TANZİMAT EDEBİYATI( ) Tanzimat Edebiyatı, bir kültür ve siyasi hareketin sonucu olarak ortaya çıkmış bir edebi

Transkript

1 TANZİMAT EDEBİYATI( ) Tanzimat Edebiyatı, bir kültür ve siyasi hareketin sonucu olarak ortaya çıkmış bir edebi akımdır. 3 Kasım 1839 da Reşit Paşa tarafından ilan edilen ve Gülhane Hattı Hümayunu da denilen yenileşme beratının yürürlüğe konmuş olmasından doğmuştur. Bu olay daha sonraları Tanzimat Fermanı olarak adlandırılacak, gerek siyasi alanda gerek edebi ve gerekse toplumsal hayatta batıya yönelmenin resmi bir belgesi sayılacaktır. Edebiyat Tarihçilerimizde 1839 yılını Tanzimat edebiyatının başlangıcı olarak kabul edeceklerdir. 19. yy. Osmanlı İmparatorluğu nda artık gerileme ve çöküş devrinin başladığı dönemdir. Ardı ardına alınan yenilgiler, geniş Osmanlı topraklarında birbiri ardına gelen isyanlar, yönetimi bir arayış içine çekmiş, III. Selim devrinde ilk kez orduda yapılan ıslahat hareketleri ile Avrupa nın teknik ve kültürel üstünlüğü karşısında imparatorluk yönünü batıya çevirmek zorunda kalmıştır. Gülhane Hattı Hümayun un yürürlüğe konmuş olmasıyla her alanda bir yenileşme hareketi başlamıştır. Okullarda öğretimin Türkçeye dönmesi, gazeteciliğin başlaması ve gelişen milliyetçilik sonucunda edebi yenileşme de beraberinde gelmiş, bu değişmelere, uyanan yeni fikir akımlarına paralel olarak ortaya çıkmış, yeni bir medeniyet değişiminin sonucu olarak gelişmiştir. Tanzimat dönemiyle birlikte edebiyatımızda sosyal ve siyasal konuların yanında günlük olaylar tartışma alanına çekilmiştir. 1860ta tercüman-ı ahval gazetesinin yayımlanmasıyla başlar, 1896 ya kadar sürer. Sarsıntılar geçiren Osmanlı İmparatorluğu durumunu kurtarmak için, ordudan başlayarak ıslahat ve devrim hareketlerine girişiyordu. 3. Selim, 2. Mahmut, Abdülmecit dönemleri böyle geçmiştir. 1

2 Bu ortamda Batıcı ve yenilikçi olan şair ve yazarlar, sanatlarını toplum için kullandılar. Fransız kültürüyle yetişmiş, romantik ve ülkücüydüler. Divan şiirini yıkmaya çalıştılar. Çok yönlüydüler: şair, romancı, tiyatro yazarı vb. Sanattan çok, fikir ve ülkü peşindedirler; zulme, haksızlığa karşı savaş açarlar. Vatan, millet, hürriyet, adalet, meşrutiyet kavramlarını heyecanla savunurlar. Daha geniş kitlelere seslenebilmek için, dilde sadelik yanlısıdırlar. Hemen hepsi politikacı ve mücadele adamıdırlar. Tanzimat ikinci döneminde realizmin etkisi görülür. Şiirde konu birliğini sağladılar. Aruzla yazdılar. Düzyazı dilini şiire uyguladılar. Roman, hikâye, makale gibi türler, edebiyatımıza bu dönemde girdi. İlk Tanzimatçılar, Divan şiirinin nazım biçimlerini kullandılar.(kaynak Meb ) TANZİMAT EDEBİYATI NIN GENEL ÖZELLİKLERİ Tanzimat Fermanının ilanından sonra bu edebiyatın tohumları serpilmeye başlamıştır. Batı edebiyatı, özellikle Fransız edebiyatı örnek alınmıştır. Batılı tarzda ilk eserler bu dönemde verilmeye başlanmıştır. Hak, adalet, özgürlük, vatan kelimeleri bu dönemde ilk defa kullanılmaya başlanmıştır. Yazı dilini halkın anlayacağı dile yakınlaştırmaya çalışmışlardır. Toplumcu bir çizgi tutmaya çalışmışlardır. Şiirde aruz ölçüsünün kullanılmasına devam edilmiş olup hece ölçüsünün Türklerin milli ölçüsü olduğu savunulmuş başarısız bir iki denemeden ileriye gidilememiştir. Beyitlerin başlı başına bir bütün olmasından vazgeçilmiş şiirin bütününde bir anlam bağının olmasına dikkat edilmiştir. Şiirin konusu genişletilmiş günlük hayatla ilgili her türlü konu şiirin konusu olmuştur. Nesirde ilk defa noktalama işareti kullanılmıştır. 2

3 Tanzimat edebiyatında en büyük yenilik nesirde anlatımın kuruluşunda yapılmıştır. Amaç hüner göstermek değil halka bir şeyler vermek olmuş bu nedenle kısa anlatım tercih edilmiştir. Tanzimat edebiyatı sanatçıları divan edebiyatında bulunan bazı türleri (şiir, tarih, mektup) geliştirmiş bunun yanı sıra ise batı edebiyatından yeni türleri (makale, roman, hikâye, tiyatro, anı, eleştiri) edebiyatımıza sokmuşlardır. Realizm ve Klasisizm in akımlarının etkisi altında eserler vermişlerdir. İlk zamanlarda Divan edebiyatı nazım biçimlerinin dışına pek çıkılmamış, yeni düşünceler eski biçimler içinde söylenmiş. TANZİMAT ŞAİR VE YAZARLARININ ORTAK ÖZELLİKLERİ Hepsi batıcı ilim ve fen taraflısı gelişmeyi isteyen aydınlardır. Yurdu gerilikten kurtarmak isterken Türk halkının manevi değerlerine de bağlı görünürler. Hemen hepsi Fransız kültürüyle yetişmişlerdir. Batı dendiği zaman onlar için ilk akla gelen Fransa dır. Genellikle bütün Tanzimat edebiyatı sanatçıları Fransızcayı mektep medrese görmeden öğrenmişlerdir. Bu yönleriyle onlar didaktik sanatçılardır. Tanzimat sanatçılarının hemen hepsi yüksek makam (paşa, vali vb.) sahibi devlet memurlarıdır. İç ve dış siyaseti çok iyi bilirler. Sanattan çok ülkü ve fikir peşinde koşmuşlardır. Her türlü haksızlığa ve zulme karşı savaş açmışlardır. Toplumumuzda o güne kadar kullanılmayan bir takım kavramları (hak adalet, meşrutiyet, eşitlik, reis-icumhur) kullanmaya başlamışlardır. Divan edebiyatıyla yetiştikleri için divan edebiyatının iyi ve kötü yanlarını çok iyi bilirler; Divan edebiyatına sırt çevirirken sırtlarını halka dayarlar ve güçlerini halktan alırlar. 3

4 Batıdan aldıkları türlerin sadece bir tanesiyle uğraşmakla yetinmezler hemen hemen bütün türlerde eser verirler. Tanzimat sanatçılarının hemen hepsi çok yönlü kişilerdir. Edebiyatçı, devlet memuru, siyasetçi ve mücadele adamıdırlar. TANZİMAT EDEBİYATININ AMACI Eski edebiyatı yıkmak yerine sosyal hayatla geniş ölçüde ilgili yeni ve inkılapçı bir edebiyat getirmek. Halka halk diliyle hitap ederek yeni edebiyatı ve yeni fikirleri çok büyük sosyal ve siyasi buhran içerisinde bulunan millete geniş ölçüde tanıtmak. Millet, vatan, hürriyet, eşitlik, adalet, fikir, meşrutiyet rejimi gibi kavramları tanıtarak bunları yeniden kurmak. TANZİMAT DÖNEMİNDE GAZETE Takvim-i Vakâyi: 1831 yılında Saray tarafından çıkarılan ilk resmî Türkçe gazetedir. Ceride-i Havadis: 1840'ta İngilizlerle ortak çıkarılan yarı resmî gazetedir. Bu gazetede ilim, ahlak ve edebiyatla ilgili yazılar yayınlanmıştır. 1842'de başlayan tiyatro çalışmalarına yer verilmiştir. Tercüman-ı Ahval: 1860'ta Agâh Efendi ile Şinasi'nin birlikte çıkardıkları ilk özel Türkçe gazetedir. Tanzimat edebiyatı bu gazete ile başlamıştır, ilk edebî tefrika sayılan Şinasi'nin "Şair Evlenmesi" adlı oyunu bu gazetede yayımlanmıştır. Tasvir-i Efkâr: 1862'de Şinasi'nin tek başına çıkardığı gazetedir. Aynı gazeteyi 1865'ten sonra iki yıl Namık Kemal çıkarmıştır. Sayfa düzenlemesinin başarılı ilk örnekleri bu gazetede ortaya konmuştur. Gazete Şinasi'nin makaleleriyle dikkatleri çekmiş; yalın bir dille halka ulaşmıştır. İkinci özel gazetedir. 4

5 Muhbir: 1866 yılında Ali Suavi tarafından çıkarılmıştır. Ali Suavi, Avrupa'ya kaçtıktan sonra bu gazeteyi Londra'da çıkarmaya devam etmiştir. Hürriyet: 1868'da Londra'da Ziya Paşa ve Namık Kemal tarafından çıkarılmıştır. Daha sonra Ziya Paşa Cenevre'de tek başına çıkarmaya devam etmiştir. İbret: Avrupa'dan dönen Namık Kemal tarafından 1871'de çıkarılmıştır. Sanatçı, en önemli düşünce ve siyaset yazılarını bu gazetede yayımlamıştır. Devir: 1872'de Ahmet Mithat Efendi tarafından çıkarılmıştır. Bedir: 1872'de Ahmet Mithat Efendi tarafından çıkarılmıştır. Tercüman-ı Hakikat: 1878'de Ahmet Mithat Efendi tarafından çıkarılmıştır. Sanatçı, birçok romanını bu gazetede yayımlamıştır. Sabah: 1876'da Şemseddin Sami tarafından çıkarılmıştır. Tercüman-ı Şark: 1878'de Şemseddin Sami tarafından çıkarılmıştır. TANZİMAT DÖNEMİNDE ROMAN VE HİKAYE Roman ve hikâyelerde iyiler çok iyi, kötüler çok kötüdür. Roman ve hikayeler öğütle biter. İyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır. Olayların gelişimi ya yazar ağzından anlatılmış ya da tesadüflere bırakılmıştır. Roman ve hikayelerde edebi akımlardan özellikle klasisizm, romantizm ve realizmin etkisi görülür. Sanatçılar roman ve hikayelerin akışı kesilerek uzun ansiklopedik bilgiler verme çabasındadırlar. Roman ve hikayeler teknik bakımından zayıftır. Tanzimat romanında yanlış batılılaşma ve cariyelik en yaygın konulardır. 5

6 Tanzimat döneminde roman ve hikâyelerde konular tarihi ve sosyal olmak üzere ikiye ayırabiliriz: Sosyal Konulu: Doğu-Batı çatışmasından doğan sosyal yıkımlar ve yıkımların yarattığı bunalımlar işlenir. Tarihi konulu: Devletin o zamanki kötü durumundan kaynaklanan umutsuzlukla geçmişte kazanılmış başarılara sığınıldığı görülür. TANZİMAT DÖNEMİNDE TİYATRO Tiyatrolar Batı tiyatrosunun etkisindedir. Özellikle Shakespeare ve Molliere en çok taklit edilen sanatçılardır. Tanzimatçılar toplum için sanat görüşünü benimsedikleri için toplumu aydınlatmada tiyatroyu bir araç olarak görmüşlerdir. Tiyatrolarda daha çok tarihi ve sosyal konular işlenmiştir. Bu dönem tiyatro çalışmaları telif, tercüme ve adaptasyon olmak üzere üç grupta toplanabilir. Tiyatro eserlerinde genellikle üç birlik kuralına uyulduğu görülür. (Abdülhak Hamit Tarhan hariç) Yayınlanan ilk tiyatro eseri Şinasi nin yazdığı Şair Evlenmesi dir. İki perdelik bir piyestir. Bu eserde görücü usulüyle evlenmeyi yerer. Şinasi eseri yazarken meddah geleneğinden yararlanmıştır. 6

7 TANZİMAT DÖNEMİNDE ŞİİR Tanzimat döneminde şiir alanında büyük yenilikler olmuştur. Şiirde biçim olarak divan edebiyatına bağlı kalınmış, yani Divan Edebiyatının ölçü, kafiye, nazım birimi gibi şekil özellikleri aynen kullanılmaya devam etmiş, ancak konusu genişletilmiştir. Bu dönemde kafiye göz için mi kulak için mi tartışması yapılmıştır. Tanzimat la birlikte kanun, adalet, eşitlik, hürriyet vatan gibi konular işlenilmeye başlanmıştır. İlk kez bu dönemde şiirin kaynağı araştırılmış. Namık Kemal şiirin kaynağını Halk şiiri görürken, Ziya Paşa şiirin kaynağını Divan şiiri olarak görmüştür. Bu dönemdeki şiirlerde konu bütünlüğü vardır. TANZİMAT EDEBİYATINDA İLKLER Batılı anlamda ilk eleştiri yazısı ve yapıtı: Namık Kemal in Lisan-ı Osmanînin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazat-ı Şamildir yazısı ve ilk eleştiri yapıtı da Tahrib-i Harabat tır. Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatında ilk edebi tartışma Şinasi ile Sait Bey arasındadır. Ahmet Mithat Efendi Türk edebiyatında bovarist tipleri ilk kaleme alan sanatçıdır. Hem romanın yazılışı hem de asıl olay örgüsünü anlatış yönüyle dünya edebiyatında ilk olma özelliğini taşıyan romanın adı ve yazarı: Müşahedat - Ahmet Mithat Efendi İlk polisiye roman: Esrar-ı Cinayet(Ahmet Mithat Efendi) Yanlış Batılılaşmayı anlatan ilk roman: Felatun Bey ve Rakım Efendi(Ahmet Mithat Efendi) Yurt dışında yayımlanan ilk gazete: Hürriyet(Namık Kemal ve Ziya Paşa çıkarmıştır) 7

8 Batılı anlamda ilk anı: Defteri Amal(Ziya Paşa) İlk tezli ( bir görüşü savunan ) romanımız Zehra( Nabizade Nazım ) Türkçenin ilk dil bilgisi kitabı: Sarf ı Türki ( Süleyman Paşa ) İlk uyarlama tiyatro eserinin yazarı: Ahmet Vefik Paşa İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi: Kamus ul Alam Düz yazıda noktalama işaretini ilk Şinasi kullanmıştır. İlk yerli tiyatro eseri: Şair Evlenmesi(Şinasi) İlk yerli roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat(Şemsettin Sami) İlk çeviri roman: Fenelon dan Telemak(Yusuf Kamil Paşa) İlk köy romanı: Karabibik(Nabizade Nazım) İlk resmi Türkçe gazete: Takvim i Vakayi İlk yarı gazete: Ceride-i Havadis İlk tarihi roman: Cezmi(Namık Kemal ) İlk özel gazete: Tercüman-ı Ahval( Şinasi ve Agâh Efendi çıkarmıştır) İlk pastoral şiir: Sahra(Abdülhak Hamit Tarhan) İlk şiir ve fabl çevirisini yapan, ilk makaleyi yazan ve noktalama işaretlerini ilk kullanan ilk Türk gazeteci, edebiyat kelimesini ilk kullanan, şiire ilk başlığı koyan, atasözlerini derleyen ilk kişi: Şinasi İlk antoloji: Harabat(Ziya Paşa) İlk atasözleri kitabı: Durub-i Emsal-ı Osmaniye(Şinasi) İlk mizah dergisi: Diyojen(Teodor Kasap) Türk Edebiyatında yayınlanmış ilk öykü denemesi: Emin Nihat Tarhan'ın Müsameratname adlı eseridir. İlk hikâye kitabı: Letaif-i Rivayet(Ahmet Mithat Efendi ) Batılı anlamda ilk hikaye: Küçük Şeyler(Samipaşazade Sezai ) 8

9 İlk Türkçe sözlük: Kamus-ı Türkî(Şemsettin Sami) İlk naturalist eser: Zehra(Nabizade Nazım) İlk köy şiiri: Köylü Kızların Şarkısı(Muallim Naci) Edebiyatımızda kafiyesiz ilk şiiri yazan: A. Hamit(Validem) Aruz ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseri: Abdulhak Hamit Tarhan'ın Eşber adlı eseridir. Sahnelenen ilk tiyatro: Vatan yahut Silistre İlk röportaj: Rüya( Ziya Paşa) İlk pastoral şiir: Abdulhak Hamit'in Sahra adlı şiiridir. İlk köy Romanı: Karabibik - Nabizade Nazım İlk Psikolojik Roman Denemesi: Zehra(Nabizade Nazım) Batılı anlamda ilk günlük örneği: Seyahat Jurnali(Direktör Ali Bey) İlk özdeyiş örneği: Lehçetü l Hakayık(Direktör Ali Bey) İlk realist roman: Araba Sevdası(Recaizade Mahmut Ekrem) İlk Türk kadın romancımız Fatma Aliye Hanım dır. Boşboğaz Bir Âdem ilk Türkçe mizah gazetesidir. Edebiyat alanını da kapsayan ilk kuram kitabı ve yazarı: Poetika(Aristo) İlk atasözleri kitabı: Şinasi /Durub-i Emsal-ı Osmaniye İlk makale: Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi 9

10 TANZİMAT EDEBİYATI HAZIRLIK DÖNEMİ: yılları arası dönemdir. Batı edebiyatı sanatçılarını okuyan aydınlar bu eserleri okuduktan sonra o eserleri çevirmeye başlamış, bu sayede de Batı edebiyatı örnek alınmaya başlanmış ve Tanzimat edebiyatının temelleri atılmıştır. Yani Batı edebiyatıyla tanışma özellikle çeviriler yoluyla başlamıştır. Avrupai Türk edebiyatının ilk dönemidir. Batı edebiyatı çevireler yoluyla bu dönemde tanınmaya başlamıştır. Bu dönemde okul hayatına yönelik çalışmalar vardır. Bu dönemde Encümeni Daniş kurulmuştur. İlk gazeteler de bu dönemde çıkarılmıştır. Şinasi ve Ethem Pertev Paşa şiir çeviri yapmıştır. Şinasi yazılan ilk tiyatro olan Şair evlenmesi kaleme almıştır. Yine Şinasi ilk fabl çevirisi yapmıştır bu dönemde. TANZİMAT BİRİNCİ DÖNEMİNİN ÖZELLİKLERİ ( ) Birinci dönem temsilcileri Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami ve Ahmet Vefik Paşa'dır. Sanat toplum içindir görüşü benimsenmiştir ve bu doğrultuda eserler verilmiştir. Dilde sadeleşmeyi, ölçüde heceyi savundular; ama uygulamadılar. Divan şiirinin ölçü, biçim ve kalıplarını kullanmaya devam ettiler. Hece ile yazılan şiirler birkaç örnekten öteye gidemedi. Fransız edebiyatından etkilendiler. Divan edebiyatını eleştirdiler. Halk edebiyatını savundular; ama uygulamadılar. Şiirde estetik güzellik değil içerik ön plana çıkmıştır. Yani söyleyişe değil fikre önem verilmiştir. 10

11 Edebiyatı fikirlerini aktarmak için bir araç olarak görürler. Önceki şiirimizde bulunmayan vatan, millet, hak, hukuk, hürriyet, eşitlik, meclis ve meşrutiyet gibi kavramları şiire taşımışlardır. Konular yoğun, etkili ve mücadeleci bir anlayış ve üslupla işlendi. Şiirde beyitin anlam bütünlüğü parçalandı; parça güzelliği anlayışı bırakıldı, bütün güzelliğine önem verildi. Eski nazım şekilleriyle yeni kavram ve duyguları işlemişlerdir. Tiyatro, roman, hikaye, makale ve eleştiri gibi yazı türleri bu dönemde ilk kez edebiyatımıza girmiştir. Noktalama işaretleri ilk defa bu dönemde kullanılmıştır. Sanatçılar, edebiyatın yanında devlet işleriyle, siyasetle de bilfiil ilgilenmişlerdir. TANZİMAT İKİNCİ DÖNEMİN ÖZELLİKLERİ ( ) İkinci dönem edebiyatçıların sanat anlayışları birincilerden farklıdır. İkinci dönemde sanat sanat içindir anlayışıyla eserler verilmiştir. Bunun sebebi bu devirde idarenin daha baskıcı davranmasıdır. Batı edebiyatının savunmuşlardır. Bu dönemde Batı edebiyatı örneklerini daha başarı bir şekilde ortaya konmuştur. Romanda realizmin tesiri şiirde ise romantizmin tesiri görülür. Kölelik, cariyelik ve yanlış batılılaşma bu dönem romanlarında işlenen konulardır. Bu dönemde gözleme önem verildi. Romandan çok tiyatro gelişmiştir. Şiirin alanı ve konusu genişletildi. Zerreden güneşe kadar her şey şiirin konusu oldu. Divan edebiyatı biçim anlayışı bu dönemde yıkıldı. Bu dönem sanatçıları siyasetle devlet işleriyle ve toplum sorunları ile ilgilenmemişler, yalnızca edebiyatla, sanatla ilgilenmişlerdir. 11

12 Birinci dönem sanatçılarının toplumsal sorunlarla ilgilenmelerine karşın bu dönem sanatçıları kişisel konu ve temaları işlemişlerdir. Bu yüzden dilleri daha ağırdır. Bu dönem sanatçıları: Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Nabızade Nazım, Sami Paşazade Sezai, Muallim Naci I. DÖNEM TANZİMAT SANATÇILARI ŞİFRESİ: ŞAŞNAZ(Şinasi, Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami, Namık Kemal, Ahmet Vefik Paşa, Ziya Paşa) 1. İBRAHİM SİNASİ EFENDİ( ) Edebiyatımızda Batılı anlamda yenileşme Şinasi ile başlamıştır. Dildeki sadeleşme Şinasi'nin yenilikçi hareketleri ile hız kazanmıştır. Şiirlerinin bir kısmı divan şiiri tarzına, bir kısmı da yeni ve Avrupai şiir tarzına uygundur. Seci ve cinas gibi özentili söz oyunlarından arınmış olan nesrin kurucusudur. Eserlerinde parça güzelliği değil bütün güzelliği vardır. Noktalama işaretlerini edebiyatımızda ilk olarak Şinasi kullanmıştır. Gazeteciliği ve edebiyatı halkı aydınlatmak amacıyla kullanmıştır. Batı edebiyatını tanıdıktan sonra şiirin konusunu genişletmiştir. İlk şiir çevirisini, ilk tiyatro eserini, ilk makaleyi, ilk fabl çevirisini yazan ve ilk özel gazeteyi çıkaran kişidir. La Fontaine'nin bazı 'fabl'larını manzum olarak Türkçeye çevirmiştir, bunları Tercüme-i Manzume ve Müntehebat-ı Eş'ar adı altında yayımlamıştır. Klasisizmin etkisinde kalmış; akılcı, öğretici bir edebiyatı benimsemiştir. Şinasi hiç roman ve hikaye yazmamıştır. 12

13 Eserleri Tiyatro: Şair Evlenmesi Şiir: Tercüme-i Manzume, Müntehebat-ı Eş ar, Divan-ı Şinasi Atasözü: Dürub-ı Emsal-i Osmaniye Makale: Tercümanı Ahval Mukeddimesi 2. ZİYA PAŞA( ) Diğer Tanzimat şairleri gibi Divan şiirine karşı çıkmasına rağmen Divan şiiri nazım biçimlerini kullanmıştır. Ziya Paşa gazelin içeriğini değiştirmiştir. Ziya Paşa nın roman hikâye ve tiyatro türünde eseri yoktur. Eserlerinde divan şiirinin yanı sıra mahallileşme akımının, aşık tarzının, Avrupa edebiyatının etkileri vardır. Sosyal ve siyasi konuları işlediği eserlerinde realizme yaklaşmış, ferdi konuları işlediği eserlerinde romantizmin etkisinde kalmıştır. Fikirleriyle Avrupalı, duygularıyla yerli kalmaya özen göstermiştir. Edebiyatımızın en önemli "terkib-i bent" ve "terci-i bent" şairidir. Yenilikçi fikirleri vardır ama bu fikirleri eserlerinde görülmez. Divan edebiyatı ile Batı edebiyatı arasında bocalamıştır. Bazı yazılarında Divan şiirini Türk şiiri olarak kabul etmez ama başka bir yazısında Divan şiirinin bize ait olduğu hakkında görüş ortaya koymuştur. Örneğin Şiir ve inşa makalesinde yeni edebiyatı savunur ama Harabat'ta bunun tam tersini söylemektedir. Sade dili savunur ama dili çok ağırdır. Ali Paşa'yı yermek için nazım ve nesir karışık olarak Zafername adlı eserini yazmıştır. Nesirlerinde ileri sürdüğü fikirleriyle Tanzimat'tan sonra gelişen yeni edebiyatın kurucularından olmuştur. 13

14 Molliere'in "Tartuffe" adlı komedisini hece ölçüsüyle ve sade bir dille tercüme etmiştir. Tercümeleriyle edebiyatımızın yenileşmesine ve Batılılaşmasına yardımcı olmuştur. Eserleri Şiir: Eş'ar-ı Ziya, Terkib-i Bend, Terci-i Bend,, Zafername (Nazım-Nesir karışık), Külliyat-ı Ziya Paşa Antoloji: Harabat Anı: Defter-i Amal Makale: Şiir ve İnşa, Makaleler Tercümeleri: Endülüs Tarihi, Engizisyon Tarihi, Emil, Tartuffe Biyografi: Arz-ı Hal Mektup: Veraset Mektupları Röportaj: Rüya 3. NAMIK KEMAL( ) Vatan şairi olarak ün yapmıştır. Meşrutiyet rejiminin kurulması ve ülkenin kalkınması için çalışmayı ülkü edinmiş ve edebiyatı bu ülküsüne araç etmiştir. Edebiyatın hemen her türünde geniş yankılar oluşturan eserleriyle Tanzimat devrinin en gür sesli şairi, en önemli dava ve sanat adamı olmuştur. Şekil ve anlatım bakımından eskiye bağlı, ruh ve öz bakımından yeni şiirleriyle halka vatan, hürriyet, ulus düşüncelerini aşılamaya çalışmıştır. Şiirlerine, Fransız İhtilali'nin getirdiği "özgürlük, hak, eşitlik" kavramları ve vatan sevgisi hakimdir. 14

15 Önceleri biçim olarak eski, içerik bakımından yeni şiirler yazmış, sonraları hem şekil, hem konu bakımından yeni şiirler yazmıştır. Şiirlerinin çoğunda aruzu kullanmıştır, hece ile yazdıkları çok azdır. Roman ve tiyatrolarında romantizme bağlıdır. Oynanan ilk Türk tiyatrosu onundur. (Vatan Yahut Silistre) Batılı anlamda ilk edebi romanı yazmıştır, (intibah) İlk tarihi romanı o yazmıştır. (Cezmi) Kendi dönemi Osmanlının gerileme dönemi olduğu için Türklerin parlak dönemlerini anlatan tarih kitapları ve biyografiler yazmıştır. Yazıda konuşma dilinin kullanılmasını savunmuştur ama şiir dili ağırdır. Tiyatro dili sadedir. Roman, şiir, makale, tiyatro, tenkit, tarih, biyografi, türlerinde eserleri vardır ama hikaye türünde yazmamıştır. Sanatçı, Ziya Paşa'nın "Harabat'ına tepki olarak Tahrib-i Harabat ve Takib-i Harabat (Takip) adlı eserlerini yazmıştır. Eserleri Romanları: İntibah, Cezmi Tiyatroları: Vatan Yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Akif Bey, Gülnihal, Celalettin Harzemşah, Karabela. Tarih Yazıları: Devr-i İstila, Barika-i Zafer, Ev-rak-ı Perişan, Kanije, Osmanlı Tarihi, Silistre Muhasarası. Eleştiri Yazıları: Tahrib-i Harabat, Takip, İrfan Paşaya Mektup, Celal Mukaddemesi, Rüya ŞEMSETTİN SAMİ( ) Edebiyatımızdan ilk roman olan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat'ı yazmıştır. 15

16 Devrinin önemli dilcilerindendir. İlmi sözlükleri ve ansiklopedi yazarlığıyla ün yapmıştır. Şemsettin Sami, Victor Hugo'nun Sefiller ini ve Daniel Defoe'nun Robinson Crusoe sunu dilimize tercüme etmiştir. Eserleri Roman: Taaşşuk-ı Tal'at ve Fitnat Sözlük: Kamus-ı Türki Ansiklopedi: Kamus-ı Alam Not: Kamûs-ı Türkî, adının içinde Türk sözcüğü geçen ilk Türkçeden Türkçeye sözlüktür. Şemseddin Sami, bu sözlükte Osmanlıcada kullanılan, ancak konuşulan Türkçeye girmeyen Arapça ve Farsça sözcükleri ayıklamış, Türkçe kökenli sözcüklere ağırlık vermiştir. Ayrıca, Türkçeyi zenginleştirmek için dile tekrar kazandırılması gerektiğine inandığı doğu Türkçesine ve Anadolu Türkçesine özgü sözcükleri de esere almıştır. 5. AHMET VEFİK PAŞA( ) Tanzimat döneminde milliyetçilik ve Türkçülük akımının en büyük temsilcisi olmuştur. Ülkemizde dil, tarih ve folklor çalışmalarında yeni bir çığır açmıştır. Moliere'den yaptığı çevirilerle ve uyarlamalarıyla ün kazanmıştır. Anadolu Türkçesindeki sözcükleri ilk defa o toplamıştır. Tanzimat döneminde tiyatroya en çok hizmeti geçen sanatçı Ahmet Vefik Paşa dır. Bursa valisiyken tiyatro binası yaptırmış kendi çevirdiği ve uyarladığı piyesleri bu tiyatroda oynatarak halka tiyatro zevki aşılamaya çalışmıştır. Bu özelliğinden dolayı 16

17 Türk tiyatrosunun kurucusu sayılmış böylece tiyatro ve sahne edebiyatımızın gelişmesinde çok büyük hizmetleri olmuştur Eserleri Tarih kitabı: Secere-i Türki, Hikmet-i Tarih, Fezleke-i Tarih-i Osmanî Sözlük: Lehçe-i Osmanî Tiyatro Çevirileri: İnfial-i Aşk, Dudu Kuşları, Don Civani, Savruk, Adamcıl, Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi, Tartüffe, Okumuş Kadınlar. Tiyatro Uyarlamaları: Zor Nikah, Zoraki Takip, Tabib-i Aşk, Dekbazlık, Meraki, Azarya, Yorgaki Dandini. Deyimler ve Atasözleri Kitabı: Müntahabat-ı Durub-ı Emsal 6. AHMET MİTHAT EFENDİ( ) Eserlerinde sanat yapmaya önem vermemiş, eserlerini halkın eğitimi ve bilgilenmesi için yazmış bir sanatçıdır. Roman, hikaye, tiyatro, tarih, edebiyat, fen ve felsefe gibi değişik alanlarda iki yüz civarında eser vermiştir. Çok sayıda eser yazdığı için "yazı makinesi" olarak tanınmıştır. Hace-i Evvel olarak da bilinir. Eserleri teknik ve üslup yönüyle basittir ama dilinin sade oluşu ve tasvirleri bakımından önemlidir. Önceki eserleri romantik, sonraki eserleri naturalist özellikler taşır. Hikaye ve romanlarının çoğunda, Batıyı gereği gibi özümsemiş, çalışkan, inanç ve geleneklerine bağlı tipler ile; özden kopuk Batılılara özenen, yozlaşmış tipleri karşılaştırmıştır. 17

18 Servet-i Fünun sanatçılarını en fazla eleştiren edebiyatçıdır. Onlara Dekadanlar(soysuzlar) lakabını takarak onların boş ve faydasız işlerle uğraştıklarını söylemiştir. Romanlarında sık sık konunun akışını keserek ders vermek, doğruyu öğretmek amacıyla bilgiler vermiştir. Eserlerinde iyiyi, kötüyü; doğruyu, yanlışı iyice belirterek okurlarına ahlaki rehberlik yapmıştır. Eğlendirerek öğretmeye çalışmıştır, bu yüzden devrinde en çok okunan ama tekniğe önem vermediği için çabuk unutulan bir sanatçıdır. Roman türünde en fazla eseri olan Tanzimat sanatçısı Ahmet Mithat Efendi dir. Tanzimat edebiyatının en fazla eser veren yazarı Ahmet Mithat Efendi dir. Eserleri Roman: Felatun Beyle Rakım Efendi, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Dürdane Hanım, Dünyaya İkinci Geliş, Henüz 17 Yaşında, Haydut Montari, Jöntürk, Yeniçeriler, Paris'te Bir Türk, Esrar-ı Cinayet, Diplomalı Kız, Yeryüzünde Bir Melek... Tiyatro: Eyvah, Çengi, Çerkez Özdenleri, Ahz-ı Sar, Açık Baş, Siyavuş... Hikaye: Kıssadan Hisse, Letaif-i Rivayat Gezi: Avrupa'da bir Cevelan Tarih: Mufassal (Tarih), Kainat (Dünya tarihi), Üss-i İnkılap. 18

19 II. DÖNEM TANZİMAT SANATÇILARI ŞİFRESİ: SeReNDAM(Samipaşazade Sezai, Recaizade Mahmut Ekrem, Nabizade Nazım, Direktör Ali Bey, Abdülhak Hamit Tarhan, Mullim Naci ) 1. RECAİZADE MAHMUT EKREM( ) Sanat sanat içindir, ilkesine bağlı kalmıştır. Şiir, roman, hikaye, tiyatro, tenkit türlerinde yazmıştır. Toplumsal kavramlardan uzak' durmuş, bireysel konulan işlemiştir. Eski edebiyat karşısında yeni edebiyatın ilkelerini belirlemiştir. Servet-i Fünun edebiyatının temellerini oluşturmuştur. Zerreden Şumusa kadar her şey şiirdir, diyerek şiirin konusunu genişletmiştir. Eski edebiyatı savunanlarla tartışmalara girmiştir. Muallim Naci ile yaptığı kafiye tartışması önemlidir. Kafiyenin kulak için olması gerektiğini savunmuştur. Oğlu Nijat'ın ölümü şiirlerinin içli ve üzüntülü olmasına sebep olmuştur. Eserlerinde realizmin ve romantizmin etkileri görülür. Aruzla yazmıştır ama heceyle yazdığı şiirleri de vardır. İlk realist roman olan 'Araba Sevdası' onun eseridir. Bazı Eserleri Roman: Araba Sevdası Edebiyat Ders Kitabı: Talim-i Edebiyat Şiir: Nağme-i Seher, Yadigar-ı Şebab, Zemzeme, Nijat Ekrem Tiyatro: Afife Anjelik, Çok Bilen Çok Yanılır, Vuslat, Atala Eleştiri: Takdir-i Elhan, Zemzeme'nin önsözü, Öykü: Muhsin Bey, Şemsa 19

20 2. ABDÜLHAK HAMİT TARHAN( ) Kuşak şairlerin aksine şiirlerinde siyasi ve sosyal temalara pek yer vermeyip, çoğunlukla ölüm, aşk, tabiat ve metafizik gibi, ferdi konuları işlemiş; edebiyatımıza metafiziği getirmiştir. Şiirleri epik ve liriktir. Özellikle nazım şekillerinde yaptığı yeniliklerle dönemin bazı şairlerine örnek olmuştur. Divan şiiri geleneğinin son kalıntılarını yıkmış, Fransız şiirinin de etkisiyle yeni biçimler kullanmıştır. O zamana kadar değişmeyen Türk şiiri Batılı anlayışa Hamit'le kavuşmuştur. Bazısı şiir, bazısı düzyazı, bazısı da düzyazı-şiir karışımı olan tiyatro eserleri sahnelenmeye uygun değildir; tiyatrolarını oynanmak için değil, okunmak için yazmıştır. Şiirlerinde hem aruzu hem heceyi kullanmıştır. (Heceyi duraksız kullanmıştır) Sanat için sanat" anlayışına bağlıdır, romantik anlayışa sahiptir. Piyeslerinde tarihsel konuları hayale dayalı olaylarla anlatmıştır. Tiyatrolarının bir kısmı eski uygarlıklarla, bir kısmı günlük yaşamla, bir kısmı da bireysel konularla ilgilidir. Tiyatrolarının birçoğu egzotiktir. Yani konuları Türk topraklan dışında geçer. İlk pastoral şiirimizi o yazmıştır. (Sahra) Dili çok ağırdır. Tanzimat şiiri ile Servet-i Fünun şiiri arasında köprü olmuştur. Şiirde vezin, kafiye ve dile pek önem vermemiştir. Şiirlerindeki tezat onun tanıtıcı bir sembolü olmuştur. Şairi-i Azam olarak da bilinir. 20

21 Eserleri Şiir: Sahra, Makber, Ölü, Hacle, Bunlar Odur, Belde (Divaneliklerim), Ruhlar, İlham-ı Vatan, Bir Sefilenin Hasbihali... Tiyatro: Finten, Tarık, Eşber, Duhter-i Hindu, Macerayı Aşk, İçli Kız, Sabr u Sebat, Turhan SAMİ PAŞAZADE SEZAİ( ) Az sayıda eser vermiştir ama edebiyatımıza roman ve hikaye alanında önemli katkıları olmuştur. Hikaye, roman, makale, sohbet, tiyatro, anı, gezi yazısı ve şiir türlerinde eserler vermiştir. Batılı tarzdaki ilk hikaye örneklerini vermiştir. İstanbul tasvirlerine ağırlık veren yazar, gözlemlerinden yola çıkarak gerçekçi bir sanat anlayışına ulaşmıştır. Hikaye ve romanlarında romantizmden realizme geçtiği açıkça görülmektedir. Sanatlı yazma arzusundan dolayı gereksiz benzetme ve sanatlardan, Farsça tamlamalardan ve söz öbeklerinden kendini kurtaramamıştır. "İclal" adlı kitapta yeğeni "iclal"in ölümü üzerine yazdığı mensur mersiye, bazı düzyazıları ve hatıraları vardır. Tasvirlerinde kullandığı şairane üslup romantik yanını, gerçek hayata uygun konuları işlemesi realist yanını gösterir. Eserleri Roman: Sergüzeşt Tiyatro: Şir Hikaye: Küçük Şeyler, Hiç, Pandomima Mektuplar: İclal 21

22 4. NABİZADE NAZIM( ) Edebiyatımızda realizm ve natüralizmin öncülerindendir. Edebiyatımızdaki ilk köy romanı Karabibik'tir, eserde aynı zamanda naturalist unsurlar da vardır.. "Zehra" ise ilk psikolojik romanlardan biridir. Dış gözlemi kuvvetlidir; olayları, çevreyi anlatırken kendini aradan çeker. Eserleri Roman: Zehra, Karabibik 5. MUALLİM NACİ( ) Eski edebiyat taraftarı olan sanatçı, eski - yeni tartışmasında yeni tarafları olan Recaizade Mahmut Ekrem'in karşısında yer almış, Recaizade Mahmut Ekrem'in "Zemzeme" adlı eserine "Demdeme" ile tepki göstermiştir. Genellikle şiirlerinde eski tarzı sürdürmüştür ama şekil ve öz bakımından yeni şiirler de yazmıştır. Dili aruza uydurmadaki başarısıyla Tevfik Fikret'i ve Mehmet Akif'i etkilemiştir. Göz için kafiyeyi savunmuştur. Edebiyatımızda köyden söz eden ilk şiiri (Köylü Kızların Şarkısı) yazmıştır. Şiirlerinde de, nesirlerinde de dili sade ve yalın olarak başarılı bir şekilde kullanmıştır. Eserleri Şiir: Ateşpare, Şerare, Fürüzan, Sünbüle Eleştiri: Demdeme, Müdafaaname Anı: Ömer'in Çocukluğu Edebi Bilgiler: Istılahat-ı Edebiye(Bu eser divan şiirinin kuramıdır) Mektup: Mektuplarım, İntikad 22

23 TANZİMAT DÖNEMİNDE DİĞER SANATÇILAR YUSUF KAMİL PAŞA ( ) Klasik bir Fransız romancı olan Fenelon'un "Telemak" adlı romanını Türkçeye çevirerek Türk edebiyatına roman türünü tanıtmıştır. ALİ SUAVİ ( ) Muhbir gazetesindeki yazılarında sade bir dil kullanarak Tanzimat dönemindeki dilde Türkçülük hareketine öncülük etmiştir. SADULLAH PAŞA( ) Ondokuzuncu Asır manzumesi önemlidir. MİZANCI MURAT( ) Turfanda mı yoksa Turfa mı romanı köy romancılığında önemli yer eder. Yeni Türk edebiyatında MUTAVASSITÎN diye tabir edilen döneme ARA NESİL denir. ( ) Özellikleri: Gündelik yaşamı anlatmışlardır. Servet-i Fünun un edebiyatının ortaya çıkmasında etkili olmuşlardır. Yoğun bir çeviri faaliyetleri vardır. Kimileri gelenekçi kimileri de Doğu-Batı sentezinden yana olan edebiyatçılar. Bazı ara nesil sanatçıları: Beşir Fuad, Fazlı Necib, Mehmed Celal, Nâbizâde Nâzım, Hasan Fehmi, Mustafa Reşit Paşa, Menemenlizade Mehmet Tahir, Nigar Osman 23

24 ENCÜMEN-İ ŞU ARÂ(1861): On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında klasik zevki sürdüren şairlerin oluşturdukları topluluktur. Amaçları şiir yazmak isteyen gençlere yardımcı olmaktır. Bu topluluktaki bazı sanatçılar: Yenişehirli Avni, Leskofçalı Galip, Hersekli Arif Hikmet Bey ve Manastırlı Hoca Na ili Efendi, Namık Kemal, Ziya Paşa Hersekli Arif Hikmet Bey in evinde her salı toplanmışlardır. DERSE KISA BİR ARA :) Abdülhak Hamit Tahran ın evlilikleri: Abdülhak Hamit Tahran toplamda dört evlilik yapmıştır. Kendisi 22 yaşında iken 13 yaşındaki Fatma Hanım ile evlenmiştir. Fatma Hanım ın veremden ölmesi üzerine ünlü Makber şiirini yazmıştır. Fatma Hanım ın ölümünden 5 yıl sonra İngiliz Nelly ile evlenmiştir. Nelly ile evli olduğu zamanda eşiyle farklı yerlerde bulundukları için Florence Ashly isimli biriyle beraber yaşamaya başlamıştır karısı bu durumu öğrenince de ondan ayrılmıştır. Sonrasında Nelly de evlenmelerinden 21 sonra da Nelly veremden ölmüştür. Onun öldüğü yıl ailesinin önerdiği Cemile Hanım ile evlenir. Ondan da 20 gün sonra ayrılmıştır. Bu evlilikten 1 yıl sonra da 18 yaşındaki Belçikalı Lüsyen ile evlenmiştir. Lüsyen den ise 8 yıl sonra dostça ayrılmıştır. Lüsyen Tahran dan ayrıldıktan sonra başkasıyla evlenmiştir. Evli olmasına rağmen Lüsyen ile de bir süre yazışmaya devam etmiştir. Küçük ve sığ fikirlerden hiçbir zaman büyük idea çıkmaz... (Harun Ardıç ) 24