SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEKOKULU TIBBİ LABORATUVAR TEKNİKLERİ TLT213-LABORATUVAR GÜVENLİĞİ. Öğr. Gör. Dr. Vahide PEHLİVAN

Transkript

1 SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEKOKULU TIBBİ LABORATUVAR TEKNİKLERİ TLT213-LABORATUVAR GÜVENLİĞİ Öğr. Gör. Dr. Vahide PEHLİVAN

2 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ TLT213-LABORATUVAR GÜVENLİĞİ 14. Hafta

3 Atık Yönetimi Üretim ve kullanım faaliyetleri sonucu ortaya çıkan, insan ve çevre sağlığına zarar verebildiği için doğrudan veya dolaylı biçimde ortama verilmesi sakıncalı olan her türlü maddeye atık denir. Sağlık kurumları ve laboratuvarların faaliyetleri sonucu çeşitli atıklar ortaya çıkmaktadır. Bu atıkların bir bölümü evsel atık niteliğindeyken, bazı atıklar ise insan ve çevre sağlığına zarar verebilme potansiyeline sahip tıbbi veya tehlikeli kimyasal ve radyoaktif atıklardır. Tıbbi, tehlikeli ve evsel atıkların oluşumunun ve miktarının kaynağında en aza indirilmesi, tıbbi atıkların, tehlikeli ve evsel atıklar ile karıştırılmaması ve kaynağında diğer atıklardan ayrı olarak toplanması, biriktirilmesi, taşınması ve depolanması esastır. Atığın kaynağında azaltılması, özelliğine göre ayrılması, toplanması, geçici depolanması, ara depolanması, geri kazanılması, taşınması, bertarafı ve bertaraf işlemleri sonrası kontrolü ve benzeri işlemlerin tümüne birden atık yönetimi denir.

4 Atık yönetiminin temel ilkeleri Atık üretimini azalt Tehlikeli olanı tehlikesizle değiştir Atığı kaynağında ayrıştır Güvenli biçimde taşı ve depola Geri dönüştür Etkin ve çevreye az zararlı yöntemlerle bertaraf et Süreci izle ve kayıt altına al

5 Laboratuvardan Kaynaklanan Atıkların Sınıflandırılması Evsel Nitelikli Atıklar Ambalaj Atıkları Genel Atıklar Tıbbi Atıklar Enfeksiyöz Atıklar Patolojik Atıklar Kesici-Delici Atıklar Tehlikeli Kimyasal Atıklar Radyoaktif Atıklar

6 Evsel Nitelikli Atıklar Genel Atıklar Sağlıklı insanların bulunduğu kısımlar, hasta olmayanların muayene edildiği bölümler, ilk yardım alanları, idari birimler, temizlik hizmetleri, mutfak, ambar ve atölyelerden gelen atıklar şeklinde tanımlanır. Evsel nitelikli atıklar, SİYAH renkli plastik torbalara konularak biriktirilir. Kâğıt, cam, plastik gibi atıkların evsel nitelikli atıklarla karıştırılmamasına, ambalaj atığı kutularına atılmasına dikkat edilir. Torbaların ¾ oranında dolan ağzı sıkıca bağlanır, atıklar temizlik personeli tarafından toplanır ve her gün mesai bitiminden önce evsel atık deposuna götürülür. Torbada delinme/sızma vb. olduğu durumlarda ikinci bir torba içine koyularak toplama işlemi gerçekleştirilir.

7 Ambalaj Atıkları Tüm idari birimler, mutfak, ambar, atölye vb. kaynaklı tekrar kullanılabilir, geri kazanılabilir atıklar. Bunlar kağıt, karton, mukavva, plastik, cam, metal atıkları içermektedir. Ambalaj atıkları MAVİ kutularda ve/veya MAVİ renkli torbalarda biriktirilir. Ambalaj atıklarıayrıştırılırken, mukavva kutular ve pet şişeler gibi hacim kaplayan atıkların düzleştirilmiş/sıkıştırılmış olmasına dikkat edilir. Atık torbaları 3/4 oranında dolduğunda, ağızları sıkıca bağlanarak toplanır. Mavi torbalara konulmuş ambalaj atıkları, ilgili personel tarafından toplanarak mesai bitiminden önce MAVİ renkli Ambalaj Atığı Konteynerine bırakılır. Ambalaj atıkları belediyeler tarafından toplanır.

8 Tıbbi Atıklar Tıbbi atıklar insanlara ve çevreye zarar verebildiği için atığın oluşumundan bertaraf edilmesine kadar olan sürecin etkin biçimde yönetilmesi gerekir. Sürecin yönetimi için atıkları doğru tanımlamak, yerinde ayrıştırmak dekontamine etmek ve bertarafını sağlamak gerekir. Tanımlama, ayrıştırma ve dekontaminasyon işlemlerinden laboratuvar çalışanı sorumludur. Tıbbi atıkların bertarafı ise yapılan sözleşme kapsamında belediyeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne göre ise tıbbi atık; sağlık kuruluşlarından kaynaklanan enfeksiyöz atık, patolojik atık ve kesici-delici atıkları ifade etmektedir.

9 Enfeksiyöz atıklar Enfeksiyöz ajanların yayılımını önlemek için taşınması ve imhası özel uygulama gerektiren atıkları tanımlamaktadır. Mikrobiyolojik laboratuvar atıklarını Kan, kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneleri Kullanılmış ameliyat giysilerini Diyaliz atıklarını Karantina atıklarını Bakteri ve virüs içeren hava filtrelerini Enfekte deney hayvan leşleri, organ parçaları, kan ve bunlarla kontamine tüm nesneleri içerir.

10 Enfeksiyöz Atıklar İçin Uygulanan İşlemler: Enfeksiyöz atıkları, otoklav poşeti bulunan kovalarda toplanır. Otoklava dayanıklı poşetler 3/4 oranında dolduğu zaman poşetlerin ağzı otoklav bandı ile bağlanarak kovası ile birlikte dekontaminasyon işlemine tabi tutulur. Dekontaminasyon işlemi tamamlanan tıbbi atıklar, DİKKAT TIBBİ ATIK ibaresi taşıyan KIRMIZI renkli plastik torbalara konularak yardımcı personele kayıt altında teslim edilir. Yardımcı personel, bu atıkları tıbbi atık konteynerine bırakır.

11 Patolojik Atıklar Patolojik atıklar; doku, organ, vücut parçaları, insan fetüsleri ve hayvan leşleri, kan ve vücut sıvılarından oluşur. Bu kategoride tanımlanan insan ve hayvan vücut atıkları, anatomik atık olarak da adlandırılır.

12 Kesici Delici Atıklar Şırınga, enjektör ve diğer tüm deri altı girişim iğneleri, lanset, bisturi, bıçak, serum seti iğnesi, cerrahi sütur iğneleri, biyopsi iğneleri, intraket, kırık cam, ampul, lam-lamel, kırılmış cam tüp ve petri kapları gibi batma, delme, sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıklardır. Kesici-Delici Atıklar İçin Uygulanan İşlemler: Bu tür malzemeler, kesici-delici atık kaplarında biriktirilir. Kesici delici kaplar 3/4 oranında dolduğu zaman, kabın kapağı kapatılır ve otoklav poşeti bulunan kovalara konulur. Otoklav poşetlerin 3/4 oranında dolduğu zaman ağzı otoklav bandı ile bağlanarak kovası ile birlikte dekontamine edilir. Dekontaminasyondan sonra otoklav poşetleri DİKKAT TIBBİ ATIK ibaresi taşıyan KIRMIZI renkli plastik torbalara konularak yardımcı personele teslim edilir. Yardımcı personel, bu atıkları tıbbi atık konteynerine bırakır.

13 Dekontaminasyon İşlemi Otoklava dayanıklı torbalar 3/4 oranında dolduğu zaman ağzı otoklav bandı ile bağlanır ve ikincil bir otoklavlanma ile dekontaminasyon işlemi yapılır. Atık dekontaminasyonu için önerilen otoklav sıcaklık ve süreleri; 121 C de 1 saat veya 134 C de 10 dk dır. Otoklav torbalarının 140 C ye kadar nemli basınçlı ısıya dayanıklı ve buhar geçirgenliğine sahip olması zorunludur. Polietilen torbalar genellikle 121 C ye, polipropilen torbalar ise genellikle 141 C ye ye kadar dayanır.dekontaminasyon işlemi tamamlanan tıbbi atıklar, DİKKAT TIBBİ ATIK ibaresi taşıyan KIRMIZI renkli plastik torbalara konularak yardımcı personel tarafından tıbbi atık konteynırlara bırakılır.

14 Tıbbi Torbaların Teknik Özellikleri Yırtılma, patlamaya karşı dayanıklı ve kolay taşınabilir olmalı. Orijinal orta dansiteli polietilen ham maddeden yapılmış ve tabanı çift dikişli, körüksüz ve sızdırmaz olarak üretilmeli. Çift kat kalınlığı 100 mikron olmalı. Minimum taşıma kapasitesi 10 kg olmalı. Her iki yüzünde Biyotehlike amblemi ve Dikkat Tıbbi Atık II yazısı olmalı.

15 Tehlikeli Kimyasal Atıklar Bu grupta yer alan kimyasal atıklar, toksik, koroziv (ph12), yanıcı ve reaktif (su ile reaksiyon verebilen, şoklara hassas) özelliklerden en az birine sahip olmaları durumunda tehlikeli atık olarak kabul edilirler. Tehlikeli kimyasal atıklar, sızdırmaz, burgu kapaklı kaplar içinde (tercihen plastik bidon) biriktirilir. Cam kaplar tehlikeli kimyasal atık biriktirmek için uygun değildir; kesinlikle kullanılmamalıdır. Tehlikeli atıklar kesinlikle kanalizasyon sistemine atılmaz, doğrudan havaya verilmez, düşük sıcaklıklarda yakılmaz, evsel atıklarla karıştırılmaz ve depolanarak bertaraf edilmez. Her bir kimyasalı ayrı kaplarda biriktirmek en uygun yöntemdir.bir kaç farklı kimyasal atığın bir araya konması kaçınılmaz ise bunların geçimsiz kimyasallar olup olmadığı mutlaka öğrenilmelidir. Kimyasal geçimsizlik olabileceğine dair en küçük bir kuşku varsa, kimyasallar karıştırılmamalıdır.

16 Tehlikeli Kimyasal Atıkları Biriktirme ve Ayrıştırma Laboratuvarlarda oluşan tehlikeli atıklar, maksimum 5L lik kimyasal maddeye dayanıklı atık bidonlarda ayrıştırılır ve toplanır. Kaplar tamamen doldurulmamalıdır. Kapağı kapalı tutulmalıdır. Tehlikeli kimyasal atıklar uygun şekilde etiketlenir. Etiketin içinde (Atık kodu,atığın adı ve içeriği, Atığı üreten laboratuvarın bilgileri, Atığın tehlike durumunu gösteren piktogramları bulunmalıdır. Kodlama: Atık Yönetimi Yönetmeliği ne göre yapılır. Bu yönetmelikte boya, inşaat, metalürji, kimya laboratuvarları, hastane gibi toplam 20 sektör için iki haneli atık kodları belirlenmiştir

17 Tehlikeli Kimyasalların Atık Toplama Uygulamaları Laboratuvarlarda niteliklerine ve tehlikeli atık kodlarına göre gruplandırılan atıkları, üzerinde kodları yazılmış etiketli kaplarda ayrı ayrı biriktirilmelidir. Laboratuvar çalışanı, tahliye edilecek atığı, tüm etiket bilgilerini doldurmuş olarak, güvenli ve temiz bir atık kabında, ağzı kapalı olarak yardımcı personele teslim eder. Laboratuvar çalışanı ve ilgili yardımcı personel tarafından Atık Takip Formu doldurulduktan sonra ilgili yardımcı personel, kontrol ederek teslim aldığı atıkları; geçici depolama alanına götürür. Atıkların geçici depolama alanına götürülmesi işlemleri sırasında KKD kullanılmalıdır. Siyanürler, organik peroksitler gibi reaktif kimyasal maddeler, uygun yöntemlerle ve gerekli önlemler alınarak zararsız hale getirildikten sonra bertaraf edilmelidir.

18 Radyoaktif Atıklar Açık ya da kapalı kaynaklarda (katı, sıvı veya gaz formundaki) ve radyoaktif özelikteki maddelerden oluşan atıklardır. Diğer atık yönetimlerinde olduğu gibi burada da atık miktarının en aza indirilmesi esastır. Radyoaktif atıklar diğer tüm atıklardan ayrı olarak ve ilave önlemler alınarak ayrıştırılır. Bu atıkların üzerinde radyasyon uyarı işaretleri bulunmalıdır. Radyoaktif atıkların bertarafı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu mevzuatı hükümlerine uygun olarak yapılmalıdır. Radyoaktif atıklar taşınma, depolama ve atık düzenlemelerini kolaylaştırmak için içerdiği radyoaktif malzemenin konsantrasyonu ve radyoaktif kaldıkları süre dikkate alınarak sınıflandırılırlar. Kategorilerin tanımı ülkeden ülkeye değişmekle beraber radyoaktif atıklar düşük seviye, orta seviye ve yüksek seviyeli atıklar olarak sınıflandırılabilir.

19 Tıbbi Atıklarla İlgili Personel Eğitimi Personelin bilgilendirilmesi ve motivasyonu Atıkların tanınması ve sınıflandırılması Atıkların kaynağında sınıflarına ayrıştırılması Hastane içi taşıma ve depolama için uygun şekilde hazırlanması Uygun ekipman ve malzemelerin seçilmesi ve hazırlanması Personel için uygun koruyucu ekipmanın temin edilmesi, kullanılması Toplama ve taşıma ekipmanının bakımı, temizlenmesi ve dezenfeksiyonu Atıkların sağlık kuruluşu içinde geçici depolanması Nihai bertaraf yöntemleri ve teknolojileri

20 Tıbbi atık personeli, çalışma sırasında;eldiven, koruyucu gözlük, Maske Çizme ve özel elbise (turuncu renkli) kullanır ve giyer.

21 Kaynaklar 1) Ulusal Mikrobiyoloji Standartları, Laboratuvar Güvenliği Rehberi, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Sağlık Bakanlığı Yayın No: 937, Ankara, ) T.C Milli Eğitim Bakanlığı, Çevre Sağlığı, Tıbbi Atıklar, Ankara, ) Laboratuvar Güvenliği El Kitabı T.C. Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı Yayın No:1114, Ankara, 2019.