Taşkın Tehlike Haritalandırma Çalışmaları için bir Rehber ve Genel Şartname İhtiyacı

Transkript

1 Taşkın Tehlike Haritalandırma Çalışmaları için bir Rehber ve Genel Şartname İhtiyacı Doç. Dr. İsmail Haltaş İnşaat Mühendisliği, Zirve Üniversitesi, Gaziantep, TÜRKİYE IMO Taşkın ve Heyelan Sempozyumu, Trabzon Ekim 1

2 Sunum İçeriği Ø Giriş Ø Taşkın Tehlike Haritalandırma Çalışmaları - Amaç - Türkiye de durum - Bazı gelişmiş ülkelerde durum Ø Rehber ve Şartname İçeriği Ne Olmalı? Ø Değerlendirmeler Ø Planlanan Çalışmalar Ø Referanslar 2

3 Giriş - TÜBİTAK ARDEB 111Y281 Nolu Araştırma Projesi Kapsamında yapılmaktadır. - Proje Başlığı Taşkın Çalışmaları için bir Rehber ve Şartname Ön Hazırlığı ve Ulusal Taşkın Tehlike Haritalarının Çevrim İçi Veritabanında Saklanması ve Ağ Portalı Aracılığı ile Paylaşılması için Prototip Sistem Oluşturulması. - Proje Dönemi Mayıs 2012 Mayıs 2015 (36 Ay) 3

4 Taşkın Tehlike Haritalandırma Çalışmaları - Amaç - Türkiye de depremden sonra en büyük ekonomik kayıp ve can kaybı taşkın ve sel olaylarında meydana gelmektedir. - Bir çok doğal afetin aksine taşkınlar önceden tahmin edilebilir ve modellenebilir. - Böylece taşkınlar önlenebilir veya taşkın zararları doğru planlama ile en az seviyeye indirilebilir. Taşkın Tehlike Haritaları doğru planlama ve engelleyici önlemler alma adına en önemli girdi verileridir. 4

5 Taşkın Haritaları - Pik Akım Derinliği 5

6 Taşkın Haritaları - Pik Akım Hızları 6

7 Taşkın Haritaları - Pik Derinliğe Olan Zaman 7

8 Türkiyede Taşkın Tehlike Haritalandırma Çalışmaları - Türkiye de taşkın tehlike harita envanteri elle sayılabilecek kadar az araştırma projesi ve son zamanlarda DSI tarafından yürütülen pilot çalışma sonuçları ile sınırlıdır. - Ayrıca Türkiye de henüz Taşkın Haritalandırma Çalışmaları için kapsamlı ve genel bir şartname mevcut değildir. - DSI tarafından yürütülen Taşkın Haritalandırma Çalışmaları çalışma alanına özel hazırlanmış şartnameler yolu ile yürütülmektedir. - Mevcut şartname dokümanlarının yeterince detaylı olmadığı ve çalışmanın tüm aşamalarını standart bir şekilde yönlendirmediği görülmektedir. 8

9 Taşkın Tehlike Haritalandırma Çalışmaları Bazı Örnekler Amerika Birleşik Devletleri: - FEMA 1968 yılında Ulusal Taşkın Sigorta Programını başlattı. - Taşkın riski bulunan alanların neredeyse tamamı için Taşkın Tehlike Haritaları (FIRM) hazırlanmış durumda ve bu haritalar ihtiyaç duyuldukça güncellenmekte. - FEMA tarafından hazırlanmış ve ülke genelinde 2002 yılından beri bütün resmi taşkın çalışmalarında kullanılan detaylı ve kapsamlı (3 cilt ve 14 eklenti kitapçığı) bir Taşkın Tehlike Haritalandırma Rehber ve Şartname dokumanı mevcut. 9

10 Taşkın Tehlike Haritalandırma Çalışmaları Bazı Örnekler AB Üye Ülkeleri - Büyük ölçüde (oranlar ülke bazında değişiyor) taşkın riski bulunan alanlar haritalandırılmış durumda. - Avrupa Birliği Komisyonu 23 Ekim 2007 de Su Direktikine ek olarak Taşkın Direktikini kabul etti ve yürürlüğe soktu. - Üye ülkeler yeni Taşkın Direktikinde yer alan ana prensipler doğrultusunda mevcut şartnamelerini güncellemeye veya yeni şartname dokümanı hazırlamaya başladılar. 10

11 Taşkın Tehlike Haritalandırma Çalışmaları Bazı Örnekler Avusturalya: - Önemli taşkın riski bulunan alanların büyük bölümü haritalandırılmış durumda yılında Geoscience Avustralya önderliğinde Ulusal Taşkın Risk Bilgi Sistemi projesi başladı. - Projenin parçası olarak Taşkın Haritalandırma Çalışmaları için kullanılan mevcut şartname güncelleniyor. 11

12 Taşkın Tehlike Haritalandırma Çalışmaları Bazı Örnekler Kanada - Kanada da tüm ülke çapında ortak olarak kullanılan bir şartname veya rehber henüz mevcut değil. - Her bir eyalet önemli taşkın risk havzaları için hazırlanmış rehber ve şartname kullanıyor. - Örneğin; British Columbia'da Fraser Havzası için hazırlanmış rehber ve şartname esas alınıyor. - Bu şartnamenin genişletilerek Kanada çapında standart bir rehber ve şartname oluşturulması gündemde. 12

13 Rehber ve Şartname İçeriği 1. Çalışmanın Tasarlanması - İhtiyaç duyulan detay ve hassasiyetin tespit edilmesi - Çalışma alanının sınırlarının belirlenmesi - Modellenip haritalandırılacak tekerrür / taşkın debilerinin karar verilmesi 2- yr, 50- yr, 100- yr, 500- yr vs. - Model sonuçlarından hangilerinin haritalandırılacağı? Sadece taşkın yayılım alanı mı? Yoksa maksimum su derinliği, maksimum akış hızları vs.? Rehber ve Şartname Dokümanı çalışmanın tasarlanması aşamasını yönlendirmelidir. Doküman çalışma alanının topoğrafyasını ve hidrolojik, hidrolik karakteristiklerini göz önünde bulundurmalıdır. 13

14 Rehber ve Şartname İçeriği 2. Hidrolojik Analizler Taşkın frekans analizi? Bölgesel regresyon eğrileri? hidrolojik yağış- akış Modeli? vs. 3. Hidrolik Modelleme 1B model? 2B model? kararlı veya kararsız akım? vs. Rehber ve Şartname dokümanı hidrolojik ve hidrolik analiz, metot ve modellerin seçiminde yönlendirmede bulunmalı ve standartlar koymalıdır. Doküman aynı zamanda seçilen bu mühendislik yöntem ve modellerin nasıl kullanılması gerektiği hakkında yönlendirmelerde bulunmalıdır. 14

15 Rehber ve Şartname İçeriği 4. Taşkın Tehlike Haritalandırma - Taşkın Tehlike Haritaları temel ve standart içerik ve formata sahip olmalıdır. - Profesyonel olmayan kişilerinde kullanabileceği ve kolayca yorumlayabileceği kadar basit öğeler içermeli ve kendi kendisini açıklayıcı olmalıdır. - Haritaların ülke çapında tutarlılığının ve sürekliliğinin sağlanabilmesi için belirli bir içerik ve format standardına göre hazırlanmalıdır. Rehber ve Şartname Dokümanı Taşkın Tehlike Haritalarının içeriği ve formatı hakkında standart ortaya koymalıdır. 15

16 Rehber ve Şartname İçeriği 5. Raporlama ve Sunuş Taşkın Haritalandırma Çalışmasının temel çıktıları: - taşkın tehlike haritaları, - taşkın çalışması teknik raporu - hidrolojik ve hidrolik model dosyaları, - GIS altlık haritaları ve destekleyici veriler. Tüm çalışma çıktılarının birlikte saklanması önemli. - aynı çalışma alanında yapılacak güncellemeler için - komşu taşkın alanlarında yapılacak çalışmalara referans ve girdi verisi sağlayabilmek için Rehber ve Şartname Dokümanı Taşkın Tehlike Haritalandırma Çalışmalarının tüm çıktıları için içeriği ve formatı hakkında standart ortaya koymalıdır. 16

17 Rehber ve Şartname İçeriği 6. Kalite Kontrolü ve Teminatı (KK/KT) için Tedbirler - Taşkın Tehlike Haritaları şehir planlaması, taşkın önleme tedbirlerinin alınması, afet yönetimi ve taşkın sigortası primlerinin belirlenmesi açısından hassas ve önemli bir role sahiptir. - Taşkın tehlike çalışmaları yapılırken ve haritalar hazırlanırken en üst seviyede kalite kontrollerinin yapılması şarttır. - Dolayısı ile sürecin bütün kritik aşamalarında kalite kontrolleri gerçekleşmelidir. Rehber ve Şartname Dokümanı KK/KT tedbirleri için standart ortaya koymalıdır. 17

18 Değerlendirmeler I - Taşkın Tehlike Haritalandırmasını büyük oranda tamamlamış ülkelerin bu seviyeye zorunlu Taşkın Sigorta Programları sayesinde ulaştıkları göze çarpıyor. - Dolayısı ile zorunlu taşkın sigortasının Taşkın Tehlike Haritalarının yaygınlaşması ve daha etkin kullanılması için önemi ortaya çıkıyor. - Türkiye de zorunlu Taşkın Sigortası Programını biran önce başlatmalı. - Henüz Türkiye de Taşkın Tehlike Harita envanteri sınırlı sayıda. - Fakat tüm Türkiye için modern ve kendi içinde tutarlı bir Taşkın Tehlike Harita Veritabanı oluşturularak bu durum fırsata çevrilebilir. 18

19 Değerlendirmeler II - Modern ve süreklilik gösteren bir taşkın tehlike harita veritabanı ancak bir Ulusal Taşkın Tehlike Haritalandırma Rehber ve Şartnamesinin direktikleri uygulanarak oluşturulabilir. - Türkiye şuan böyle bir dokümana sahip değil, dolayısı ile kapsamlı ve detaylı bir dokümanın oluşturulması şart. - Hazırlanacak bu doküman modern mühendislik ve haritalandırma yöntem ve teknolojileri ile uyumlu olmalı. - Aynı zamanda Türkiye nin mevcut hidrolojik, hidrolik ve topograkik veri mevcudiyetini de gerçekçi bir şekilde göz önünde bulundurmalı. 19

20 Planlanan Çalışmalar - Türkiye nin veri ve teknik altyapısına uygun bir Taşkın Tehlike Haritalandırma Rehber ve Şartnamesinin hazırlanması. - Hazırlanan Rehber ve Şartnamenin direktikleri ve yönlendirmeleri ışığında Türkiye de bir taşkın haritalandırma çalışmasının gerçekleştirilmesi. - Gerçekleştirilen çalışmanın Türkiye Taşkın Bilgi Sisteminde (TABİS) yayınlanması ve Rehber ve Şartname dokümanına Örnek Taşkın Çalışması olarak eklenmesi. 20

21 Referanslar Proje Web Sitesi: Yayınlanan Teknik Raporlar: Kasım, Taşkın Tehlike Modelleme ve Haritalandırma Yönerge ve Standartları İnceleme Değerlendirme Raporu (40sf) Mayıs, Türkiye de Taşkın Tehlike Haritalandırma Çalışmaları için Gerekli Veri ve Teknik Altyapının Mevcudiyeti, Mahiyeti, Yaygınlığı ve Erişimi İnceleme Değerlendirme Raporu (34sf). 21

22 Teşekkürler? Sorular Dr. İsmail Haltaş zirve.edu.tr 22