ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Şule Hilal ATTAR SEÇİLMİŞ ÜSTÜN ÖZELLİKLİ MELEZ ÇİLEK GENOTİPLERİNİN VERİM VE KALİTE ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ADANA-2018

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SEÇİLMİŞ ÜSTÜN ÖZELLİKLİ MELEZ ÇİLEK GENOTİPLERİNİN VERİM VE KALİTE ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Şule Hilal ATTAR YÜKSEK LİSANS TEZİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Bu Tez 03/08/2018 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ KARGI Prof. Dr. N. Ebru KAFKAS Doç.Dr. Ayşe Tülin ÖZ DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Bahçe Bitkileri Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Mustafa GÖK Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ SEÇİLMİŞ ÜSTÜN ÖZELLİKLİ MELEZ ÇİLEK GENOTİPLERİNİN VERİM VE KALİTE ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Şule Hilal ATTAR ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Danışman : Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ KARGI Yıl: 2018, Sayfa: 81 Jüri : Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ KARGI : Prof. Dr. N.Ebru KAFKAS : Doç. Dr. Ayşe Tülin ÖZ Bu çalışma Çukurova Üniversitesi Bahçe Bitkileri bölümüne ait laboratuvarlar ve İspanyol tipi seraların bulunduğu arazide yetiştirme sezonunda yapılmıştır. Melezleme ıslahı programında; anne olarak Rubygem, Festival ve Amiga ile tozlayıcı olarak Sevgi, Kaşka ve Ebru çeşitlerinin melezlenmesiyle üstün özellik 8 melez çilek genotipi elde edilmiştir. Bu üstün özellikli genotipler, verim, meyve et sertliği, lezzet, meyve ağırlığı, ilk çiçeklenme tarihi, ilk hasat tarihi ve meyve dış renk (h ve L) özelliklerine göre seçilmiştir. Bu tez çalışmasının amacı üstün özellikli 8 melez çilek genotipi ile bunların ebeveynlerinin verim ve kalite parametrelerinin değerlendirilmesidir. Seçilmiş melez genotipler ve ebeveynlerde; aylık ve toplam bitki başına meyve verimi ile meyve boyutları (en, boy), meyve kalite sınıflandırılması ve pazarlanabilir meyve miktarı, meyve rengi (L, a, b, C, Hue), meyve et sertliği, Suda Çözünebilir Toplam Kuru Madde Miktarı (SÇKM), asit miktarı, SÇKM/Asit oranı, lezzet ve ph gibi meyve kalite özellikleri belirlenmiştir. Elde edilen verilere göre verim ve en önemli bazı kalite parametreleri dikkate alınarak tartılı derecelendirme yapılmıştır. En yüksek puanı ana ebeveyn çeşitler alırken, seçilmiş melez bireylerden 291 no lu genotip söz konusu çeşitleri izlemiştir. Meyve et sertliği bakımından melez genotiplerin ana ebeveynlerden daha düşük değerler ortaya koydukları belirlenmiştir. Melez bireylerden 291 no lu genotip her ne kadar tat ve meyve et sertliği açısından ebeveynlerinden biraz daha düşük değerler ortaya koymuş olsa da verim bakımından ebeveynlerinden üstün olduğu saptanmıştır. Önemli bir tat kriteri olan SÇKM/Asit oranı bakımından yine 291 (23.8) no lu genotip, 25.6 değerine sahip olan Rubygem den sonra en iyi sonuç alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Çilek, Islah, Verim, Meyve Kalite Kriterleri I

4 ABSTRACT MASTER THESIS DETERMINATION OF YIELD AND QUALITY FEATURES OF SELECTED SUPERIOR HYBRID STRAWBERRY GENOTYPES Şule Hilal ATTAR CUKUROVA UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF HORTICULTURE Supervisor : Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ KARGI Yıl: 2018, Sayfa: 81 Jury : Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ KARGI : Prof. Dr. Nesibe Ebru KAFKAS : Assoc. Prof. Dr. Ayşe Tülin ÖZ This study was conducted under Spanish-type high tunnels and laboratories of Horticulture Department of Cukurova University during the growing season. Result of breeding program by crossing; Rubygem, Festival and Amiga as mother parents with Sevgi, Kaska and Ebru strawberry cultivars as pollinator was obtained 8 superior hybrid strawberry genotypes. These genotypes have been selected according to their yield, flesh firmness, taste, fruit weight, first blooming time, first harvest time, fruit external color (h angle, L*). The aim of this study was to evaluate selected superior 8 genotypes and their parents in terms of yield and fruit quality parameters. In the selected hybrid genotypes and parents; monthly and total yield per plant and fruit quality properties like fruit dimensions (diameter and length), fruit quality classification and marketable fruit number, fruit external colour (L,a,b,C,Hue), fruit flesh firmness, total soliuble solid (TSS), acidity, TSS/Acidity, taste and ph were determined. Weighted rating have been made with regard to obtained yield and the some important quality parameters. While mother parents take the highest score, the genotype 291 from selected hybrid genotypes followed these cultivars. In terms of fruit flesh firmness the hybrid genotypes were determined to produce lower values from mother cultivars. Although the genotype 291 produced lower values in terms of taste and fruit flesh firmness from mother cultivars, it was superior in terms of yield. The TSS/Acidity rate which being important on taste parameter is the best at genotype of 291 (23.8) then Rubygem which taken 25.6 value. Keywords: Strawberry, Breeding, Yield, Fruit Quality Characters II

5 GENİŞLETİLMİŞ ÖZET Çilek adaptasyon yeteneği yüksek ve geniş ekolojik sınırlar içerisinde yetişebilen bir türdür. Ancak verim ve kalite bakımından ılıman iklime sahip bölgelerde önem kazanmaktadır. Bu kadar geniş coğrafik ve ekolojik koşullar altında yayılım gösterebilen çilek, bu özelliği yanında ıslah çalışmalarıyla her ekolojiye uygun çilek çeşitlerinin elde edilmesine olanak sağlamaktadır. Dünyada çilek yetiştiriciliği hızlı artış göstermektedir. Bunun en önemli nedenleri; adaptasyon yeteneği yüksek bir tür olması, yetiştiriciliğin çok eskiye dayanması ve yetiştiriciliğinde birim alandan elde edilen kazancın diğer türlere göre daha fazla olmasıdır. Çileğin önem kazanmasında etkili olan başka bir etken ise insan sağlığı ve beslenme açısından sağladığı yararlardır. Özellikle C vitamini bakımından zengin olan bu meyve düşük kalorili olup, önemli miktarda salisilik asit, A, B vitaminleri, kalsiyum, demir, fosfor gibi mineral maddeler ile çok az miktarda brom, silisyum, iyot ve kükürt içermektedir. Ayrıca çilek, sindirimin kolaylaştırılmasında büyük bir rolü olan selüloz bakımından da zengindir. Günümüzde çileğin ellajik asit içeriğinin yüksek olması nedeniyle kanseri önleyici özelliğe sahip olduğu da bilinmektedir. Yapılan bu tezin amacı seçilmiş üstün özellikli 8 melez çilek genotipi ile bunların ebeveynlerinin verim ve kalite parametrelerinin Adana ekolojik koşullarında değerlendirilmesidir. Bu çalışma, yetiştiricilik sezonunda Çukurova Üniversitesi Bahçe bitkileri Bölümü arazisinde İspanyol Tipi yüksek tünellerinde ve Bahçe Bitkileri Bölümü ne ait laboratuarlarda yürütülmüştür. Çalışmada Rubygem, Festival ve Amiga çilek çeşitleri ana ebeveyn, Sevgi, Kaşka, Ebru çilek çeşitlerinin tozlayıcı ebeveyn olarak kullanılmasıyla elde edilen populasyonlardan sert etli ve aromalı olarak seçilen sekiz melez genotipi ile bunların ebeveynleri materyal olarak kullanılmıştır. Toplam 6 adet ebeveyn çeşit ile üstün özellikli 8 melez genotipe ait taze tüplü fidelerle dikim yapılmıştır. Yetiştirme sezonu boyunca elde III

6 edilen meyvelerin ağırlıkları alınarak aylık ve sezon boyunca elde edilen bitki başına verim değerleri belirlenmiştir. Bunun yanında, yetiştirme sezonu boyunca ürünün yoğun olduğu Mart-Nisan-Mayıs aylarında tesadüfi olarak seçilen meyvelerde meyve eni, meyve boyu, meyve dış renk değerleri ve meyve et sertliği gibi parametreler ölçülmüştür. Ayrıca, yine seçilen bu meyvelerden elde edilen meyve suyuyla SÇKM, titre edilebilir toplam asit miktarı ve ph değerleri ölçülmüş ve meyve tadı üzerinde etkisi olan SÇKM/Asit oranı da hesaplanmıştır. Yapılan çalışma sonucunda; bitki başına toplam verim bakımından en yüksek değer 291 no lu genotipten elde edilirken, bu değeri 299 ve 200 no lu genotipler takip etmiştir. Söz konusu bu genotiplerin ebeveynlerinden daha fazla ürün verdikleri, fakat ebeveynlerinden daha az miktarda meyveler oluşturdukları bulunmuştur. Yapılan çalışmada meyve ağırlığı bakımından Rubygem çeşidi en yüksek değere sahip olurken, denemedeki genotipler ana ebeveynlerden daha küçük meyveler oluşturmuştur. Kalite sınıflandırılması değerlendirildiğinde; birinci kalite meyve oluşum düzeyleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. Birinci kalite meyve değerleri % 0-28 arasında dağılım göstermiştir. Bu açıdan en yüksek değerin % ile Amiga çeşidinden elde edildiği saptanmıştır. Ebru ve Kaşka çeşitlerinden birinci kalite meyve elde edilemediği dikkat çekmiştir. İkinci kalite meyve değerleri % arasında dağılım göstermiştir. En yüksek değer % ile Festival çeşidinden elde edilirken, en düşük değer % 1.73 ile Sevgi çeşidinden elde edilmiştir. Üçüncü kalite meyve değerleri ise % arasında dağılım göstermiştir. En fazla üçüncü kalite meyve % değeriyle Sevgi çeşidinden elde edilmiştir. Söz konusu kalite sınıfında en az düzey % ile Rubygem çeşidinden elde edilmiştir. Pazarlanabilir meyve miktarı ise Rubygem çeşidinde en yüksek düzeyde olup, melez genotipler ebeveynlerinin gerisinde kalmıştır. Elde edilen veriler değerlendirildiğinde, 291 no lu genotipin yüksek düzeyde ürün verdiği, meyvelerinin küçük olduğu, pazarlanabilir meyve oranının da düşük olduğu saptanmıştır. IV

7 Meyve en ve boy değerlerine bakıldığında; en geniş meyveler Rubygem çeşidinden elde edilirken, en uzun meyveler Amiga çeşidinde görülmüştür. Meyve ağırlığı ile meyve en ve boy değerleri bakımından, genotiplerin ebeveynlerinden üstün değerler ortaya koyamadıkları belirlenmiştir. Meyve renk kriterleri incelendiğinde; meyve dış parlaklık değeri (L) ile 299 no lu genotip en parlak, ile Sevgi çeşidinin meyve parlaklığı daha düşük olarak belirlenmiştir. Meyve dış renk a değeri en yüksek ile Rubygem çeşidi ve 200 no lu genotipte belirlenmiştir. Bu değeri ile Kaşka çeşidi izlemiştir. En düşük değer ise ile 289 no lu genotipte saptanmıştır. Meyve dış renk b değeri incelendiğinde, en yüksek değer ile Rubygem çeşidinde belirlenmiştir. Bu değeri ile 200 no lu genotip izlemiştir. En düşük değer (15.60) 205 no lu genotipte saptanmıştır. Genotipler ve ebeveynlerinin ortalama meyve dış renk açı değerlerine (h o ) bakıldığında, en yüksek değerin ile 200 no lu genotipte, en düşük değerin ise ile Sevgi çeşidinde olduğu belirlenmiştir. Meyve dış renk yoğunluk değerleri incelendiğinde ise, en yüksek değer ile Rubygem çeşidinde belirlenmiştir. Bu değeri ile 200 no lu genotip izlemiştir. En düşük değer ile 280 no lu genotipte saptanmıştır. Söz konusu iki değer arasındaki yaklaşık 9 birimlik fark çok az sayıda genotipin istatistiksel olarak farklı grupta yer almasını sağlamıştır. Hatta bütün ebeveynlerin C değerleri bakımından istatistiksel olarak aynı grupta yer aldıkları başka bir deyimle birbirlerine çok yakın değerler ortaya koydukları dikkat çekmiştir. Ebeveyn ve genotiplerin ortalama meyve et sertlik değerleri 0.47 N ile 1.47 N arasında dağılım göstermiştir. En sert meyveler (1.47 N) Amiga çeşidinden, en yumuşak meyveler (0.47 N) Sevgi çeşidinden elde edilmiştir. Ebeveyn ve genotipler arasında en sert meyveler ana ebeveynlerden derilmiştir. Seçilmiş 200 no lu genotipin, ana ebeveyni olan Amiga çeşidinden 0.93 N daha yumuşak, tozlayıcısı olan Sevgi çeşidinden ise 0.07 N daha sert etli meyveler ürettiği saptanmıştır. Bu duruma göre söz konusu kombinasyonda meyve et sertliğinin ana ebeveynden yavru bireye tam olarak aktarılamadığı izlenimi alınmıştır. Rubygem V

8 X Kaşka kombinasyonundan seçilen genotiplerin ise meyve et sertlik değerlerinin ebeveynlerinin arasında değerler aldıkları dikkat çekmiştir. Çilek meyvelerindeki tat olgusu sadece meyvelerdeki şeker içeriğinden kaynaklanmamaktadır. Bununla birlikte suda çözünebilir kuru madde havuzunda yer alan asit miktarı da tat ve aromaya olumlu katkılar sağlamaktadır. Bunlar göz önüne alındığında, SÇKM miktarı bakımından en yüksek değer Kaşka çeşidinde tespit edilmiştir. Titre edilebilir asit miktarı bakımından ise en yüksek % 0.50 değeriyle 269 no lu genotipte ölçülmüştür. Bu değeri Kaşka ve Ebru çeşitleri izlemişlerdir. En düşük asit miktarı (% 0.35) Rubygem çeşidinde belirlenmiştir. Ancak, tat olgusunu belirleyen SÇKM/Asit oranının en yüksek düzeyi Rubygem çeşidinde görülmüş olup, bunu 291 no lu genotip takip etmiştir. Ortalama ph değerleri incelendiğinde ise; 3.41 (Kaşka) ile 4.05 (200 no lu genotip) arasında dağılım göstermiştir Elde edilen verilere verim ve en önemli kalite parametreleri dikkate alınarak tartılı derecelendirme yapılmıştır. Tartılı derecelendirmede Rubygem çeşidi en yüksek puanı (400) almış, bunu Amiga (395) ve Festival (365) çeşitleri izlemiştir. Seçilmiş melez bireylerden 291 no lu genotip söz konusu çeşitleri izlemiştir. En düsük puanı ise Sevgi çeşidi almıştır. Bütün bu sonuçlar değerlendirildiğinde; 291 no lu genotipin küçük meyveler oluşturmakla birlikte verim bakımından yüksek bir değere sahip olduğu, ayrıca tat olarak en iyi değeri veren Rubygem çeşidine yakın değerler ortaya koyduğu bu bakımdan gelecekte ümit vaat eden bir çeşit adayı olabileceği sonucuna varılmıştır. VI

9 TEŞEKKÜR Yüksek lisans tez çalışmamın her aşamasında bilgisini, ilgisini, katkısını, esirgemeden bana her zaman yardımcı ve destek olan, bana yeni bir bakış açısı kazandıran danışman hocam Sayın Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ KARGI ya sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Tezim süresince bana her zaman yardımcı olan Araştırma Görevlisi Mehmet Ali SARIDAŞ a ve desteğini esirgemeyen Araştırma Görevlisi Şenay KARABIYIK a teşekkürlerimi sunuyorum. Tez çalışmam boyunca benden desteğini esirgemeyen Psikolog Simge KOÇYİĞİT e, Zir. Müh. Burak BAŞCI ya ve yardıma gelen tüm lisans öğrencilerine teşekkürlerimi sunarım. Yüksek lisans öğretim hayatım süresince benimle birlikte her türlü sıkıntılarımı ve mutluluklarımı yaşayan ve bana her zaman destek olan babam M. Recai ATTAR a, annem Hülya ATTAR a, kardeşim M. Betül ATTAR a ve teyzem Derya AKYİĞİT e sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. VII

10 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II GENİŞLETİLMİŞ ÖZET... III TEŞEKKÜR... VII İÇİNDEKİLER... VIII ÇİZELGELER DİZİNİ... X ŞEKİLLER DİZİNİ... XII SİMGELER VE KISALTMALAR... XIV 1.GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL ve METOT Materyal Metot BULGULAR ve TARTIŞMA Bitkilerde Yapılan Gözlemler Bitki Başına Toplam Verim (g/bitki) Meyve Ağırlığı (g) Kalite Değerleri Meyve Boyu (mm) Meyve Eni (mm) Meyve Dış Renk Parlaklık Değeri (L*) Meyve Dış Renk a Değeri Meyve Dış Renk b Değeri Meyve Dış Renk Açı Değeri (Hue o ) Meyve Dış Renk Yoğunluk Değeri (C) Meyve Et Sertliği (Newton) VIII

11 4.13. Meyvelerin Suda Çözünür Toplam Kuru Madde Miktarı (SÇKM %) Titre Edilebilir Asit Miktarı (%) Meyvelerin SÇKM/Asit Oranı ve Lezzet Meyvelerin Ortalama ph Değeri Tartılı Derecelendirme SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ IX

12 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge Yılları arasında ülkelere göre çilek üretim değerleri (ton) 2 Çizelge 1.2. Yıllara göre Türkiye nin üretim alanları (da) ve üretim miktarları (ton)... 3 Çizelge 3.1. Çileklerde yapılan melezleme kombinasyonları Çizelge 3.2. Tartılı Derecelendirme Kriterleri, Göreceli Değerler ve Değer Aralıkları Çizelge 3.3. Seçilmiş üstün özelliklere sahip melez çilek genotiplerinin kodları, melezleme kombinasyonları, verim ve kalite değerleri ile tartılı derecelendirme puanları Çizelge 3.4. Seçilmiş üstün özelliklere sahip melez çilek genotiplerinin kodları, melezleme kombinasyonları, verim ve kalite değerleri ile tartılı derecelendirme puanları Çizelge 4.1. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin ilk çiçeklenme, ilk derim ve ilk kol verme tarihleri Çizelge 4.2. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin aylara göre ve bitki başına toplam verim değerleri (g/bitki) Çizelge 4.3. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin aylara göre meyve ağırlığı (g/meyve) Çizelge 4.4. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin meyve kalite sınıflarına ait değerler (%) Çizelge 4.5. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin aylara göre ve ortalama meyve boy değerleri (mm) Çizelge 4.6. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin aylara göre meyve en değerleri (mm) Çizelge 4.7. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin aylara göre meyve dış renk parlaklık değerleri (L*) X

13 Çizelge 4.8. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre meyve dış renk a değeri Çizelge 4.9. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre meyve dış renk b değeri Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre meyve dış renk açı değeri (Hue o ) Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre meyve dış renk yoğunluk değeri (C) Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre ortalama meyve et sertliği değerleri (N) Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin meyvelerinin aylara göre suda çözünebilir kuru madde miktarı (SÇKM) (%) Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre ortalama titre edilebilir asit miktarları (%) Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre ortalama SÇKM/Asit oranı ve lezzet Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin meyvelerinin aylara göre ortalama ph değerleri Çizelge 4.17.Tartılı Derecelendirme XI

14 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Deneme Alanının Dikim Öncesi Görüntüsü Şekil 3.2. Deneme Bitkilerinin Dikimi Şekil 3.3. Dikim Sonrası İspanyol Tipi Yüksek Tünelin Görüntüsü Şekil no lu genotipin Bitki ve Meyve Görünümü Şekil no lu genotipin Bitki ve Meyve Görünümü Şekil no lu genotipin Bitki ve Meyve Görünümü Şekil 4.4. Amiga Çeşidinin Bitki Görünümü Şekil 4.5. Ebru (Sol), Kaşka (Orta) ve Sevgi (Sağ) Çeşitlerinin Meyve Görünümü Şekil 4.6. Rubygem (üst sol), Festival (üst sağ), Amiga (alt) Çeşitlerinin Bitki Şekil no lu genotipin Bitki ve Meyve Görünümü Şekil 4.8. Festival (sol) ve Amiga (sağ) Çeşitlerinin Meyve Görünümü Şekil no lu genotipin Bitki ve Meyve Görünümü Şekil no lu genotipin Bitki ve Meyve Görünümü XII

15 XIII

16 SİMGELER VE KISALTMALAR % : Yüzde g : Gram da : Dekar mg : Miligram SÇKM : Suda Çözünebilir Kuru Madde kg : Kilogram mm : Milimetre N Newton ml Mililitre m metre XIV

17 XV

18 1. GİRİŞ Şule Hilal ATTAR 1.GİRİŞ Üzümsü meyveler grubunda yer alan çilek botanik olarak sınıflandırıldığında Rosales takımının Rosaceae familyası, Rosoideae alt familyası ve Fragaria cinsine girer. Dünyada ve ülkemizde ticari olarak yetiştiriciliği yapılan çilekler genelde Fragaria x ananassa L. (2n=8x=56) türüne girmektedir (Hancock, 1999). Çilek geniş ekolojik sınırlar içerisinde adaptasyon yeteneği yüksek bir türdür. Çilek ekvatordan Sibirya ya kadar olan bölgelerde yetişebilmektedir. Sibirya da yabani çilek çeşidi belirlenmiştir. Ancak verim ve kalite bakımından ılıman iklime sahip bölgelerde önem kazanmaktadır. Bu kadar geniş coğrafik ve ekolojik koşullar altında yayılım gösterebilen çilek bu özelliği yanında ıslah çalışmalarıyla her ekolojiye uygun çilek çeşitlerinin elde edilmesine olanak sağlamaktadır (Yılmaz, 2009). Dünya da çilek yetiştiriciliğinin son 50 yılda hızlı artışı, yetiştiriciliğinin çok eskiye dayanması ve adaptasyon yeteneğinin yüksek olması sebebi ile tarım yapılabilen her alanda çilek yetiştiriciliğinin yapılabilmesine bağlıdır. Çilek yetiştiriciliği ile yapılan yatırımlarda birim alandan elde edilen kazancın diğer türlere göre daha fazla olması ve ilk yıldan itibaren kara geçmesi, diğer meyvelerin pazarda bulunmadığı dönemde piyasaya çıkması nedeniyle hem üreticilere hem de tüketicilere avantaj sağlaması, çilek yetiştiriciliğinin artmasının diğer nedenleridir (Erdem Öztürk ve Çekiç, 2017). Çilek yetiştiriciliğinin bu kadar yayılım göstermesinin yanı sıra önem kazanmasında etkili olan başka bir etken ise çileğin insan sağlığı ve beslenme açısından sağladığı yararlardır. Özellikle C vitamini bakımından zengin olan bu meyvenin 100 gramında 100 mg a kadar çıkabilen C vitamini bulunmaktadır. 100 g çilek meyvesi kalori vermekte, önemli miktarda salisilik asit, A, B vitaminleri, kalsiyum, demir, fosfor gibi mineral maddeler ile çok az miktarda brom, silisyum, iyot ve kükürt de içermektedir. Ayrıca çilek, sindirimin 1

19 1. GİRİŞ Şule Hilal ATTAR kolaylaştırılmasında büyük bir rolü olan selüloz bakımından da zengindir. Günümüzde çileğin ellajik asit içeriğinin yüksek olması nedeniyle kanseri önleyici özelliğe sahip olduğu da bilinmektedir. Son yıllarda Ülkemizde de çilek yetiştiriciliğinde önemli artışlar olmuştur (Çizelge 1.1). Çilek Dünya da en fazla Çin, ABD, Meksika, Mısır, Türkiye ve İspanya da üretilmektedir. ABD ve İspanya önemli ölçüde ihracat yapan ülkelerdir. Ancak Çin yoğun nüfusundan dolayı ürettiği çileği kendi tüketmektedir. Çizelge Yılları arasında ülkelere göre çilek üretim değerleri (ton) (Anonim, 2018a) YILLAR ÜLKELER Çin Amerika Meksika Mısır Türkiye İspanya Rusya Polonya Kore Japonya Dünya(toplam) Ülkemizde yılları arasında üretim alanları ve üretim miktarı incelendiğinde önemli artışlar olduğu dikkat çekmiştir (Çizelge 1.2) yılında da olan üretim alanı 2017 yılında da yükselmiştir yılında ton olan üretim miktarı 2017 yılında tona yükselmiştir. Ülkemizde üretilen çileklerin hepsi taze tüketime yönelik olarak yetiştirilmektedir. Türkiye çilek üretiminin yaklaşık yarısını sağlayan Akdeniz Bölgesi nde üretimin tamamına yakını taze tüketime yönelik yapılmaktadır. Bu bölgede yer alan Mersin ilinde 2017 yılı verilerine göre dekara ortalama kg verim alınmış ve toplam ton çilek hasat edilmiştir. Aynı bölgenin ikinci önemli ili olan Antalya da ise ton üretim yapılmış ve dekardan kg lık bir verim alınmıştır. Türkiye ortalaması ise kg/dekar olup söz konusu iller modern tekniklerle ve 2

20 1. GİRİŞ Şule Hilal ATTAR yabancı güncel çeşitlerle bu ortalamanın üzerinde verim almaktadırlar (Çizelge 1.3.). Yetiştiricilikte kullanılan en yaygın çeşitler Fortuna, Festival, Albion, Kabarla, Sweet Ann gibi yabancı orijinli çeşitler olup, tat ve aroma bakımından yeterli düzeyde değillerdir. Bu nedenle tüketiciler bu çeşitleri yediklerinde istedikleri tat ve lezzeti alamamakta ve bu durumdan şikayet etmektedirler. En açık ifade ile tüketiciler güzel kokulu, aromalı çilek meyvelerini tercih etmektedirler. Çizelge 1.2. Yıllara göre Türkiye nin üretim alanları (da) ve üretim miktarları (ton) (Anonim, 2018b) Yıllar Üretim Alanı (da) Üretim Miktarı (ton) Çizelge yılı Türkiye çilek üretiminde bazı illerin üretim alanı (da), üretim miktarı (ton) ve verimlilik düzeyleri (kg/da) (Anonim, 2018b) İller Alan (da) Üretim (ton) Verim (kg/da) Mersin Antalya Adana Bursa Türkiye Dünyada yaklaşık 40 ülkede çilek çeşit ıslah programları yürütülmektedir yılından beri 463 yeni çilek çeşidi tescil ettirilmiştir. Bu çeşitlerin büyük bir çoğunluğu ABD de bulunmuştur. Florida Üniversitesi nde; düşük soğuklamalı ve erkenci olan Sweet Charlie, Festival, Fortuna gibi çeşitler ıslah çalışmaları 3

21 1. GİRİŞ Şule Hilal ATTAR sonucunda geliştirilmiştir (Santos ve ark, 2007). Ülkemize yeni giriş yapmış Kaliforniya kökenli, Portola, San Andreas, Monterey gibi çeşitler gün-nötr özelliktedir. Kaliforniya Üniversitesinde Albion X Cal in melezlenmesi sonucu 2009 yılında elde edilen San Andreas orta derecede gün nötr çilek çeşididir (Shaw ve Larson, 2009a). Kaliforniya Üniversitesinde Cal X Cal in melezlenmesi sonucu 2009 yılında ıslah edilen Portola çilek çeşidi kuvvetli bir gün-nötr çeşittir (Shaw ve Larson, 2009b). Kaliforniya Üniversitesinde Albion X Cal nın melezlenmesi sonucu 2009 yılında ıslah edilen Monterey gün-nötr çilek çeşididir (Shaw ve Larson, 2009c). Kaliforniya Üniversitesinde ıslah edilen Mojave, kısa gün çilek çeşididir (Larson ve Shaw, 2012) yılında Hollanda da bulunan Uluslararası Bitki Araştırma Merkezi nde yapılan bir ıslah çalışmasında Elsanta X Pajaro melezlemesinden Figaro çeşidi tescil edilmiştir. Florida Üniversitesi ne bağlı Gulf Coast Research&Education Center tarafından; 2000 yılında 'Earlibrite', 2002 yılında 'Carmine', 2003 yılında 'Rubygem', 2005 yılında 'Winter Dawn' çilek çeşitleri tescil edilmiştir yılında Winter Dawn FL melezlemesinden elde edilen 'Florida Radiance' ile aynı yıl FL ve FL melezlemesinden elde edilen 'Florida Elyana' birer kısa gün çilek çeşitleri olarak ıslah edilmiştir yılında Florida Radiance Earlibrite melezlemesinden WinterStar ('FL '), 2013 yılında WinterStar X FL melezlemesinden Sweet Sensation (R) ve 'Florida 127' gibi kısa gün çilek çeşitleri ıslah edilmiştir yılında Avustralya seleksiyonu ile Florida Radiance melezlemesinden Florida Beauty isimli gün-nötr çilek çeşidi bulunmuştur yılında ise Florida Brilliance çeşidi tescil edilmiştir ( Ülkemizde ise çilek ıslahı konusunda günümüze kadar çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Konarlı ve Akgün (1980), Yalova da, Arnavutköy çileği ile Aliso ve Tioga çeşitlerini melezleyerek Yalova serisini elde etmişlerdir. Daha sonra Konarlı ve ark (1984), tarafından Yalova-15, Yalova-104 ve Yalova-110 no lu genotipler, çilek çeşitleri olarak tescil ettirilmişlerdir. Dr. Burhan Erenoğlu başkanlığında 4

22 1. GİRİŞ Şule Hilal ATTAR yürütülen ıslah programından; Erenoğlu-77, Dorukhan-77, Doruk-77, Bolverim-77, Hilal-77, Eren-77 ve Ata-77 isimli çeşitler 2012 tarihinde tescil ettirilmiştir. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümünde yapılan ıslah çalışmalarından aromalı fakat meyve eti orta sert; Kaşka, Sevgi ve Ebru adlı üç çilek çeşidi, 2009 yılında tescil ettirilmiştir. Geleneksek ıslah programları ürün miktarını ve meyve boyutlarını arttırmayı, hastalıklara ve taşınmaya dirençli olma yanında hasat sonrası raf ömrünü arttırmaya yoğunlaşmıştır (Capocase ve ark, 2008). Fakat tüketiciler, keyifle tüketecekleri yeme kalitesi ve duyusal özellikleri iyi olan ürüne yüksek düzeyde talep göstermektedirler (Kafkas ve ark, 2007). Bu amaçla planlanan tez çalışmasında: seçilmiş üstün özellikli 8 melez çilek genotipi ile bunların ebeveynlerinin verim ve kalite parametrelerinin Adana ekolojik koşullarında değerlendirilmesi ile bazı kalite parametrelerinin kalıtımının incelenmesidir. Söz konusu tez materyaline; kokulu, tatlı, aromalı ancak orta sert meyve etli olan yerli çilek çeşitlerinin, verimli ve sert meyve etli çeşitlerle melezlenmesi sonucu elde edilen ıslah populasyonundan ilk yıl amaca uygun olanların gözlemsel ve kategorik verilere göre seçilmesi, seçilenlerden üretilen kol bitkileriyle tekerrürsüz verim ve kalite denemeleri yapılması sonucunda ulaşılmıştır. Tez çalışması, tekerrürsüz verim ve kalite denemesi sonucunda tartılı derecelendirmeye tabi tutulan çeşit adaylarından en yüksek puanı alan 8 tanesi ve bunlara ait 6 ebeveyn çeşidin birlikte verim ve kalite parametrelerinin Çukurova Üniversitesi Bahçe Bitkileri Bölümü nde incelenmesi şeklinde gerçekleştirilmiştir. 5

23 1. GİRİŞ Şule Hilal ATTAR 6

24 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şule Hilal ATTAR 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Skupien ve Osmianski (2004), Kuzey Polonya da Senga Sengana çilek çeşidini kontrol olarak kullanarak, bölgede yetiştiriciliği yapılan Dukat, Elkat, Kent, Selva ve Elsanta çilek çeşitleriyle bir çalışma yapmışlardır. Meyveler geleneksel yetiştiricilik yapan ticari bir işletmeden temin edilmiştir. Denemede kullanılan çeşitlerden Elsanta, en yüksek C vitamini ve ellajik asit içeriğine sahip çeşit olarak bulunmuştur. Kent çeşidinin meyvelerinde en yüksek toplam şeker, antosiyanin, polifenol ve ellajik asit türevlerine rastlanmıştır. Dukat çeşidinin meyveleri ise en yüksek kuru ağırlık ve suda çözünebilir kuru madde miktarına sahip çeşit olarak bulunmuştur. En yüksek C (kroma), h (hue), L (parlaklık) ve a (kırmızılık) değerlerine sahip meyveler Elsanta ve Elkat çeşitlerinden elde edilmiştir. Kaleci ve Günay (2006), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi nde yıllarında Annapolis, Camarosa, Evita, Tudla, Elsanta, Elvira ve Delmarvel çilek çeşitleri ile yaptıkları çalışmada; Tudla ve Camarosa nın en verimli çeşitler olduklarını, bunları Elvira çeşidinin izlediğini bildirmişlerdir. Meyve ağırlığı ve meyve et sertliği bakımından ise en yüksek değerin Camarosa ve Tudla çeşitlerinde tespit edildiğini, en yüksek suda çözünebilir kuru madde miktarının Delmarvel, Tudla ve Evita çeşitlerinde ölçüldüğünü saptamışlardır. Jouquand ve ark (2008), Florida'da yetişen bazı çilek genotipinin yeme kalitesi ve lezzet bileşenlerini iki yetiştirme sezonu boyunca incelemişlerdir. Avustralya'dan Rubygem ve Sugarbaby çeşitleri ile Florida ıslah programından seçilmiş beş genotip ve bir çeşit ile aynı bahçeden farklı tarihlerde hasat edilen meyvelerde duyusal değerlendirmeler yapılmıştır. Festival Florida'da yetiştirilen ana çilek çeşidi olup, bu çeşidin Ocak ve Mart aylarındaki lezzet ve tatlılık dereceleri düşük bulunmuştur. Çalışmada kullanılan FL ve Rubygem diğer genotiplere göre, lezzet ve tatlılık açısından daha iyi bulunmuştur. Düşük lezzet derecelerine sahip genotipler, her zaman panelistler tarafından yeterince tatlı 7

25 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şule Hilal ATTAR değil şeklinde değerlendirilmiştir. Enstrümental analizler, bu sonucun tipik olarak SÇKM ve/veya yüksek titre edilebilir asit içeriyle (TA) açıklanabileceğini doğrulamıştır. Seçilen iki üretim sezonu boyunca kimyasal bileşenlere (SÇKM, titre edilebilir asitlik ve uçucu içerik) bir temel bileşenler analizi yapılmıştır. FL genotipi hariç, meyvelerin kimyasal bileşenleri temel olarak hasat tarihinden önemli düzeyde etkilenmiştir. İki yetiştirme sezonundaki duyusal değerlendirmeler, Florida'da yetiştirilen çilek genotipleri arasında lezzet, tatlılık ve ekşilik bakımından yüksek varyasyonlar olduğunu göstermiştir. Yüksek şeker seviyesi içeren FL ve Rubygem en çok tercih edilen genotipler olmuşlardır. Santos ve ark (2009), çilek çeşitlerinin performansını incelemek için iki yetiştirme sezonu boyunca çalışmalar yapmışlardır sezonunda; Winter Dawn, Florida Elyana, Florida Radiance, Rubygem, Strawberry Festival, Treasure ve Camarosa, sezonunda ise, Winter Dawn, Florida Elyana, Florida Radiance, Strawberry Festival, Treasure, FL ve FL çeşit ve genotipleri dikilmiştir. Her iki yetiştirme sezonunda da Strawberry Festival, test edilen tüm çeşitler arasında erkencilik ve en yüksek toplam meyve sayısıyla dikkat çekmiştir. Ortalama meyve ağırlığıyla ilgili olarak ise, Florida Radiance, Treasure ve Strawberry Festival çeşitleri en yüksek değerleri ortaya koymuşlardır. Bu sonuçlar, Strawberry Festival çeşidinin Florida koşullarında üretim için ana çeşit olarak yeterli bir seçim olduğunu ve düşük üretim dönemlerinde Florida Radiance ve Treasure gibi geççi çeşitlerle bu eksikliğin tamamlanabileceğini göstermiştir. Özgüven ve Yılmaz (2009), Adana da 10 çilek çeşidi ile yaz dikim sistemi kullanalarak yaptıkları çalışmada; en iri meyveli çeşidin Redlans Hope, en küçük meyveli çeşidin ise Selva olduğunu belirtmişlerdir. Çalışma sonucunda ise en yüksek SÇKM içeriğine sahip çeşidin Rosa Linda olduğu vurgulanmıştır. Zhang ve ark (2009), Toyonoka (tozlayıcı ebeveyn) ve Allstar (ana ebeveyn) çeşitlerinin melezlenmesi sonucunda elde edilen Xingdu 1 ve Xingdu 2 çeşitleri ile ebeveynlerinin aroma bileşiklerini incelemişlerdir. Çalışmada Xingdu 2 8

26 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şule Hilal ATTAR çeşidinde 71 adet, Xingdu 1 çeşidinde ise 50 adet benzer aroma bileşiği bulunmuştur. Chandler ve ark (2009a), yaptıkları çalışmada; Florida da 2000 yılında FL ve FL melezlemesinden elde edilen Florida Elyana çeşidinin tünel ve sera yetiştiriciliği için uygun olduğunu bildirmişlerdir. FL genotipi Sweet Charlie (1992 yılında Florida üniversitesi tarafından ıslah edilmiştir.) ile Cuesta (1990 yılında Kaliforniya Üniversitesi tarafından ıslah edilmiştir) çeşitlerinin melezlenmesi sonucu elde edilmiştir. FL ise FL ve FL hatlarının melezlenmesi sonucu elde edilmiştir. Florida Elyana çeşidinin meyveleri istenilen görünümde ve sert etli olduğundan, ve yetiştirme sezonlarında sırasıyla Florida Üniversitesi, Dover ve Balmda, Florida'daki Gulf Coast Araştırma ve Eğitim Merkezi'nde yapılan çalışmalara dahil edilmiş ve çalışma tesadüf blokları deneme desenine göre yürütülmüştür. Çalışmadan elde edilen olgun meyveler Aralık ayından mart ayına kadar haftada iki kez hasat edilmiş, tartılmış, sayılmış ve kalitesine göre sınıflandırılmıştır. Hasat sonrası kalite analizi için 2006 yılında Gulf Coast Araştırma ve Eğitim Merkezi'nde iki kez ve 2007'de üç kez duyusal paneller yapılmıştır. Florida Elyana' kısa gün çeşidi olup, Strawberry Festival den daha küçük bitki yapısına sahiptir. Uzun çiçek sapı sayesine hasatı kolay olmakta ve 'Strawberry Festival'den daha büyük meyve üretmektedir. Batı Florida da Florida Elyana nın ortalama meyve ağırlığı g olarak ölçülürken, Strawberry Festival in g olduğu bulunmuştur. Florida Elyana meyvesi, yüksek oransal nemde meyve çatlamasına hassas olup, yağmur ya da çiğ olasılığının yüksek olduğu açıkta yetiştiricilik için önerilmemektedir. Dış meyve rengi parlak kırmızı, iç rengi ise pembe-kırmızı olan çeşidin kaliksi genel olarak orta büyüklükte ve çekicidir yetiştirme sezonunda Gulf Coast Araştırma ve Eğitim Merkezi'nde yapılan yüksek tünel denemelerinde, Florida Elyana nın toplam veriminin Strawbery Festival den önemli ölçüde farklı olmadığı bulunmuştur. Florida Elyana, Florida'da en önemli iki hastalık olan Botrytis ve Antraknoz 9

27 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şule Hilal ATTAR sorununa orta derecede toleranslı bulunmuştur sezonunda yapılan bir denemede, Şubat ayının ortasından Mart ortasına kadar hasat edilen Florida Elyana meyvelerinin sadece % 3 ünde Antraknoz semptomları görülürken, kontrol olarak kullanılan duyarlı Treasure çeşidinde % 53 düzeyinde hastalık görülmüştür. Chandler ve ark (2009b), yaptıkları çalışmada; Strawberry Festival çeşidinin Florida nın önemli bir çeşidi olduğunu, ancak bu çeşidin verimini tamamlayacak bir çilek çeşidine daha ihtiyaç olduğunu saptamışlardır. Bu nedenle 2001 de Winter Dawn çeşidi ile FL in melezlemesinden Florida Radiance çilek çeşidi elde edilmiştir. Bu çeşidin elde edilmesinde ebeveyn olarak kullanılan Winter Dawn çeşidinin erken dönem yüksek verim potansiyeli ile birincil ve ikincil meyvelerini büyük ürettiği, FL in ise sert ve çekici meyveleri olduğu için kullanıldığını bildirmişlerdir. Söz konusu bu çeşit, meyvelerinin çekici parlaklığı nedeniyle Florida Radiance olarak adlandırılmış olup, bir kısa gün çeşididir. Bu çeşidin Strawberry Festival den daha açık bir bitki yapısı vardır. Bu bitki yapısı ve uzun çiçek sapı meyve hasadını kolaylaştırmaktadır. Florida Radiance, Batı Florida bölgesinde g ortalama meyve ağırlığına sahip meyveler üretirken, aynı bölgede Strawberry Festival g ağırlığında meyveler üretmiştir. Florida Radiance çeşidinin meyvelerinin akenleri biraz batık olduğundan meyvelerinin pürüzsüz bir görünüme sahip olduğu, ayrıca meyvelerinin parlak ve koyu kırmızı renkte olduğu kaydedilmiştir. Florida Radiance çeşidinin meyvelerinin Strawberry Festival den daha düşük aromalı ancak kabul edilebilir bir aroma düzeyi ile sert meyve etine sahip olduğu bildirilmiştir. Araştırmacılar yaptıkları çalışmada Florida Radiance çilek çeşidinin Florida bölgesinde yetiştirilen çileklerde en ciddi iki hastalık olan Botrytis ve Antraknoz a orta derecede dirençli olduğunu gözlemlemişlerdir. Ayrıca sezonunda Şubat ortasından Mart ortasına kadar hasat edilen Florida Radiance meyvelerinin sadece % 3'ünde antraknoz belirtileri gördüklerini, duyarlı 10

28 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şule Hilal ATTAR kontrol Treasure çeşidinde ise bu oranın % 53 olduğunu bildirmişlerdir. Araştırmacılar bu çeşidi hafif kış iklimine sahip bölgelere tavsiye etmişlerdir. Lado ve ark (2010), yeni çilek çeşitleri üzerindeki çalışmalarında, tüketici istekleri ile laboratuvar analiz sonuçlarını kıyaslamışlardır. Araştırıcılar, tüketici istekleri ile analiz sonuçları (sertlik, renk, suda çözünebilir kuru madde ve asitlik) arasında pozitif bir ilişki belirlemişlerdir. Gündüz ve Özdemir (2012), Mustafa Kemal Üniversitesi nde üç farklı yetiştiricilik sisteminde birinci yıl 18, ikinci yıl 13 çilek genotipi kullanarak yaptıkları çalışmada; meyve iriliği ile diğer kalite özellikleri arasında negatif yönde bir ilişki olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmada suda çözünür kuru madde oranı ile asit ve şekerler arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu da vurgulanmıştır. Whitaker ve ark (2012), yaptıkları çalışmada, Winterstar (FL ) çilek çeşidini 2005 yılında Florida Radiance (ana ebeveyn) ve Earlibrite (baba ebeveyn) melezlemesi ile elde etmişlerdir. Florida Radiance, erken verim potansiyeli ve tüm büyüme mevsimi boyunca büyük, homojen şekilli meyve üretme yeteneğine sahip olması nedeniyle, Earlibrite ise kompakt fakat sağlam büyüyen bitki ve erken çekici meyve vermesi nedeniyle ebeveyn olarak seçilmişlerdir. Araştırmacılar Winterstar çilek çeşidinin, tek yıllık yetiştiricilik için uygun bir kısa gün çeşidi olduğunu, meyvelerinin kolay hasada uygun uzun çiçek saplarına sahip kompakt ve dik bitki yapısında olduğunu ve mevsim boyunca çok muntazam şekilde sert, konik şekilli meyveler ürettiğini bildirmişlerdir. Ayrıca bazı primer meyvelerde küçük bir iç boşluk gözlemlenmiş olmakla birlikte bunun nadiren ikincil veya üçüncül meyvelerde görüldüğü rapor edilmiştir. Bu çeşidin akenlerinin Strawberry Festival ile aynı derinlikte ve batık olduğu da bildirilmiştir. Winterstar çeşidinden elde edilen meyvelerin ortalama meyve ağırlığı, iki sezon boyunca Strawberry Festival e eşit veya ondan biraz daha büyük olarak saptanmıştır. Meyvenin dış rengi, Florida Radiance çeşidinden biraz daha parlak bir kırmızı, meyve iç et rengi ise Florida Radiance ve Strawberry Festival den biraz daha açık olarak belirlenmiştir. Winterstar (FL ) çilek 11

29 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şule Hilal ATTAR çeşidinin, Florida ve Güneybatı İspanya'da birkaç ticari yetiştiricilikte iyi sonuç verdiği gözlemlenmiştir. Winterstar, ve sezonlarında Florida da denenmiş ve tüm olgun meyveler hasat edilerek sayılmış, kalitelerine ayrılmış, hastalıklı, şekilsiz, küçük (10 g'dan az) veya yağmurdan zarar gören meyveler pazarlanamaz olarak ayrılmıştır. Ayrılan pazarlanabilir meyvelerde genel kabul edilebilirlik, doku kabul edilebilirliği, lezzet ve tat 100 eğitimsiz panelistin değerlendirmesine sunulmuştur. Tüketici duyusal paneli sonucunda Winterstar ın Strawbery Festival ve Florida Radiance dan daha az ekşi olduğunu ve bu sonuçların eğitimli duyusal panel grubunun bulguları ile de doğruladığı ortaya konulmuştur. Üç genotipin SÇKM içeriği farklı olmasa da, Winterstar meyvelerinin Florida Radiance dan önemli ölçüde düşük asit miktarına sahip oldukları dikkat çekmiştir. Winterstar meyvelerinin geç mevsimde kaliteyi koruduğu da gösterilmiştir. Alan (2013), 5 çilek çeşidinin (Kabarla, Redlanshope, Fern, Sweet Ann ve Crystal) Kayseri deki performanslarını gözlemlemiş ve en yüksek verimin Fern (947.2 g/bitki) çeşidinde olduğunu saptamıştır. Fern çeşidinin kümülatif değerleri incelendiğinde, en yüksek meyve ağırlığı 8.9 g, meyve sayısı 99.4 adet/bitki, meyve et sertliği 1.6 kg/cm², SÇKM değeri % 10.1 ve asit miktarı % 0.1 olarak bulunmuştur. En yüksek ph miktarına sahip çeşidin ise Redlanshope (3.6) olduğu görülmüştür. Çalışma sonucunda, Fern çilek çeşidinin Kayseri ekolojisinde en iyi performans gösterdiği belirlenmiştir. Özbahçali ve Aslantaş (2015), Erzurum ekolojik şartlarında önceki çalışmalarda verim potansiyelinin yüksek olduğu tespit edilen Fern çeşidiyle 5 yeni çilek çeşidinin frigo fidelerini (Kabarla, Rubygem, Sweet Ann, Crystal, Redlands Hope) kullanılarak yürüttükleri çalışmalarında, Kabarla ve Crystal in verim yönünden, Redlands Hope un pazarlanabilir ürün değeri yönünden, Sweet Ann, Rubygem, ve Crystal in meyve özelliği ve aroma bakımından daha üstün olduklarını tespit etmişlerdir. Denemeye alınan yeni çeşitlerden Kabarla, Crystal, 12

30 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şule Hilal ATTAR Sweet Ann çeşitlerinin Erzurum ekolojisine her yönden uyum sağlamış Fern çeşidine alternatif çeşitler olabileceklerini bildirmişlerdir. Karakaya ve ark (2015), Ordu ekolojik koşullarında farklı dönemlerde hasat edilen 2 çilek çeşidinin (Fragaria x ananassa var. Albion ve San Andreas) meyve ağırlığı, et sertliği ve renk gibi kalite özelliklerinin yanı sıra, suda çözünebilir kuru madde (SÇKM), ph, titre edilebilir asit miktarı, toplam fenolik bileşikler, antioksidan aktivitesi ve toplam flavonoid gibi biyokimyasal özelliklerini belirlemek amacı ile bir çalışma yürütmüşlerdir. Her iki çeşit için en yüksek meyve ağırlığı 2. hasat döneminde tespit edilmiştir. Genel olarak meyve et sertliği ilk hasat tarihinde daha yüksek bulunmuştur. En yüksek L*, kroma ve hue açısı değerleri Albion çeşidinde 3. hasatta, San Andreas çeşidinde ise 1. ve 3. hasat tarihlerinde saptanmıştır. İncelenen çeşitlerde SÇKM içeriği en yüksek (% 10.46) 2. hasatta San Andreas çeşidinde, en düşük (% 4.32) ise, 2. hasatta Albion çeşidinde; titre edilebilir asit içeriği en yüksek (% 1.07) 4. hasatta San Andreas çeşidinde, en düşük (% 0.50) ise, 2. hasatta Albion çeşidinde ve ph değeri en yüksek (3.46) 2. hasatta Albion çeşidinde, en düşük (3.17) ise, 4. hasatta San Andreas çeşidinde tespit edilmiştir. Sonuç olarak 2. hasat döneminde derimi yapılan çileklerin daha iyi meyve kalitesine sahip oldukları bildirilmiştir. Adak ve ark (2016), Antalya nın Serik ilçesine bağlı Çakallık ta özel bir çilek üretim tesisinde yaptıkları çalışmalarında, 3 farklı yetiştirme sisteminin aylar ve yetiştirme sezonu göz önüne alınarak çilek meyvelerinin meyve ağırlığı, meyve et sertliği, suda çözünebilir kuru madde, meyve rengi ve şekerler üzerine etkilerini incelemişlerdir. Çalışmada Camarosa çeşidinin taze tüplü fideleriyle dikim yapılmıştır. Yetiştirme ortamı olarak; modern serada topraksız yetiştiricilik (1 no lu uygulama), modern serada geleneksek yetiştiricilik (2 no lu uygulama) ve yüksek plastik tünelde geleneksel yetiştiricilik (3 no lu uygulama) olmak üzere 3 farklı ortam kullanılmıştır. Araştırma bulguları, uygulamaların meyve iç ve dış kalite kriterlerini etkilediğini göstermiştir. Modern serada yapılan topraksız yetiştiricilikte, meyve ağırlığı, meyve et sertliği ve meyve renk parametrelerinin (L, 13

31 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şule Hilal ATTAR Chroma) yanı sıra, yaprakların klorofil değeri ile meyvelerin glikoz ve fruktoz içeriği daha yüksek bulunmuştur. Meyve ağırlığı ve meyve et sertliği her üç uygulamada da Şubat ayından Mayıs ayına doğru düşüşler göstermiştir. Meyve rengi bakımından en parlak renk Şubat ayında kaydedilmiştir. Meyvelerde dominant şeker fruktoz olarak belirlenmiş, bunu glikoz ve sakkaroz izlemiştir. Uygulamalara bağlı olarak belirlenen şekerlerde aylara göre değişim belirlenmiştir. Araştırmacılar meyve iç ve dış kalitesi açısından 1 no lu uygulamayı tavsiye etmişlerdir. Gündüz ve Bayazıt (2017), çilek fenotipik protokolünü 4 ıslah programı için 4 kategoride (fenoloji ve çiçek özellikleri, meyve özellikleri, meyve kimyasal özellikleri ve bitki özellikleri) tanımlamışlardır. Bu çalışmanın amacının Amerika, Avrupa ve Türkiye de ıslah programlarından gelen 42 çeşidin fenotipik kullanım kılavuzuyla değerlendirilmesi olduğu bildirilmiştir. Çalışma sonucunda meyve yükü ve bitki gücü bakımından üstün özelliklere sahip çeşitlerin Rubygem, Albion, Fortuna, Camorasa, Arnavutköy, Redlands Hope ve Senge Sengena oldukları vurgulanmıştır. 14

32 3. MATERYAL VE METOT Şule Hilal ATTAR 3. MATERYAL ve METOT 3.1.Materyal Tez materyali aşağıda açıklanan şekilde elde edilmiştir: Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümünde 2014 yılında yerli çileklerdeki (Sevgi, Ebru, Kaşka) verim ve meyve et sertliğini arttırmak amacıyla yapılan melezleme çalışmalarından yaklaşık adet aken elde edilmiştir. Melezlemelerde oluşturulan kombinasyonlar Çizelge 3.1. de verilmiştir. Kullanılan yabancı orijinli çeşitler yüksek verimli, sert meyve etli son yılların en güncel çeşitler olup, Ülkemizin değişik ekolojilerinde yetiştiriciliği yapılan çeşitlerdir. Yerli çeşitlerin ise genel olarak özellikleri tatlı, aromalı fakat orta sertlikte meyve etine sahip olmalarıdır. Oluşturulan kombinasyonlarda meyve et sertliğinin ana ebeveynden geçtiği değişik ıslah programları sonucunda kanıtlandığından (Hancock, 2006) yabancı orijinli çeşitler ana ebeveyn olarak kullanılmıştır. Çizelge 3.1. Çileklerde yapılan melezleme kombinasyonları Festival X Sevgi Festival X Ebru Rubygem X Kaşka Amiga X Sevgi Rubygem X Sevgi Çalışmada ebeveyn olarak kullanılan çilek çeşitlerinin özellikleri ve kullanılma nedenleri aşağıda verilmiştir: Rubygem: Aromasının yüksek ve orta irilikte meyvelere sahip olması bu çeşidin tozlayıcı olarak kullanılmasının temel nedenidir. Bunların yanında bu çeşidin meyve et sertliği iyi olduğu, yağmur zararlarına karşı orta derecede hassasiyet gösterdiği belirlenmiştir. Festival çeşidinden daha erkenci olmasının yanında şeker asit dengesi istenilen düzeyde ve meyveleri suludur (Türemiş ve Ağaoğlu, 2013). 15

33 3. MATERYAL VE METOT Şule Hilal ATTAR Festival: Konik meyve şekline sahip olup, meyve et rengi açık kırmızı, meyve dış rengi ise koyu ve parlak kırmızıdır. Erkenci bir çeşittir. Meyve kalitesi, verimi ve raf ömrü bakımından Camarosa ya çok benzer (Türemiş ve Ağaoğlu, 2013). Amiga: Erkenci bir çeşittir. Meyveleri küresel konik, bitkileri güçlüdür. Meyveleri iri ve sezon boyunca aynı boyuttadır. Çiçek salkımı uzundur (Türemiş ve Ağaoğlu, 2013). Bu çeşidin meyve etinin oldukça sert olması ıslah programında yer almasını sağlamıştır. Sevgi: 504/7 x 216 melezidir. Bitkileri kuvvetli olup erken zamanda kol vermeye başlar. Kol verimi yüksektir. Erkenci özellik gösteren bu çeşidin çiçekleri ve anterleri oldukça iridir. Konik, yürek şekilli meyvelere sahip olan bu çeşidin dış rengi koyu kırmızı renkte, iç rengi parlak kırmızıdır. Meyveleri oldukça iri, aromalı, parlak, sulu olan bu çeşidin akenleri ise meyve etine nispeten batıktır (Kafkas, 2004). Kaşka: 499/1 x Chandler melezidir. Orta kuvvetli, erkenci bir çeşit olup kol verimi yüksek ve erken dönemde kol vermeye başlar. Konik, uzun konik meyve şekline sahip olan çeşidin meyve dış rengi kardinal kırmızısı, iç rengi ise koyu kırmızı renktedir. Meyveleri iri, aromalı, parlak, meyve eti orta sertlikte olup akenleri nispeten batıktır. Bu genotipin meyveleri orta derecede sulu ve meyve iç boşluğuna sahiptir (Kafkas, 2004). Ebru: 499/1 x Chandler melezidir. Bitkileri orta kuvvette olup kol verimi yüksektir. Geç zamanda kol vermeye başlamaktadır. Orta erkenci olan bu çeşidin anterleri iridir. Konik, yuvarlak konik şekilli meyvelerin dış rengi kan kırmızısı, iç rengi ise tuğla kırmızısıdır. Meyve içi dolu olan bu çeşidin meyveleri parlak, meyve eti sert, aromalı ve suludur (Kafkas, 2004). Yürütülen bütün ıslah programlarında olduğu gibi akenin ekilmesinden sonra belirli büyüklüğe ulaşan bitkiler sonbaharda arazi koşullarına aktarılmıştır. Arazide büyüme gücü zayıf olan bitkilerin elemine edilmesinden sonra adet bitki ile çalışmalara devam edilmiştir. Söz konusu melez 16

34 3. MATERYAL VE METOT Şule Hilal ATTAR populasyonda yetiştirme sezonunda bitki, çiçek ve meyve yapısı ile ilgili özellikler kategorik olarak incelenmiştir. Bu incelemeler, Paydaş ve ark (1996), tarafından kullanılan ve Faedi ve ark (2002), tarafından düzenlenen deskriptöre göre belirlenmiştir Bitki yapısı bakımdan; dik büyüme şekline sahip, kuvvetli büyüyen, hastalık ve zararlı simptomu göstermeyen, yüksek verimli bitkiler, Çiçek yapısı bakımından; çiçek sayısı çok, salkım sayısı 8 adet, çiçek salkımları yapraklardan yukarıda ve erkek organlara sahip olan bitkiler, Özellikle bu kapsamda erken organı eksik olan genotipler negatif seleksiyon yöntemiyle araziden uzaklaştırılmıştır. Meyve yapısı bakımından; iri meyveli, yuvarlak, yuvarlak-konik şekilli, dayanıklı meyve yüzeyine sahip, parlak kırmızı renkli, akenleri meyve yüzeyi ile aynı veya altında, sert meyve etli, meyve tadı iyi olan bitkiler işaretlenmiştir. Söz konusu bitkilerde yukarıda belirtilen özelliklere sahip olanlar işaretlenmiştir. İşaretlenen 136 bitkiden ilkbahar-yaz aylarında atan kollar alınmış ve her genotipten 5 bitki ile arazideki verim ve kalite kriterleri yetiştirme sezonunda incelenmiştir. Bu incelemelerde ilk çiçeklenme, son çiçeklenme, ilk derim, ilk kol verme gibi özellikler gözlemsel olarak yapılmıştır. Seçilmiş melez bireylerde kantitatif analizler olarak; meyve ağırlığı, suda çözünebilir kuru madde oranı, toplam meyve sayısı, bitki başına verim, meyve et sertliği, meyve dış renk ölçümleri, lezzet gibi özellikler incelenmiştir. Söz konusu genotiplerden elde edilen verilere tartılı derecelendirme uygulanmıştır. Tartılı derecelendirme kriterleri, göreceli değerler ve değer aralıkları Çizelge 3.2. de verilmiştir. En yüksek puanı alan 8 genotipin çeşit adayı olabileceklerine karar verilmiştir. Bu tez çalışmasının materyali seçilmiş 8 çeşit adayı ile bunların ebeveynlerinden oluşturulmuştur. 17

35 3. MATERYAL VE METOT Şule Hilal ATTAR Çizelge 3.2. Tartılı Derecelendirme Kriterleri, Göreceli Değerler ve Değer Aralıkları 2016 yılında seçilen 8 genotip ile bunların ebeveynlerinin tekerrürlü verim ve kalite parametrelerinin yetiştirme sezonunda incelenmesi Yüksek Lisans Tez çalışması olarak yürütülmüştür. Seçilmiş genotiplerin kodları, kombinasyonları, verim ve kalite değerleri ile tartılı derecelendirme puanları (500 üzerinden) Çizelge 3.3 de verilmiştir. Çizelge 3.3 den de görülebileceği gibi seçilmiş üstün özellikli çilek genotiplerinde bitki başına verim g ile g arasında dağılım göstermiştir. Genotiplerin tat değerleri; bir genotipte 3, beş genotipte 4, iki genotipte 5 puan alarak bu açıdan yabancı çeşitlerden üstün olduklarını ortaya koymuşlardır. Yetiştirme sezonu boyunca ortalama meyve ağırlık değerleri 7.60 g ile g arasında dağılım göstermiştir. Meyve et sertlik değerleri tozlayıcı ebeveynlerden oldukça yüksek fakat ana ebeveynden biraz düşük seyretmiştir. Yapılan tez kapsamında, yetiştirme sezonunda, tekerrürlü olarak kurulan denemede fazla sayıda parametre incelendiğinden söz konusu genotipler hakkında daha fazla önemli bilgiler üretilmiştir. 18

36 3. MATERYAL VE METOT Şule Hilal ATTAR Çizelge 3.3. Seçilmiş üstün özelliklere sahip melez çilek genotiplerinin kodları, melezleme kombinasyonları, verim ve kalite değerleri ile tartılı derecelendirme puanları 3.2. Metot 2016 yılı yaz aylarında seçilmiş 8 genotip ve ebeveynlerine ait bitkilerden atan kollar sisleme ünitesinde köklendirilmiştir. Köklendirmede 8X8X8 cm boyutlarında içlerine 3:1 oranında torf perlit konulmuş viyoller kullanılmıştır. Yapılan tez kapsamında, sonbahar ayında (23 Eylül 2016) sisleme ünitesinden elde edilen taze tüplü fidelerle dikim yapılmıştır. Dikimlerden önce toprak hazırlığı yapılmış ve taban gübresi verilmiştir. Hazırlanan seddeler nemlendirildikten sonra üzerleri siyah polietilen örtülerle kaplanmıştır. Bitkiler 35 cm yüksekliğinde cm eninde, cm iki sedde arası mesafede hazırlanan ve 50 mikron kalınlığında siyah renkli malç plastikle kaplanmış seddelerin üstüne çift sıra halinde 35 cm aralıklarla üçgen şeklinde hazırlanmış (Şekil 3.1) ve dikilmiştir (Şekil 3.2 ve Şekil 3.3). Bitkiler, 6.5 m eninde 2.75 m yüksekliğinde, 40 m uzunluğunda üzeri 36 aylık UV, IR, AB, EVA, LD katkılı saydam plastik örtü ile kaplanan İspanyol tipi yüksek tüneller altında yetiştirilmiştir. Bitkiler damla 19

37 3. MATERYAL VE METOT Şule Hilal ATTAR sulama sistemiyle sulanmış ve gübrelenmiştir. Dikimden itibaren söz konusu bitkilere sulama, gübreleme ve ilaçlama işlemleri eşit, kontrollü, bitki ve toprak istekleri doğrultusunda önceki çalışmalarımıza göre yapılmış ve deneme sağlıklı bir şekilde yürütülmüştür. Toplam 6 adet ebeveyn çeşit ile 8 genotip 3 tekerürlü ve her tekerrürde 10 bitki olacak şekilde Adana daki deneme alanına dikilmiştir. Denemede; 10 bitki/tekerrür X 3 tekerrür X 14 genotip = 420 bitki ile çalışılmıştır. Şekil 3.1. Deneme Alanının Dikim Öncesi Görüntüsü 20

38 3. MATERYAL VE METOT Şule Hilal ATTAR Şekil 3.2. Deneme Bitkilerinin Dikimi Şekil 3.3. Dikim Sonrası İspanyol Tipi Yüksek Tünelin Görüntüsü Bitkilerde Yapılan Gözlemler Seçilmiş üstün özellikli bitkiler ile ebeveynlerde aşağıdaki gözlemler tarih olarak kaydedilmiştir; 21

39 3. MATERYAL VE METOT Şule Hilal ATTAR - - ilk çiçeklenme, - - ilk derim, - - ilk kol verme, Derim olgunluğuna ulaşan meyveler hasat edildikten sonra aşağıdaki analizler yapılmıştır; - Bitki başına verim (g/bitki): Yetiştirme sezonu boyunca her parselden elde edilen meyvelerin ağırlıkları 0.1 g a duyarlı terazide tartılarak, bu değer parseldeki bitki sayısı olan 10 a bölünerek bitki başına verim belirlenmiştir. - Meyve ağırlığı (g): Her derimde her parselden elde edilen meyvelerin toplam ağırlıklarının o derimde belirlenen toplam meyve sayısına bölünmesiyle belirlenmiştir. - Kalite: Meyve kalite sınıflaması 30 günde bir elde edilen meyvelerin 3 kaliteye ayrılmasıyla yapılmıştır. Birinci kalite meyveler mm ve üstü; ikinci kalite meyveler mm; üçüncü kalite meyveler ise 22 mm ve altı olmak üzere çaplarına göre sınıflandırılmıştır. - Pazarlanabilir meyve miktarı: 1. ve 2. kalite sınıfında yer alan ürün miktarlarının toplanması ile elde edilmiştir. - Meyve boyu (mm): Yetiştirme sezonu boyunca ürünün yoğun olduğu Mart-Nisan-Mayıs aylarında her parselden tesadüfi olarak seçilen 10 meyvenin en üst ve en alt noktalarından dijital kumpas yardımı ile ölçülmüştür. - Meyve eni (mm): Yetiştirme sezonu boyunca ürünün yoğun olduğu Mart-Nisan-Mayıs aylarında, her parselden tesadüfi olarak seçilen 10 meyvenin en geniş yerinden dijital kumpas yardımı ile ölçülmüştür. - Meyve dış rengi: Yetiştirme sezonu boyunca ürünün yoğun olduğu Mart-Nisan-Mayıs aylarında, her parselden tesadüfi olarak seçilen 5 22

40 3. MATERYAL VE METOT Şule Hilal ATTAR meyvede renk ölçer ile belirlenmiştir. Ölçümler meyvenin her iki dış tarafından, L, a, b, Chroma ve Hue olarak ölçülmüştür. Renk ölçer cihazı her ölçüm öncesinde beyaz renkteki (L=96.96, a=0.08 ve b=1.83) seramik tablaya göre kalibre edilmiştir. L (koyuluk-açıklık), a (yeşillik-kırmızılık) ve b (mavilik-sarılık) durumunu göstermektedir. Hue değeri de hesapla bulunmuştur. Yoğunluk C olarak ifade edilmiştir. - Meyve et sertliği (N): Yetiştirme sezonu boyunca ürünün yoğun olduğu Mart-Nisan-Mayıs aylarında, her parselden tesadüfi olarak seçilen 10 meyvenin iki yanağından, 5 mm yıldız uçlu el penetrometresi ile ölçüm yapılmıştır. - Suda çözünebilir toplam kuru madde miktarı (%): Yetiştirme sezonu boyunca ürünün yoğun olduğu Mart-Nisan-Mayıs aylarında, her parselden tesadüfi olarak seçilen 5 meyveden elde edilen meyve suyunda el refraktometresi ile belirlenmiştir. - Titre edilebilir toplam asit içeriği (%): Yetiştirme sezonu boyunca ürünün yoğun olduğu Mart-Nisan-Mayıs aylarında, 1 ml meyve suyuna 50 ml saf su eklenerek 0.1 N lik NaOH ile ph 8.2 olana kadar titre edilerek harcanan sodyum hidroksit miktarı belirlenmiştir. Aşağıdaki formüle göre sitrik asit cinsinden hesaplanmıştır. Sitrik asit: Sitrik asit sabiti (0.007) x Harcanan NaOH x NaOH faktörü x SÇKM/Asit Oranı: Meyve sularında ölçülen suda çözünebilir toplam kuru madde ile toplam asit miktarlarının birbirlerine bölünmesiyle hesaplanmıştır. - ph: Yetiştirme sezonu boyunca ürünün yoğun olduğu Mart-Nisan- Mayıs aylarında bir miktar meyve suyu alınarak ph metre ile ölçülmüştür. 23

41 3. MATERYAL VE METOT Şule Hilal ATTAR - Lezzet: Ürünün en yoğun olduğu dönemde, her parselden elde edilen meyvelere en az 20 kişiden oluşan panel grubuyla 1-5 puanlamasına göre duyusal olarak Lezzet testi yapılmıştır. 1=Çok Kötü, 2= Kötü, 3=Orta, 4=İyi, 5=Çok İyi - Tartılı Derecelendirme: Yapılan gözlem ve ölçümlerin sonucunda alınan verilerin değerlendirilmesinde Tartılı Derecelendirme yöntemi kullanılmıştır. Tartılı derecelendirmeye esas alınan özellikler; ilk çiçeklenme tarihi, ilk derim tarihi, bitki başına verim (g/bitki), meyve ağırlığı (g/meyve), pazarlanabilir meyve miktarı, meyve et sertliği (N), SÇKM /Asit oranı ve lezzet olarak belirlenmiştir. Tartılı derecelendirme kriterlerine ait göreceli değerler ve değer aralıkları Çizelge 3.4 de verilmiştir. Çizelge 3.4. Seçilmiş üstün özelliklere sahip melez çilek genotiplerinin kodları, melezleme kombinasyonları, verim ve kalite değerleri ile tartılı derecelendirme puanları Tartılı Derecelendirme Kriterleri İlk Çiçeklenme Tarihi Göreceli Değerler (%) 10 İlk Derim Tarihi 5 Bitki Başına Verim (g/bitki) Meyve Ağırlığı (g/meyve) Pazarlanabilir Meyve Miktarı Meyve Et Sertliği (N) SÇKM /Asit Oranı 22 Ocak ve sonrası 1 Mart ve sonrası Değer Aralıkları Ocak Şubat Aralık- 3 Ocak 1-14 Şubat Kasım- 16 Aralık Ocak Kasım 3-17 Ocak Lezzet Yukarıda yetiştirme sezonu boyunca sürekli belirlenen özelliklerin aylara göre değerleri hesaplamalarla bulunmuştur. Böylece verim ve bazı kalite parametrelerinin aylara göre değişimleri de incelenmiştir. Böylece yapılan 24

42 3. MATERYAL VE METOT Şule Hilal ATTAR ölçümler sonucunda yetiştirme sezonu boyunca özelliklerin değişimleri incelenmiştir. İstatistiksel Analizler Denemeden elde edilen verilerin varyans analizleri, bitki başına toplam verim ve meyve ağırlığı gibi parametrelere tesadüf parselleri, öteki parametrelerin ise zamanda bölünmüş tesadüf parselleri deneme desenlerine göre yapılmış ve ortalamalar LSD testi ile karşılaştırılmıştır. İstatistiksel analizler JMP paket programı kullanılarak yapılmıştır. Parametreler arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Ayrıca ölçülen parametrelerin ebeveynlerden yavru genotiplere aktarılma durumları hakkında detaylı yorumlar yapılmıştır. 25

43 3. MATERYAL VE METOT Şule Hilal ATTAR 26

44 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR 4. BULGULAR ve TARTIŞMA 4.1. Bitkilerde Yapılan Gözlemler Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveyn çeşitlerde ilk çiçeklenme, ilk derim ve ilk kol verme tarihleri Çizelge 4.1 de verilmiştir. Çizelge 4.1 den ilk çiçeklenme tarihleri incelendiğinde; en erken çiçeklenmenin Rubygem, Ebru, Kaşka çeşitleri ve 302 no lu genotipte olduğu ( ) görülmektedir. İlk çiçeklerini en geç 280 no lu genotipin açtığı ( ) belirlenmiştir. Çizelge 4.1. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin ilk çiçeklenme, ilk derim ve ilk kol verme tarihleri Ebeveynler ve Genotipler İlk Çiçeklenme İlk Derim İlk Kol Verme Rubygem(R) Festival (F) Amiga (A) Sevgi (S) Ebru (E) Kaşka (K) (AXS) (RXK) (FXE) (FXS) (RXK) (RXK) (RXK) (RXK) Deneme kapsamında incelenen Rubygem, Festival, Amiga, Ebru ve Kaşka çeşitleri ile 205, 289 ve 302 no lu genotipler ilk meyvelerini tarihinde olgunlaştırmışlardır. Genotiplerden 200 ve 280 no luların ilk meyvelerini en geç olgunlaştırdıkları, başka bir deyişle geççi oldukları dikkat çekmiştir. 27

45 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR İlk kol verme tarihleri incelendiğinde; en erken kol veren çeşidin Sevgi olduğu belirlenmiştir. Söz konusu çeşidi Ebru ve Kaşka çeşitleri ile 280 no lu genotip takip etmiştir. İlk kol verme bakımından en geççi 200 no lu genotip olmuştur. Özdemir ve ark (2006), Hatay koşullarında yaptıkları çalışmada çileklerde ilk çiçeklenme tarihlerini 2004 yılında 26 Ocak -14 Şubat, 2005 yılında ise 10 Kasım-28 Kasım tarihleri arasında dağılım gösterdiğini bildirmişlerdir. Araştırmacılar her iki yılda da en erken çiçeklenen ve genotiplerinin standart çeşit olarak kullandıkları Sweet Charlie ile benzer olduğunu saptamışlardır. Aynı çalışmada ilk derim tarihlerinin 2004 yılında 14 Mart-30 Mart, 2005 yılında ise daha erken olarak 3 Ocak - 21 Şubat tarihleri arasında dağılım gösterdiklerini kaydetmişlerdir. Her iki yılda da ilk derimlere no lu tip ile standart çeşit olan Sweet Charlie de başlandığı bildirilmiştir. Özgüven ve Yılmaz (2009), Adana koşullarında yaptıkları denemede kullandıkları çilek çeşitlerinin Şubat tarihleri arasında çiçeklenmeye başladıklarını belirlemişlerdir. Sweet Charlie nin en erken ( ); Kabarla ve Rosa Linda nın ise en geç ( ) çiçeklenen çeşitler olduklarını kaydetmişlerdir Bitki Başına Toplam Verim (g/bitki) Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinden Ocak-Haziran ayları arasında verim alınmıştır. Deneme kapsamında incelenen genotiplerin bitki başına toplam ve aylara göre ortalama verim değerleri Çizelge 4.2 de verilmiştir. Çizelge 4.2 den yetiştirme sezonu boyunca bitki başına en yüksek verimin g/bitki ile Nisan ayında alındığı görülmekte olup, sezon boyunca elde edilen toplam verimin % 54 ünün sadece Nisan ayında elde edildiği dikkat çekmiştir. Bu değeri g/bitki ile Haziran ayı takip etmiştir. En düşük değer ise 4.9 g/bitki ile Ocak ayında derilen meyvelerden elde edilmiştir. Bu değeri 5.0 g/bitki ile Şubat ayı izlemiştir. Mayıs ayındaki verim düşüklüğünün nedeni ise bitkilerin ikincil çiçeklenme dönemine girmesinden kaynaklanmaktadır. 28

46 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Yetiştirme sezonu boyunca en yüksek bitki başına verim 291 no lu genotipte g/bitki olarak saptanmıştır (Şekil 4.1). Bu değeri 299 ve 200 no lu genotipler ile Amiga çeşidi sırasıyla bitki başına g, g ve g değerleriyle izlemişlerdir.(şekil 4.2, Şekil 4.3 ve Şekil 4.4) Söz konusu değerler arasındaki farklar istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. Seçilmiş melezlerden 291 no lu genotipin ana ebeveyni olan Rubygem çeşidinden % 43, tozlayıcı ebeveyni olan Kaşka çeşidinden ise % 212 daha fazla ürün verdiği belirlenmiştir. En yüksek verim değerine sahip olan 291 no lu genotipte ilk derim Şubat ayında başlamış olup, beş ay boyunca ürün elde edilmiştir. Bu genotipin bitki başına toplam veriminin % 58 ini Nisan ayında verdiği dikkat çekmiştir. Seçilmiş melez genotiplerden yüksek verim bakımından ikinci sırada olan 299 no lu genotipten Ocak ve Şubat aylarında meyve elde edilemediği, bitki başına toplam veriminin % 56 sının Nisan ayında alındığı saptanmıştır. Bu genotipin geççi ve verimli olduğu dikkat çekmiştir. Rubygem X Kaşka melezlerinden seçilen 291 ve 299 no lu genotiplerin bitki başına verim bakımından ebeveynlerinden üstün olmaları önemli bir bulgu olmuştur. En düşük verim g/bitki ile Sevgi çeşidinde görülmüş olup, bu değeri g/bitki ile Kaşka, g/bitki ile Ebru çeşitleri izlemiştir (Şekil 4.5). Bu çeşitler arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Bu çeşitlerin tozlayıcı ebeveyn olması ve seçilmiş melez genotiplerden daha düşük bitki başına ürün verdikleri dikkat çekmiştir. 29

47 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Şekil no lu genotipin Bitki ve Meyve Görünümü Şekil no lu genotipin Bitki ve Meyve Görünümü 30

48 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Şekil no lu genotipin Bitki ve Meyve Görünümü Şekil 4.4. Amiga Çeşidinin Bitki Görünümü Şekil 4.5. Ebru (Sol), Kaşka (Orta) ve Sevgi (Sağ) Çeşitlerinin Meyve Görünümü 31

49 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çizelge 4.2. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin aylara göre ve bitki başına toplam verim değerleri (g/bitki) 32

50 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal Attar Deneme kapsamında incelenen ebeveyn ve genotiplerin Ocak ayındaki bitki başına verim değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Söz konusu ay değerlendirildiğinde; ebeveynlerden sadece Sevgi çeşidinden, seçilmiş genotiplerden ise 200, 269, 280, 291 ve 299 no lu olanlardan meyve hasat edilmemiştir. Ocak ayında en yüksek verim 30.3 g/bitki ile Rubygem çeşidinde belirlenmiştir. Bu değeri 302 no lu genotip (14.6 g/bitki) ile Festival çeşidi (14.5 g/bitki) takip etmişlerdir. Ocak ayındaki en düşük verim 205 no lu genotipte (0.89 g/bitki) görülmüştür. Bu değeri Amiga (1.0 g/bitki), Kaşka (1.9 g/bitki), Ebru (2.0 g/bitki) çeşitleri ile 289 (2.7 g/bitki) no lu genotip izlemiş olup, aralarındaki farklar istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. Ocak ayında Rubygem X Kaşka melezlemelerinden seçilen 205, 289 ve 302 no lu genotipler meyve verdikleri halde; 291 ve 299 no lu genotiplerden meyve alınamadığı dikkat çekmiştir. Ocak ayında Festival çeşidinden 14.5 g/bitki meyve elde edildiği halde bu çeşidin ana ebeveyn olarak kullanıldığı 269 ve 280 no lu genotiplerden meyve alınamadığı hatta bu durumun Şubat ayında da devam ettiği gözlemlenmiştir. Şubat ayında ebeveyn ve genotiplerin bitki başına verim değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Şubat ayı verimleri değerlendirildiğinde; Ocak ayında meyve alınamayan Sevgi çeşidi ile 291 no lu genotipte ilk derim yapılmıştır. Ebeveynlerin tamamından meyve elde edilirken, 200, 269, 280 ve 299 no lu genotiplerden meyve elde edilememiştir. En yüksek verim Festival (28.8 g/bitki) çeşidinde belirlenmiştir. Bu değeri 289 no lu genotip (11.7 g/bitki) ile Rubygem (11.2 g/bitki) çeşidi izlemişlerdir. En düşük verim 205 no lu genotipte (0.1 g/bitki) görülmüştür. Bu değeri Sevgi (0.3 g/bitki), Kaşka (0.3 g/bitki), Ebru (0.6 g/bitki) çeşitleri ile 291 (1.1 g/bitki) ve 302 (2.8 g/bitki) no lu genotipler takip etmiş olup, aralarında istatistiksel olarak fark olmadığı saptanmıştır. 33

51 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal Attar Şubat ayında bitki başına verim değeri bakımından Rubygem X Kaşka melezi olan 289 no lu genotip, ana ebeveynine yakın fakat tozlayıcı ebeveyninden daha yüksek ürün vermiştir. Mart ayında ebeveyn ve genotiplerin bitki başına verim değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Mart ayında tüm ebeveyn ve genotiplerden meyve hasadı yapılmıştır. En yüksek verim Festival çeşidinden (165.8 g/bitki) alınmıştır. Bu değeri Rubygem çeşidi (151.7 g/bitki) izlemiş olup, söz konusu iki çeşidin Mart ayı verim değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemsiz olmuştur. Rubygem ve Festival çeşitlerini 289 no lu genotip (105.8 g/bitki) izlemiştir. Deneme kapsamında incelenen 289, 269, 299, 280 ve 302 no lu genotiplerin Mart ayı bitki başına verim değerleri istatistiksel olarak önemsiz olup, g ile 65.9 g arasında dağılım göstermiştir. Bu aydaki en düşük verim 200 no lu genotipten (22.8 g/bitki) alınmıştır. Tozlayıcı ebeveynlerin Mart ayı bitki başına verim değerleri birbirine yakın olup, arasındaki farklar da istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. Deneme kapsamındaki ebeveyn ve genotiplerin Nisan ayındaki bitki başına verim değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Bütün ebeveyn ve genotiplerde Nisan ayında bitki başına verimin arttığı gözlemlenmiştir. En önemli artış, Mart ayında en düşük ürünü veren 200 no lu genotipte kaydedilmiştir. Mart ayında 200 no lu genotipten bitki başına 22.8 g ürün elde edilirken, Nisan ayında bu değer g ile bu aydaki en yüksek değere ulaşmıştır. Bu değeri 291 no lu genotip (497.9 g/bitki), Amiga çeşidi (492.4 g/bitki) ve 299 no lu genotip (473.4 g/bitki) takip etmiştir. Amiga çeşidi, 200, 291, ve 299 no lu genotipler istatistiksel bakımdan aynı grupta yer almışlardır. En düşük verim Ebru çeşidinde (88.6 g/bitki) görülmüş olup, bu değeri Sevgi (98.3 g/bitki) ve Kaşka (121.8 g/bitki) çeşitleri izlemiştir. Tozlayıcı ebeveynlerden, ana ebeveyn ve seçilmiş melez genotiplere göre daha düşük verimler elde edilmiştir. Nisan ayında en yüksek verim değeri elde edilen 200 no lu genotip Amiga X Sevgi 34

52 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal Attar melezlemesinden elde edilmiştir. Söz konusu bu genotip ana ebeveyni olan Amiga çeşidinden % 7.6 daha fazla ürün vermiştir. Ebeveyn ve genotiplerin Mayıs ayındaki bitki başına verim değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Mayıs ayında bitki başına en yüksek verim değeri Ebru çeşidinde (121.9 g/bitki) saptanmıştır. Bu değeri g/bitki ile 280 no lu genotip takip etmiştir. Söz konusu bu genotip bu aydaki verim bakımından, ana ebeveyni olan Festival çeşidine göre % 124, tozlayıcı ebeveyni olan Sevgi çeşidine göre ise % 51 artış göstermiştir. Ebeveyn ve genotiplerden Amiga, Sevgi, Ebru, Kaşka çeşitleri ile 205, 280, 291, 299 no lu genotipler istatistiksel olarak aynı grupta yer almışlardır. Tozlayıcı ebeveynlerin Mayıs ayı verimleri arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olmadığı görülmüştür. En düşük bitki başına verim değeri Festival çeşidinden (24.1 g/bitki) alınmıştır. Haziran ayında ebeveyn ve genotiplerin bitki başına verim değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur p<0.001). Haziran ayında bitki başına en yüksek verim değeri 291 no lu genotipte (229.3 g/bitki) belirlenmiştir. Bu değeri 299 (199.6 g/bitki) ve 200 no lu genotipler (191.8 g/bitki) takip etmiştir. Söz konusu bu genotiplerin istatistiksel olarak aynı grupta yer aldıkları saptanmıştır. Ana ebeveynler arasında da istatistiksel olarak fark olmadığı bulunmuştur. Söz konusu ebeveynlerde en düşük değer 17.0 g/bitki ile Sevgi çeşidinde saptanmış olup, bu değeri 22.1 g/bitki ile Kaşka çeşidi izlemiştir. Özbahçali ve Aslantaş (2015), Erzurum da yaptıkları çalışmada, bitki başına en düşük verimi 98.6 g ile Rubygem, en yüksek verimi ise g ile Kabarla çeşitlerinden elde etmişlerdir. Yapılan bu çalışmada ise Rubygem çeşidinden bitki başına g ürün elde edilmiştir. Bu farklılığın deneme alanlarının farklı olması yanında esas etkinin kısa gün çeşidi olan Rubygem in Akdeniz sahil kesiminde Erzurum a göre daha başarılı olmasıyla açıklamak mümkündür. Erzurum gün-nötr çeşitlerin daha başarılı olabileceği ekolojiye sahip olup, araştırıcıların çalışmalarında da gün-nötr Kabarla, kısa gün çeşidi olan 35

53 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal Attar Ruygem den daha iyi ürün vererek bu olguyu kanıtlamıştır. Ancak bazı hafif günnötr çeşitler sahil kesiminde de başarılı sonuçlar vermektedir. Gündüz (2010), Hatay da yaptığı çalışmada; genotipler arasında en yüksek bitki başına verim değerini g/bitki ile Sweet Charlie ve g/bitki ile Camorasa çeşitlerinden elde edildiğini belirlemiştir. Aynı çalışmada Kaşka çeşidinden g/bitki, Ebru çeşidinden ise g/bitki verim elde edildiği bildirilmiştir. Yapılan bu tez çalışmasında, Ebru (319.0 g/bitki) ve Kaşka (275.4 g/bitki) çeşitlerinden Gündüz (2010) ün çalışmasından elde edilen verim değerinden daha yüksek bitki başına ürün elde edilmiştir. Buna, yetiştirme koşullarının farklı olmasının neden olabileceği düşünülmektedir. Özuygur (2005), Adana da yaptığı çalışmada, ve yetiştiricilik dönemlerinde bitki başına verim değerlerinin g/bitki (Sophie) ile g/bitki (MT J24/2) arasında değiştiğini belirlemiştir. Yapılan bu tez çalışmasında ise, bitki başına verim değerleri g/bitki ile g/bitki arasında dağılım göstermiş olup, Özuygur (2005) un bulgularından daha yüksek olduğu dikkat çekmiştir. Bunun nedeninin bakım koşulları ile çeşit ve genotip farklılıklarından kaynaklanabileceği düşünülmüştür Meyve Ağırlığı (g) Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Ocak-Haziran ayları arasındaki meyvelerinin ortalama ve aylara göre meyve ağırlık değerleri Çizelge 4.3 de verilmiştir. Çizelge 4.3 de ayların meyve ağırlık ortalamaları karşılaştırıldığında; en yüksek değerin g/meyve ile Mart ayında derilen meyvelerde ölçüldüğü belirlenmiştir. Bu değeri g/meyve ile Nisan ayında hasat edilen meyveler takip etmiştir. En düşük değerin 5.01 g/meyve ile Şubat ayında derilen meyvelerde olduğu saptanmıştır. 36

54 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal Attar Yetiştirme sezonu boyunca derilen meyvelerden en yüksek ortalama meyve ağırlık değeri Rubygem çeşidinden (13.74 g/meyve) elde edilmiştir. Bu değeri g/meyve ile Festival ve g/meyve ile Amiga çeşitleri izlemiştir (Şekil 4.6). Ana ebeveyn olan bu üç çeşit arasındaki farkların istatistiksel olarak önemsiz olduğu saptanmıştır. Seçilmiş genotipler arasında en yüksek meyve ağırlık değeri g/meyve ile 302 no lu genotipte belirlenmiştir (Şekil 4.7). Söz konusu bu genotip istatistiksel olarak Festival ve Amiga çeşitleri ile aynı grupta yer almıştır. Diğer seçilmiş genotipler ana ebevyenlerden daha düşük meyve ağırlık değerine ulaşmışlardır. Seçilmiş genotiplerden 302 no lu olan tozlayıcı ebeveyni Kaşka çeşidine göre % 38 daha ağır meyveler oluşturmuştur. Tozlayıcı ebeveynlerin meyve ağırlık değerleri arasındaki farkların istatistiksel olarak önemsiz olduğu görülmüştür. Meyve ağırlığı bakımından en düşük değer 6.32 g/meyve ile Sevgi çeşidinde belirlenmiştir. 37

55 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal Attar Şekil 4.6. Rubygem (üst sol), Festival (üst sağ), Amiga (alt) Çeşitlerinin Bitki Görünümü 38

56 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal Attar Şekil no lu genotipin Bitki ve Meyve Görünümü Ocak ayında ebeveyn ve genotiplerin meyve ağırlık değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Ocak ayında en yüksek meyve ağırlık değeri g ile Festival çeşidinde belirlenmiştir. Bu değeri g/meyve ile 302 no lu genotip ve g/meyve ile Rubygem çeşidi takip etmiştir. Ocak ayında meyve ağırlığı bakımından istatistiksel olarak 302 no lu genotipin ana ebeveyni ile aynı grupta yer aldığı dikkat çekmiştir. En düşük değer 2.97 g/meyve ile 205 no lu genotipte saptanmıştır. Şubat ayında ebeveyn ve genotiplerin meyve ağırlık değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.01). Şubat ayında en ağır meyveler g ile Festival çeşidinden elde edilmiştir. En düşük değer 0.97 g/meyve ile 205 no lu genotipte saptanmıştır. Ana ebeveynlerin meyve ağırlıkları 39

57 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal Attar arasında istatistiksel olarak fark olmadığı ve 289, 302 no lu genotiplerle aynı grupta yer aldıkları dikkat çekmiştir. Mart ayında ebeveyn ve genotiplerin meyve ağırlık değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Söz konusu ayda g/meyve ile Amiga çeşidi en ağır meyveleri üretmiştir. Bu çeşidi g/meyve değeriyle 280 no lu genotip ile g/meyve değeriyle 299 no lu genotip takip etmiştir. Bunlar arasında istatistiksel fark olmadığı aynı grupta yer aldıkları belirlenmiştir. Mart ayındaki en hafif meyveler 289 no lu genotipte g/meyve olarak saptanmıştır. Nisan ayında ebeveyn ve genotiplerin meyve ağırlık değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Mart ayında olduğu gibi Nisan ayında da en ağır meyveler g olarak Amiga çeşidinde belirlenmiştir. Bu değeri g/meyve ile Rubygem çeşidi, g/meyve ile 200, g/meyve ile 269 ve g/meyve ile 280 no lu genotipler izlemiştir. Bu çeşit ve genotipler arasında istatistiksel fark olmadığı aynı grupta yer aldıkları saptanmıştır. En düşük değer 9.23 g/meyve ile 289 no lu genotipte belirlenmiştir. Mayıs ayında ebeveyn ve genotiplerin meyve ağırlık değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Bu açıdan Mayıs ayındaki en yüksek değerin g/meyve ile Rubygem çeşidinde olduğu ve bu değerin diğer çeşit ve genotiplerle arasındaki farkın istatistiksel olarak da önemli olduğu saptanmıştır. Ana ebeveynlerden Festival ve Amiga çeşitlerinin meyve ağırlık değerleri arasında istatistiksel olarak fark olmadığı dikkat çekmiştir. Tozlayıcı ebeveynlerin meyve ağırlık değerleri birbirine yakın ve en düşük değerin 6.40 g/meyve ile Sevgi çeşidinde olduğu, bu değeri 6.54 g/meyve ile Kaşka çeşidinin izlediği belirlenmiştir. 40

58 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çizelge 4.3. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin aylara göre meyve ağırlığı (g/meyve) 41

59 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Haziran ayında ebeveyn ve genotiplerin meyve ağırlık değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Haziran ayında en ağır meyveler 8.71 g ile Rubygem çeşidinden hasat edilmiştir. Ana ebeveynler ile 291 ve 299 no lu genotipler arasında Haziran ayı meyve ağırlık değerleri bakımından istatistiksel olarak fark olmadığı saptanmıştır. En düşük meyve ağırlık değeri Sevgi (3.70 g/meyve) çeşidinde görülmüştür. Benzer şekilde, Gündüz ve Bayazıt (2017), Amerika, Avrupa ve Türkiye deki ıslah programlarından gelen 42 çeşitle yaptıkları çalışmada en iri meyveleri ABD orijinli Albion (16.6 g), Fern (14.4 g), Rubygem (14.0 g) ve Sweet Ann (12.2 g) ile Türkiye den Bolverim 77 den (14.0 g) elde ettiklerini bildirmişlerdir. Aynı çalışmada araştırıcılar Ebru çeşidinden 8.80 g, Sevgi çeşidinden 7.80 g ve Kaşka çeşidinden 6.40 g ağırlığında meyveler hasat ettiklerini bildirmişlerdir. Yapılan bu tez çalışmasında da Sevgi, Ebru ve Kaşka çeşitlerinden benzer sonuçlar elde edilmiştir. Özbahçali ve Aslantaş (2015), Erzurum da yaptıkları çalışmada, en iri meyveleri 9.0 g ile Sweet ann çeşidinin, en küçük meyveleri ise 6.2 g ile Fern çeşidinin ürettiklerini saptamışlardır. Adak ve ark (2016), modern serada topraksız yetiştiricilik ve modern serada geleneksel yetiştiricilik konulu 2 uygulamalı çalışmalarında, meyve ağırlığının en yüksek Şubat ayında sırasıyla g ve g olarak elde edildiğini, değerlerin Mayıs ayına doğru düştüğünü kaydetmişlerdir Kalite Değerleri Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin meyve kalite sınıflarına ait değerler Çizelge 4.4 de verilmiştir. Çizelge 4.4. incelendiğinde; deneme kapsamında incelenen çeşit ve genotiplerin hasat edilen meyvelerinin % i 3. kalite, % i 2. kalite ve % 8.97 si ise 1. kalite meyve olduğu belirlenmiştir. Seçilmiş melez genotiplerden kalite değerleri bakımından en fazla 3. kalite meyveler elde edilmiştir. 42

60 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Birinci kalite meyve oluşum düzeyleri arasındaki farklar istatistiksel olar önemsiz bulunmuştur. Birinci kalite meyve değerleri % 0-28 arasında dağılım göstermiştir. Seçilmiş melez genotipler ile ebeveynlerinin birinci kalite meyve değerleri incelendiğinde; bu açıdan en yüksek değerin % ile Amiga çeşidinden elde edildiği saptanmıştır. Ebru ve Kaşka çeşitlerinden birinci kalite meyve elde edilemediği dikkat çekmiştir. Seçilmiş melezler arasında 200 no lu genotipte en fazla birinci kalite meyve elde edildiği saptanmıştır. Seçilmiş melezlerden 280 no lu genotipten; ana ebeveyni olan Festival çeşidinden % 13.52, tozlayıcı ebeveyni olan Sevgi çeşidinden ise % daha fazla birinci kalite meyve derilmiştir. Genotiplerden 269 no lunun ana ebeveyni olan Festival çeşidinden % daha fazla birinci kalite meyve verdiği saptanmıştır. 43

61 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çizelge 4.4. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin meyve kalite sınıflarına ait değerler (%) Genotip ve ebeveynlerin ikinci kalite meyve değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.05). Elde edilen ikinci kalite meyve değerleri % % arasında dağılım göstermiştir. Bu açıdan en yüksek değer % ile Festival çeşidinden elde edilirken, en düşük değer % 1.73 ile Sevgi çeşidinden elde edilmiştir. Genotiplerden 280, 291 ve 302 no lu olanlar ile Rubygem, Festival, Amiga ve Kaşka çeşitlerinin ikinci kalite meyve değerleri arasındaki farkların istatistiksel olarak önemli olmadığı dikkat çekmiştir. Genotip ve ebeveynlerin üçüncü kalite meyve değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.01). Üçüncü kalite meyve değerleri % 44

62 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR % arasında dağılım göstermiştir. En fazla üçüncü kalite meyve % değeriyle Sevgi çeşidinden elde edilmiştir. Söz konusu kalite sınıfında en az düzey % ile Rubygem çeşidinden elde edilmiştir. Birinci ve ikinci kalite meyvelerin toplamını ifade eden pazarlanabilir meyve miktarı incelendiğinde, en yüksek oranın % ile Rubygem çeşidinde olduğu görülmüştür. Bu değeri Amiga (% 62.82) ve Festival (% 57.68) çeşitleri izlemiştir (Şekil 4.8). Ana ebeveynleri % değeriyle 280 no lu genotip takip etmiştir. Diğer genotipler ve tozlayıcı ebeveynler pazarlanabilir meyve oranı bakımından % 50 nin altında değer almışlardır. Tüm bunlar göz önüne alındığında seçilmiş melez genotiplerin pazarlanabilir meyve miktarı bakımından ana ebeveynlerin gerisinde kaldıkları dikkat çekmiştir. Şekil 4.8. Festival (sol) ve Amiga (sağ) Çeşitlerinin Meyve Görünümü Özuygur (2005), Adana da yaptığı çalışmada, 1. kalite meyve miktarının % (Sophie) ile % (MT J24/2 no lu genotip) arasında değiştiğini saptamıştır. Aynı çalışmada ikinci kalite meyve oranının % (Diamante) ile % (92/340/3 no lu genotip); 3. kalite meyve oranının ise % (MT 99/163/14 no lu genotip) ile % (Osmanlı) arasında dağılım gösterdiği saptanmıştır. Yapılan bu tez çalışmasında 1.kalite meyve değerlerinin Özuygur 45

63 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR (2005) dan daha düşük, ikinci ve üçüncü kalite değerlerinin ise benzer düzeylerde oldukları dikkat çekmiştir. Özbahçali ve Aslantaş (2015), Erzurum da yaptıkları çalışmada, çileklerde birinci kalite grubunda % 72.5 ile Rubygem çeşidinin en yüksek değere sahip olduğunu bildirmişlerdir.. Yapılan bu tez çalışmasında da Rubygem çeşidi % düzeyindeki pazarlanabilir meyve miktarıyla en yüksek değere sahip olmuştur Meyve Boyu (mm) Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Mart-Nisan-Mayıs ayları ile ortalama meyve boy değerleri Çizelge 4.5 de verilmiştir. Genotip, ay ve genotip X ay etkileşimleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Çizelge 4.5. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin aylara göre ve ortalama meyve boy değerleri (mm) Ebeveynler ve Genotipler Mart Nisan Mayıs Ortalama Rubygem(R) h-n g-k o-t DE Festival (F) c-f n-s k-o CD Amiga (A) abc d-g h-n A Sevgi (S) abc v l-r DE Ebru (E) m-s tuv q-u F Kaşka (K) e-h uv n-s E 200 (AXS) a k-o e-ı AB 205 (RXK) a-d r-u j-o D 269 (FXE) g-k k-q h-n D 280 (FXS) a-d g-m f-j AB 289 (RXK) ab p-t e-ı BC 291 (RXK) b-e k-p n-s CD 299 (RXK) abc g-l m-s ABC 302 (RXK) b-e s-u ı-n D Ortalama A C B LSD gen*** =2.945 LSD ay*** =1.363 LSD genxay*** =5.100 (1): Ortalamalar arasındaki farklar ayrı harflerle gösterilmiştir (2): Ö.D.: Önemli Değil.. ***:p 0.001; **:p 0.01; * :p 0.05 Çizelge 4.5 incelendiğinde, en yüksek meyve boy değerinin mm ile Mart ayındaki meyvelerden elde edildiği saptanmıştır. Bu değeri mm ile 46

64 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Mayıs ayındaki meyveler takip etmiştir. En düşük değerin mm ile Nisan ayındaki meyvelerden elde edildiği saptanmıştır. Mart ayı meyve boy değerinin Nisan ayındakilerden mm; Mayıs ayındakilerden ise 9.73 mm daha büyük olduğu görülmüştür. Ebeveyn ve genotiplerin ortalama meyve boy değerleri incelendiğinde, en yüksek değerin mm ile Amiga çeşidinde olduğu, bu değeri mm ile 200 no lu, mm ile 280 no lu ve mm ile 299 no lu genotiplerin izlediği gözlemlenmiştir. Amiga çeşidi ile 200 ve 280 no lu genotipler arasındaki farklar istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. En düşük meyve boy değeri mm ile Ebru çeşidinde belirlenmiştir. 200 no lu genotip, ana ebeveyni olan Amiga çeşidinden 0.62 mm daha az meyve boyuna sahip olurken; 280 no lu genotip ana ebeveyni olan Festival çeşidinden 4.17 mm daha fazla meyve boy değerine ulaşmıştır. Ana ebeveynler arasında en yüksek meyve boy değeri Amiga çeşidinde görülmüş olup, diğer ana ebeveynlerle arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Amiga X Sevgi melezi olan 200 no lu genotip ve Festival X Ebru melezi olan 269 no lu genotip meyve boyu bakımından ana ebeveynleri ile istatistiksel olarak aynı grupta yer almışlardır. Rubygem X Kaşka melezlemesinin bütün yavru bireylerinin Rubygem çeşidinden daha yüksek meyve boyuna sahip oldukları dikkat çekmiştir. Bunlar göz önüne alındığında meyve boyu bakımından ana ebeveynin etkisinin daha fazla olduğu görülmektedir. Genotip X ay etkileşimi incelendiğinde, en yüksek meyve boy değerinin mm ile Mart ayında 200 no lu genotipte olduğu saptanmıştır. Bu değeri mm ile aynı ayda 289 no lu genotip takip etmiştir. En düşük meyve boy değerinin mm ile Nisan ayında Sevgi çeşidinde olduğu görülmüştür. Özdemir ve ark (2006), yaptıkları çalışmada çilek çeşitlerinin meyve boyları arasındaki farkların 2004 yılında istatistiksel olarak önemli olmadığını ve bu değerlerin mm arasında dağılım gösterdiğini saptamışlardır. Aynı çalışmada 2005 yılı değerleri mm ile Sweet Charlie çeşidinde en yüksek olarak belirlenmiş, bunu mm ile no lu genotipin izlediği 47

65 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR bildirilmiştir. Saraçoğlu ve Özgen (2015), iki gün-nötr ( Fern, Kabarla ) ve dört kısa gün çilek çeşidi ( Camorosa, Sweet Charlie, Rubygem ve Festival ) ile yaptıkları çalışmada 3 derim döneminin ortalamasında en yüksek meyve boy değerlerinin mm arasında değişim gösterdiğini saptamışlardır. Aynı çalışmada en yüksek meyve boyu değerinin mm ile Kabarla çeşidinde görüldüğünü bildirilmiştir. Yapılan bu ve önceki çalışmalarda meyve boy değerlerinin benzer olduğu, bazı küçük farkların ise genotip, ekoloji ve bakım koşullarından kaynaklanabileceği düşünülmektedir Meyve Eni (mm) Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Mart-Nisan-Mayıs ayları ile ortalama meyve en değerleri Çizelge 4.6 da verilmiştir. Genotip, ay ve genotip X ay etkileşimleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Çizelge 4.6 incelendiğinde, en yüksek meyve en değerinin mm ile Mart ayında hasat edilen meyvelerden elde edildiği saptanmıştır. Bu değeri mm ile Mayıs ayındaki meyveler takip etmiştir. En düşük meyve en değerinin mm ile Nisan ayındaki meyvelerden elde edildiği saptanmıştır. Mart ayı meyve en değerinin Nisan ve Mayıs ayları ile arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu dikkat çekmiştir. Nisan ve Mayıs ayları arasındaki 1.13 mm lik fark ise istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. 48

66 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çizelge 4.6. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin aylara göre meyve en değerleri (mm) Ebeveynler ve Genotipler Mart Nisan Mayıs Ortalama Rubygem(R) a d-j ı-p A Festival (F) ab j-p d-m AB Amiga (A) d-h d-ı f-n A-D Sevgi (S) abc pq opq F Ebru (E) r r nop H Kaşka (K) k-p qr nop G 200 (AXS) h-o d-l d-k B-F 205 (RXK) f-n h-o g-n EF 269 (FXE) c-g d-k e-m ABC 280 (FXS) m-p d-m d-k C-F 289 (RXK) bcd g-n f-n A-E 291 (RXK) d-g h-p h-o B-F 299 (RXK) b-e l-p m-p DEF 302 (RXK) a h-p j-p A-D Ortalama A B B LSDgen*** = LSDay*** =1.271 LSDgenxay*** =4.756 (1): Ortalamalar arasındaki farklar ayrı harflerle gösterilmiştir (2): Ö.D.: Önemli Değil.. ***:p 0.001; **:p 0.01; * :p 0.05 Ebeveyn ve genotiplerden en yüksek meyve en değerinin mm ile Rubygem çeşidinde olduğu saptanmıştır. Bu değeri mm ile Festival çeşidi takip etmiştir. En düşük değerin mm ile Ebru çeşidinde olduğu belirlenmiştir. Ana ebeveynler ile 269, 289 ve 302 no lu genotipler arasında meyve en değeri bakımından istatistiksel olarak fark olmadığı dikkat çekmiştir. Tozlayıcı ebeveynler arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Tozlayıcı ebeveynler arasındaki en düşük meyve en değerinin mm ile Ebru çeşidinde olduğu saptanmıştır. Denemedeki seçilmiş genotiplerin hepsinin tozlayıcı ebeveynlerden daha fazla meyve enine sahip oldukları belirlenmiştir. Genotip X ay etkileşimi incelendiğinde, en yüksek değerin mm ile Mart ayında Rubygem çeşidinde olduğu saptanmıştır. Bu değeri mm ile aynı ayda 302 no lu genotip takip etmiştir. Mart ayındaki Rubygem, Festival, Sevgi 49

67 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR çeşitleri ile 302 no lu genotipin meyve en değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemsiz olup, bunlar aynı grupta yer almışlardır. En düşük değer mm ile Nisan ayında Ebru çeşidinde ölçülmüştür. Bu değeri aynı çeşidin Mart ayındaki meyveleri (17.24 mm) takip etmiştir. Özdemir ve ark (2006), 2004 yılında en yüksek meyve en değerini mm ile Sweet Charlie çeşidinden elde etmişlerdir. Çalışmanın 2005 yılı verilerinde ise mm ile ve mm ile no lu genotiplerin en yüksek meyve en değerlerini ortaya koydukları dikkat çekmiştir. Saraçoğlu ve Özgen (2015), Fern, Kabarla, Camorosa, Sweet Charlie, Rubygem ve Festival çeşitleri ile yaptıkları çalışmada meyve en değerlerinin mm arasında değişim gösterdiğini, bu açıdan en yüksek değeri mm ile Rubygem çeşidinde ölçtüklerini bildirmişlerdir. Farklı çilek çeşit ve genotiplerinin meyve en değerleri bakımından önceki çalışma sonuçlar ile tez verileri karşılaştırıldığında, değerlerin benzer olduğu dikkati çekmiştir Meyve Dış Renk Parlaklık Değeri (L*) Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Mart-Nisan-Mayıs ayları ile ortalama meyve dış parlaklık değerleri (L*) Çizelge 4.7 de verilmiştir. Genotip, ay ve genotip X ay etkileşimleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.( p<0.001) 50

68 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çizelge 4.7. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin aylara göre meyve dış renk parlaklık değerleri (L*) Ebeveynler ve Genotipler Mart Nisan Mayıs Ortalama Rubygem(R) e-n d-m b-h BCD Festival (F) e-n e-n b-f BCD Amiga (A) b-ı d-m b B Sevgi (S) g-o P g-o E Ebru (E) h-o e-n e-n CDE Kaşka (K) b-j n-p b-k CDE 200 (AXS) b-j bc ı-p BC 205 (RXK) f-o k-p m-p E 269 (FXE) g-o g-o j-p E 280 (FXS) e-n l-p d-m DE 289 (RXK) b-k g-o bcd BC 291 (RXK) b-e h-o b-g BC 299 (RXK) c-l h-o a A 302 (RXK) k-p op b-g E Ortalama B C A LSDgen*** = LSDay*** =1.119 LSDgenxay*** = (1): Ortalamalar arasındaki farklar ayrı harflerle gösterilmiştir (2): Ö.D.: Önemli Değil.. ***:p 0.001; **:p 0.01; * :p 0.05 Çizelge 4.7 incelendiğinde, en yüksek meyve dış renk parlaklık (L*) değerinin ile Haziran ayında derilen meyvelerden elde edildiği görülmüştür, bu değeri ile Mart ayı takip etmiştir. En düşük değerin ile Nisan ayındaki meyvelerden elde edildiği saptanmıştır Ebeveynler ve genotiplerin meyve dış parlaklık değeri incelendiğinde ile 299 no lu genotip en parlak, ile Sevgi çeşidi en mat olarak belirlenmiştir. Ana ebeveynler arasında meyve dış parlaklık değeri bakımından istatistiksel olarak fark olmadığı dikkat çekmiştir. Genotip X ay etkileşimi incelendiğinde, meyve dış renk parlaklık değeri en yüksek ile Haziran ayında 299 no lu genotipte saptanırken, en düşük değer ile Nisan ayında Sevgi çeşidinde belirlenmiştir. 51

69 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Adak ve ark (2016), modern seralarda topraksız ve geleneksel çilek yetiştiriciliği sistemlerini karşılaştırdıkları çalışmalarında, meyve dış renk parlaklık (L) değeri üzerine ayların etkisinin istatistiksel olarak önemli olduğunu, en yüksek değerin Şubat ayında gerçekleştiğini saptamışlardır. Modern seralarda topraksız yetiştiricilik sisteminde L değerinin 34.95, geleneksel yetiştiricilik sisteminde ise olarak ölçüldüğünü bildirmişlerdir. Yapılan önceki çalışmalarda da L değerlerinin Çizelge 4.7 nin de ortaya koyduğu gibi yaklaşık 30 civarında olduğu ve sonuçların bu açıdan benzeştiği kanısına varılmıştır Meyve Dış Renk a Değeri Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Mart-Nisan-Mayıs ayları ile ortalama meyve dış renk a (yeşil-kırmızı) değerleri Çizelge 4.8 de verilmiştir. Genotip, ay ve genotip X ay etkileşimleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. (p<0.001) Çizelge 4.8 incelendiğinde, en yüksek meyve dış renk a değeri ile Mart ayında hasat edilen meyvelerden elde edilmiştir. Bu değeri ile Mayıs ayı takip etmiştir. En düşük değer ise ile Nisan ayında derilen meyvelerden elde edilmiştir. Nisan ve Mayıs ayları arasındaki 0.24 fark istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. Ebeveyn ve genotiplerin en yüksek meyve dış renk a değeri ile Rubygem çeşidi ve 200 no lu genotipte belirlenmiştir. Bu değeri ile Kaşka çeşidi izlemiştir. En düşük değer ile 289 no lu genotipte saptanmıştır. Ebeveynler ile 269 ve 289 no lu genotipler dışındakilerin meyve dış renk a değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur 52

70 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çizelge 4.8. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre meyve dış renk a değeri Ebeveynler ve Genotipler Mart Nisan Mayıs Ortalama Rubygem(R) Abc b-f c-h A Festival (F) e-j e-j c-g AB Amiga (A) b-e f-k b-e AB Sevgi (S) ab h-l f-k AB Ebru (E) c-g c-h d-j AB Kaşka (K) bcd b-f c-ı A 200 (AXS) a c-g ı-l A 205 (RXK) c-g j-l l AB 269 (FXE) b-f c-f g-l C 280 (FXS) h-l kl j-l AB 289 (RXK) c-h f-k c-h C 291 (RXK) abc c-ı e-j AB 299 (RXK) c-g c-ı 30.4 f-k AB 302 (RXK) e-j kl b-e AB Ortalama A B B LSDgen*** =2.804 LSDay*** = LSDgenxay*** = (1): Ortalamalar arasındaki farklar ayrı harflerle gösterilmiştir (2): Ö.D.: Önemli Değil.. ***:p 0.001; **:p 0.01; * :p 0.05 Genotip X ay etkileşimi incelendiğinde, en yüksek meyve dış renk a değeri olarak Mart ayında 200 no lu genotipten derilen meyvelerde ölçülmüştür. En düşük değer (24.09) ise Mayıs ayında 205 no lu genotipte saptanmıştır. Nogay (2017), deneme kapsamında incelediği çeşitlerden a değerini ile en yüksek Sweet Ann çeşidinde saptamış, bu çeşidi değeri ile Rubygem ve Kabarla çeşitlerinin takip ettiğini bildirmiştir. Araştırıcı ile en düşük a değerini Osmanlı çeşidinde ölçtüğünü rapor etmiştir. Yapılan bu çalışma ile Nogay (2017) tarafında sonuçlandırılan çalışmada ortak olan Rubygem çeşidinin çok yakın değerler ortaya koyduğu dikkat çekmiştir. 53

71 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR 4.9. Meyve Dış Renk b Değeri Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Mart-Nisan-Mayıs ayları ile ortalama meyve dış renk b (mavi-sarı) değerleri Çizelge 4.9 da verilmiştir. Genotip, ay ve genotip X ay etkileşimleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Çizelge 4.9 incelendiğinde en yüksek meyve dış renk b değeri ile Mart ayında derilen meyvelerden elde edilmiştir. Bu değeri ile Mayıs ayı takip etmiştir. En düşük değer ise ile Nisan ayındaki meyvelerde ölçülmüştür. Mart ve Mayıs ayı arasındaki 2.8 fark ile Mart ve Nisan ayı arasındaki 4.93 fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Ebeveyn ve genotiplerin meyve dış renk b değeri incelendiğinde, en yüksek değer ile Rubygem çeşidinde belirlenmiştir. Bu değeri ile 200 no lu genotip izlemiştir. En düşük değer (15.60) 205 no lu genotipte saptanmıştır. Ana ebeveynlerin dış renk b değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemsiz olup, bunlar aynı grup içerisinde yer almışlardır. Bu açıdan benzer şekilde tozlayıcı ebeveynlerin de aralarındaki farklar istatistiksel olarak önemsiz olmuştur. 54

72 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çizelge 4.9. Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre meyve dış renk b değeri Ebeveynler ve Genotipler Mart Nisan Mayıs Ortalama Rubygem(R) a d-k c-j A Festival (F) c-k d-k a-d ABC Amiga (A) b-e 19.0 c-k b-g AB Sevgi (S) ab j-k h-k BCD Ebru (E) d-k e-k 20.0 c-ı BCD Kaşka (K) b-e d-k c-k A-D 200 (AXS) a b-f g-k A 205 (RXK) d-k f-k ı-k D 269 (FXE) c-k c-k e-k BCD 280 (FXS) c-k k c-k CD 289 (RXK) b-ı e-k b-f A-D 291 (RXK) abc d-k c-j ABC 299 (RXK) b-h c-k b-ı ABC 302 (RXK) d-k g-k b-ı BCD Ortalama A C B LSDgen*** =3.796 LSDay*** = LSDgenxay*** =6.575 (1): Ortalamalar arasındaki farklar ayrı harflerle gösterilmiştir (2): Ö.D.: Önemli Değil.. ***:p 0.001; **:p 0.01; * :p 0.05 Genotip X ay etkileşimi incelendiğinde, en yüksek meyve dış renk b değeri ile Mart ayında 200 no lu genotipte saptanmıştır. Bu değeri ile aynı ayda Rubygem çeşidi takip etmiştir. Rubygem çeşidi ile 200 no lu genotip arasındaki 1.21 farkın istatistiksel olarak önemsiz olduğu belirlenmiştir. En düşük değer ile Nisan ayında 280 no lu genotipte ölçülmüştür. Nogay (2017), yaptığı çalışmada incelediği çeşitlerin b değerini ile en yüksek Sweet Ann, ile en düşük Sevgi çeşitlerinde ölçtüğünü bildirmiştir. Yapılan bu çalışmada Sevgi çeşidinde ölçülen b değeri olup, Nogay (2017) ın bulduğu değere çok yakındır. Diğer çeşit ve genotiplerin b değerleri de yaklaşık 20 civarında seyrederek önceki çalışmayla uyumlu gözükmektedir. 55

73 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Meyve Dış Renk Açı Değeri (Hue o ) Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Mart-Nisan-Mayıs ayları ile ortalama meyve dış renk açı değerleri (h o ) Çizelge 4.10 da verilmiştir. Genotipler (p<0.01), aylar (p<0.001) ve genotip X ay etkileşimi arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre meyve dış renk açı değeri (Hue o ) Ebeveynler ve Genotipler Mart Nisan Mayıs Ortalama Rubygem(R) a g-l b-k ABC Festival (F) a-j e-l ab AB Amiga (A) a-h a-g b-k ABC Sevgi (S) a-e l kl E Ebru (E) g-l ı-l a-h C-E Kaşka (K) a-j ı-l b-l B-E 200 (AXS) a a-f g-l A 205 (RXK) h-l e-l a-ı B-E 269 (FXE) g-l f-l e-l DE 280 (FXS) abc jkl abc AB 289 (RXK) a-h g-l a-e A-D 291 (RXK) a-e g-l a-g A-D 299 (RXK) a-h c-l a-d AB 302 (RXK) f-l d-l b-l B-E Ortalama A B A LSDgen* = LSDay*** = LSDgenxay** = (1): Ortalamalar arasındaki farklar ayrı harflerle gösterilmiştir (2): Ö.D.: Önemli Değil.. ***:p 0.001; **:p 0.01; * :p 0.05 Çizelge 4.10 incelendiğinde en yüksek değerin ile Mart ayında derilen meyvelerden elde edildiği belirlenmiştir. Bu değeri ile Mayıs ayı takip etmiştir. Mart ve Mayıs ayları arasındaki 0.36 lık fark istatistiksel olarak önemsiz olup, söz konusu iki ay aynı istatistik grupta yer almışlardır. En düşük değer ile Nisan ayında derilen meyvelerde ölçülmüştür. 56

74 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Genotipler ve ebeveynlerinin ortalama meyve dış renk açı değerleri (h o ) incelendiğinde, en yüksek değerin ile 200 no lu genotipte, en düşük değerin ise ile Sevgi çeşidinde olduğu belirlenmiştir. Ana ebeveynler arasındaki farkların istatistiksel olarak önemsiz olduğu görülmüştür. Tozlayıcı ebeveynlerin de istatistiksel olarak aynı grupta yer aldıkları dikkat çekmiştir. Genotip X ay etkileşimi incelendiğinde, meyve dış renk açı değeri (h o ) en yüksek (35.97) Mart ayında derilen Rubygem çeşidinde belirlenmiş olup, aynı ay içinde 200 no lu genotip söz konusu çeşidi değeriyle takip etmiştir. Söz konusu aydaki Rubygem çeşidi ile 200 no lu genotip arasındaki fark (0.04) istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. En düşük meyve dış renk açı değeri Nisan ayında derilen Sevgi çeşidinin meyvelerinde olarak saptanmıştır. Adak ve ark (2016), çilek meyvelerinin h o değerleri üzerine ayların etkisinin istatistiksel olarak önemli olduğunu, en düşük h o değerlerini tüm uygulamalarda genel olarak sezon sonunda kaydettiklerini bildirmişlerdir. Bu değerler modern serada topraksız yetiştiricilikte 30.37; yine modern serada geleneksek yetiştiricilikte ve yüksek plastik tünelde geleneksel yetiştiricilikte olarak ölçülmüştür. Yapılan bu çalışmada Çizelge 4.10 un ortaya koyduğu h o değerleri, Adak (2016) ın 1. ve 3. uygulamalarıyla benzer fakat 2. uygulamasından biraz yüksek seyretmiştir. Bu durumun farklı yetiştirme koşullarından kaynaklanabileceği sonucuna varılmıştır Meyve Dış Renk Yoğunluk Değeri (C) Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Mart-Nisan-Mayıs ayları ile ortalama meyve dış renk yoğunluk değerleri Çizelge 4.11 de verilmiştir. Genotip, ay ve genotip X ay etkileşimleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Çizelge 4.11 incelendiğinde en yüksek meyve dış renk yoğunluk değeri ile Mart ayındaki meyvelerden elde edilmiştir Bu değeri ile Mayıs ayı takip etmiştir. En düşük değer (34.90) ise Nisan ayındaki meyvelerde ölçülmüştür. 57

75 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Nisan ve Mayıs ayları arasındaki fark (1.29) istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. Ebeveyn ve genotiplerin meyve dış renk yoğunluk değerleri incelendiğinde, en yüksek değer ile Rubygem çeşidinde belirlenmiştir. Bu değeri ile 200 no lu genotip izlemiştir. En düşük değer ile 280 no lu genotipte saptanmıştır. Söz konusu iki değer arasındaki yaklaşık 9 birimlik fark çok az sayıda genotipin istatistiksel olarak farklı grupta yer almasını sağlamıştır. Hatta bütün ebeveynlerin C değerleri bakımından istatistiksel olarak aynı grupta yer aldıkları başka bir deyimle birbirlerine çok yakın değerler ortaya koydukları dikkat çekmiştir. Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre meyve dış renk yoğunluk değeri (C) Ebeveynler ve Genotipler Mart Nisan Mayıs Ortalama Rubygem(R) ab c-h c-h A Festival (F) d-j d-j b-e ABC Amiga (A) bcd d-j bcd ABC Sevgi (S) ab h-k e-k ABC Ebru (E) c-ı d-j c-h ABC Kaşka (K) bcd c-h c-ı ABC 200 (AXS) a c-f g-k AB 205 (RXK) c-ı h-k k D 269 (FXE) c-f c-h f-k BC 280 (FXS) e-k jk f-k D 289 (RXK) c-g e-k c-f ABC 291 (RXK) abc d-j c-ı ABC 299 (RXK) c-f c-ı c-ı ABC 302 (RXK) d-j ıjk bcd CD Ortalama A B B LSDgen*** = LSDay*** = LSDgenxay*** = (1): Ortalamalar arasındaki farklar ayrı harflerle gösterilmiştir (2): Ö.D.: Önemli Değil.. ***:p 0.001; **:p 0.01; * :p

76 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Genotip X ay etkileşimi incelendiğinde, en yüksek değer ile Mart ayında 200 no lu genotipte saptanmıştır. Bu değeri aynı aydaki Rubygem (47.00) ve Sevgi (46.95) çeşitlerinin meyve dış renk C değerleri izlemiştir. En düşük değer olarak Mayıs ayında 205 no lu genotipte ölçülmüştür. Gündüz ve Özdemir (2012), çileklerde yaptıkları çalışmada meyve dış renk yoğunluğunun (C) yılında arasında değişim gösterdiğini, 54.2 ile en yüksek değerin 5 nolu genotipte görüldüğünü saptamışlardır. Aynı çalışmada yetiştirme sezonunda ise bu değerin arasında dağılım gösterdiği 49.5 ile en yüksek değerin Sweet Charlie çeşidinde olduğu saptanmıştır. Ayrıca her iki yılda en düşük değerin Osmanlı çeşidinde elde edildiği de bildirilmiştir..yeni sonuçlandırılan bu çalışmada C değerlerinin çeşit ve genotiplere göre değişmekle birlikte ile arasında dağılım gösterdiği (Çizelge 4.11), bu değerlerin ise önceki çalışmalara göre nispeten benzer fakat daha dar bir aralıkta seyrettikleri dikkat çekmiştir Meyve Et Sertliği (Newton) Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Mart-Nisan-Mayıs ayları ile ortalama meyve et sertlik değerleri Çizelge 4.12 de verilmiştir. Söz konusu parametre açısından genotip ve genotip x ay etkileşimi arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunurken (p<0.001), aylar arasındaki farklar önemsiz olmuştur. Ebeveyn ve genotiplerin ortalama meyve et sertlik değerleri 0.47 N ile 1.47 N arasında dağılım göstermiştir. En sert meyveler (1.47 N) Amiga çeşidinden, en yumuşak meyveler (0.47 N) Sevgi çeşidinden elde edilmiştir. Ebeveyn ve genotipler arasında en sert meyveler ana ebeveynlerden derilmiştir. Seçilmiş 200 no lu genotipin, ana ebeveyni olan Amiga çeşidinden 0.93 N daha yumuşak, tozlayıcısı olan Sevgi çeşidinden ise 0.07 N daha sert etli meyveler ürettiği saptanmıştır. Bu duruma göre söz konusu kombinasyonda meyve et sertliğinin ana ebeveynden yavru bireye tam olarak aktarılamadığı izlenimi alınmıştır. Rubygem 59

77 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR X Kaşka kombinasyonundan seçilen genotiplerin ise meyve et sertlik değerlerinin ebeveynlerinin arasında değerler aldıkları dikkat çekmiştir. Söz konusu kombinasyonda meyve et sertlik özelliğinin ana ebeveynden yavru bireylere daha iyi aktarıldığı dikkat çekmiştir. Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre ortalama meyve et sertliği değerleri (N) Ebeveynler ve Genotipler Mart Nisan Mayıs Ortalama Rubygem(R) 1.09 c c 0.92 de 1.03 B Festival (F) 1.08 c 0.95 d 0.92 de 0.98 B Amiga (A) 1.95 a 1.29 b 1.18 bc 1.47 A Sevgi (S) 0.40 tu 0.42 s-u 0.59 m-r 0.47 G Ebru (E) 0.38 u 0.51 q-t 0.63 k-q 0.51 FG Kaşka (K) 0.39 u 0.48 r-u 0.59 n-r 0.49 FG 200 (AXS) 0.49 r-u 0.59 m-r 0.55 o-r 0.54 F 205 (RXK) 0.83 efg 0.68 ı-n 0.75 g-j 0.75 CD 269 (FXE) 0.67 ı-n 0.68 h-n 0.88 def 0.74 CD 280 (FXS) 0.52 q-t 0.53 p-s 0.60 l-r 0.55 F 289 (RXK) 0.58 n-r 0.66 ı-o 0.64 j-p 0.62 E 291 (RXK) 0.71 h-m 0.80 fgh 0.87 def 0.79 C 299 (RXK) 0.72 g-k 0.77 f-ı 0.60 l-r 0.70 D 302 (RXK) 0.53 p-s 0.62 k-q 0.72 g-l 0.62 E Ortalama LSDgen*** =0.069 LSDay =Ö.D. LSDgenxay*** = (1): Ortalamalar arasındaki farklar ayrı harflerle gösterilmiştir (2): Ö.D.: Önemli Değil.. ***:p 0.001; **:p 0.01; * :p 0.05 Genotip X ay etkileşimi incelendiğinde, en sert etli meyvelerin Mart ayında Amiga (1.95 N) çeşidinden elde edildiği, en yumuşak meyvelerin ise yine aynı aydaki Ebru (0.38 N) çeşidinde saptandiği dikkat çekmişir. Adak ve ark (2016), yaptıkları çalışmada meyve et sertlik değerlerini en yüksek 1.17 kg.cm -2 ile modern serada topraksız yetiştiricilikte (1 no lu uygulama) kaydetmişlerdir. Bu değeri 0.98 kg.cm -2 ile modern serada geleneksel yetiştiricilik (2 no lu uygulama) ve 0.73 kg.cm -2 ile yüksek plastik tünelde geleneksel yetiştiricilik (3 no lu uygulama) sistemlerinin izlediği bildirilmiştir. Tez 60

78 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR çalışmasının en sert meyveleri Amiga çeşidinden 1.47 N olarak alınmış olup, genellikle değerler 1 N un altında ve önceki çalışma ile uyumlu bulunmuştur. Yola dayanım bakımından en etkili faktör olan meyve et sertlik değerleri üzerine çeşit, ekoloji, bitki besleme koşulları, yetiştiricilik sistemleri önemli etkiler yapmaktadır Meyvelerin Suda Çözünür Toplam Kuru Madde Miktarı (SÇKM %) Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Mart-Nisan-Mayıs ayları ile ortalama meyve suda çözünebilir toplam kuru madde miktarları (SÇKM %) Çizelge 4.13 de verilmiştir. Genotip, ay ve genotip X ay etkileşimlerinin SÇKM değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Çizelge 4.13 incelendiğinde, en yüksek SÇKM değerinin % 9.51 ile Nisan ayındaki meyvelerden elde edildiği ve bu değeri % 9.34 ile Mayıs ayındaki meyvelerin takip ettiği belirlenmiştir. Bu iki ayın SÇKM değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. En düşük SÇKM değeri (% 7.68) söz konusu iki aydan oldukça farklı olarak Mart ayında derilen meyvelerde ölçülmüştür. Ebeveyn ve genotiplerin SÇKM değerleri % 7.67 ile % 9.98 arasında dağılım göstermiştir. En yüksek SÇKM değeri (% 9.98) Kaşka çeşidinde ölçülmüş olup, bu değeri 289 (% 9.54) no lu genotip izlemiştir. En düşük SÇKM değerinin (% 7.54) 280 no lu genotipte olduğu belirlenmiştir. Bu değeri Festival (% 7.67) ve Amiga (% 7.71) çeşitlerinin takip ettikleri dikkat çekmiştir. Tozlayıcı ebeveynlerden Kaşka (% 9.98), ana ebeveynlerden ise Rubygem (% 9.07) çeşitlerinin en yüksek SÇKM içerikli meyveler ürettikleri belirlenmiştir. Genel olarak Rubygem x Kaşka kombinasyonundan seçilen genotiplerin de yüksek SÇKM içerikli meyveler verdikleri belirlenmiştir. Ana ebeveynlerden Festival ve Amiga çeşitleri ile 280 no lu genotipin diğer genotiplerden daha düşük SÇKM değerlerine sahip oldukları saptanmıştır. 61

79 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin meyvelerinin aylara göre suda çözünebilir kuru madde miktarı (SÇKM) (%) Ebeveynler ve Genotipler Mart Nisan Mayıs Ortalama Rubygem(R) 6.60 t k-o ab 9.07 BCD Festival (F) 6.47 t 9.53 g-k 7.00 s-t 7.67 F Amiga (A) 6.40 t 7.90 p-r 8.83 k-o 7.71 F Sevgi (S) e-h 9.03 j-n 8.83 k-o 9.30 BC Ebru (E) 9.43 g-k 9.37 g-k 9.33 h-l 9.38 BC Kaşka (K) 9.73 f-j e-h d-h 9.98 A 200 (AXS) 8.10 o-q 8.50 l-p bc 9.25 BC 205 (RXK) 6.97 st 8.70 k-p 9.33 h-l 8.33 E 269 (FXE) 8.30 n-q c-f 8.17 o-q 8.95 CD 280 (FXS) 6.87 st 8.27 n-q 7.50 q-s 7.54 F 289 (RXK) 8.43 m-p d-g f-ı 9.54 AB 291 (RXK) 6.80 st 9.43 g-k bcd 9.08 BCD 299 (RXK) 6.40 t cde 8.50 l-p 8.59 DE 302 (RXK) 7.07 r-t a 9.17 ı-m 9.48 B Ortalama 7.68 B 9.51 A 9.34 A 8.85 LSDgen*** = LSDay*** =0.231 LSDgenxay*** = (1): Ortalamalar arasındaki farklar ayrı harflerle gösterilmiştir (2): Ö.D.: Önemli Değil.. ***:p 0.001; **:p 0.01; * :p 0.05 Genotip X ay etkileşimi incelendiğinde, en yüksek SÇKM değerinin Nisan ayında % ile 302 no lu genotipten elde edildiği, Mayıs ayında Rubygem (% 11.83) çeşidinin söz konusu çeşidi izlediği saptanmıştır. En düşük SÇKM değeri Mart ayında (% 6.40) 299 no lu genotip ile Amiga çeşidinde belirlenmiş olup, bunları Mart ayındaki Festival (% 6.47) ve Rubygem (% 6.60) çeşitleri izlemiştir. Gündüz ve Bayazıt (2017), ıslah programlarından gelen 42 çeşitle yaptıkları çalışmada en yüksek SÇKM içeriğini (% % 9.7) Kaşka, Osmanlı, Arnavutköy ve Ebru çeşitlerinden elde etmişlerdir. En düşük SÇKM değerleri ise İsrail in Dorit (% 5.0), Türkiye nin Dorukhan 77 (% 5.0), ABD nin Cal Giant 3 (% 5.2), Cal Giant 5 (% 5.1), Sweet Charlie (% 5.2) ve Tioga (% 5.1) çeşitlerinden alındığı bildirilmiştir. Adak ve ark (2016), Camorasa çeşidinde SÇKM değerlerinin aylara göre % 8.43 ile % 9.33 arasında dağılım gösterdiğini saptamışlardır. Özbahçali ve Aslantaş (2015), Erzurum da yaptıkları 62

80 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR çalışmada SÇKM değeri bakımından, % 9.5 ile Rubygem çeşidinin en yüksek değere sahip olduğunu, % 7.5 ile en düşük değerin ise Fern çeşidinde ölçüldüğünü tespit etmişlerdir. Çizelge 4.13 den izlenebileceği gibi ebeveyn ve genotiplere ait SÇKM değerlerinin % 7.67 ile % 9.98 arasında dağılım göstertiği, en yüksek değerin (% 9.98) Kaşka çeşidinde ölçülerek önceki çalışmalarla uyumlu olduğu sonucuna varılmıştır Titre Edilebilir Asit Miktarı (%) Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Mart-Nisan-Mayıs ayları ile ortalama titre edilebilir asit miktarları Çizelge 4.14 de verilmiştir. Genotip, ay ve genotip X ay etkileşimleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Çizelge 4.14 incelendiğinde, en yüksek titre edilebilir asit miktarının % 0.45 değeriyle Nisan ve Mayıs aylarındaki meyvelerden elde edildiği, bu açıdan en düşük değerin % 0.42 olarak Mart ayındaki meyvelerde ölçüldüğü, söz konusu iki değer arasındaki % 0.03 lük farkın ise istatistiksel olarak önemli olduğu dikkat çekmiştir. 63

81 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre ortalama titre edilebilir asit miktarları (%) Ebeveynler ve Genotipler Mart Nisan Mayıs Ortalama Rubygem(R) 0.32 x stu 0.35 vwx 0.35 G Festival (F) 0.36 vw 0.40 p-t 0.49 c-f 0.42 DE Amiga (A) 0.42 n-r 0.34 wx 0.45 h-m 0.40 E Sevgi (S) 0.52 b 0.46 g-l 0.47 f-k 0.48 B Ebru (E) 0.47 f-j 0.51 bcd 0.49 d-g 0.49 AB Kaşka (K) 0.48 e-h 0.52 bc 0.50 b-e 0.50 AB 200 (AXS) 0.37 tuv 0.40 r-t 0.48 e-h 0.42 DE 205 (RXK) 0.43 m-q 0.47 e-ı 0.47 e-ı 0.46 C 269 (FXE) 0.43 m-q 0.57 a 0.52 b 0.50 A 280 (FXS) 0.40 q-t 0.44 k-n 0.44 j-n 0.43 D 289 (RXK) 0.43 m-o 0.48 d-g 0.43 m-p 0.45 C 291 (RXK) 0.38 s-v 0.40 o-s 0.37 uvw 0.38 F 299 (RXK) 0.39 r-u 0.44 l-n 0.45 ı-n 0.42 D 302 (RXK) 0.43 m-o 0.52 bc 0.39 stu 0.45 C Ortalama 0.42 B 0.45 A 0.45 A 0.44 LSDgen*** =0.017 LSDay*** =0.008 LSDgenxay*** =0.029 (1): Ortalamalar arasındaki farklar ayrı harflerle gösterilmiştir (2): Ö.D.: Önemli Değil.. ***:p 0.001; **:p 0.01; * :p 0.05 Ebeveyn ve genotipler arasında en yüksek titre edilebilir asit miktarı % 0.50 değeriyle 269 no lu genotipte ölçülmüştür. Bu değeri Kaşka ve Ebru çeşitleri izlemişlerdir. En düşük asit miktarı (% 0.35) Rubygem çeşidinde belirlenmiştir. Tozlayıcı ebeveynlerin asit düzeyleri arasında istatistiksel olarak fark olmadığı saptanmıştır. Ebru ve Kaşka çeşitleri ile 269 no lu genotipin yüksek asit içerikli meyveler ürettikleri ve değerlerinin istatistiksel olarak aynı grupta yer aldıkları belirlenmiştir. Tozlayıcı ebeveynlerin, ana ebeveynlerden daha fazla titre edilebilir asit miktarı içerdikleri dikkat çekmiştir. Genotip X ay etkileşimi incelendiğinde, en yüksek titre edilebilir asit miktarının (% 0.57) Nisan ayında 269 no lu genotipte, bu açıdan en düşük değerin ise Mart ayında Rubygem (% 0.32) çeşidine ait meyvelerde olduğu saptanmıştır. Özuygur (2005), Adana da yaptığı çalışmada titre edilebilir asit miktarlarının % % 1.03 arasında değişim gösterdiğini bildirmiştir. Gündüz 64

82 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR (2010), yaptığı çalışmada iki yıllık sonuçlarını genotipler, yetiştirme yerleri ve aylara göre değerlendirdiğinde, yılında % % 1.26, yılında % % 1.11 arasında değişim gösterdiğini bildirmiştir. Araştırmacı, elde ettiği bulgularla titre edilebilir asit miktarı üzerinde yetiştirme yerlerinden çok genotiplerin etkili olduğunu savunmuştur. Yapılan bu tez çalışmasında ise titre edilebilir asit değerleri Özuygur (2005) un ve Gündüz (2010) ün yaptığı çalışmayla benzer veya biraz daha düşük düzeylerde bulunmuştur. Gündüz ve Bayazıt (2017), çalışmalarında en yüksek asit içeriğini Delmarvel (% 1.72) ve Fern (% 1.50) çeşitlerinden elde ettiklerini bildirmişlerdir. Aynı çalışmada Ebru, Kaşka, Sevgi, Rubygem çeşitlerinin sırasıyla % 0.94, % 0.88, % 0.68 ve % 0.44 asit içeriğine sahip oldukları saptanmıştır Özbahçali ve Aslantaş (2015), Erzurum da farklı çeşitlerin titre edilebilir asit değerlerinin % 0.3 ile % 0.5 arasında dağılım gösterdiğini tespit etmişlerdir. Yapılan bu çalışma ile Gündüz ve Bayazıt (2017) ın yaptıkları çalışmadaki titre edilebilir asit miktarları aynı çeşitler için karşılaştırıldığında, Rubygem çeşidinde değerlerin birbirlerine yakın fakat Ebru, Kaşka, Sevgi çeşitlerinde oldukça farklı oldukları bulunmuştur. Çizelge 4.14 ün ortaya koyduğu değerler daha çok Özbahçali ve Aslantaş (2015), ın değerleriyle örtüşmektedir Meyvelerin SÇKM/Asit Oranı ve Lezzet Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Mart-Nisan-Mayıs ayları ile ortalama SÇKM/Asit oranı ve lezzet değerleri Çizelge 4.15 de verilmiştir. Genotip, ay ve genotip X ay etkileşimleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). Çizelge 4.15 incelendiğinde, en yüksek SÇKM/Asit oranı (21.26) Mayıs ayında saptanmıştır. Bu değeri Nisan ayı (21.15) takip etmiştir. Mayıs ve Nisan ayları arasındaki fark istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. En düşük oran Mart (18.44) ayında belirlenmiştir. 65

83 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çilek meyvelerinde SÇKM/Asit oranı tadı belirlemede önemli kalite kriterlerinden birisidir. Ebeveyn ve genotiplerin ortalama SÇKM/Asit oranı incelendiğinde; en yüksek oran (25.64) Rubygem çeşidinde belirlenmiştir. En düşük oran ise (17.63) 280 no lu genotipte saptanmıştır. Ana ebeveynler arasında Rubygem çeşidi en yüksek orana sahip olup, diğer ebeveynlerle arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu dikkat çekmiştir. Seçilmiş melezler arasında 291 no lu genotipin en yüksek (23.83) SÇKM/Asit oranına sahip olduğu belirlenmiştir. Söz konusu bu genotipin, ana ebeveyni olan Rubygem çeşidine yakın bir orana sahip olması da dikkat çekmiştir. Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin aylara göre ortalama SÇKM/Asit oranı ve lezzet (1): Ortalamalar arasındaki farklar ayrı harflerle gösterilmiştir (2): Ö.D.: Önemli Değil.. ***:p 0.001; **:p 0.01; * :p 0.05 Genotip X ay etkileşimi incelendiğinde, en yüksek SÇKM/Asit oranı (33.97) Mayıs ayındaki Rubygem çeşidinde, en düşük oran ise (14.16) yine aynı ayda Festival çeşidinde belirlenmiştir. Lezzet değerleri 20 kişiyle oluşan panel grubuyla 1-5 puanlamasına göre duyusal olarak belirlenmiş olup, bu değerler incelendiğinde; tozlayıcı ebeveynlerin 66

84 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR ana ebeveynlerden daha iyi oldukları belirlenmiştir. Seçilmiş melezlerden 302 no lu genotipin bütün ebeveynlerden daha yüksek puan aldığı dikkat çekmiştir. Gündüz (2003), Amik ovasında yapılan çalışmada SÇKM/Asit oranını ; Özuygur (2005) ise Adana koşullarında arasında olduğunu belirlemişlerdir. Gündüz (2010), yaptığı çalışmada iki yıllık sonuçları genotipler, yetiştirme yerleri ve aylara göre SÇKM/Asit oranını değerlendirdiğinde yılında , yılında arasında değiştiğini bildirmiştir. Araştırmacı, en yüksek SÇKM/Asit oranını her iki yılda da plastik seradan elde edildiğini vurgulamış olup, bu durumun plastik serada sıcaklığın daha yüksek olması ve sıcaklık artışı ile SÇKM içeriğinin artmasıyla açıklamıştır. Gündüz ve Özdemir (2012), SÇKM/Asit oranını yılında , yılında arasında değiştiğini saptamışlardır. Araştırmacılar çalışmalarında en yüksek oranı 16.4 ile Sweet Charlie çeşidinde hesapladıklarını belirtmişlerdir. Aynı çalışmada yılında Ebru ve Kaşka çeşitlerinin sırasıyla 11.7 ve 11.6 oranına sahip olduklarını bildirmişlerdir. Saraçoğlu ve Özgen (2015), Fern, Kabarla, Camarosa, Sweet Charlie, Rubygem ve Festival çilek çeşitlerinde SÇKM/Asit oranının ile 7.11 arasında değişim gösterdiklerini saptamışlardır. Araştırmacılar en yüksek SÇKM/Asit oranını değeriyle Rubygem çeşidinde belirlemişlerdir. Yapılan bu tez çalışmasında aynı çeşit için söz konusu oran olarak belirlenmiştir. Sonuçlandırılan bu çalışmada genel olarak çeşit ve genotiplerde belirlenen SÇKM/Asit oranının yüksek seyrettiği hatta bu açıdan en düşük oran olan ün önceki çalışmalardan önemli düzeyde yüksek olduğu dikkat çekmiştir. Bu sonucun çalışmada belirlenen asit miktarının çok düşük düzeylerde seyretmesinden kaynaklanma olasılığı yüksektir Meyvelerin Ortalama ph Değeri Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerinin Mart-Nisan-Mayıs ayları ile ortalama ph değerleri Çizelge 4.16 de verilmiştir. Genotip ve ayarın ph değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.001). 67

85 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çizelge 4.16 incelendiğinde, en yüksek ph değerinin 3.92 ile Mayıs ayındaki meyvelerden elde edildiği belirlenmiştir. En düşük ph değeri 3.72 ile Mart ayındaki meyvelerde ölçülmüş, bu değeri 3.76 ile Nisan ayı takip etmiştir. Mart ve Nisan aylarında belirlenen ph değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. Ebeveyn ve genotiplerin ortalama ph değerleri 3.41 (Kaşka) ile 4.05 (200 no lu genotip) arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.16). 200 no lu genotipin ebeveynleri göz önünde bulundurulduğunda, ph değeri ana ebeveyni olan Amiga çeşidinden 0.17, tozlayıcısı olan Sevgi çeşidinden ise 0.24 düzeylerinde artış göstermiştir. Deneme kapsamında incelenen çeşit ve genotiplerin meyve sularında belirlenen ph değerlerinin birbirlerine yakın ve az sayıda çeşit ve genotip dışında istatistiksel olarak aynı grupta yer aldıkları dikkat çekmiştir. Genotip X ay etkileşimleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. En yüksek ph değerinin (4.18) Mayıs ayında Rubygem çeşidinden elde edildiği saptanmıştır. En düşük ph değerinin ise (2.75) Nisan ayında Ebru çeşidinden elde edildiği belirlenmiştir. 68

86 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çizelge Seçilmiş melez çilek genotipleri ile ebeveynlerin meyvelerinin aylara göre ortalama ph değerleri Ebeveynler ve Genotipler Mart Nisan Mayıs Ortalama Rubygem(R) ABC 1 Festival (F) BC Amiga (A) ABC Sevgi (S) ABC Ebru (E) D Kaşka (K) ABC 200 (AXS) A 205 (RXK) ABC 269 (FXE) C 280 (FXS) ABC 289 (RXK) BC 291 (RXK) AB 299 (RXK) BC 302 (RXK) BC Ortalama 3.72 B 3.76 B 3.92 A 3.80 LSDgen*** =0.256 LSDay*** = LSDgenxay =Ö.D (1): Ortalamalar arasındaki farklar ayrı harflerle gösterilmiştir (2): Ö.D.: Önemli Değil.. ***:p 0.001; **:p 0.01; * :p 0.05 Gündüz ve Bayazıt (2017), ph değerlerinin çilek çeşitlerine göre 3.25 ile 3.90 arasında değişim gösterdiğini bildirmişlerdir. Yaptıkları çalışmada Rubygem, Sevgi, Ebru ve Kaşka çeşitlerinin ph değerini sırasıyla 3.80, 3.61, 3.54 ve 3.48 olarak ölçmüşlerdir. Özbahçali ve Aslantaş (2015), Erzurum da yaptıkları çalışmada ph değerlerini 2.3 (Kabarla) ile 2.9 (Rubygem) arasında dağılım gösterdiğini belirlemişlerdir. Yapılan bu çalışmadaki ph değerleri Gündüz ve Bayazıt (2017) ın bulgularıyla uyumlu olup, aynı çeşitler için ph değerleri sırasıyla 3.88, 3.81, 3.41, 3.86 olarak ölçülmüştür Tartılı Derecelendirme Ebeveyn ve genotiplerin tartılı derecelendirmede ele alınan özelliklere göre aldıkları puanlar Çizelge 4.17 de verilmistir. Tartılı derecelendirmede Rubygem çeşidi en yüksek puanı (400) almıs, bunu Amiga çeşidi (395) izlemistir. En düsük 69

87 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR puanı Sevgi çeşidi almıstır. Seçilmiş melez genotipler ana ebeveynlerden daha düşük puan değerlerine sahip olmuşlardır. Seçilmiş melez genotipler arasında 291 no lu genotip (325) ile 302 no lu genotip (320) birbirlerine yakın ve yüksek puan almışlardır. Söz konusu genotiplerin aldıkları puanlar değerlendirildiğinde, 291 no lu genotipin daha yüksek verime sahip olduğu ve daha kaliteli meyveler ürettiği dikkat çekmiştir. 291 no lu genotip ana ebeveyni olan Rubygem çeşidinden daha fazla ürün vermiş olup, diğer parametrelerden meyve büyüklüğü ve pazarlanabilir meyve miktarı hariç Ruygem e yakın değerler ortaya koymuştur. Bu durum göz önüne alındığında söz konusu bu genotipin ileride yapılacak ıslah çalışmalarında meyve büyüklüğünü ve kalitesini arttırmaya yönelik çalışmalar yapılması gerektiği düşünülmektedir. Başka bir deyimle 291 in eksik olan bu özelliklerini tamamlayacak ıslah programlarına devam edilmesinde büyük yarar vardır. Seçilmiş melez genotipler arasında 289 no lu genotip (275) bitki başına verim değeri bakımından ana ebeveyni olan Rubygem çeşidiyle aynı puanı aldığı dikkat çekmiştir (Şekil 4.9). Ancak söz konusu bu genotip meyve ağırlığı, pazarlanabilir meyve miktarı, sertlik ve SÇKM/Asit oranı gibi değerler bakımından Rubygem çeşidinden düşük değerler almıştır. 269 no lu genotipin (260) bitki başına verim değeri bakımından ana ebeveyni olan Rubygem çeşidiyle aynı puanı aldığı dikkat çekmiştir (Şekil 4.10). Söz konusu genotipte Rubygem çeşidine göre daha geç meyve hasat edildiği de dikkat çekmiş olup, bu genotip meyve ağırlığı, pazarlanabilir meyve miktarı, sertlik ve SÇKM/Asit oranı bakımından Rubygem çeşidinden düşük değerler ortaya koymuştur. Ancak bu genotipin lezzet bakımından daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir. 205 no lu genotipin (250) bitki başına verim puanı ana ebeveyni olan Rubygem çeşidinden yüksek olup, ilk çiçeklenme ile ilk derim tarihi puanlarının onunla aynı olduğu saptanmıştır. Söz konusu bu genotip meyve ağırlığı, pazarlanabilir meyve miktarı, sertlik ve SÇKM/Asit oranı ve lezzet puanları Rubygem çeşidinden daha düşük bulunmuştur. Seçilmiş melezden 200 ve 299 no lu genotipler (245) aynı tartılı derecelendirme 70

88 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR puanlarını almışlardır. 200 no lu genotipin bitki başına verim puanı ana ebeveyni olan Rubygem çeşidinden yüksek olup, ilk çiçeklenme ile ilk derim tarihi puanları ondan daha düşük olmuştur. Bu genotipin Rubygem çeşidine göre daha geççi olduğu saptanmıştır. Söz konusu bu genotip meyve ağırlığı, pazarlanabilir meyve miktarı, sertlik ve SÇKM/Asit oranı ve lezzet puanı Rubygem çeşidinden düşük düzeyde kalmıştır. 299 no lu genotipin ise bitki başına verim puanı ana ebevyn olan Rubygem çeşidinden daha yüksek olduğu dikkat çekmiştir. Bu genotipin ilk çiçeklenme ve ilk derim tarihi puanlarının ise Rubygem den daha düşük ve Rubygem e göre daha geççi bir genotip olduğu saptanmıştır. Söz konusu bu genotip meyve ağırlığı, pazarlanabilir meyve miktarı, sertlik ve SÇKM/Asit oranı ve lezzet puanı Rubygem çeşidinden düşük bulunmuştur. 280 no lu genotipin bitki başına verim puanının ana ebevyni olan Festival çeşidinden yüksek olduğu dikkat çekmiştir. Söz konusu çeşitten daha geççi bir genotip olduğu saptanmıştır. Bu genotipin pazarlanabilir meyve miktarı bakımından seçilmiş melez genotipler arasında en yüksek puanı aldığı dikkat çekmiştir. Ancak meyve ağırlığı, sertlik, SÇKM/Asit oranı ve lezzet puanı Rubygem ve Festival çeşitlerinden düşük olmuştur. Bütün bunlar göz önüne alındığında 280 no lu genotip düşük puan almasına rağmen verim ve pazarlanabilir meyve miktarı yeterli olup, geççi bir çeşit adayı olarak değerlendirilebilir. Söz konusu bu genotipin meyve kalitesini arttırmaya yönelik çalışmalar yapılmalıdır. 71

89 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Şekil no lu genotipin Bitki ve Meyve Görünümü 72

90 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Çizelge 4.17.Tartılı Derecelendirme 73

91 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şule Hilal ATTAR Şekil no lu genotipin Bitki ve Meyve Görünümü 74