırılması Diğer İdari Yaptırımlar Özel Kanunlarda Öngörülen Diğer İdari Yaptırımlar İdari Para Cezalarında Zamanaşımı Soruşturma zamanaşımı süresi Yerine getirme zamanaşımı Üreticinin Uyarılması İdari Yaptırım Kararı Verme Yetkisi İdarenin İdari Yaptırım Uygulama Yetkisi Cumhuriyet Savcısının karar verme yetkisi Mahkemenin karar verme yetkisi İdari Yaptırım Kararında Yer Alması Gereken Unsurlar İdari Yaptırım Kararlarının Tebliği İdari Para Cezası ve Mülkiyetin Kamuya Geçirilmesi Kararına Karşı Başvuru Yolu Mahkemece Başvurunun İncelenmesi Mahkemece Verilen Karara Karşı İtiraz Yolu PGD AKIŞ ŞEMASI ÖRNEK OLAY ÜZERİNDEN PGD SÜRECİ PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ UYGULAMLARINA İLİŞKİN HUKUK MÜŞAVİLİĞİ TARAFINDAN VERİLMİŞ BAZI GÖRÜŞLER SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI TARAFINDAN PGD KONUSUNDA YÜRÜRLÜĞE KONULAN GENELGELER GENELGE (2008/7) GENELGE (2008/8) GENELGE (2010/1) PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ TUTANAĞI USUL VE ESASLARINA İLİŞKİN DIŞ TİCARETTE STANDARDİZASYON TEBLİĞİ (TEBLİĞ NO: 2010/25) SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ TUTANAĞI ÜRÜN GÜVENLİĞİ VE DENETİMİ MEVZUATI ÜRÜNLERE İLİŞKİN TEKNİK MEVZUATIN HAZIRLANMASI VE UYGULANMASINA DAİR KANUN

18 TİCARETTE TAĞŞİŞİN MEN'İ VE İHRACATIN MURAKABESİ VE KORUNMASI HAKKINDA KANUN ÖLÇÜLER VE AYAR KANUNU TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN KABAHATLER KANUNU ÜRÜNLERİN PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİNE DAİR YÖNETMELİK SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ YÖNETMELİĞİ KAYNAKÇA

19 KISALTMALAR AB AT ATAD BK CE DTM f Kn KK md OKK PGD s STB TBMM TCK TKHK TSE UAS UUS : Avrupa Birliği : Avrupa Topluluğu : Avrupa Topluluğu Adalet Divanı : Borçlar Kanunu : Uygunluk İşareti : Dış Ticaret Müsteşarlığı : Fıkra : Kanun : Kabahatler Kanunu : Madde : Ortaklık Konseyi Kararı : Piyasa Gözetimi ve Denetimi : Sayfa : Sanayi ve Ticaret Bakanlığı : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Türk Ceza Kanunu : Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun : Türk Standardları Enstitüsü : Uyumlaştırılmış Avrupa standart : Uyumlaştırılmış Ulusal standart ÜPGD Ynt : Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik Ynt : Yönetmelik

20

21 BİRİNCİ BÖLÜM TEKNİK MEVZUAT UYUMU I. HUKUKİ SÜREÇ Türkiye ile Avrupa Topluluğu arasında bir ortaklık ilişkisi kuran ve üyelik perspektifi içeren, 1963 yılında imzalanan ve 1 Aralık 1964 tarihinde yürürlüğe giren Ankara Anlaşması, Türkiye-AB arasında, bir ortaklık ilişkisi kurmakla kalmamış, bununla birlikte öncelikle 10 yıllık bir geçiş döneminden sonra yürürlüğe giren Katma Protokol ve daha sonra da 22 yıllık hazırlık döneminin ardından, 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı(OKK) ile 1996 yılında gerçekleştirilen Gümrük Birliği ile tam üyeliğin aşamalarını da belirlemiştir. Ankara Anlaşması ve Katma Protokol e dayanan, Türkiye ile Avrupa Birliği arasında gümrük birliğinin tamamlanması ve sürdürülmesi için gerekli koşulları ve süreleri belirleyen, 1/95 sayılı Gümrük Birliği Kararı 6 Mart 1995 tarihinde imzalanmış ve tarihinde yürürlüğe girmiştir. Anılan Karar uyarınca, sanayi ürünleri ve işlenmiş tarım ürünleri ticaretinde(tarım ürünleri hariç), AB ile Türkiye arasındaki gümrük vergileri, eş etkili vergiler ve miktar kısıtlamaları, 1 Ocak 1996 tarihi itibariyle kaldırılmış ve söz konusu ürünlerde üçüncü ülkelere karşı Avrupa Birliği Ortak Gümrük Tarifesi uygulamasına geçilmiştir. 1/95 sayılı Kararın, 8-11 inci maddelerinde, malların serbest dolaşımının en iyi şekilde temini amacıyla, ticarette teknik engellerin kaldırılması konusundaki AB araçlarının (Topluluk Teknik Mevzuatının) Ülkemiz iç hukukuna dahil edilmesi öngörmüştür 1. Böylece Türkiye, ticaretin önündeki teknik engellerin kaldırılmasına ilişkin Topluluk araçlarını iç hukukuna dahil etmeyi kabul etmiştir. 1 1/95 sayılı OKK nın 8 inci maddesi 1 inci fıkrası; Türkiye, bu Karar'ın yürürlüğe giriş tarihinden itibaren beş yıl içinde, ticaretin önündeki teknik engellerin kaldırılması konusundaki Topluluk belgelerini iç hukuk sisteminin bünyesine dahil edecektir. şeklindedir.

22 2 Teknik Mevzuat Uyumu Ticarette teknik engellerin kaldırılması konusundaki AB mevzuatının listesi ile bu mevzuatın Türkiye tarafından uygulama koşul ve kuralları ise 2/97 sayılı Türkiye-AB OKK ile belirlenmiştir. Topluluk mevzuatını uyumlaştıracak olan kamu kuruluşları, tarihli ve 97/9196 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit edilmiştir. Bakanlar Kurulu nun anılan kararı ile yapılan bu görevlendirme çerçevesinde, ilgili kamu kuruluşları tarafından yürütülmekte olan mevzuat uyum çalışmalarının büyük bir kısmı sonuçlandırılmış, bir kısmının çalışmaları ise devam etmektedir. Uyumlaştırılan ve uyum çalışmaları devam eden bir kısım AB direktifleri özellikle can ve mal güvenliği bakımından yüksek risk taşıyan ürünlere, CE işareti iliştirilmesini zorunlu hale getirmiştir Aralık 1999 tarihlerinde Helsinki de yapılan AB Zirvesinde, Türkiye AB'ne aday ülke olarak kabul edilmiştir. Müteakiben Avrupa Birliği tarafından Katılım Ortaklığı Belgesi, Türkiye tarafından da Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı hazırlanmıştır. Ulusal Program, 24 Mart 2001 tarihli ve sayılı mükerrer Resmi Gazete de yayımlanmış ve bu program 2003 yılında da revize edilmiştir. Katılım Ortaklığı Belgesinde; teknik mevzuat çalışmalarının hızlandırılması ile uygun idari alt yapının oluşturulması 2 ve AB müktesebatı ile uyumun tamamlanması, Avrupa standartları ile uyumun tamamlanması, mevcut belgelendirme, piyasa gözetimi ve uygunluk değerlendirilmesi yapılarının güçlendirilmesinin tamamlanması 3 hususlarına yer verilmiştir. Katılım Ortaklığı Belgesi öncesi kısmen de olsa, Türkiye-AB ilişkilerine bağlı olarak yavaşlamış olan teknik mevzuat uyumu çalışmaları, 2000 yılında yeniden hız kazanmıştır. Türkiye deki somut ilerlemeler çerçevesinde, AB Komisyonu, 6 Ekim 2004 tarihinde katılım müzakerelerinin açılması önerisinde bulunmuştur. Bu öneri doğrultusunda, Aralık 2004 tarihinde gerçekleştirilen Zirve de, Türkiye-AB ilişkileri açısından son derece kritik bir noktaya ulaşılmıştır. AB liderleri, Türkiye nin siyasi kriterleri yeterli ölçüde yerine getirdiğini belirterek müzakerelerin, 3 Ekim 2005 te başlaması konusunda anlaşmaya varmış ve mevzuat uyumu tarama süreci başlamıştır. Tarama sürecinin başlamasıyla birlikte, Türkiye- AB ilişkileri yeni bir boyut kazanmıştır. Müzakere sürecinde, Avrupa Komisyonu tarafından Türkiye için hazırlanan ve tam üyeliğe kadar geçecek sürede Ülkemizin yapması gerekenleri belirleyen 18 Şubat 2008 tarihli Katılım Ortaklığı Belgesi ve buna mukabil Türkiye nin hazırladığı Ulusal 2 Kısa Vadeli Öncelikler Bölümünde 3 Orta Vadeli Öncelikler Bölümünde

23 Teknik Mevzuat Uyumu 3 Program, yükümlülüklerimizi ne şekilde ve ne zaman yerine getireceğimizi net bir şekilde ortaya koymuştur. Tarama sürecini takiben 35 başlık altında müzakere yapılacağı belirlenmiştir. Bu fasıllardan bazılarının müzakeresi açılmış, Malların Serbest Dolaşımı da dahil bazı fasılların ise AB Konseyi'nde Onaylanıp Açılış Kriteri belirlenmiştir. Gelinen bu noktada Malların Serbest Dolaşımı faslı başlığı altında Teknik Mevzuat Uyumu ve uyumlaştırılan mevzuatın uygulanması da büyük bir önem kazanmıştır. AB teknik mevzuat uyumu çerçevesinde, bir yandan ilgili bakanlıklar görev ve teşkilat kanunlarıyla kendi alanlarında olan sektörler ve ürünlere ilişkin teknik mevzuatı hazırlayarak uygulamaya koyarken, diğer yandan da uyumlaştırmanın etkin bir şekilde sürdürülmesi ve uygulanması için gerekli hukuki altyapının oluşturulması amacıyla TBMM nce kabul edilen 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun 11 Ocak 2002 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, 11 Temmuz 2001 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak ve yürürlüğe konmuştur. Çerçeve Kanun olarak da adlandırılan bu Kanun uyarınca, ayrıca, uygulama usul ve esaslarını gösteren dört adet yönetmelik yayımlanmıştır. Bunlar; CE Uygunluk İşaretinin Ürüne İliştirilmesine ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik, Uygunluk Değerlendirme Kuruluşları ile Onaylanmış Kuruluşlara Dair Yönetmelik, Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik, Teknik Mevzuatın ve Standartların Türkiye ile Avrupa Birliği Arasında Bildirimine Dair Yönetmelik. 17 Ocak 2002 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan yönetmeliklerin, ilk üçü 11 Ocak 2002 tarihinde, bildirimlere ilişkin dördüncü Yönetmelik ise 03 Mayıs 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yatay mevzuat olarak adlandırılan 4703 sayılı Çerçeve Kanun ve Yönetmelikler, AB mevzuat uyumu kapsamındaki endüstriyel ürünlere ilişkin temel kuralları düzenlemektedir. İlgili kuruluşlarca yapılacak piyasa gözetimi ve denetimine ilişkin usul ve esaslar ile ürün/ ürün grubu esaslı kurallar dikey teknik mevzuat, olarak yetkili kuruluşlar tarafından düzenlenmektedir.

24 4 Teknik Mevzuat Uyumu II. TEKNİK MEVZUAT UYUMU Teknik mevzuat uyumu; uyumlaştırma ve uygulama olmak üzere iki aşamalı bir süreçtir. Uyumlaştırma; AB teknik mevzuatının Türk teknik mevzuatı olarak iç hukuka dahil edilmesini, uygulama ise; ürünlerin tasarım ve üretim aşamasında uygunluk değerlendirilmesi işlemleri ile ürünün piyasaya arzı aşamasında ve/veya piyasada iken piyasa gözetimi ve denetimi olmak üzere iki aşamalı gerçekleştirilen bir uygulamayı ifade etmektedir. AB teknik mevzuatının uyumlaştırılması gerekliliği, Ülkemizin Gümrük Birliğine kadar olan dönemde uygulamakta olduğu zorunlu standart temelindeki sanayi ürünleri mevzuatının AB normları çerçevesinde yeniden düzenlenmesi sonucunu ortaya çıkarmıştır. Bu çerçevede, 2/97 sayılı Türkiye-AB OKK Eki listede uyumlaştırılacak mevzuatın konu başlıkları yer almıştır. Uyumlaştırılacak mevzuat kapsamına, yatay mevzuatla birlikte, AB Klasik Yaklaşım, Yeni Yaklaşım ve Küresel Yaklaşım direktifleri girmektedir. Teknik mevzuat uyumu kısaca aşağıdaki şekilde formüle edilebilir. TEKNİK MEVZUAT UYUMU: AB TEKNİK MEVZUATININ İÇ HUKUKA DAHİL EDİLMESİ(UYUMLAŞTIRMA) + UYGULAMA. UYGULAMA: UYGUNLUK DEĞERLENDİRİLMESİ + PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ. Uygunluk değerlendirilmesi, üretici ve uygunluk değerlendirme kuruluşları tarafından ürünün piyasaya arz öncesi tasarım ve üretim aşamasında gerçekleştirilir. Piyasa gözetimi ve denetimi ise, yetkili kuruluşlar tarafından ürünün piyasaya arzı aşamasında ve/veya piyasada gerçekleştirilir. III. TEKNİK MEVZUAT UYUMUNUN HUKUKİ DAYANAKLARI Türkiye ve AB arasında akdedilen anlaşma, protokol ve kararlar ile Türkiye tarafından uygulamaya konulan yatay mevzuat, AB teknik mevzuatının iç hukuka dahil edilmesinin hukuki dayanağını oluşturmaktadır. Bu kapsamda teknik mevzuat uyumunun dayanakları şunlardır: 1963 tarihli Ankara Anlaşması ve Katma Protokol, 1/95 sayılı Türkiye-AB Ortaklık Konseyi Kararı (8-11 md.), 2/97 sayılı Türkiye-AB Ortaklık Konseyi Kararı, Ulusal Program (ilk defa 2001 yılında hazırlandı. Takiben 2003 yılında ve 2008 yılında revize edildi),

25 Teknik Mevzuat Uyumu 5 AB tarafından hazırlanan Katılım Ortaklığı Belgeleri (En son 18 Şubat 2008 tarihli Katılım Ortaklığı Belgesi), 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun, 4703 sayılı Kanun uyarınca uygulamaya konulan genel yönetmelikler (4 adet). IV. ÜRÜNLERE İLİŞKİN TEKNİK MEVZUATIN HAZIRLANMASINA VE UYGULANMASINA DAİR KANUN 1. Amacı Kanunun birinci ve temel amacı; piyasaya arz edilmesi hedeflenen ve piyasada yer alan ürünlerin güvenli olmasını sağlamak (arz koşulları); bu amacın gerçekleşmesine yönelik sistemi genel hatları ile kurmak (uygunluk değerlendirilmesi ile piyasa gözetimi ve denetimi sistemi) ve sistemde yer alan aktörlerin hak ve yükümlülüklerini belirlemek (üretici, dağıtıcı, uygunluk değerlendirme kuruluşları, onaylanmış kuruluşlar ve yetkili kamu kuruluşları) olarak açıklanabilir. Kanunun dolaylı ve ikinci amacı da ürünlerin serbest dolaşımını sağlamaktır sayılı Kanunun hiçbir yerinde malların serbest dolaşımı hedefine yönelik açık bir hüküm yer almasa da, Kanunun bu kapsamda örtülü bir işlevi bulunmaktadır. Avrupa Birliği teknik düzenlemelerinin temel amacı olan; piyasaya güvenli ürün arz edilmesini sağlamak ve ürünlerin serbest dolaşımının önündeki engelleri kaldırmak, Kanunun amacıyla da örtüşmektedir. 2. Kapsamı Kanun, Avrupa Birliği nin; yukarıda anılan iki temel amaca erişmek üzere geliştirdiği, YENİ YAKLAŞIM ve KÜRESEL YAKLAŞIM çerçevesinde, Türkiye de daha önce mevcut olmayan sistemin temel unsur ve kurallarını hukuk sistemimize kazandırmayı amaçlamıştır. Bu çerçevede güvenli ürün piyasaya arzına yönelik olarak, tüm ürünleri kapsamına almıştır. Dolayısıyla bu Kanun, iç hukukumuza aktarılan AB teknik düzenlemelerinin kapsamına giren ürünler başta olmak üzere bütün ürünler için uygulanacaktır. Kanun düzenlenmiş alan düzenlenmemiş alan ayrımı yapmamıştır. Dolayısıyla bütün endüstriyel ürünler Kanunun kapsamına girmektedir.

26 6 Teknik Mevzuat Uyumu 3. Düzenleme Alanları Çerçeve Kanun; ürünlerin piyasaya arz koşullarını (ürünün teknik düzenlemesine uygun ve güvenli olması); üretici ve dağıtıcıların yükümlülüklerini; uygunluk değerlendirilme faaliyetinde bulunacak olan test, muayene ve/veya belgelendirme kuruluşlarını (uygunluk değerlendirme ve onaylanmış kuruluşları); piyasa gözetimi ve denetimini; güvenli olmayan ürünlerin piyasaya arzının geçici olarak durdurulmasını, yasaklanmasını, toplatılmasını ve bertarafını; uygunluk değerlendirme ve onaylanmış kuruluşlar ile üretici ve dağıtıcılara uygulanacak yaptırımları ve Ülkemizce, AB liğine ve üye ülkelere yapılacak bildirimleri, düzenlemiştir. 4. Kamuya Verdiği Görev ve Yetkiler Bu Kanun, kamuya; üreticilerin, ürünü tüketiciler ve risk altındaki diğer varlıklar açısından azami güvenlik sağlayacak şekilde üretmesi için uyması gereken kuralları belirlemesi (arz koşullarını belirlemesi/teknik mevzuatı çıkarması); bu Kanunun yürürlüğe girmesinden önce sistemde çok zayıf bir şekilde uygulanan ürünlerin piyasaya arzı öncesi tasarım ve üretim aşamasında üreticiden ve tüketiciden bağımsız üçüncü taraf uygunluk değerlendirme kuruluşları (test, muayene ve/veya belgelendirme kuruluşları) aracılığıyla üreticilerin denetlenmesini sağlaması; ürünlerin piyasaya arzı aşamasında ve/veya piyasaya arz edildikten sonra piyasa gözetimi ve denetimini yapması; gerektiğinde düzeltici, önleyici ve koruyucu tedbirleri alması ve idari yaptırımlar uygulaması görev ve yetkilerini vermiştir. 5. Yönetmeliklerin Düzenlediği Konular 5.1. Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik Ürünlere ilişkin teknik düzenlemelerin hazırlanması ile teknik düzenlemelere uygunluk ve ürün güvenliğine ilişkin esasları, ürünlerin piyasaya arzında üretici ve dağıtıcıların yükümlülüklerini, piyasa gözetimi ve denetimine ilişkin usul ve esasları, ürünlerin piyasaya arzı veya dağıtımı aşamasında veya ürünler piyasada iken ilgili teknik düzenlemelere uygun ve güvenli olup olmadığının tespiti konusunda yetkili kuruluşların yetki ve sorumluluklarını, piyasa gözetimi ve denetimi çerçevesinde alınacak önlemleri ve yetkili kuruluşlar arasında koordinasyonun sağlanmasını düzenlemiştir.

27 Teknik Mevzuat Uyumu CE Uygunluk İşaretinin Ürüne İliştirilmesine ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik 4703 sayılı Kanun ile belirlenen sistem içerisinde bazı sanayi ürünlerinin teknik düzenlemelerine uygun olarak üretildiklerini ve bu uygunluğun üretici ya da onaylanmış kuruluşlar tarafından doğrulandığını ifade eden CE uygunluk işaretinin ürüne iliştirilmesinde izlenecek yöntemler ile bu işaretin kullanılmasında riayet edilecek kuralların belirlenmesini düzenlemiştir Uygunluk Değerlendirme Kuruluşları ile Onaylanmış Kuruluşlara Dair Yönetmelik Ürünlerin piyasaya arz edilmeden önce ilgili teknik düzenlemelere uygun olarak üretilip üretilmediklerinin tespit edilmesi amacıyla yapılacak uygunluk değerlendirmesini gerçekleştirecek olan uygunluk değerlendirme kuruluşları ve onaylanmış kuruluşların taşıması gereken şartları, onaylanmış kuruluşların görevlendirmesine ilişkin prosedürü ve bu kuruluşların çalışma usul ve esaslarını belirlemektedir Teknik Mevzuatın ve Standartların Türkiye ile Avrupa Birliği Arasında Bildirimine Dair Yönetmelik Bu Yönetmelik; teknik mevzuatın ve standartların Avrupa Birliğine bildirimine ilişkin usul ve esaslar ile teknik mevzuat hakkında Avrupa Birliğinden Türkiye ye intikal eden bildirimlerin yetkili kuruluşlara iletilmesine dair usul ve esasları düzenlemektedir. Bu kapsamda bildirime tabi teknik mevzuat, bildirime tabi olmayan teknik mevzuat ile bildirime ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir. Yönetmelik bildirim çerçevesinde, standart hazırlık programı hakkında bilgilendirme yapılmasını ve standartların bildirilmesini de düzenlemiştir. 6. Ürün Güvenliği Kanunu Tasarısı Taslağı Çalışması Dış Ticaret Müsteşarlığı nın koordinasyonunda, yetkili kuruluş temsilcilerinin katılımıyla 4703 sayılı Kanunun yerini alacak Ürün Güvenliği Kanunu Tasarısı Taslağı çalışmaları sürdürülmektedir 4. Bu konuda çalışma yapılması gerekli olmakla birlikte, mevcut Taslak Metnin kazuistk bir anlayışla hazırlan- 4 AB nde malların serbest dolaşımı konundaki gelişmeler (AB teknik mevzuat uyumu ve uygulanması) ve AB müzakere sürecinde AB üyeliği konusunda yükümlülüklerimizin yerine getirilmesi için gerekli olan hukuki düzenlemelerin yapılması amacıyla, Tasarı Taslağında kapsamlı değişikliklere gidilmektedir. Taslak olarak dahi, henüz nihai halini almadığı için bir kaç husus hariç, bu çalışmada değerlendirilmeyecektir.

28 8 Teknik Mevzuat Uyumu dığı, daha alt düzenlemeler ile kurallaştırılması mümkün olan konuların Taslak Metne işlendiği, dinamik bir alanda bu şekilde ayrıntılı kanuni düzenleme yapılmasının ileride uygulama sorunlarına yol açabileceği, dolayısıyla yapılacak çalışmalarda bu durumun değerlendirilmesi uygun olacaktır.

29 İKİNCİ BÖLÜM ÜRÜN GÜVENLİĞİ VE TEKNİK DÜZENLEMEYE UYGUNLUK I. ÜRÜN GÜVENLİĞİ Üretici, piyasaya sadece güvenli ürünleri arz etmek zorundadır (Kn. 5.md.3.f) sayılı Kanun teknik düzenlemesine uygun ürünlerin güvenli olduğu varsayımını kabul etmiştir. Hemen akla şu soru gelmektedir. Peki güvenli ürün nedir? Güvenli ürün Kanunda; Kullanım süresi içinde, normal kullanım koşullarında risk taşımayan veya kabul edilebilir ölçüde risk taşıyan ve temel gerekler bakımından azami ölçüde koruma sağlayan ürün olarak tanımlanmıştır(kn.md.3/e). Bir ürünün güvenli kabul edilebilmesi için iki temel kural getirilmiştir. Bunlardan ilki ürünün normal kullanım koşullarında risk taşımaması, diğeri ise temel gerekler bakımından azami koruma sağlamasıdır. Ürün Güvenliği Kanun Tasarısı Taslağında da, güvenli ürün tanımlanmış 5 ve hangi durumların varlığı halinde ürünün güvenli kabul edileceği belirlenmiştir. Kanundan faklı olarak Taslak, ürünün hizmete sunulması, kurulumu ve bakımına ilişkin gereklilikleri de ürün güvenliği kapsamına almıştır. Kanunun 5 inci maddesinin beşinci fıkrasında, bir ürünün hangi halde güvenli kabul edileceği belirlenmiştir. Bu fıkrada, Bir ürünün güvenli kabul edilebilmesi için; ürünün bileşimi, ambalajlanması, montaj ve bakımına ilişkin talimatlar da dahil olmak üzere özellikleri; başka ürünlerle birlikte kullanılması öngörülüyorsa bu ürünlere yapacağı etkiler; piyasaya arzı, etiketlenmesi, kullanımı ve bertaraf edilmesi ile ilgili talimatlar ve üretici tarafından sağlanacak diğer bilgiler ve ürünü kullanabilecek risk altındaki tüketici grupları açısından değerlendirildiğinde, temel gerekler bakımından azami ölçüde koruma sağlaması gerekir. şeklinde hükme bağlanmıştır. Bu 5 Güvenli ürün; kullanım ömrü, hizmete sunulması, kurulumu ve bakımına ilişkin gereklilikler dikkate alınmak kaydıyla, normal veya makul kullanım koşullarında hiç risk taşımayan veya ürünün kullanımıyla ilgili kabul edilebilir ölçülerde risk taşıyan ve ikinci fıkrada belirtilen koşullar göz önüne alındığında insan sağlığı ve güvenliği açısından üst düzey koruma sağlayan ürünü ifade eder.

30 10 Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeye Uygunluk fıkranın gerekçesinde de açıklandığı üzere, bu Kanun ile, 92/59/EEC sayılı AB Genel Ürün Güvenliği Direktifi uyumlaştırılmış ve böylece Yeni Yaklaşım direktifleri kapsamına giren veya girmeyen piyasada bulunan bütün ürünlerin güvenli olması esası getirilmiştir. Bu fıkra ile; hakkında her hangi bir teknik düzenleme bulunmayan ürünlerden hangilerinin güvenli olduğu, uyumlaştırmakla yükümlü olduğumuz AB mevzuatına paralel düzenlenmiştir. Buna göre güvenli ürün; ürünü kullanabilecek işçiler ile yaşlılar, çocuklar gibi tüketici grupları açısından değerlendirildiğinde, temel gerekler bakımından azami ölçüde koruma sağlayan ürün olarak belirlenmiştir. Diğer bir söyleyişle bir ürünün en az asgari güvenlik gereklerini taşıması gerekmektedir. Bunun ölçüsü de amacı doğrultusunda kullanılan ürünün insan sağlık ve güvenliğine, bitki ve hayvan yaşam ve sağlığına zarar vermemesidir. Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmeliğin 7 nci maddesinde, güvenli ürün istisnası ve güvenli üründen geniş anlamda ne anlaşılması gerektiği açıklanmıştır. Yönetmelik; üretici ve dağıtıcının, alıcıya açıkça bilgi vermesi kaydıyla, antika olan veya kullanılmadan önce tamir veya ıslah edilmesi gereken ikinci el ürünlere, ürün güvenliğine ilişkin hükümlerin uygulanmayacağı yönünde yaptığı düzenlemeyle istisna getirmiştir. Ayrıca, aynı Yönetmelikte piyasaya arzın istisnaları Kanunun 5 inci maddesinin ikinci fıkrasının verdiği yetki kapsamında düzenlenmiştir. Daha güvenli bir ürünün üretilmesinin mümkün olması veya piyasada daha az risk taşıyan ürünlerin mevcut olması, ilgili teknik düzenlemede aksi belirtilmedikçe, bir ürünün güvenli olmadığı anlamına gelmez(kn. 5.md.6.f.). 92/59/EEC sayılı Genel Ürün Güvenliği Direktifi; piyasaya sürülmüş olan ürünlerin normal veya öngörülen kullanım koşullarında bir risk oluşturmamasını sağlamayı amaçlamaktadır. Bu Direktif üreticiye, güvenli ürünleri piyasaya arz etme yükümlülüğü getirmektedir. Bir ürünün emniyet unsurları veya risk kategorilerinin hiçbirisi Yeni Yaklaşım direktifleri veya diğer Topluluk mevzuatının kapsamına girmiyorsa ve ticari faaliyetler çerçevesinde piyasaya arz ediliyorsa Genel Ürün Güvenliği Direktifi uygulanır. Ayrıca, Yeni Yaklaşım direktifleri veya diğer Topluluk mevzuatının, ürün güvenliğinin ve ilgili ürün risk kategorilerinin yalnızca bir kısmını karşılaması halinde, Ürün Güvenliği Direktifi diğer Topluluk mevzuatı ile eş zamanlı uygulanabilir.

31 Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeye Uygunluk 11 II. ÜRÜN GÜVENLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Üretici, tasarım ve üretim aşamasında, uygunluk değerlendirilmesi sürecinde, yetkili kuruluş ise piyasa gözetimi ve denetimi aşamasında, ürün güvenlik doğrulamasını varsa ürünün teknik düzenlemesine, teknik düzenleme bulunmadığı hallerde diğer düzenlemelere göre yapar (Kn.md. 5/3.f. ve STB.PGD Ynt.5. md/2.f).buna göre; Teknik Düzenleme (iç hukuka dahil edilen AB teknik mevzuatı karşılığı yönetmelikler, düzenlenmemiş alanda zorunlu standartlar) yoksa, TSE tarafından Türk standardı olarak kabul edilen ve bir AB standardına karşılık gelen uyumlaştırılmış ulusal standart, bu da yoksa sırasıyla, AB teknik özellikleri, TSE tarafından kabul edilen diğer ulusal standartlar(ihtiyari standartlar), Sektördeki sağlık ve güvenlik koşullarına ilişkin iyi uygulama kodu, Bilim ve teknoloji düzeyi, Tüketicinin makul beklentisi, esas alınır. AB teknik mevzuatı karşılığı olarak uygulamaya konulan yönetmelikler kapsamına giren ürünlere ilişkin zorunlu standartlar varsa, bu standartların yürürlükten kalkmış olduğu kabul edilecek dolayısıyla bu ürünlerin tasarım ve üretiminde teknik düzenlemelerin ekinde yer alan temel gerekler veya direktiflerin atıfta bulunduğu harmonize AB standartları yahut bunları uyumlaştıran ulusal standartlar uygulanacaktır. III. TEMEL GEREKLER AB Yeni Yaklaşım direktifleri ve dolayısıyla bunların karşılığı olarak iç hukukumuza dahil edilen yönetmelikler ile 4703 sayılı Çerçeve Kanunun temel amacı, temel gereklere uygun olan ürünlerin piyasaya arzını sağlamak ve bu suretle kamu yararını ve dolayısıyla kullanıcıları/tüketicileri korumaktır. Temel gerekler nedir? Ürünün; insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından sahip olması gereken asgari güvenlik koşulları olarak tanımlanmakta-

32 12 Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeye Uygunluk dır(kn.md.3/f). Taslak Metinde, temel gerekler tanımlanmış, ancak, kapsamı daraltılmıştır 6. Temel gerekler, direktifin ekinde belirtilir ve direktifin amacına ulaşabilmesi için gerekli olan her şeyi kapsar. Ülkemiz ve AB ne üye devletlerin, üreticileri, sadece bu temel gereklerle uyumlu olan ürünleri piyasaya arz edebilir ve hizmete sokabilirler. Temel gerekler kamu yararının korunması için gerekli unsurları belirler. Temel gerekler zorunludur. Sadece temel gereklere uygun olan ürünler piyasaya sürülebilir ve hizmete sunulabilir 7. Temel gerekler ürünün yapısında taşıdığı risklerin bir fonksiyonu olarak uygulanmalıdır. Yeni Yaklaşımın temel bir ilkesi, mevzuat uyumunu kamu yararına olan temel gereklerle sınırlı tutmaktır. Bu gerekler, özellikle, kullanıcıların(genellikle tüketiciler ve işçiler) sağlık ve emniyetinin korunmasını temel amaç alır ve bazen de öteki temel gereklerini (örneğin; malların veya çevrenin korunması) kapsar. Temel gerekler yüksek bir koruma düzeyi sağlamak amacıyla hazırlanırlar. Temel gerekler ya ürünün taşıdığı belli risklerden dolayı oluşturulur (örneğin; fiziksel ve mekanik direnç, kolay tutuşurluk, kimyasal, elektriksel ve biyolojik özellikler ya da hijyen, radyoaktivite, hassasiyet vb.) ya ürüne veya performansına atıfta bulunur (örneğin; hammaddeler, tasarım, yapım, üretim süreci, üretici tarafından hazırlanan talimatlar ile ilgili hükümler) ya da temel koruma amacını belirler(örneğin; açıklayıcı listeler yoluyla). Yahut bunların bir bileşeni olarak uygulanır. Sonuç olarak, farklı direktiflerin temel gerekleri, kamu yararını koruyabilmek için eş zamanlı uygulanmayı gerektirdiğinden, bir ürüne aynı zamanda birçok direktif uygulanabilir. Temel gerekler ürünün taşıdığı risklerin bir neticesi olarak uygulanır. Bu yüzden üreticiler ürüne uygulanabilecek temel gerekleri belirlemek için risk analizleri gerçekleştirmeye ihtiyaç duyarlar. Bu analizler belgeye dökülmeli ve teknik dosyaya konulmalı ve saklanmalıdır. 6 Temel gerekler: İlgili mevzuatında ürünün taşıdığı risklerin önlenmesi ve insan sağlığı ve güvenliği gibi ortak kamu yararının korunması amacıyla öngörülen koşullar, olarak tanımlanmıştır. 7 İnşaat Malzemeleri ile ilgili direktife göre temel gerekler sadece ulusal mevzuat olarak düzenlendikleri yerlerde ve zamanlarda zorunlu olmaktadırlar. Ayrıca, bu temel gerekler inşaat işlerine ait bulunmaktadır. İnşaat işlerinde kullanılmak üzere tasarımlanmış olan inşaat malzemeleri sadece tasarlanan amaçlarına göre hazırlanırlarsa piyasaya arz edilebilirler başka bir ifadeyle, öyle bir karakteristiğe sahip olmalılar ki kullanıldıkları işlere ait temel gerekleri karşılamalıdırlar.

33 Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeye Uygunluk 13 Temel gerekler ulaşılacak sonuçları veya ele alınacak riskleri belirler fakat bunlar için teknik çözümler öngörmez veya açıklamaz. Bu esneklik üreticiye temel gerekleri yerine getirirken istediği yolu seçme olanağı tanır. Aynı zamanda ürün tasarımının teknik gelişmeye uyarlanmasına da olanak sağlar. Buna göre, Yeni Yaklaşım direktifleri, temel gereklerin karşılanıp karşılanmadığının değerlendirilmesini, o andaki teknik beceri durumuna dayandırdığından teknik gelişmelere düzenli adaptasyonu gerektirmektedir. Temel gerekler direktiflerin eklerinde belirlenmiştir. Yine de ayrıntılı üretim özellikleri temel gereklerde belirtilmez, detaylı tanımlamanın derecesi direktife göre değişmektedir. Temel gerekler uyumlaştırılmış standartların bulunmaması veya üreticinin bunları uygulamayı seçmemesi durumunda bile uygunluğu değerlendirmeyi mümkün kılacak şekilde formüle edilmişlerdir. IV. TEKNİK DÜZENLEMELER VE HAZIRLANMASI 1. Teknik Düzenleme Gerek 4703 sayılı Kanunda gerekse Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelikte 8 ; teknik düzenleme ve standart tanımları; Yönetmelikte ise uyumlaştırılmış Avrupa standardı 9 ve uyumlaştırılmış ulusal standart 10 kavramları tanımlanmıştır. Sözkonusu düzenlemelere göre; Teknik düzenleme; Bir ürünün, ilgili idari hükümler de dahil olmak üzere, özellikleri, işleme ve üretim yöntemleri, bunlarla ilgili terminoloji, sembol, ambalajlama, işaretleme, etiketleme ve uygunluk değerlendirmesi işlemleri hususlarından biri veya birkaçını belirten ve uyulması zorunlu olan her türlü düzenlemeyi, ifade eder şeklinde hükme bağlanmıştır. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda da teknik düzenleme tanımı yapılmıştır. TKHK, 4703 sayılı Kanundan farklı olarak hizmetlere ilişkin düzenlemeleri de teknik düzenleme kapsamına almıştır. Ayrıca, ilgili kurumlar tarafından Resmi Gazetede yayımlanarak mecburi uygulamaya konulan stan Ocak 2002 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 9 Uyumlaştırılmış Avrupa standardı: Avrupa Birliği Komisyonunun talimatı üzerine bir Avrupa Standardizasyon Kuruluşu tarafından hazırlanan ve Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesinde ismi yayımlanan standart. 10 Uyumlaştırılmış ulusal standart: Bir uyumlaştırılmış Avrupa standardını uyumlaştıran ve Türk Standartları Enstitüsü tarafından Türk standardı olarak kabul edilip yayımlanan standart.

34 14 Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeye Uygunluk dartlar ile hatta uyulması zorunlu diğer her tür düzenleme, teknik düzenleme olarak tanımlanmış ve böylece esasen ihtiyari nitelikte olması gereken standartların mecburi uygulamaya konulabileceği düzenlenmiştir. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ile teknik düzenlemenin kapsamı, standartların ihtiyari niteliği gözardı edilerek genişletilmiştir. Böyle bir düzenleme, tüketicilerin korunması amacıyla, AB nde ortak düzenleme konusu yapılmamış (düzenlenmemiş) alanda bulunan ürünlerin, Ülkemizde, zorunlu standart temelinde denetim yapılması ihtiyacından kaynaklanmış olabilir. Bu durumda her iki kanuni düzenlemeden şöyle bir sonuca ulaşmak mümkündür. İlgili yetkili kamu kuruluşları tarafından AB direktifleri karşılığı uyumlaştırılan ve hukukumuza kazandırılan yönetmelikler, Düzenlenmiş alan dışında kalan ürünlere ilişkin olarak yetkili kuruluşlarca zorunlu uygulamaya konulan standartlar, Uyulması zorunlu diğer düzenlemeler, teknik düzenleme kapsamına girmektedir. 2. Standart 4703 sayılı Kanunda, Standart: Üzerinde mutabakat sağlanmış olan, kabul edilmiş bir kuruluş tarafından onaylanan, mevcut şartlar altında en uygun seviyede bir düzen kurulmasını amaçlayan, ortak ve tekrar eden kullanımlar için ürünün özellikleri, işleme ve üretim yöntemleri, bunlarla ilgili terminoloji, sembol, ambalajlama, işaretleme, etiketleme ve uygunluk değerlendirmesi işlemleri hususlarından biri veya birkaçını belirten ve uyulması ihtiyari olan düzenleme olarak tanımlanmıştır. Bu düzenleme ile standartlar ihtiyari düzenlemeler olarak belirlenmiştir. Teknik düzenleme ile standart arasındaki en önemli fark, teknik düzenlemeler uyulması zorunlu, standartlar ise ihtiyarı yani uyulması zorunlu olmayan düzenlemelerdir. Bu tanımlama, AB nin standartların ihtiyari olması gerektiği standardizasyon temek kuralına da uygundur. Kamu kuruluşları tarafından uyumlaştırılan ve hukukumuza yönetmelik olarak kazandırılan AB direktifleri kapsamına giren ürün ve/veya ürün gruplarına ilişkin daha önceden konulmuş bulunan zorunlu standartlar, zorunlu uygulama niteliğini kayıp etmiş bulunmaktadır. Esasen bu standartların zorunlu uygulamadan kaldırılması üreticilerin uygulama konusundaki tereddütlerini de giderecektir. Bununla birlikte, teknik düzenlemenin atıfta bulunduğu durumlarda o standartlar uygulanır.

35 Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeye Uygunluk 15 Avrupa Birliği nde ortak düzenlemelere konu olmamış, başka bir deyimle düzenlenmemiş alanda bulunan ürünlere(malların serbest dolaşımı ilkesine aykırı olmamak koşulu ile) ilişkin düzenleme konulması mümkündür. Ancak, bu düzenlemelerin zorunlu standart yerine teknik düzenleme şeklinde konulması AB nin bu konudaki politikalarına daha uygundur. Bu nedenle Ülkemizde düzenlenmemiş alanda bulunan ürünlere ilişkin zorunlu standartların taranması, gereksiz olanların zorunlu uygulamadan kaldırılması, zorunlu uygulamada kalması gerekenlerin ise karşılıklı tanıma ve bildirim ilkelerine ve sürecine uygun olarak teknik düzenleme şeklinde uygulamaya konulması AB nin standardizasyon yaklaşımlarına uygundur. 3. Teknik Düzenlemeye Uygunluk Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmeliğin, 6 ncı maddesinde teknik düzenlemeye uygunluktan ne anlaşılması gerektiği açıklanmıştır. Buna göre; a) Bir teknik düzenlemede, uyumlaştırılmış ulusal standartlara atıfta bulunulduğu durumlarda, ilgili uyumlaştırılmış ulusal standart veya standartlara uygun ürünün, bu teknik düzenlemede belirtilen ve bir ürünün sahip olması gereken temel gereklere uygun olduğu kabul edilir. b) Uyumlaştırılmış Avrupa standardı ve uyumlaştırılmış ulusal standardın bulunmadığı alanlarda, teknik düzenlemede yer alan usul ve esaslar çerçevesinde bu teknik düzenlemede belirtilen temel gerekleri karşıladığı kabul edilen uluslararası standartlar, ulusal standartlar ve diğer belgelere uygun ürünün de ilgili teknik düzenlemeye uygun olduğu kabul edilir. O halde; Bir teknik düzenlemede atıfta bulunduğu takdirde, uyumlaştırılmış ulusal standartlara, Harmonize Avrupa standartlarına, Uyumlaştırılmış Avrupa standartları (UAS) ve Uyumlaştırılmış Ulusal standartlar (UUS) bulunmadığı alanlarda, teknik düzenlemede yer alan usul ve esaslar çerçevesinde bu teknik düzenlemede belirtilen temel gerekleri karşıladığı kabul edilen diğer uluslararası ve ulusal standartlara, Temel gerekleri karşılayan diğer belgelere (teknik özellikler), uygun ürünün, TEKNİK DÜZENLEMESİNE UYGUN olduğu kabul edilir.

36 16 Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeye Uygunluk 4.Teknik Düzenlemelerin Hazırlanması Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun ve bu Kanun uyarınca yürürlüğe konan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik hükümlerine göre; ürünlere ilişkin teknik düzenlemeler, ilgili yetkili kamu kuruluşları tarafından hazırlanarak yürürlüğe konur ve uygulanır. Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesi, Ürünlere ilişkin teknik düzenlemeler yetkili kuruluşlar 11 tarafından hazırlanır. Teknik düzenlemelerde uyumlaştırılmış ulusal standartlara atıfta bulunulması halinde, ilgili uyumlaştırılmış ulusal standartların hazırlanması veya hazırlattırılması, tadil veya revize edilmesi, re sen veya yetkili kuruluşların talebi üzerine, Türk Standardları Enstitüsü tarafından gerçekleştirilir. Teknik düzenlemelerde atıfta bulunulan UYUMLAŞTIRILMIŞ ULUSAL STANDARTLARIN ve ilgili UYUMLAŞTIRILMIŞ AVRUPA STANDARTLARININ isimleri, numaraları ile bunlara ilişkin değişiklikler, bu standartların ilgili olduğu teknik düzenleme belirtilmek suretiyle, yetkili kuruluşlarca, Resmi Gazetede yayımlanır. şeklinde hükme bağlanmış ve böylece teknik mevzuatı (standartlarda dahil) uyumlaştırmanın esasları tespit edilmiştir. Yönetmelik bu düzenlemesi ile; bir yandan teknik düzenlemelerde uyumlaştırılmış ulusal standartlara atıfta bulunulması halinde, düzenleme yetkisi kapsamında yetkili kuruluşlara ilgili uyumlaştırılmış ulusal standartların hazırlanması, tadil veya revize edilmesi konularında Türk Standardları Enstitüsü nden talepte bulunabilmesini ve diğer yandan da ilgili teknik düzenlemenin (ilgili yönetmelik) öngördüğü hallerde, atıfta bulunulan belgelerin, standartların isimlerini ve numaralarını Resmi Gazetede yayımlama yükümlülüğü getirmiştir. 5. Uyumlaştırılmış Avrupa Standartları 98/34/EC sayılı Direktif, Avrupa Standardizasyon Kuruluşları 12 tarafından hazırlanan Avrupa standartlarını, sürekli veya mükerrer kullanım amacıyla kabul edilen ve başvurulması zorunlu olmayan teknik spesifikasyonlar 11 Kanunun 3 üncü maddesinde, Yetkili kuruluş: Ürünlere ilişkin mevzuat hazırlamaya ve yürütmeye yasal olarak yetkili bulunan ve bu Kanun hükümlerini kendi görev alanına giren ürünler itibarıyla uygulayacak olan kamu kurum veya kuruluşu, olarak tanımlanmıştır 12 CEN: Avrupa Standardizasyon Teşkilatı, CENELEC: Avrupa Elektronik Standardizasyon Komitesi, ETSI: Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü.

37 Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeye Uygunluk 17 olarak tanımlamaktadır. Başka bir deyimle Uyumlaştırılmış Avrupa standartları, Yeni Yaklaşım direktifleri alanında ihtiyari uygulama niteliğine sahiptirler. Standardizasyon kuruluşları kurallarına göre, Avrupa standartları ulusal düzeyde uyumlaştırılır. Uyumlaştırmada söz konusu Avrupa standartları eşdeğer bir ulusal standart olarak kabul edilir ve belirlenen süre zarfında bununla çatışan ulusal standartlar mevzuattan ayıklanır ve yürürlükten kaldırılır. Türkiye, 4703 sayılı Kanun ile bu Kanun uyarınca uygulamaya konulan yatay mevzuatla bu sistemi benimsemiştir. 6. Uygunluk Varsayımı Referans numaraları AB Resmi Gazetesinde yayımlanan harmonize standartları uyumlaştıran ulusal standartlarla uyumlu olan ürünlerin bu standartlara eşdeğer temel gereklerle uyumlu oldukları kabul edilir. Bu nedenle bir Avrupa standardı, ulusal standart olarak harmonize edilir. Bu tür bir standardı üreticinin uygulamadığı veya kısmen uygulamayı seçtiği durumlarda temel gerekleri sağlamak için alınan önlemler ve bunların yeterlilikleri üretici tarafından belgelendirilir. Bir harmonize standardı uyumlaştıran ulusal standarda uygunluk, uygulanan Yeni Yaklaşım direktifinin, böyle bir standardın kapsamına giren bakılacak temel gereklerine uygun olduğu varsayımını sağlar 13. Uyumlaştırılmış standartların referansları (başlıklar, tanıtıcı numaralar gibi) söz konusu direktif için Resmi Gazetede yayımlanır. Her direktif için referansların güncellenmiş bir listesi internet 14 adresinden temin edilebilir. Üye devletler harmonize standartları uyumlaştıran ulusal standartların referanslarını Resmi Gazetede yayımlarlar. Söz konusu mevzuat ile olan bağlantıyı yayında göstermek yararlı olacaktır. Uygunluk varsayımı sağlayan harmonize standartların uygulanması Yeni Yaklaşım direktifleri alanında isteğe bağlıdır. Bu yüzden ürün doğrudan temel gerekler baz alınarak da üretilebilir. Referansları Resmi Gazetede yayımlanmış ve ulusal düzeyde uyumlaştırılmış olan harmonize standartların temel gereklere uygun olduğu varsayılır. Ancak, uyumun bütün üye devletlerde uygunluk varsayımının yürürlüğe girmesinden önce gerçekleşmesi gerekli değildir. Avrupa standartları aynı 13 Referansların Resmi Gazetede yayımlanması bilgilendirme amacıyla yapılmaktadır. 14

38 18 Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeye Uygunluk şekilde uyumlaştırıldığından, üretici eşdeğer ulusal standartlardan herhangi birisini seçebilir. Resmi Gazetede referansların yayımlanmasının amacı, uygunluk varsayımının yürürlüğe girmesi için en erken tarihi belirlemektir. Bir uygunluk varsayımı sağlayan harmonize standartların tatbiki isteğe bağlıdır 15. Üretici, bir uyumlaştırılmış standarda atıf yapıp yapmayacağını kendisi seçebilir. Ancak, eğer üretici bir uyumlaştırılmış standardı takip etmeyi seçmezse, seçtiği öteki araçların kullanımıyla (örneğin; mevcut olan bir teknik spesifikasyon aracılığıyla) ürününün temel gereklerle uyumlu olduğunu kanıtlamakla yükümlüdür. V. DÜZENLENMEMİŞ ALAN 1. Karşılıklı Bildirim Teknik Mevzuatın ve Standartların Türkiye ile Avrupa Birliği Arasında Bildirimine Dair Yönetmelik; teknik mevzuatın ve standartların Avrupa Birliğine bildirimine ilişkin usul ve esaslar ile teknik mevzuat hakkında Avrupa Birliğinden Türkiye ye intikal eden bildirimlerin yetkili kuruluşlara iletilmesine dair usul ve esasları düzenlemektedir. Bu kapsamda bildirime tabi teknik mevzuat, bildirime tabi olmayan teknik mevzuat ile bildirime ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir. Yönetmelik bildirim çerçevesinde, standart hazırlık programı hakkında bilgilendirme yapılmasını ve standartların bildirilmesini de düzenlemiştir. Söz konusu Yönetmelik gereğince, bildirime tabi tutulan teknik mevzuat, hakkında her hangi bir AB mevzuatının bulunmadığı (düzenlenmemiş alan) ürünlere ilişkin olarak hazırlanacak teknik mevzuat olup; AB Komisyonu aracılığı ile AB üyesi ülkelere bildirilecektir. Yönetmeliğin 5 inci maddesinde bildirime tabi teknik mevzuat, 6 ncı maddesinde ise bildirime tabi olmayan teknik mevzuat açıklanmıştır. Müteakip maddelerde de standardizasyona ilişkin bildirimler düzenlenmiştir. Yönetmelik aynı zamanda bildirim usul ve esasları ile bildirim ve bekleme sürelerini de belirlemiştir Bildirime Tabi Teknik Mevzuat Taslak aşamasında Müsteşarlık(DTM) aracılığıyla Komisyona bildirilecek mevzuat: 15 İnşaat ürünleri ile ilgili direktif bu genel kural bakımından bir istisnadır.

39 Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeye Uygunluk 19 Teknik düzenlemeler, Bir ürünün piyasaya arzından sonraki ömrünü etkileyen koşulları düzenleyen mevzuat, Bir ürünün üretimi, ithalatı, piyasaya arzı veya kullanımını yasaklayan mevzuat, Bir kamu kuruluşunun taraf olduğu ve kamu yararı için, bir ürünün teknik özelliklere veya piyasaya arzından sonraki ömrünü etkileyen koşullara uygunluğunu sağlayan, kamu ihalesi şartnameleri haricindeki ihtiyari anlaşmalar, Ürünlerin, ulusal sosyal güvenlik sistemiyle ilgili teknik özellikler ve ürünün piyasaya arzından sonraki ömrünü etkileyen koşullar dışındaki teknik özellikler veya piyasaya arzından sonraki ömrünü etkileyen koşullara uygunluğunu mali ve finansal önlemlerle teşvik etmek suretiyle bu ürünlerin tüketimini etkileyen mevzuat, Uygulandığında sözkonusu mevzuatın gereklerine uygunluk varsayımı bulunan teknik özelliklere veya ürünün piyasaya arzından sonraki ömrünü etkileyen koşullara atıfta bulunan teknik özelliklere veya ürünün piyasaya arzından sonraki ömrünü etkileyen koşullara veya profesyonel kodlara veya uygulama kodlarına atıf yapan mevzuat. Yönetmeliğe göre; yukarıda açıklanan mevzuat, Avrupa Birliği mevzuatına uyum sağlamak, AB mevzuatında öngörülen koruma önlemlerini korumak, piyasa gözetimi ve denetimi çerçevesinde ciddi risk nedeniyle ürünün piyasaya arzı veya kullanımını yasaklamak, sınırlamak veya belirli şartlara tabi tutmak, AB Komisyonunun talebi üzerine ticarette teknik engellerin kaldırılması amacıyla mevzuat değişikliği yapmak, ürünleri etkilemediği sürece, ürünlerin kullanımı sırasında özellikle işçiler olmak üzere kişilerin korunmasını sağlamak amacıyla yapılan mevzuat düzenlemeleri bildirime tabi değildir Standart Hazırlık Programı Hakkında Bilgilendirme Bildirimi Bu kapsamda, yeni bir ulusal standart hazırlanması veya mevcut standardın tadil veya revize edilmesi ve bu çerçevede TSE nin standart hazırlık programına dahil edilen yeni konular hakkında TSE, Komisyonu, Avrupa standardizasyon kuruluşlarını ve diğer ulusal standardizasyon kuruluşlarını bilgilendirecektir. Bu hüküm, bir uluslararası standardın veya Avrupa standardının birebir uyumlaştırılmasına yönelik çalışmalarda uygulanmamaktadır. TSE, Komisyon tarafından talep edilmesi halinde, standart hazırlık programlarının tamamını veya bir kısmını Komisyona iletmektedir.

40 20 Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeye Uygunluk 1.3. Standartların Bildirimi TSE, talep edilmesi halinde, standartları taslak aşamasındayken Avrupa Birliği standardizasyon kuruluşlarına, Komisyona ve Birlik üyesi ülkelerin ulusal standardizasyon kuruluşlarına bildirmektedir. AB standardizasyon kuruluşlarının ve/veya Komisyonun anılan standart taslaklarına ilişkin herhangi bir yorumda bulunması halinde, TSE, bu yorumlar çerçevesinde gerçekleştirdiği faaliyetler hakkında, standardizasyon kuruluşları ile Komisyonu bilgilendirir. Yönetmeliğe göre; TSE, bir Avrupa standardının hazırlanması sırasında veya kabulünden sonra, planlanan uyumlaştırmanın aksi hiçbir faaliyette bulunamaz ve bu alanda mevcut bir Avrupa standardıyla tamamıyla uyum içinde olmayan yeni veya gözden geçirilmiş herhangi bir standardı yayımlayamaz. TSE, standart hazırlık programı ve standart taslaklarının bildirimine ilişkin esaslara aykırı bir şekilde kabul edilen bir standardı, bu standarda atıfta bulunmak suretiyle kullanamaz, onaylayamaz ve tanıyamaz. 2. Düzenlenmemiş Alanda Karşılıklı Tanıma Türkiye-AB arasında gümrük birliğini kuran 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararının 5 inci maddesinde Taraflar arasında ithalatta uygulanan miktar kısıtlamaları ile her türlü eş etkili önlemler yasaklanmıştır., 6 ncı maddesinde Taraflar arasında ihracatta uygulanan miktar kısıtlamaları ile her türlü eş etkili önlem yasaklanmıştır. ve 7 nci maddesinde ise 5. ve 6. maddelerin hükümleri, genel ahlak, kamu düzeni veya kamu güvenliği; insanların, hayvanların veya bitkilerin sağlığının ve yaşamının korunması; sanat değeri veya tarihi ya da arkeolojik değer taşıyan ulusal varlıkların veya sınai ya da ticari mülkiyetin korunması gerekçesiyle malların ithalinin, ihracının veya transit geçişinin yasaklanmasını veya kısıtlanmasını engellemez. Ancak, bu yasaklar ve kısıtlamalar taraflar arasındaki ticarette keyfi bir ayrım aracı veya örtülü bir kısıtlama oluşturamaz. şeklinde açıklanmıştır. 1/95 sayılı OKK nın bu maddeleri Topluluk Kurucu Anlaşmasının uncu maddelerine karşılık gelmekte ve bu maddeler ister uyumlaştırılmış alanda isterse uyumlaştırılmamış alanda olsun bir üye ülkede veya Türkiye de hukuka uygun olarak üretilmiş ve piyasaya arz edilmiş her hangi bir ürünün ilke olarak herhangi bir engelle karşılaşmaksızın diğer bir üye ülke ve Türkiye pazarında serbestçe dolaşacağını hükme bağlamıştır. Uyumlaştırılmamış alanda Topluluğun herhangi bir ortak düzenlemesi bulunmadığı için AB Kurucu Anlaşmanın uncu maddelerinin nasıl uygu-

41 Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeye Uygunluk 21 lanacağına dair boşluk ATAD karar ve içtihatları ile doldurmuştur. Dolayısı ile 1/95 sayılı OKK nın 5 inci ve 7 nci maddeleri üye ülkelere ve Türkiye ye düzenlenmemiş alana ilişkin olarak karşılıklı tanıma ilkesinin uygulanması yükümlülüğünü ve talep hakkını getirmektedir. Türkiye tarafından düzenlenmemiş alanda karşılıklı tanıma konusunda ulusal mevzuatta düzenleme yapılmamış olması 2004 yılı İlerleme Raporlarında eleştirilmiştir. Diğer yandan, AB Komisyonu tarafından; ürünlerin serbest dolaşımındaki ilerlemeye ve ürün güvenliğine ilişkin AT düzenlemelerine rağmen, ekonomik aktörler ve ulusal kamu idareleri açısından halen belirsizlik kaynağı olmaya devam eden alanların bulunduğu gerekçesiyle düzenlenmemiş alanda, AB üyesi ülkeler/türkiye pazarına mal girişinin kolaylaştırılması amacıyla, Kurucu Anlaşmanın uncu maddelerinin uygulanmasının açıklanmasına yönelik, 2003/C 265/02 sayılı karşılıklı tanımaya ilişkin Tebliğ yayımlanmıştır. Avrupa Birliği Komisyonu tarafından 04 Kasım 2003 tarihinde yayımlanan bu Tebliğin, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği internet sitesinde tercümesi ve Dış Ticaret Müsteşarlığı internet sitesinde açıklaması yer almaktadır. Dış Ticaret Müsteşarlığı, Türkiye ile Avrupa Birliği arasında karşılıklı tanıma ilkesinin uygulanmasına ve malların serbest dolaşımını engelleyen ulusal önlemlerin bildirimine ilişkin bir yönetmelik taslağı hazırlayarak internet sitesinde yayınlamıştır. Bu Yönetmeliğin amacı; Avrupa Birliği nin ortak bir düzenlemesine tabi olmayan alanda, Türkiye ile Avrupa Birliği arasında malların serbest dolaşımını teminen ulusal teknik düzenlemelere karşılıklı tanıma hükmünün dercedilmesi ve bu alanda Türkiye ile Avrupa Birliği arasında malların serbest dolaşımını engelleyen ulusal önlemlerin bildirimine dair usul ve esasları belirlemek olarak açıklanmıştır.

42

43 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM UYGUNLUK DEĞERLENDİRMESİ I. GENEL ESASLARI Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanunun 3 üncü maddesinde, Uygunluk değerlendirmesi: Ürünün, ilgili teknik düzenlemeye uygunluğunun test edilmesi, muayene edilmesi ve/veya belgelendirilmesine ilişkin her türlü faaliyet, olarak tanımlanmıştır. Yeni Yaklaşım direktifleri kapsamında yer alan bir ürünü Topluluk piyasasına sürülmeden önce, üretici, CE işareti iliştirmek amacıyla, ürünün ilgili direktif ve/veya direktiflerde belirtilen uygunluk değerlendirme prosedürlerine tabi tutmak ve ürünün temel gereklere uygun olduğunu doğrulamak zorundadır. CE Uygunluk İşaretinin Ürüne İliştirilmesine ve Kullanılmasına Dair Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde uygunluk değerlendirme işlemlerine dair genel esaslar belirlenmiştir. Buna göre, teknik düzenlemelerde yer alan uygunluk değerlendirme işlemlerinin gerçekleştirilmesine dair genel esaslar aşağıda açıklanmıştır: Piyasaya arz edilen ürünlerin, ilgili teknik düzenleme hükümlerine, özellikle temel gereklerle ilgili şartlara uygunluğu için teknik düzenlemede belirtilen ve ürünlerin tasarım ve/veya üretim aşamasıyla ilgili modülleri kapsayan uygunluk değerlendirme işlemlerine tabi tutulmaları zorunludur. Modüller onaylanmış kuruluşlar tarafından üreticiler için gereksiz yük oluşturmayacak şekilde uygulanır. Yetkili kuruluşlar, modüllerin teknik uygulamasında yeknesaklığın temini amacıyla onaylanmış kuruluşlar arasında yakın işbirliği tesis edilmesini sağlar. Onaylanmış kuruluşlara sunulacak teknik dosya, üreticilerin ticari çıkarlarının korunması amacıyla, sadece uygunluk değerlendirmesi için gerekli bilgileri içerir. Onaylanmış kuruluşlar bu bilgilerin gizliliği konusunda mesleki gizlilik ilkesine riayet etmek zorundadırlar ve bu bilgileri, yetkili kuruluşlar hariç, üçüncü taraflara veremezler. Modüllere göre uygunluk değerlendirmesi; ya üretici tarafından ya da üreticiden ve tüketiciden bağımsız üçüncü taraf onaylanmış kuruluş tarafın-

44 24 Uygunluk Değerlendirmesi dan yapılır ve ürünün tasarım aşamasını, üretim aşamasını veya her ikisini birlikte kapsar. Ürünün uygunluk değerlendirmesinde, ürünün risk derecesine bağlı olarak üreticinin, uygunluk değerlendirmesini kendisinin yapması ve uygunluk beyanında bulunması yeterli olduğu gibi, üreticinin, bir onaylanmış kuruluşa ürünün uygunluk değerlendirmesini yaptırması zorunlu da olabilir 16. Örneğin: Makine Emniyet Direktifinin, Ek 4 ünde yer alan ürünler daha yüksek risk taşımaları nedeniyle, bu ürünlerin uygunluk değerlendirmesinin bir onaylanmış kuruluş tarafından yapılması zorunludur. Buna karşılık Alçak Gerilim Direktifi kapsamında bulunan ürünler için üreticinin uygunluk beyanı yeterlidir. Üretici, ürünün tasarım ve üretimini bir taşerona yaptırmış olsa da, yine her iki aşama için de uygunluk değerlendirmesinin gerçekleştirilmesinden sorumludur. Uygunluk değerlendirmesi, mümkün olan en geniş ürün yelpazesi için uygulanabilecek sınırlı sayıda farklı prosedürleri kapsayan modüllere ayrılır. Ürünlerin tasarım aşaması ve/veya üretim aşaması ile ilgili 8 tane temel modül ve bunların 8 tane varyantı, bütün bir uygunluk değerlendirme prosedürü oluşturabilmek amacıyla çeşitli şekillerde birbiri ile kombinasyonlar oluşturabilir. Genel bir kural olarak, bir ürün tasarım ve üretim aşamaları boyunca bir modüle göre uygunluk değerlendirmesine tabi tutulur. Her Yeni Yaklaşım direktifi, uygulanabilecek olan ve gerekli koruma düzeyini sağlayacağı kabul edilen uygunluk değerlendirme prosedürlerinin çeşidini ve muhtevasını belirtir. Direktifler aynı zamanda, şayet birden fazla seçenek sağlanmışsa imalatçının tercih yapmasını belirleyen şartları tayin eder. Ürünün çeşidi ve taşıdığı risklerle ilgili olarak, mümkün olan modüllerin çeşidinin tespitinde en yüksek derecedeki korumayı sağlamak için ilgili direktif, özellikle orantılılık ilkesine göre, ürünün çeşidi ve önemi, taşıdığı riskin yapısı, sektörün ekonomik alt yapısı, (üçüncü tarafların mevcut olup olmadığı) gibi konuları dikkate almaktadır. Orantılılık ilkesi temel gereklerde belirtildiği gibi direktiflerin amaçlarına uygun olamayan, çok farklı ve gereksiz külfet yaratan prosedürleri içermemesini gerektirmektedir. Prosedürlerin çeşidi belirlenirken göz önünde bulundurulan faktörler direktiflerde tanımlanır Yeni Yaklaşım ve Global Yaklaşım Rehberi

45 Uygunluk Değerlendirmesi 25 Yeni Yaklaşım direktifleri, kapsamlarına giren ürünlerin kategorilerine göre farklı prosedürler getirmektedir. Bazen üreticiye aynı kategori için bir seçme hakkı tanınmaz iken, bazen ise aynı ürün kategorisi için üreticilere seçme özgürlüğü verilir. Alternatif olarak, kapsamlarına giren bütün ürünler bakımından üreticinin seçim yapabileceği bir dizi prosedür belirleyebilir. Ayrıca, her Yeni Yaklaşım direktifi modüllerde belirlenmiş olan modellerden farklılıklar gösterebilen, başvurulabilecek uygunluk değerlendirme prosedürlerinin içeriğini belirler 17. Bir ürün birden fazla direktifin hükümlerine tabi ise modüller arasından bir seçim imkanı haklı görülebilir. Böyle durumlarda amaç imalatçıya bütün ilgili direktifleri kapsayan ortak prosedürler veya en azından uygun prosedürler sağlamaktır. Nihayetinde, ilgili endüstri dalının altyapısı temelinde üreticiye en uygun ve en ekonomik prosedürü seçmek bakımından bir seçim imkanı sağlamak haklı görülebilir. Belli bazı direktifler kalite güvence teknikleri temeline dayanan prosedürleri kullanma olanağı sağlamaktadır. Bu durumlarda üretici genellikle bu teknikleri kullanmayarak, münhasıran belli bir prosedürün uygulanmasını isteyen gereklerle uyumun söz konusu olduğu durumlar hariç, bir prosedüre veya prosedürlerin kombinasyonuna da başvurabilir. EN ISO 9000 serisi standartlarından kaynaklanan kalite güvence teknikleri temelli modüller, düzenlenmiş sektörlerle düzenlenmemiş sektörler arasında bir bağlantı kurmaktadır. Bu durum üreticilerin direktiflere dayanan yükümlülükleri ile müşterilerin ihtiyaçlarını eş zamanlı olarak karşılamalarına yardım eder. Ayrıca, belli koşullarda, üreticiye kalite sistemlerine yaptıkları yatırımlardan faydalanma imkanı sağlayacaktır. Kalite güvence sistemi esaslı prosedür, kalite zincirinin gelişmesine (ürünlerin kalitesinden şirketlerin kendi kalitelerine kadar) ve rekabeti artırıcı kalite yönetiminin öneminin de anlaşılmasına katkıda bulunur. II. UYGUNLUK DEĞERLENDİRME MODÜLLERİ CE Uygunluk İşaretinin Ürüne İliştirilmesine ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik, ürünlerin tasarım aşaması ve/veya üretim aşaması ile ilgili uygunluk değerlendirme prosedürleri oluşturmak amacıyla A dan H ye kadar Yeni Yaklaşım ve Global Yaklaşım Rehberi

46 26 Uygunluk Değerlendirmesi tane temel modül düzenlemiştir. İlgili teknik düzenlemede belirtilmesi halinde, A, C ve H modüllerine yönelik olarak bu Yönetmelikte getirilen şartlara ilave şartlar getirilebilir. C Modülü mutlaka B Modülü ile birlikte kullanılır. D, E ve F modülleri de genel kural olarak B Modülü ile birlikte kullanılır. Ancak, çok basit tasarım ve imalat gerektiren belirli ürünler söz konusu olduğunda bu modüller tek başına da kullanılabilir. 1. Ana Modüller Tablo : Ana Modüller A Temel gereklere uygunluk, İç Üretim Kontrolü ile sağlanır. İç tasarım ve üretim kontrolünden oluşur. Bu modül, basit ve tehlikeli olmayan ürünler için kullanılır ve bir onaylanmış kuruluş gerektirmez. Üretici, ürünün teknik düzenlemenin gereklerine uygunluğunu kendi beyan eder. CE uygunluk işaretini üretici iliştirir. Uygunluk Beyanı ve Teknik Dosyayı üretici hazırlar. B C Temel gereklere uygunluk AT Tip İncelemesi ile sağlanır. Tipe Uygunluk Ürünün tasarım aşamasını kapsar ve daima üretim aşamasını değerlendiren bir modülle birlikte kullanılır. Üreticin talebi ile üretimi temsil eden numunenin ilgili teknik düzenleme gereklerini karşılayıp karşılamadığı, onaylanmış kuruluş tarafından testleri yapılarak/yaptırılarak, teknik dosyası incelenir ve AT Tip İncelemesi Belgesi düzenlenir. Bu aşamada üretici tarafından CE Uygunluk işareti kullanılamaz. Üretim aşamasını kapsar ve B modülünü takiben kullanılır. Üretici, Modül B ye göre düzenlenen AT Tip İncelemesi Belgesinde tanımlanan tipe uygunluğu sağlar. Üretici, CE uygunluk işaretini ürünün üzerine iliştirir ve Uygunluk Beyanı hazırlar. Bu modül bir onaylanmış kuruluş gerektirmez. D Üretim Güvencesi Kalite Üretim aşamasını kapsar ve B modülünü takiben, yani AT Tip İncelemesi Belgesi ile birlikte kullanılır. EN ISO 9002 standardı kalite güvencesi temellidir. Üretici tarafından gerçekleştirilen nihai ürün muayenesi ve testler için olan kalite güvence sisteminin kontrolü ve onaylanmasından sorumlu bir onaylanmış kuruluş bulunur. Üretim Kalite Güvence Belgesi onaylanmış kuruluş tarafından düzenlenir. Onaylanmış kuruluş üreticinin kalite sisteminden doğan yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini denetler. Üretici, CE uygunluk işareti iliştirir ve yazılı uygun-

47 Uygunluk Değerlendirmesi 27 luk beyanı düzenler. Kalite sistemi, ürünlerin AT Tip İncelemesi Belgesinde tanımlanan tipe uygunluğunu ve teknik düzenlemenin gereklerinin yerine getirilmesini temin eder. E F G H Ürün Kalite Güvencesi Ürün Doğrulaması Birim Doğrulaması Tam Kalite Güvencesi Üretim aşamasını kapsar ve B modülünü takiben kullanılır. EN ISO 9003 standardı kalite güvencesi temellidir. Üretici, ürünün, AT TİP İnceleme Belgesinde tanımlanan tipe uygun olduğunu ve teknik düzenlemenin gereklerini yerine getirdiğini beyan ve garanti eder. Nihai ürün muayenesi ve testler için gerekli olan kalite sisteminin kontrolü Onaylanmış kuruluş tarafından yapılır. Üreticinin kalite sisteminden doğan yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini Onaylanmış kuruluş gözetler. Üretici, CE uygunluk işareti iliştirir ve yazılı uygunluk beyanı düzenler. Üretim aşamasını kapsar ve B modülünü takiben kullanılır. Bir onaylanmış kuruluş Modül B ye göre düzenlenen AT Tip İncelemesi belgesinde tanımlanan tipe uygunluğu muayene ve testler yaparak temel gereklere uygunluğunu kontrol eder, onaylar ve bir uygunluk belgesi düzenler. Üretici, CE uygunluk işareti iliştirir ve yazılı uygunluk beyanı düzenler. Tasarım ve üretim aşamalarını kapsar. Onaylanmış kuruluş, her ürünün teknik düzenleme gereklerine uygunluğunu tek tek muayene ve kontrol eder ve onaylar. Üretici, CE uygunluk işareti iliştirir ve yazılı uygunluk beyanı düzenler. Tam bir kalite güvence sisteminin uygulanmasını öngören H Modülü, tasarım ve imalat aşamalarını birlikte kapsamaktadır. Modüle göre üretici tasarım, imalat ve son ürün muayenesi için (EN de tarif edildiği gibi) onaylanmış bir kalite güvence sistemine sahip bulunmak zorundadır. Kalite güvence sistemi, ürünlerin, ilgili teknik düzenlemede belirtilen gereklere uygunluğunu sağlar Üretici, her ürüne CE uygunluk işaretini iliştirir ve yazılı uygunluk beyanı düzenler. Bu modüle göre ürüne iliştirilen CE markası, onaylanmış kuruluşun tanıtıcı işaretini de taşımalıdır.

48 28 Uygunluk Değerlendirmesi 2.Uygunluk Değerlendirmesi Prosedürleri Akış Şeması III. KALİTE SİSTEM STANDARTLARININ UYGULANMASI Yeni Yaklaşım direktifleri Avrupa standardizasyon kuruluşları tarafından, ilgili alanda uyumlaştırılan Avrupa standartlarının geliştirilmesine imkan tanımaktadır. Avrupa standardizasyon kuruluşları tarafından hazırlanan, tespit edilen ve Komisyona sunulan standartlar sunuldukları anda referanslarının resmi gazetede yayımlanmasından önce uyumlaştırılmış oldukları kabul edilmektedir. Resmi Gazete de yayımlanmış olması ilgili direktifin gereklerine