TRB2 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ. NÜFUS ve KENTLEŞME

Transkript

1 TRB2 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ NÜFUS ve KENTLEŞME 211

2 İÇİNDEKİLER 1.NÜFUS Nüfus Büyüklüğü, Nüfus Yoğunluğu ve Nüfus Artış Hızı Yaş ve Cinsiyet Dağılım Özellikleri Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Yapısı Bağımlılık Oranları KENTLEŞME Göç KISALTMALAR ADNKS Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu DPT Devlet Planlama Teşkilatı 2

3 TR1 TR51 TR31 TR62 TR41 TR42 TRC2 TR33 TR63 TR83 TR32 TR61 TR9 TRC1 TR72 TR52 TRB2 TRC3 TR22 TRB1 TR21 TR71 TRA2 TRA1 TR81 TR82 1. NÜFUS 1.1. NÜFUS BÜYÜKLÜĞÜ, NÜFUS YOĞUNLUĞU ve NÜFUS ARTIŞ HIZI 194 yılında yapılan nüfus sayımı sonuçlarına göre TRB2 (Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van) İllerinin nüfusu ile 194 yılı Türkiye toplam nüfusunun %1,64 üne tekabül etmektedir. Son 7 yılda Türkiye nin nüfusu yaklaşık 4 katına çıkarken, TRB2 nin nüfusu yaklaşık olarak 7 katına çıkmıştır. 21 yılı nüfus sayımına göre TRB2 Bölgesi, Türkiye toplam nüfusunun yaklaşık %3 ünü oluşturmaktadır. 21 yılı ADNKS verilerine göre Bitlis , Hakkâri , Muş ve Van ile Bölge nin nüfusu kişi olarak hesaplanmıştır. Şekil 1: TRB2 Bölgesi 21 yılı Nüfus Büyüklüğü Sıralaması yılında yapılan nüfus araştırmasında ise TRB2 Bölgesinin il/ilçe merkezleri ile belde/köy nüfus büyüklükleri toplamı tablo 1 deki gibidir. Nüfus büyüklükleri 29 yılından 21 yılına kadar Bitlis için dan ye, Muş için den ya ve Van için dan e artış gösterirken Hakkâri ili için den ye bir düşüş göstermektedir. TRB2 Bölgesi nüfus büyüklüğü ise yılları arasında toplamda kişiden kişiye artmıştır. 3

4 Tablo 1: TRB2 Bölgesi Yılları Arası Nüfus Değerleri Bitlis Hakkâri Muş Van TRB2 Bölgesi TÜRKİYE Kaynak: (TÜİK ADNKS, 21) 21 yılı TÜİK nüfus büyüklükleri çalışması TRB2 Bölgesi ndeki il/ilçe merkezlerinden belde/köy nüfuslarına kadar geniş yelpazede bir bilgiyi barındırmaktadır. Tablo 2: TRB2 Bölgesi Nüfus Büyüklüğü 21 (kişi) İl/ilçe merkezleri Belde/köyler Toplam Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Türkiye Bitlis Hakkâri Muş Van TRB yılı ADNKS verilerine göre TRB2 Bölgesi ndeki nüfus büyüklüğü dağılımında %51 ile Van ili ilk sırada %13 ile Hakkâri ili son sırada yer almaktadır. 4

5 Şekil 2: TRB2 Bölgesi Nüfus Büyüklüğü 21 (%) Van; % Muş; % Bitlis; % Hakkari; % Bölge içindeki nüfus büyüklüğünün ilçeler bazındaki dağılımı ise şekil 3 te yer almaktadır. 29 yılı verilerine göre Tatvan ve Yüksekova ilçelerinin nüfusu idari sınırları içerisinde bulundukları il merkezlerinin nüfusundan daha fazladır. Şekil 3: TRB2 Bölgesi İlçelere göre nüfus dağılımı 29 (kişi) Kaynak: (TÜİK, 29) döneminde Bölge nin nüfus artış hızı Türkiye nüfus artış hızına göre daha fazla iken, Bitlis ve Muş illeri sürekli azalış göstermiştir. TRB2 İllerinde en düşük yıllık nüfus artışı yaklaşık -7 ile 1945 ve 29 dönemlerinde Hakkâri, en yüksek yıllık nüfus artış hızı ise yaklaşık 5 ile dönemlerinde 5

6 Muş ta gerçekleşmiştir. 29 yılında, Van dışında diğer illerin yıllık nüfus artış hızı ( -,6) Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. Şekil 4: TRB2 Bölgesi Nüfus Artış Hızı (%) TRB2 Türkiye Şekil 5: TRB2 Bölgesi Yıllara Göre Nüfus Artış Hızı (%) Bitlis Hakkari Muş Van TRB2 İllerine bağlı ilçelerin 2 ve 29 yılı nüfus göstergeleri incelendiğinde, en fazla Çukurca, Varto, Mutki, Tatvan ve Gevaş ilçelerinde nüfusun azaldığı gözlenmiştir. Nüfus artış hızının eksi değerlerde gerçekleştiği bu ilçelerin diğer il ve ilçelere göre daha fazla göç verdiği söylenebilir. 2 ve 29 yılı nüfus göstergeleri sonuçlarına göre Van Merkez, Edremit, Şemdinli, Hakkâri Merkez ve Özalp ilçeleri en yüksek yıllık nüfus artış oranına sahip ilçelerdir. 6

7 km² düşen kişi sayısı Tablo 3: TRB2 Bölgesi Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) BÖLGE ADI Bitlis Hakkâri Muş Van TRB2 37,5 47,25 49 TÜRKİYE Bölge nin nüfus yoğunluğu arasında önemli bir artış göstererek kilometrekareye 38 kişiden 48 kişiye yükselmiştir. Bu artış 2-21 döneminde ise azalan artışına devam etmiş ve bahsi geçen 1 yıllık sürede Bölge nüfus yoğunluğu 48 kişi/km 2 den 49 kişi/km 2 e yükselmiştir. Nüfus yoğunluğunun son 2 yıllık seyrine bakıldığında Bölge nin nüfusu kilometrekareye 38 kişiden 49 kişiye yükselirken, Türkiye ortalaması 73 ten 96 a yükselerek Bölge nin yaklaşık iki katına çıkmıştır. TRB2 Bölgesi ile Türkiye arasındaki nüfus yoğunluğu farkı şekil 6 da ifade edilmektedir. Şekil 6: TRB2 Bölgesi Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 12 1 Türkiye; TRB2;

8 Bölge illerine bağlı ilçelerin nüfus yoğunluğu araştırması son olarak 2 yılında yapılmıştır. 2 yılı verilerine göre Van Merkez İlçesi 245 kişi/km 2 ile en yoğun nüfusa sahipken (Bölge de Türkiye nüfus yoğunluğu ortalamasını geçen tek ilçedir), Gürpınar ilçesi 1 kişi/km 2 ile en az yoğun nüfusa sahiptir. Şekil 7: 2 yılı TRB2 Bölgesi İlçelere göre Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2) 1.2. YAŞ ve CİNSİYET DAĞILIM ÖZELLİKLERİ Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Yapısı TRB2 nüfusunun 3 ana yaş grubuna dağılımı incelendiğinde, nüfusun %4,5 inin - 14, % 56,3 ünün ve % 3,2 sinin 65 ve daha yukarı yaşta olduğu görülmektedir. -14 yaş grubunda olanların sayısının ülke ortalamasının çok üzerinde olduğu görülmektedir. Bu durum, Bölge nüfusunun Türkiye geneline göre oldukça yüksek genç yaş ortalamasına sahip olduğunu göstermektedir. 8

9 Yaş Grupları Şekil 8: TRB2 Bölgesi Yaş Piramidi (21) 9 yaş üstü 85 _ 89 8 _ _ 79 7 _ _ 69 6 _ _ 59 5 _ _ 49 4 _ _ 39 3 _ _ 29 2 _ _ 19 1 _ 14 5 _ 9 _ 4 Kadın Erkek Şekil 9: Türkiye Yaş Piramidi (21) -6, -5, -4, -3, -2, -1,, 1, 2, 3, 4, 5, TRB2 nüfusunun yaş özelliklerinden bir diğeri nüfusun zaman içinde giderek ülke ortalamasına kıyasla daha az bir oranda olsa da yaşlanma eğilimi göstermesidir. Bölge ve Türkiye nin Medyan Yaş değeri incelendiğinde, TRB2 İlleri döneminde Bölgenin medyan yaşı önemli bir değişkenlik göstermeden ortalama 17 olarak gerçekleşmiştir. Ancak 21 yılında yayımlanan medyan yaş verilerine göre TRB2 Bölgesi nin medyan yaşı 17 den 19 a yükselmiştir. Bu durum Bölge nüfusunun yaşlanma eğiliminde 9

10 Yaş Yaş olduğunu göstermektedir. Ülke medyan yaş ortalaması sürekli bir artış göstererek 29 yılında yaklaşık 29 olduğu dikkate alınırsa mevcut durumda Bölge ile ülke ortalaması arasında 1 yaşın üzerinde medyan yaş farkı bulunmaktadır. Şekil 9:TRB2 Bölgesi Medyan Yaş (29) Türkiye TRB2 1 5 Toplam Erkek Kadın Kaynak: (TÜİK, 29) Şekil 9_5: TRB2 Bölgesi Medyan Yaş (21) Kaynak: (TÜİK, İstatistik Yıllığı, 21) Bağımlılık Oranları yılları arası yaş bağımlılık oranı ülke geneli ile paralellik arz ederek düşme eğilimi göstermeye devam etmektedir. Bitlis Hakkari Muş Van TRB2 Bölgesi TÜRKİYE medyan yaş 19,66 19,41 18,92 18,94 19,11 29,22 1

11 Şekil 1: TRB2 Bölgesi Yaş Bağımlılık Oranı (%) Türkiye TRB Paralellik gösteren düşme eğiliminin son 1 yılı incelendiğinde TRB2 Bölgesindeki yaş bağımlılık oranı %94 ten %77 e; Türkiye deki yaş bağımlılık oranı ise %55 ten %49 a indiği görülmektedir. Tablo 5: TRB2 Bölgesi ve Türkiye Yaş Bağımlılık Oranı Karşılaştırması (%) Yaş Bağımlılık Oranı 2 21 Toplam yaş Yaşlı Genç Toplam yaş Yaşlı Genç Bitlis 87,23 5,9 82,13 75,76 7,4 68,72 Hakkâri 87,41 3,7 83,71 72,45 4,88 67,58 Muş 93,32 5,31 88,1 79,71 6,89 72,81 Van 98,95 4,61 94,35 77,71 5,44 72,27 TRB2 Bölgesi 93,79 4,76 89,3 77,12 5,92 71,2 Türkiye 55,1 8,83 46,27 48,88 1,76 38,12 Bölge nin nüfusunda son on yıllık süreçte genç nüfus ( - 14 yaş) azalırken yaşlı nüfusun (65 yaş ve üstü) az da olsa artması nedeniyle yaş bağımlılık oranı toplamda düşüş göstermiştir. Ancak Bölge nin genç nüfusu Türkiye ortalamasının hala iki katı olarak seyretmektedir. Bölge illerine bağlı ilçelerin toplam yaş bağımlılık oranı araştırması son olarak 2 yılında yapılmıştır. 2 yılı verilerine göre toplam bağımlılık oranı en fazla olan ilçe Şemdinli iken, en az olanı Bitlis Merkez İlçe dir. Bölge nin ilçelere göre yaş bağımlılık oranı dağılımı 2 yılı verilerine göre şekil 11 de gösterilmiştir. 11

12 Şekil 11: 2 yılı TRB2 Bölgesi İlçelere göre Toplam Yaş Bağımlılık Oranı Türkiye ortalamasının yaklaşık iki katı bir hane halkı ortalamasına sahip olan Bölgede çekirdek bir hanedeki ailenin birey sayısının yüksek olduğu ve/veya hanedeki aile yapısının 1. derece akrabalarla yaşamak şeklinde olduğu şekil 12 de görülmektedir. 12

13 Şekil 12: 2 yılı TRB2 Bölgesi Ortalama Hane Halkı Büyüklükleri (kişi/hane) TRB2 Türkiye 7,77 8,2 4,5 4, Kaynak: (TÜİK, 29b) (TÜİK, 24) Bölge içinde en yüksek hane büyüklüğü olan ilçelerin başında Hasköy, Korkut ve Adilcevaz gelirken, en az olanları ise Bitlis ve Van Merkez ilçeleri ile Tatvan olarak yer almaktadır. Şekil 13: 2 yılı TRB2 Bölgesi İlçelere göre Ortalama Hane Halkı Büyüklüğü 13

14 2. KENTLEŞME 198 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre toplam nüfusu olan Bölgenin kentleşme oranı %3 dur. Bu oranın 199, 2 ve 29 yılları nüfus sayım sonuçlarından elde edilen oranlarla karsılaştırıldığında, kentleşme sürecinin yıllarını kapsayan dönemde hızlı bir şekilde devam ettiği, 2-29 döneminde ise aynı kaldığı görülmektedir. Tablo 6: TRB2 Bölgesi Şehirleşme Oranı (%) Bitlis Hakkâri Muş Van TRB TÜRKİYE Bölgenin kentleşme oranı, kırdan almış olduğu göçlerle son 3 yılda %6 lık bir artış göstermiştir. Kentleşme oranlarına bakıldığında en hızlı artış Hakkâri de yaşanırken Muş İli kentleşme hızında en son sırada kalmıştır. Türkiye ortalamasına bakıldığında Bölge genel olarak kırsal nüfusu ile ülke ortalamasının iki katından daha fazla bir orana sahiptir. Şekil 14: TRB2 Bölgesi Şehirleşme Oranı (%)(198 21) TRB2 Türkiye

15 Şekil 15: 2 yılı TRB2 Bölgesi İlçe kent nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) İlçeler bazında kentleşme oranı en fazla olan Van Merkez %79.8, Tatvan %75.13, Hakkari Merkez %74.2 ve Bitlis Merkez %7.26 iken en az kentleşme ise Mutki %6.6, Korkut %11.43, Gürpınar %12.66 ve Özalp %13.82 ilçelerinde görülmektedir GÖÇ Yüksek nüfus artış hızı, yeterli hızda artmayan istihdam olanakları ve düşük gelir düzeyi ile birleşince, Bölge dışına yüksek göçe neden olmuştur. Bölge nin bazı noktalarında yaşanan güvenlik sorunlarının bölge dışına göç üzerinde etkisi varsa da, göçün asıl nedeni yüksek doğal nüfus artış hızıdır. (DPT, 2) Son 35 yıllık göç seyrine bakıldığında yılları kapsayan on yıllık süreç TRB2 Bölgesinin en fazla göç verdiği dönem olarak görülmektedir. Bölgede nüfusu 5. in üzerinde olan kentlerde nüfus artışı görülürken, nüfusu 5. den az olan kentlerde büyük ölçüde azalmalar vardır. Buna bağlı olarak kent kır dengesi 199 sonrası değişerek nüfusu 2. in üzeri olan kentsel yerleşimlerin oranı da artmıştır. (DPT, 2) Aynı zamanda bölgede terör nedeniyle güvenlik şartlarının zafiyete uğraması, kırsal alanlarda yeterli iş imkânın olmaması, miras yoluyla arazilerin bölünmesi veya çiftçilikle geçinen ailelerin toprak sahibi olamamaları, kan davası, yayla yasağı vb. bölge içi ve dışına göçün başlıca nedenleri arasında sayılabilir. Bu 15

16 şekliyle göç, kırsalın nüfusu kent merkezlerine kayarak kent kültürünün ortadan kalkmasına ve özellikle Van Kenti gibi şehir nüfusu beş yüz bine yaklaşmış kentlerin kent-köylere dönüşmesine sebep olmaktadır. Şekil 16: TRB2 Bölgesi Net Göç Hızı(%), -2, -4, -6, -8, -1, -12, Şekil17: TRB2 Bölgesi Net Göç Hızı (21) Bitlis Hakkari Muş Van Seri Bölgede en fazla göç alan Van İli dir. Bölge illeri geçen yirmi yıla oranla hızı düşse de Türkiye nin batısında bulunan (İstanbul, İzmir, Ankara, Bursa, Adana, Antalya) illere göç vermeye devam etmektedir. Göç, genelde sanayi ve ticaret merkezlerine yöneliktir. Göç eğilimi insanların eğitim düzeyleri ve mesleki 16

17 becerileriyle doğru, yaşlarıyla ters orantılı olarak gözükmektedir. Doğu Anadolu insanında yaygın göç eğilimi eğitim, sağlık ve kültür olanaklarının yetersizliği yanında Bölgenin olumsuz iklim koşullarıyla ilişkili görülmektedir. Bölgede terörün yanı sıra doğal afetler de birer göç nedeni olarak belirlenmektedir. (DPT, 2) Hakkâri İli hariç diğer üç il en fazla göçü çevresindeki illerden almaktadır. Şekil 18: TRB2 İlleri Net Göç Hızı (binde) 29 Bitlis Hakkari Muş Van TRB TRB2 Bölgesi nde 29 yılı içinde en fazla göç veren il Muş iken en az göç veren il Van dır. Bu durum Van İli nin kendi çevresindeki iller için bir çekim merkezi olmasından kaynaklanmaktadır. Tablo 7: TRB2 Bölgesi Belediye, İlçe ve Köy Sayısı BÖLGE ADI Belediye sayısı İlçe sayısı Köy sayısı Bitlis Hakkâri Muş Van TRB2 Bölgesi TÜRKİYE