BİR SAĞLIK OCAĞI BÖLGESİNDE BEBEKLERİN UYKU POZİSYONLARI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER*

Transkript

1 BİR SAĞLIK OCAĞI BÖLGESİNDE BEBEKLERİN UYKU POZİSYONLARI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER* Emine BARAN 1, M. Esin OCAKTAN 2, Sabahattin KOCADAĞ 1, Ayşe YILDIZ 3, Recep AKDUR 4 1 Araş. Gör. Dr. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı 2 Yrd. Doç. Dr Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı 3 Öğr. Gör. Dr. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı 4 Prof. Dr. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Giriş ve Amaç Ani Bebek Ölüm Sendromu (ABÖS); bir yaşın altında bir bebeğin ani ölümünün, klinik geçmişinin gözden geçirilmesi, ölüm tablosunun incelenmesi ve tam bir otopsiyi de kapsayan olgu araştırmasının sonucunda nedeninin açıklanamamış olarak kalmasıdır. ABÖS nin Türkiye de sıklığı bilinmemekle birlikte, gelişmiş ülkelerde bebek ölüm nedenleri arasında üçüncü sırada yer almaktadır. Yüzüstü uyuma pozisyonu, gebelik boyunca annenin sigara içmesi, genç anne yaşı, prematür ve/veya düşük doğum ağırlığı, erkek cinsiyet, anne sütü almama ve bebeklerin sigara dumanından pasif etkilenimi ABÖS da değiştirilebilir risk etmenlerindendir. Amerikan Pediatri Akademisi bebeklerin uyurken sadece sırtüstü yatırılmasını önermektedir. Bu çalışma bir sağlık ocağı bölgesinde 0-11 aylık bebeklerin ABÖS risk etmenlerinden bazıları ile bebeklerin uyku pozisyonlarını etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla yapılmıştır. Gereç ve Yöntem Ankara il merkezinde bir sağlık ocağı bölgesinde yapılan kesitsel tipteki çalışmamızın evrenini; 1 Ocak Aralık 2006 tarihleri arasında doğan 122 1

2 bebek ve anneleri oluşturmuş olup 121 anneye (%99,2) ulaşılmıştır. Hazırlanan anket formları 15 Ocak - 15 Şubat 2007 tarihleri arasında ebe ve hemşireler tarafından annelerle yüz yüze görüşülerek doldurulmuştur. Anket sonuçları SPSS veri tabanında sayı, yüzde ve ki-kare testi ile değerlendirilmiştir. Bulgular Annelerin 73 (%60,4) ü yaşları arasındadır. Çalışma bölgesinde 18 yaşından küçük anne olmayıp annelerin 4 (%3,3) ü 19 yaşındadır. Annelerin 49 (%40,5) u ilkokul mezunu ve 99 (%81,8) u ev hanımıdır. Ailelerin ortalama aylık geliri 864,1±56,5 YTL dir. Ailelerin 55 (%45,5) i gecekonduda yaşamaktadır. Çekirdek aile tipinde olan 94 (%77,7) aile vardır. Ortalama çocuk sayısı 1,9±1,4 tür (alt ve üst değer: 1 13). Bebeklerin 101 (%83,5) i istenen, 51 (%42,1) i ilk, 2 (%1,7) si prematür ve 57 (%47,1) si erkek bebektir. Bebeklerin uyurken 16 (%13,2) sı sadece sırtüstü, 54 (%44,6) ü sırtüstü ve yan yatırılmaktadır. Annelerin 25 (%20,7) i gebelikleri süresince sigara içmiştir. Araştırma sırasında annelerin 23 (%19,0) ü sigara içmekte, 16 (%13,2) sı bırakmış ve 82 (%67,8) si hiç içmemiştir. Evinde sigara içilen 61 bebekten 13 (%21,3) ü pasif olarak sigara dumanından etkilenmektedir. Tüm anneler bebeklerini bir süre emzirmiş olup, araştırma sırasında 107 (%88,4) si emzirmeyi halen sürdürmektedir (Tablo 1). 2

3 Tablo 1. Ani Bebek Ölüm Sendromu Risk Etmenlerinin Bulunma Durumu RİSK ETMENLERİ SAYI (N) YÜZDE (%) Anne yaşı <20 yaş 4 3,3 20 yaş ,7 Bebeğin cinsiyeti Kız 64 52,9 Erkek 57 47,1 Bebeğin uyku pozisyonu Sadece sırtüstü 16 13,2 Sırtüstü ve yan 54 44,6 Diğer 51 42,2 Annelerin araştırma sırasında bebeğini emzirme durumu Halen emziriyor ,4 Emzirmeyi bırakmış 14 11,6 Annenin gebelikte sigara içme durumu Sigara içmiş 25 20,7 Sigara içmemiş 96 79,3 Bebeğin sigara dumanından pasif etkilenim durumu* Pasif olarak etkileniyor 13 21,3 Pasif olarak etkilenmiyor 48 78,7 Bebeğin doğum zamanı Prematür doğum 2 1,7 Normal zamanında doğum ,3 TOPLAM * Hesaplamalar evinde sigara içilen 61 bebek üzerinden yapılmıştır. 3

4 Annenin yaşı, aile tipi, gelir durumu ile bebeğin uyurken sırtüstü yatırma durumu arasında istatistikî anlamlılık düzeyinde bir ilişki bulunmamıştır. Lise ve üstü öğrenim düzeyine sahip anneler ortaokul ve altı öğrenim düzeyine sahip annelerden, bir bebeği olan anneler de iki veya daha fazla bebeği olan annelerden ayrıca apartman dairesinde yaşayan anneler gecekonduda yaşayan annelerden istatistiksel olarak anlamlı şekilde bebeklerini uyuturken sırtüstü yatırmaktadır (sırasıyla X 2 = 4,342, p= 0,037; X 2 = 5,351, p= 0,021 ve X 2 = 5,303, p= 0,021) (Tablo 2). Tablo 2. Bebeklerini Uyku Pozisyonlarının Çeşitli Değişkenlere Göre Dağılımı Değişkenler Bebeklerin Uyku Pozisyonu Sadece Sırtüstü Diğer Toplam n (%) n (%) n (%)* Anne yaşı <25 yaş 8 (20,0) 32 (80,0) 40 (33,1) 25 yaş 8 (9,9) 73 (90,1) 81 (66,9) Χ 2 = 2,392 p= 0,122 Annenin öğrenim durumu Ortaokul ve altı 5 (7,5) 62 (92,5) 67 (55,4) Lise ve üstü 11 (20,4) 43 (79,6) 54 (44,6) Aile tipi Çekirdek aile 15 (16,0) 79 (84,0) 94 (77,7) Geniş aile 1 (3,7) 26 (96,3) 27 (22,3) Konut tipi Gecekondu 3 (5,5) 52 (94,5) 55 (45,5) Apartman dairesi 13 (19,7) 53 (80,3) 66 (54,5) Gelir grubu <1000 YTL 11 (13,9) 68 (86,1) 79 (65,3) 1000 YTL 5 (11,9) 37 (88,1) 42 (34,7) Bebeğin ilk bebek olma durumu İlk bebek 11 (21,6) 40 (78,4) 51 (42,1) İlk bebek değil 5 (7,1) 65 (92,9) 70 (57,9) Χ 2 = 4,342, p= 0,037 Χ 2 = 1,781 p= 0,182 Χ 2 = 5,303, p= 0,021 Χ 2 = 0,097 p= 0,755 Χ 2 = 5,351 p= 0,021 TOPLAM 16 (13,2) 105 (86,8) 121 (100) * Sütun yüzdesidir (Diğerleri satır yüzdesidir.) 4

5 Sonuç ve Öneriler Çalışmamızda bebeklerin sadece %13,2 si sırtüstü yatırılmaktadır. Annelerin %20,7 i gebelikleri süresince sigara içmiş olup %19,0 ü halen sigara içmektedir. Evinde sigara içilen 61 bebekten %21,3 ü pasif olarak sigara dumanından etkilenmektedir. Tüm anneler bebeklerini bir süre emzirmiş olup, araştırma sırasında %11,6 sı emzirmemektedir. Bu araştırma sonucunda önlenebilir ABÖS risk etmenleri ile bebeklerin uyurken sırtüstü yatırılması konusunda tüm annelerin daha fazla bilgilendirilmesi gerektiği düşünülmektedir. Daha geniş araştırma yapılmalı ve sonuçlar doğrultusunda eğitici programlar düzenlenmelidir. Anahtar Kelimeler Ani Bebek Ölüm Sendromu, Sırtüstü Uyku Pozisyonu, Gebelikte Sigara İçimi Kaynaklar 1. Kattwinkel J, Brooks JG, Keenan ME, Malloy M, Willinger M, Scheers N J. Changing Concepts of Sudden Infant Death Syndrome: Implications for Infant Sleeping Environment and Sleep Position. Pediatrics 2000;105: Kramer MS, Kakuma R. The Optimal Duration of Exclusive Breastfeeding A Systematic Review. Switzerland: World Health Organization Pres; Leavitt MO, Gerberding JL, Sondik EJ. National Center for Health Statistics Health, United States, Washington: U.S. Government Printing Office; DC Toyran M. Gebelikte Sigara İçiminin Çocuk Sağlığı Üzerindeki Etkileri. Klinik Pediatri 2005;4(1): Boztaş G, Aslan D, Bilir N. Çevresel Sigara Dumanından Etkilenim ve Çocuklar. STED 2006;15(5):75-8 5

6 6. Ünsal A, Metintaş S, İnan OÇ, Arslantaş D, Tözün M, Çetin E. Eskişehir de Bebek Ölüm Düzeyi Ve Ölüm Nedenleri. Osmangazi Tıp Dergisi 2005; 27 (1): Çalışır H, Özvurmaz S, Tuğrul E. Aydın İl Merkezindeki 0-11 Aylık Bebeklerde Ani Bebek Ölümü Sendromu (Abös) İle İlgili Risk Faktörlerinin İncelenmesi. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2007;11(2):7-17 *Bu çalışma Bir Sağlık Ocağı Bölgesinde 0-11 Aylık Bebekleri Olan Annelerin Emzirme Durumları Ve Etkileyen Faktörler çalışması ile entegre (birlikte) yapılmıştır. Arş. Gör. Dr. Emine 6