Eski Türklerde ve Anadolu da Kent

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Eski Türklerde ve Anadolu da Kent"

Duygu Fraşerli
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Eski Türklerde ve Anadolu da Kent

2 Türklerde Şehir Türk tarihinde şehir olgusu önemli yer tutar. Eski Türklerde "şehir" kelimesi (Farsça şehr köklü) şahar" ve "şar" olarak kullanılır ve büyük yerleşim yerlerini ifade ederdi. "Karaşar Türk hakanının oturduğu şehire de "ordu" denmekteydi. Ordubalık

"şar" olarak kullanılır ve büyük yerleşim yerlerini ifade ederdi.

3 Bugün şehrin bir diğer adı olan kent sözcüğünün kökeni, eski Türk tarihine kadar uzanır. Şehir kavramı, Orta Asya Türklerince şehir karşılığı olarak kullanılmaktaydı (Soğdça). "Yarkend", "Taşkend", "Semizkend" (Semerkant)

4 Eski Türklerde daha önceleri şehir kelimesinin karşılığı Balık tır. Balık kelimesinin günümüzde kullanılan Balçık kelimesi ile ilgilidir (Eski Türklerde surlar balçıktandır). "Beşbalık", "Ordubalık", "Baybalık"

5 Türklerde Kentin Tarihi Kent yaşamının başlangıcı bilinmiyor. Kazı ve çalışmalar yetersiz. Göktürk döneminde kentin olduğu üzerine tartışmalar var. Ancak tarımsal artı ürüne dayalı kent tipi geç dönemlerde çıkmış olabilir. Ancak kale kentler in varlığı daha erken dönemlere dayandırılmaktadır.

Göktürk döneminde kentin olduğu üzerine tartışmalar var.

6 Türklerde Yerleşik Yaşam Düşüncesi Egemen toplumsal ilişkiler, üretim biçimi ve yaygın kültür nedeniyle yerleşik yaşamdan çok, göçebe ve savaşçıdır. Köyler ve yaylalar düzeyinde yerleşik yaşama sahip olmakla birlikte, kente ve onun sunduğu yaşam biçimine şüpheyle bakmışlardır. Sen bugün beni şehre ve kasabaya çağırıyorsun, Nefsimin esiri olursam, beni kurtaracak hani? Kutadgu Bilig

Köyler ve yaylalar düzeyinde yerleşik yaşama sahip olmakla birlikte, kente ve onun sunduğu

7 Kentler, Çin tehlikesi karşısında nüfusu az olan Türkler için avcılık ve atıcılığın köreleceği, yardım severlik nedeniyle zayıf olunacak ve Çinliler tarafından yutulacak mekanlar olarak görülmüştür. Kim? Hangi Teori??????

severlik nedeniyle zayıf olunacak ve Çinliler

8 Çadır yaşamını bırakıp, kentte oturmak isteyen ilk Türk hükümdarı Kimin Kağan ise de ilk kentin kurulması Bilge Kağan tarafından (ordu-balık) kurulmuştur. Bozkıra akan zenginlik, uygar personel ve evrensel kültür, Bilge Kağan ın aklını karıştırdı. Yabancı danışmanları Ona bozkırda kentler ve tapınaklar kurmasını öğütlemişlerdir.

Bozkıra akan zenginlik, uygar personel ve evrensel kültür, Bilge Kağan ın aklını

9 Uygurlar, 744 te Göktürkler i yenip, bozkıra hakim oldular. Kutsal Orhun (Ötüken) topraklarına konuşlanıp, kentler kurdular. Özellikle Soğdluların yardımlarıyla, ticari, idari ve kültürel işlerde ilerlediler. Uygur alfabesini kullandılar. Uygurlar, hem göçebe, hem de yerleşik yaşamı sürdürüne iki ayrı kola sahiptiler. Uygurlar, göçebe kültürü yerleşik yaşama uyarlayarak kentleri kurdular ya da biçimlendirdiler.

Özellikle Soğdluların yardımlarıyla, ticari, idari ve kültürel işlerde ilerlediler.

11 Eski Türklerde kent=balık/balıg= etrafı surlarla çevrilmiş kent. Bunlar zamanla kişi adlarıyla anılır oldu. Daha sonra kend sözü kullanılması Batı Türkistan daki Soğd Kavimlerinden öğrenildi. Türk kent kültürünün gelişmesinde Soğdlar önemli rol oynamıştır. Orta Asya Türk kenti hakkında mekansal bilgi veren en önemli örnek Ak-Beşim kentidir.

Daha sonra kend sözü kullanılması Batı Türkistan daki Soğd Kavimlerinden öğrenildi.

12 Akbeşim Suyab/Ordukent/günümüz de Ak-Beşim. Tarihi İpek Yolunda Kırgızistan/Bişkek'in 60 km kuzeydoğusunda Çuy Vadisinde konumlanan tarihi şehir.

13 Ak-Beşim Kale, şehristan ve rabad olarak üçlü bölüm. İçkale, kuvvetli duvarlara çevrili, kuleleri olan yer. İçkalede hükümdar ve beyler yaşar. Şehristan, kale içinde yer alır ve içinde büyük mahalleler vardır. Evler bitişiktir. Taş döşeli muntazam caddeler ve kaldırımlar vardır. Su ihtiyacı akarsu ve kuyulardan Altyapı hizmetlerinde (çöp, kanalizasyon) kuyulardan yararlanılır. Şehristan da kentin ileri gelenleri ile dini şahsiyetler kalır.

Evler bitişiktir. Taş döşeli muntazam caddeler ve kaldırımlar vardır.

14 Rabad (kale ve şehristanın dışında) ticari etkinliklerin yapıldığı alan. Etrafı 11 km. lik tümsekle çevrilidir. Rabad etrafında da yerleşmelere rastlanmıştır. Şehrin asıl nüfusu rabadda oturur. Burada tüccarlar, sanatkarlar ve diğer işçiler de kalır. Bazı mahalleler kabilelere göre taksim edilmiştir. Eski Türk şehrinin en önemli kısmıdır.

1040 yılında Horasan da Selçuklu Devleti ni kurdular.

22 Oğuzlar, X.yy. ortalarında Yeni Kend, Cend, Cuvara adlı 3 kente sahip. Sonra Savran, Karaçuk, Karnak, Suğnak ve Sür Kend kentlerini topraklarına kattılar yılında Horasan da Selçuklu Devleti ni kurdular. Akabinde İran ve Anadolu ya kesintisiz göçe başladılar Moğol istilasına kadar mamur ve canlı kentler kurmaya devam ettiler.

23 Anadolu da Kent Anadolu, buğday üretimine çok uygun olduğundan, yerleşik tarım köylerine dayalı ilk uygarlıkların mekanı olmuştur. Paleolitik dönemden hayvan evcilleştirildiği ve bitkilerin kültürlendiği bir dönemin yaşandığı coğrafya olmuştur. Kazılara tarih öncesine ait birçok köy yerleşmesi çıkarılmıştır.

25 İlk yerleşmeler (Mezolitik ve Paleolitik Dön.); Antalya-Karain, Beldibi ve Belbaşı, Antakya-Musadağ yakınlarındaki Samandağ İlk kent yerleşmeleri (Neolitik Dön.); Çumra-Çatalhöyük Burdur-Hacılar

26 Hititler döneminde yetkin şehirler kurulmuştur. Hitit belgelerine göre; Kırsal örgütlenme, bugünkü örnekleri kadar gelişmiştir. Tarım için kır işletmeye açılmış, gerekli metotlar geliştirilmiştir. Kır faaliyetlerinin düzeni için yasalar konulmuştur. Eski kentler içinde en gelişmişleri İÖ lerde kurulmuş olan Eski Tunç Çağı kentleridir: Beycesultan, Gözlükule, Alişar, Alacahöyük, Truva. Hitit Dönemi (İÖ 2000) kentleri yazılı belgelere dayalı gelişmiş kentlerdir.

27 İÖ 3000 lerin sonlarında Mezopotamya-Anadolu arası yoğun ticaret var. Bu dönem, Hitit devletinin hemen öncesi doruk noktasıdır. Bu gelişmişlik, Anadolu daki kentleri (+) etkilemiştir. Pek çok yıkıma rağmen İÖ 1500 lerde Anadolu daki pek çok kent, İÖ 2500 lerdeki kadar kalabalıktır. Kent sayısı ise geçmişten kat be kat fazladır.

28 Anadolu da Siyasi Birlikler İÖ arası (Asur İmp.na kadar) Hititler büyük bir devlet kurmuşlardır. İÖ 546 da yöredeki köy ve kentler Pers İmp. yönetimine girmiştir. Aynı dönemde Batı Anadolu da Yunan kolonileri vardır. Akabinde İskender İmp. egemen olmuş ve sonra Helenistik devir gerçekleşmiştir Anadoluda. İÖ 1. yy da ise Roma İmp. girer e kadar Bizans yön. kalır.

30 Bizans Döneminde Anadolu da Köy- Kent Bizans İmp., toprakları, üzerindeki çiftçilerle birlikte temlik ya da vakfetme hakkına sahipti. Malikane topraklarının yanısıra askeri görevlere bağlı toprak tahsisleri (pronoia) de yapıyordu. İmp.un son zamanlarında pronoia lar artmıştır. Topraklar ve üzerinde yaşayan çiftçiler, İmparatorun malıdır. O nedenle miras sist. yok. Malikane topraklarında yaşayan çiftçilerde ise miras sist. var. Bizansın son zamanlarında merkeziyetçiliğin sarsılması ile pronialar, özerklik kazandılar. Bu, köylülere baskı olarak yansıdı.

32 Bizans kenti, ilkçağ kent geleneğini sürdürmekteydi. Bazı ilave/değişiklikler de vardı: mabet yer./kilise, direkli cadde yer./dar sokak. Tipik örneği: İstanbul. Türkler, Anadolu ya geldiğinde bu kentlerin çoğu harap ve önemini kaybetmiş durumdaydı.

33 Selçuklu Döneminde Köy-Kent Horasan da Büyük Selçuklu Saltanatı kurulduktan sonra Anadolu ya büyük göçler başladı. Bunlar arasında daha önceden köy ve hatta kent hayatına geçmiş olanlar da vardı. Yani İran üzerinden Anadodolu ya gelen Oğuz Türkleri de yerleşik yaşam kültürü ile gelmişlerdi. (Basit/göçebe kültürlü değillerdi.)

34 Türkler Anadolu ya ilk geldiklerinde kısmen kentli kısmen köylü bir gayrimüslim halkla karşılaştı/çatıştı. Harp ve anarşi yıllarında kırsaldakiler, kalelerle savunulan kentlere ve kent yakınlarına kaçtı. Dolayısıyla kırsal büyük oranda boşaldı. Kentlerin durumu da parlak değildi.

35 Türkler, bir yandan boşalmış kırsalda kendi tarım teknikleri ile buraları canlandırdılar, Anadolu da tarım ekonomisi yeniden canlandı. Bir yandan da kentlerin Hristiyan halkının eski zanaatlarını yapmaları konusunda özgür bıraktılar. Böylelikle ticaret canlandı. Böylece, Malazgirt (1071) zaferi öncesi, Anadolu da Türklerin bu yöntemlerine dayalı bir refah durumu ortaya çıktı.

36 Malazgirt Zaferi sonrası bu süreç yayıldı ve Anadolu Doğu dan Batı ya yeniden yapılandı. Bugünkü kentlerin çoğu bu dönemin izlerini taşır. Anadolu Selçuklu Devleti, Anadolu dışına taşma siyaseti gütmediğinden, sadece buraya yerleşmek istediğinden, yerleşik tarıma dayalı, büyük ve kalabalık köyler kuruldu. Anadolu da köy yoğunluğu arttı ve Haçlı Seferlerine rağmen köy hayatı huzur ve barış içinde kaldı.

38 Osmanlı şehir yapısı nasıldır?

Benzer belgeler

Büyük göç adı verilen bu göç sonrasında çeşitli devletler kurdular. Bunlar:

Büyük göç adı verilen bu göç sonrasında çeşitli devletler kurdular. Bunlar: Ünite 3 Orta Asya Türk Tarihi Türklerin Tarih Sahnesine Çıkışı Tarihin en eski ve devamlı topluluklarından olan Türkler, yaklaşık dört bin yıllık geçmişleri boyunca Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarında birçok