DÜNYADA VE TÜRKİYE DE DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİ. Prof. Dr. Özcan Bör Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Çocuk Hematolojisi ve Onkolojisi Bilim Dalı

Transkript

1 DÜNYADA VE TÜRKİYE DE DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİ Prof. Dr. Özcan Bör Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Çocuk Hematolojisi ve Onkolojisi Bilim Dalı

2 Demir Yerkabuğunda en çok bulunan minerallerden biri Demir eksikliği en sık görülen nütrisyonel eksiklik +2 ve +3 değerlikli olarak stabil Kolay okside olur Fetusda mg, erişkinde 4-5 gr

3 Demir %70 i aktif formda; Hemoglobin, Myoglobin, Nöroglobin Enzimlerin yapı ve fonksiyonu; peroksidaz, katalaz, NADH redüktaz, sitokrom C oksidaz, süksinik dehidrogenaz, ribonükleotid redüktaz, monoamin oksidaz, tirozin hidroksilaz %27 si depo demiri Ferritin, hemosiderin Taşınır formda Transferrin

4 Demirin fonksiyonları Dokulara oksijen taşınması Kas dokusunda oksijen tutulması Beyin dokusunda oksijen tutulması? TCA döngüsü, respiratuar zincir-enerji metabolizması DNA replikasyonu, tamiri, protein sentezi, hücre proliferasyonu Nörotransmitter sentezi İmmün fonksiyonlar Esansiyel bir element Uygunsuz kullanımında enfeksiyonları kolaylaştırır Prooksidandır

5 Besinlerdeki demir Hem demiri Kırmızı et, karaciğer, yumurta, balık Non-hem demiri Baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler, kuru meyveler Diyetteki oranı Emilim oranı Hem demiri %10 %20-30 Non-hem demiri %90 % 5

6 Besinlerdeki demir Miktar Demir (mg) Dana eti 100 gr 3 Karaciğer dana 100 gr 8.8 Karaciğer tavuk 100 gr 7.9 Balık, sardalya 100 gr 1.8 Tavuk 100 gr 0.9 Kuru baklagiller Kuru fasulye 100 gr 7.8 Mercimek 100 gr 6.8 Nohut 100 gr 6.9 Buğday ekmeği 100 gr 0.7

7 Besinlerdeki demir Miktar Demir (mg) Emilim oranı Anne sütü 1000 ml %50-70 İnek sütü 1000 ml %10 Destekli adapte süt 1000 ml 5-8 % Devam sütü 1000 ml Preterm sütü 1000 ml 9-11 Yumurta sarısı 1 adet 1.2 Pekmez,üzüm 100 gr 10 Meyve suyu 100 ml 0.8 Sebze püresi 100 gr 3.6

8 Demir Emilimini Etkileyen Faktörler Diyetteki demirin özelliği Diyette demirin emilimini azaltan; fitatlar, polifenoller, oksalat, tannik asit, kalsiyumun fazla miktarda bulunması Demirinin emilimini artıran; askorbik asit, asit ortam Hayvansal protein içeren besinlerin varlığı Mukoza yapısı Demir gereksinimi Vücut demir depoları Çinko ve kurşun

9 Demirin emilimi Barsak lümeninden demir divalan metal taşıyıcı 1 (DMT1) aracılığı ile enterosit içine taşınır Hem demiri ayrı bir mekanizma ile intestinal hem demir taşıyıcısı (HCP) aracılığı ile enterosit içine taşınır Anne sütündeki laktoferrin ise endositoz yoluyla enterosite alınır

10 İntestinal demir transportunun regülasyonu HCP:İntestinal hem demir taşıyıcısı DCYTB:Duodenal sitokrom B DMT1:Divalan metal taşıyıcı Zimmermann MB. Lancet, 2007

11 Günlük demir gereksinimi Prematür, DDA bebek: 2 mg/kg, max. 15 mg Term bebek : 1 mg/kg, max. 15 mg 6 yaş altı : 15 mg 6-12 yaş : 10 mg Adölesan kız : 15 Gebe kadın : 27 mg

12 Demir eksikliğinin nedenleri Demir depolarının yetersiz olması Prematürelik, çoğul gebelik Demir gereksiniminin artması Hızlı büyüme (süt çocukluğu ve adölesan) Demir alımının eksik olması Anne sütünün yetersiz alınması Ek gıdaların yetersizliği İnek sütü Diyetteki demirin eksikliği Demir kaybının fazla olması İnek sütü alerjisi GİS kan kaybı İnflamatuar barsak hastalıkları

13 Klinik Solukluk, huzursuzluk, iştahsızlık Çabuk sinirlenme Egzersiz intoleransı Sık hastalanma Toprak yeme, pika Yutma güçlüğü Çevreye ilgisizlik, dikkat eksikliği Konsantrasyon güçlüğü, davranış değişiklikleri Uyku bozuklukları Mental-motor gelişim testlerinde bozukluk

14 Laboratuar Tam Kan Sayımı Hemoglobin : Düşük MCV : Düşük (<70+yaş) MCH : Düşük (<27 pg) MCHC : Düşük (<%30) RDW : Artmış (> 14.5) Trombosit : Artmış (>450x109/L) Lökosit : Normal Retikülosit : Düşük Periferik Yayma : Hipokromi, mikrositoz, anizositoz, poikilositoz

15 Mentzer İndeksi: MCV/ RBC RDW artışı, Mentzer indeksi > 13 olması demir eksikliği lehine Mentzer indeksi < 13 talasemi taşıyıcılığı lehine

16

17

18

19 Laboratuar Hemoglobin DÜŞÜK g/dl Ferritin DÜŞÜK ng/ml Serum demiri DÜŞÜK µg/dl SDBK ARTMIŞ µg/dl TS AZALMIŞ < %16 Serbest erit. protoporfirin ARTMIŞ µg/dl Solubl Transferrin reseptörü (stfr) stfr/log ferritin

20 Demir eksikliği vücutta 3 aşamada gelişmektedir; 1. Prelatent demir eksikliği: Demir depoları azalmış (ferritin düşük) fakat demir düzeyi ve hemoglobin düzeyi normaldir 2. Latent demir eksikliği: Bu evrede hemoglobin normal, demir düzeyi azalmış, total demir bağlama kapasitesi artmış ve transferrin satürasyonu düşüktür. 3. Demir eksikliği anemisi (DEA): Hemoglobin düşmüş, kırmızı küre sayısı azalmıştır. Mikrositoz ve hipokromi görülür.

21 Demir eksikliği, Demir eksikliği anemisi Anemi SD Ferritin TS Prelatent DE yok N Azalmış N Latent DE yok Azalmış Azalmış Azalmış DEA var Azalmış Azalmış Azalmış

22

23 Dünya Sağlık Örgütü yılları arasında 192 ülkeyi içeren anemi prevalans çalışması yapmıştır.

24

25 Global anemi prevalansı % 24.8 (1.62 milyar insan) Okul öncesi (0-5 yaş) anemi prevalansı % 47.4, Okul çağında (5-15 yaş) % 25.4 bulunmuştur.

26 Okul öncesi anemi prevelansı afrikada %64.6, asyada % 47.7, avrupada %16.7

27 Türkiye de okul öncesi %32.6

28

29

30

31 Dünyada saptanan aneminin büyük oranda demir eksikliği anemisi olduğu bilinmektedir. Dünyada ve Türkiye de demir eksikliği anemisi ile ilgili çalışmalar incelendiğinde çalışmaların değişik yaş gruplarında, farklı popülasyonlarda olduğu görülmektedir. Toplumu temsil edecek yeterli sayıda çocuğu içeren çalışma oldukça az.

32 Dünyada Demir eksikliği anemisi Kırgızistan da 6-24 aylık çocuklarda anemi % 50.6, DEA % 45.5, DE % 77.3 İngiltere de 1-2 yaşlarında DEA % 3, DE %9 Mısır da 6-24 ay arasında DE % 66 DEA % 43 Japonya adölesanlarda anemi %5.7 Çin de 8-12 yaşlarında anemi % 34, bir başka bölgesinde %24.9 Arjantin de anemi %46.7, Kosta Rica da % 25 Yunanistan da anemi %33.6, Malezya da % 31.6

33 Dünyada Demir eksikliği anemisi Estonya da 9-12 ay %14 DE, %9.4 DEA Meksika da 2 yaş altındaki çocuklarda %20 anemi Amerika da 1-3 yaş arasında DE ispanya kökenlilerde %12, beyazlarda % 6, siyahlarda % 6 Amerika da başka çalışmada DE 1-2 yaş %14.4, 3-5 yaşta %3.7, yaşta % 9.3 Kaliforniya da 1-3 yaşlarda % 3.4 anemi İran da 6 ay 6 yaş arasında %43.9 anemi, %29.1 DEA Nijerya da 6-24 ayda anemi %79.1

34 Türkiye de Demir eksikliği anemisi Urfa da DEA 1-6 yaşta % 21.7, 6-16 yaşta ise %3.18 Malatya da okullarda DEA %4.2 ile %13.8 Erzurum da okul öncesi DEA %6.5 Elazığ da DEA 2-6 yaşta % 32, 7-12 yaşta %29.3 Manisa da DEA 7-24 ayda %31.7, 3-5 yaşta %20.3 Adana da 0-2 yaş %18.3 Denizli de adölesan erkeklerde % 1.6, kızlarda % 8.3 anemik, %59 unun DEA Aydın da 496 okul çağındaki çocuklarda (6-13) anemi %15.7, DEA %8.3 ve DE %38.7

35 Sonuç olarak; Demir eksikliği ve demir eksikliği anemisi Türkiye de ve Dünyada önemli bir sağlık sorunudur. Koruyucu önlemlerin alınması, geniş ölçekli çalışmaların yapılması gereklidir.