SAĞLIK SEKTÖRÜNDE İŞ KAZALARININ YÖNETİMİ. Prof. Dr. Nurhan İNCE İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD İş ve Meslek Hastalıkları Uzmanı

Transkript

1 SAĞLIK SEKTÖRÜNDE İŞ KAZALARININ YÖNETİMİ Prof. Dr. Nurhan İNCE İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD İş ve Meslek Hastalıkları Uzmanı

2 İnsanların hastalıklarla çalışıp da nasıl her zaman sağlıklı kaldıklarını merak ediyorsanız, yanıtı; kalamadıklarıdır (1976 Pantheon - Mitler ve Gerçekler) Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

3 SUNUM PLANI İş kazası tanımı İş kazalarının bildirimi Sağlık sektöründe iş kazaları Kaza kuramları Kök neden analizi kullanılan bir örnek Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

4 İş kazası İşin yapımı ve yürütümü sırasında meydana gelen tehlikeli durum ve tehlikeli davranışların zaman ve mekân şartlarında bir araya gelmesinden kaynaklanan, ölüm, hastalık, yaralanma, zarar veya hasara sebebiyet veren istenmeyen olay. Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

5 5510 sayılı Kanuna (R.G. 2006, 26200) göre, iş kazası; a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) 4/a bendi kapsamındaki (SSK) emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

6 6331 sayılı kanuna göre iş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi MADDE 14 (1) İşveren; a)bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler. b) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler (2013 yılı için 1500 TL) Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

7 6331 sayılı kanuna göre iş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi (2) İşveren, aşağıdaki hallerde belirtilen sürede Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bulunur: a) İş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde. b) Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde. (3) İşyeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları; meslek hastalığı ön tanısı koydukları vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder. (4) Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir (2013 için 2000 TL). Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

8 İŞ KAZASI DURUMUNDA İŞVERENLERİN YAPACAKLARI İŞLEMLER İş kazasına uğrayan personele derhal gerekli sağlık yardımları yapılır. Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (Jandarma veya Polise) derhal bildirilir. İşyeri kaza raporu düzenlenir ve iş kazası kaydı tutulur. Şahitlerin ifadesi alınır. Kaza, ilgili Sosyal Güvenlik Kurumu Sosyal Güvenlik Merkezlerine dilekçe ekindeki iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile veya elektronik ortamda Sosyal Güvenlik Kurumu Web sitesi aracılığıyla en geç kazadan sonraki üç işgünü içinde bildirilir. Kazayla ilgili bir dosya hazırlanır. Artık iş kazası soruşturmaları sadece SGK Müfettişleri ve Denetmenleri tarafından yapılmaktadır. Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

9 KAZANIN İNCELENMESİ OLAYIN SEYRİNİN ANLAŞILMASI Bilgi veren kişinin kim (ismi ve görevi)? Kaza nerede gerçekleşti? Kurban kim? Kaza ne zaman gerçekleşti? Kazanın kısa tarifi (bilgi toplama, personelle görüşme, fotoğraf çekme, kazanın olduğu yeri ve çalışma ortamını gözlemleme, vs.). Kazanın sonuçları? Kurbanın şimdi nerede olduğu? Polise ya da iş müfettişlerine bilgi verilip verilmediği? Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

10 Sağlık sektöründe iş kazaları Doğrudan hasta ile ilgilenenler Hastalık teşhisi yapanlar Sağlık değerlendirmesi ve bakımı Danışmanlık ve destek Doktorlar Diş Hekimleri Hemşireler Eczacılar Asistan Doktorlar Terapistler Optometristler Beslenme ve Diyet Uzmanları Sosyal Hizmetler Hemşireler Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

11 Sağlık sektöründe iş kazaları Teknik Destek Sağlık Teknisyenleri Klinik Laboratuar Teknisyenleri Diş Hijyenistleri Sağlık Kayıt Teknisyenleri Radyoloji Teknisyenleri Acil Servis Teknisyenleri Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

12 Sağlık sektöründe iş kazaları Hizmetler Sağlık Hizmetleri Yemek Hizmetleri Kişisel Hizmetler Çamaşır Hizmetleri Yapı Hizmetleri Güvenlik Hizmetleri Taşıma Hizmetleri Dişçilik Asistanları Hemşireler dışındaki yardımcılar Aşçılar Mutfak Çalışanları Berberler Çamaşırhane Çalışanları Tesisatçılar, elektrikçiler, Boyacılar, kapıcılar, temizlikçiler, Bahçıvanlar Güvenlik Görevlileri Ambulans Şoförleri Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

13 Sağlık sektöründe iş kazaları Yönetim İşleri İdari Hizmetler Muhasebe Kayıt İşleri Bilgisayar İşlemcileri Doktor Sekreterleri Telefon Operatörleri Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

14 Sağlık sektöründe iş kazaları Araştırma Bilimsel Kadrolar Laboratuar İşçileri Bilim Adamları ve Doktorlar Laboratuar Teknisyenleri Hayvan Bakıcıları Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

15

16

17

18 Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

19 Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

20 Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

21 Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

22 Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

23

24 KAZA KURAMLARI Olaylar Dizisi (domino etkisi) Bow-Tie Analizi Swiss Cheese Modeli Analiz Total Loss Control Modeli Kök- Neden Analizi Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

25 Olaylar Dizisi (domino etkisi) Nedenselliği açıklamaya çalışan ilk kaza modeli Heinrich 1920'lerin ortasında 1959'a kadar birkaç kez gözden geçirilerek geliştirilmiş Kazaya neden olan olay ve bu olayı yaratan koşulların, art arda birbirinin atası olarak geliştiği varsayılmaktadır. Olayı yaratan koşullar beş etmende (kalıtsallık, sosyal çevre, insan hatası, güvenli olmayan koşullarla birlikte mekanik ya da fiziksel tehlikeler, kaza ve yaralanma) gruplandırılmıştır. Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

26 Bu kurama göre kazaların %88'i güvenli olmayan davranışlar,%10'u güvenli olmayan koşullar ve %2'si de "tanrının takdiri" sonucu gelişir. Güvensiz davranış ve koşullardan birinin ortadan kaldırılmasıyla kaza ve yaralanmanın önlenebileceği varsayımına dayanmaktadır. Şans, taraflı yatkınlık ve kazaya yatkınlık kuramları gibi, kazanın bireysel özelliklere indirgendiği kuramlar günümüzde pek itibar edilmese de incelenmeye devam edilmektedir. Bu kuramlarda temel olarak, aynı ortamda çalışan birçok kişiden neden sadece birinin kazaya uğradığı araştırılmaktadır. Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

27 Enerji değişimi kuramcılarından William Haddon Jr, 1970'lerde kazaların önlenmesi amacıyla yapılan çalışmalara büyük katkı sağlamıştır. Haddon 1980'lerde kaza matrisi şeklinde yeni bir model önermiş, bu matrisin önlem geliştirme amacıyla bir kontrol listesi olarak kullanılabileceğini savunmuştur. Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

28 Bow-Tie Analiz Bir kazayı meydana getirebilecek potansiyel sebepleri, önleyici ve azaltıcı kontrolleri ve sonuçları bir arada değerlendiren bir risk değerlendirme yöntemidir 1- Meydana gelebilecek tehlikeler tanımlanır ve en önemli tehlike ortaya konulur (bu tehlikelerin meydana gelmesi durumunda ne olacağı belirlenir) 2- Bu tehlikelerin ortaya çıkmasını sağlayacak riskler belirlenir. 3- Bu riskleri önleyecek ya da azaltacak bütün senaryolar ortaya konulur (özellikle en önemli risk) 4- Bu önlemlerin başarısız olması gibi senaryo yazılır ve neden başarısız olunabileceği incelenir / önlemlerin başarısız olup olayın meydana geldiği düşünülür. 5- Olay meydana geldiğinde sonuçlarını azaltacak ya da önleyecek tedbirler ortaya konulur / olaydan sonra sonuçları azaltacak stratejiler ortaya konur 6- Olabilecek bütün sonuçlar ortaya konulur (olaydan sonra ortaya konulan sonuçları önleme stratejilerinin başarısız olma ihtimali göz önüne alınarak en kötü sonuçlar üzerinde durulur

29

30 Swiss Cheese Modeli Prof. James Reason geliştirdiğinden Reason Modeli olarakta bilinir yılında Reason kazaların temelinde donanım kaybı ya da operatör hatası gibi tek bir neden bulunmadığını ve kazaların karmaşık teknik ve sosyal etkileşimlerden doğduğu fikrine dayanarak kazalarda insan faktörüne yeni bir yaklaşım getirmiştir. Reason hataları patojenler olarak adlandırarak görünen ve örtük sebepler/hatalar olmak üzere ikiye ayırmıştır yılında patojenleri de birer blok olarak resmettiği etken gruplarındaki gedikler olarak tanımlamıştır. Reason modeline göre örtük sebeplerin başında organizasyonel etkenler vardır. Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

31 Bu gediklerin ne kadarı kapatılırsa, kaza o kadar imkansız hale gelir. Emniyet Yönetim Sistemleri nin amacı, bu gedikleri tespit ederek onları ortadan kaldırmaktır. Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

32 Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

33 Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

34 Total Loss Control Hammaddenin ideal işlenmesi, servisi ve ürün çıkması aşamalarında dikkat faktörü ile önlenebilen kazaları araştırma ve önleme kontrolüdür. Total Loss Control kazaların ya da yaralanmaların oluşmasını beklemez ancak ramak kala ya da şans eseri yaralanma olmayan olaylar ile ilgilenir. İşe başlamadan önce doğru ve tutarlı planlama yapılmalı Tehlikeli hammaddenin kayıtlarının iyi tutulması Beklenmedik arızaların iyi araştırılması Üretim sürecinde teknik cihazlar çalışması gerektiği gibi çalışmıyorsa ve sorumlular güvenlik kontrollerini by-pass geçerek onu geçici çözümlerle tamir etmesinin önlenmesi Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

35 Organizasyondaki patronundan işçisine kadar herkes Total Loss Control ün bir parçası olmalıdır. En hızlı çalışma şeklinin en iyi veya güvenilir yöntem olmadığının bilinmesi, Kazaların nedenleri göz önünde bulundurularak işe uygunluk kriterlerine dikkat edilmesi vs önemlidir. Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

36 Kök Neden Analizi Felsefesi: her bir problem bir fırsattır, başlangıçtır. Balık kılçığı diyagramı, beyin fırtınası, pareto şeması, serpme diyagramı, akış şemaları, histogram, ağaç diyagramı, kontrol grafikleri vs.. Kullanılabilir. Kök neden analizi temel veya nedensel faktörlerin belirlenmesi sürecidir. Kök neden analizinde inceleme konusu kişiler değil, olay ve sebeplerdir. Amaç kimin suçlu olduğunu bulmak değil, tüm olayları gözden geçirerek sistemde iyileştirme yapmaktır. Kök neden analizinin uygulanması, kurumlarda kültürel bir değişimi de beraberinde getirir. Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

37 Bu analiz özellikle altta yatan temel ve nedensel faktörlerin belirlenmesini sağlayan ve kuruluşa kendini geliştirmesi için fırsat oluşturan fonksiyonel bir araçtır. Gerek genel perspektifi, gerekse detayları yakalama olanağı sağladığından dolayı çok önemlidir. Detayların kaybedilmemesi için hızlı yapılmalıdır. Sıklıkla beş kez neden sorusunu sorma tekniği ve neden ağacı yöntemi kullanılmaktadır. Bu analiz, balık kılçığı grafiği olarak adlandırılır ve yaygın olarak kullanılır. Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu - 27 Mayıs 2014

38 KÖK-NEDEN ANALİZİ NASIL YAPILIR Sorunun kaynağı olabilecek nedenler sıralanmalıdır. NEDENLER Personel Ortam SORUN Teknik Yetersizlik Uygulama Yanlış ilaç uygulaması (İlaç Güvenliği) ESKİN S. KÖK-NEDEN ANALİZİ. ordu.khb.saglik.gov.tr/site/wp-content/.../3.-kök-neden-analizi.

39 ÖRNEK KÖK-NEDEN ANALİZİ SENARYO : Acil Servis müşahede odasında yatan hastada yanlış ilaç uygulanması sonucu hipovolemik şok gelişmiştir. Yapılan olay bildiriminin Hasta Güvenliği Komitesi tarafından kök-neden analizinin yapılması. UYGULAMA : Hasta Güvenliği Komitesi en kısa zamanda toplanır ve olay araştırılır. ESKİN S. KÖK-NEDEN ANALİZİ. ordu.khb.saglik.gov.tr/site/wp-content/.../3.-kök-neden-analizi.

40 ÖRNEK KÖK-NEDEN ANALİZİ - Olay ile ilgili gerekli araştırmalar yapılır ve veriler toplanır. - Olayın ana nedenleri çıkartılır ve balık kılçığının gövdesi oluşturulmuş olur. Örneklemimizde hastaya yanlış ilaç uygulaması sonucu hipovolemik şok gelişmiştir. Yanlış ilaç uygulanmasına neden olabilecek sebepler listelenir. o Personel kaynaklı nedenler o Malzeme kaynaklı nedenler o Acil Servisin işleyişinden kaynaklı nedenler o Dış kaynaklı nedenler ESKİN S. KÖK-NEDEN ANALİZİ. ordu.khb.saglik.gov.tr/site/wp-content/.../3.-kök-neden-analizi.

41 ÖRNEK KÖK-NEDEN ANALİZİ PERSONEL - Bilgi ve tecrübe eksikliği - Dalgınlık, dikkatsizlik vb. - Yorgunluk, stres vb TEKNİK YETERSİZLİK - Ekipman eksikliği - Arızalar ACİL SERVİS İŞLEYİŞİ - Prosedürün olmaması - Yanlış alan kullanımı - Acil Servis düzeni DIŞ KAYNAKLI NEDENLER - Hasta kaynaklı - Yoğunluk - Olağan dışı durumlar ESKİN S. KÖK-NEDEN ANALİZİ. ordu.khb.saglik.gov.tr/site/wp-content/.../3.-kök-neden-analizi.

42 BİLGİ VE TECRÜBE DİKKATSİZLİK BALIK KILÇIĞI YANLIŞ İLAÇ UYGULAMASI EKİPMAN EKSİKLİĞİ PERSONEL YORGUNLUK ARIZALAR TEKNİK YETERSİZLİK ALAN KULLANIMI YOĞUNLUK OLAĞAN DIŞI DURUM İŞLEYİŞ PROSEDÜR HASTA KAYNAKLI DIŞ ETMENLER DÜZEN ESKİN S. KÖK-NEDEN ANALİZİ. ordu.khb.saglik.gov.tr/site/wp-content/.../3.-kök-neden-analizi.

43 ÖRNEK KÖK-NEDEN ANALİZİ - Olayın nedeni tek bir ana nedene bağlı olmayabilir. - Alt nedenler de içinde birden fazla neden barındırabilir. Her bir neden neden sorusunun son bulmasına kadar devam edebilir. Sorunun cevabı yani kök neden ikincil, üçüncül hatta dördüncül nedene bağlı olabilir. Yanlış İlaç Uygulanması : Dış etmenler Hasta kaynaklı Hastanın akıl sağlığı (hasta bilekliğini atmış yada değiştirmiş olabilir) ESKİN S. KÖK-NEDEN ANALİZİ. ordu.khb.saglik.gov.tr/site/wp-content/.../3.-kök-neden-analizi.

44 PERSONEL KAYNAKLI NEDENLER Bilgi ve tecrübe eksikliği Göreve yeni başlama Eğitim geçmişi Personel Dikkatsizlik Kendini işe vermeme Görevini önemsememe Yorgunluk İş kaynaklı Sık nöbet tutma Özel yaşam kaynaklı Düzensiz çalışma (Çalışma disiplini) ESKİN S. KÖK-NEDEN ANALİZİ. ordu.khb.saglik.gov.tr/site/wp-content/.../3.-kök-neden-analizi.

45 İşleyiş İŞLEYİŞ KAYNAKLI NEDENLER Düzen Prosedür Alan kullanımı İlaçların yerleşimi Ekipman düzeni Çalışma prosedürünün olmaması Personel tarafından prosedürün bilinmemesi Sıkışık alan Düzensiz alan Yetersiz eğitim Eğitime katılım ESKİN S. KÖK-NEDEN ANALİZİ. ordu.khb.saglik.gov.tr/site/wp-content/.../3.-kök-neden-analizi.

46 TEKNİK YETERSİZLİK KAYNAKLI NEDENLER Teknik yetersizlik Ekipman eksikliği Arızalar Ekipmanın olmaması Ekipmanın eski olması Arızalı ekipman ESKİN S. KÖK-NEDEN ANALİZİ. ordu.khb.saglik.gov.tr/site/wp-content/.../3.-kök-neden-analizi.

47 ÖRNEK KÖK-NEDEN ANALİZİ Sıralanan her bir nedenin açılımı yapılmalıdır. 1-Personel Kaynaklı Nedenler: a) Dikkatsizlik : Kendini işe vermeme ve görevini önemsememe şeklinde ikiye ayrılmaktadır. 1-) Kendini İşe Vermeme : kişinin önceki hal ve hareketlerine bakılır ve sorumlulardan bu konuda bilgi istenir. Sorun diğer nedenlerden kaynaklı değilse bu nedene bakılır. 2-) Görevini Önemsememe : kişinin önceki hal ve hareketlerine bakılır ve sorumlulardan bu konuda bilgi istenir. Sorun diğer nedenlerden kaynaklı değilse bu nedene bakılır. ESKİN S. KÖK-NEDEN ANALİZİ. ordu.khb.saglik.gov.tr/site/wp-content/.../3.-kök-neden-analizi.

48 ÖRNEK KÖK-NEDEN ANALİZİ b) Yorgunluk : iş kaynaklı ve özel yaşam kaynaklı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. 1-) İş Kaynaklı : kişinin kendisinden kaynaklı yorgunluktur. İkiye ayrılır - Sık Nöbet Tutma : kişinin nöbet değiştirme yoluyla olması gerekenden daha sık aralıklarda nöbet tutması. - Düzensiz Çalışma : kişinin çalışma disiplinine sahip olmaması kendini yorması 2-) Özel Yaşam Kaynaklı : kişinin özel hayatından kalma yorgunlukları işe aksettirmesidir. ESKİN S. KÖK-NEDEN ANALİZİ. ordu.khb.saglik.gov.tr/site/wp-content/.../3.-kök-neden-analizi.

49 KAYNAKLAR 1. Eskin S. Kök-Neden Analizi. ordu.khb.saglik.gov.tr/site/wp-content/.../3.-kök-neden-analizi. 2. Facts About Hospital Worker Safety. OSHA Vahapassi A.Olay Raporlama ve Soruşturma Yöntemleri. Türkiye de İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Koşullarının İyileştirilmesi Projesi. 4. Baştaş M Sayılı Kanun Sonrası İş Kazalarının Bildirileceği Süreler Ve Bildirim Yapılacak Kurumlar. Mali Çözüm Dergisi, Mart Nisan 2013, Özarslan A. Ankara da bir eğitim hastanesinde çalışan hemşirelerde iş kazası sıklığı. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Kazaların Demografisi ve Epidemiyolojisi Anabilim Dalı, Ankara, Mülayim Y. Düşmelerin Sıklığı ve Kök Neden Analizi. Hemşirelikte Yönetim Yüksek Lisans Tezi Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir SGK İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu Kullanım Kılavuzu.

50 Teşekkürler