Beslenme Bozuklukları I. İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ABD Beslenme ve Metabolizma BD Prof. Dr.

Transkript

1 Beslenme Bozuklukları I İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ABD Beslenme ve Metabolizma BD Prof. Dr. Gülden Gökçay

2 Amaç Tanım Dünyada ve ülkemizde durum Beslenme durumunun değerlendirilmesi Öykü alma Klinik değerlendirme

3 Malnütrisyon nedir? Enerji ve besin öğelerinin (protein, vitamin, mineral, eser element) gereksinime uygun alınmaması durumunda gelişen Yetersiz ve aşırı beslenmeyi kapsayan tablodur

4 Küresel Sağlık Riskleri DSÖ, 2009 Çocuklarda Düşük tartı en önemli risk Yetersiz anne sütü tüketimi A vitamini, demir, çinko, iyot yetersizlikleri Çalışmalar kalsiyum, folat, B12, D vitamini eksikliğine dikkati çekiyor

5 Ölüm ve engellilik nedeniyle kaybedilen yılların (DALYs) oranı, 19 risk faktörü, ülke gelir düzeyi ilişkisi

6 Düşük tartı Yaşa göre tartı < -2SD (DSÖ- çocuk büyüme eğrileri) Gelişmekte olan ülkelerde <5 yaş çocuklar etkilendi İshal, kızamık, alt solunum yolu enfeksiyonlarının 1/3 ünden Yılda 2.2 milyon çocuk ölümünden sorumlu (DSÖ, 2004)

7 Ölüm ve engellilik nedeniyle kaybedilen yılların (DALYs) ilk 10 risk faktörü, gelir düzeyine göre, DSÖ 2004

8 Çocuklarda yetersiz beslenme nedeniyle, ölüm ve DALYs oranı, ülke gelir düzeylerine göre, 2004 DALYs: Ölüm ve engellilik nedeniyle kaybedilen yıllar

9 Demir eksikliği anemisi: Küresel boyut Gebe kadınlarda %41 Okul öncesi çocuklarda %27 Çocukluk döneminde zekada azalma, gelişimsel gerilik ve engelliklik nedeni Çocuk ve erişkinlerde 19.7 milyon DALYs, veya küresel toplam %1.3 DALYs nedeni DALYs: Ölüm ve engellilik nedeniyle kaybedilen yıllar

10 A vitamini eksikliği: Küresel boyut İshalden ölüm Kızamık, prematürite ve neonatal enfeksiyonlar Afrikada 5 yaş altı çocuk ölümlerinin %6 sı, Güney-Doğu Asya da %8 inden sorumlu

11 Çinko eksikliği: Küresel boyut <5 yaş çocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları (pnömoni ve influenza) Sıtma epizotları İshallerden sorumlu

12 Anne sütünün eksikliği: Küresel boyut < 5 yaş çocuklarda Neonatal enfeksiyonlar, ishaller ve akut solunum problemlerin nedeniyle ölümlerden sorumlu

13 Bodurluk : Boy kısalığı (Kronik malnütrisyon) Dünyada 5 yaş altı, 4 çocuktan biri (162 milyon) Son 12 yılda sıklık %33 %25 e düştü Afrika ve Güney Asya da %38 Bodur çocukların %56 sı Asya da, %36 sı Afrika da UNICEF-WHO 2013

14 DSÖ, 2011 Bodurluk (Kronik malnütrisyon, 5 yaş altı çocuklar) %10.3

15 Düşük tartı (Malnütrisyon) Dünyada 5 yaş altı, çocuklarda %15 (99 milyon) Son 22 yılda sıklık %25 %15 e düştü Güney Asya da 3 çocuktan 1 i Çocukların %67 si Asya da, %29 u Afrika da UNICEF-WHO 2013

16 DSÖ, 2011 Düşük tartı (Malnütrisyon, 5 yaş altı çocuklar) %17

17 Kavrukluk (Akut malnütrisyon) Dünyada 5 yaş altı çocuklarda orta derecede %8 ağır derecede < %3 (51 milyon, 17 milyon) Çocukların %70 i Asya da Güney Asya da prevelans %16 UNICEF-WHO 2013

18 DSÖ, 2011 Kavrukluk (Akut malnütrisyon, 5 yaş altı çocuklar) %1

19 AKUT BESLENME YETERSİZLİĞİ KÜRESEL VERİLER (DSÖ 2012)

20 Fazla tartı Dünyada 5 yaş altı çocuklarda %7 (44 milyon) Son 12 yılda %2 artış UNICEF-WHO 2013

21 DSÖ, 2011 Fazla tartı (5 yaş altı çocuklar) %21

22 Malnütrisyon - Mortalite Taralı alanlar malnütrisyonun ölüm nedenine katkısını gösterir Gelişmekte olan ülkelerde 5 yaş altındaki 10,5 milyon çocuk ölümü DSÖ, 1999 DSÖ, 2004

23 5 YAŞ ALTI ÖLÜM NEDENLERİ - DSÖ 2011 Ölüm nedenlerinin %35 i malnütrisyonla ilişkili

24 Ülkemizde çocuk mortalitesi ve beslenme sorunları (0-5 yaş) Bebek ölüm hızı (2012) %o 16 <5 yaş ölüm hızı (2012) %o 18 Protein enerji malnütrisyonu Düşük tartı % 17 Boya göre zayıf (akut malnütrisyon) % 1 <5 yaş çocukta akut malnütrisyon Nütrisyonel boy kısalığı % 10.3 Fazla kilo % 21 Raşitizm % Demir eksikliği anemisi (2000, 2007) % 30-%8 Sağlık Bakanlığı-Nüfus Etüdleri Sağlık Araştırmaları ( ), DSÖ (2012)

25 Marasmus: 6-18 ay Protein, enerji ve mikro-besin öğeleri eksik Yaşlı, ifadesiz bakış, beyin gelişimi geri kalır Ağır kas, yağ dokusu kaybı Yaşa göre tartı < %60, boya göre tartı <%70, ÜKOÇ<11 cm, tartı SDS <-3 Ödem yoktur İnce, kuru ve kırılgan saç, deri Metabolizma yavaşlar, hipotermi Bradikardi, hipotansiyon Sindirim enzimlerinde azalma Anemi İmmun baskılanma

26 Kwashiorkor:1-3 yaş 2. çocuğun doğması ile 1 çocuğu hastalandıran kötü ruh Anne sütünün kesilme ek besinlere geçiş döneminde Protein eksikliği, kalori nispeten korunmuş Aydede yüzü, kas kaybı vardır Yağ doku kısmen korunur Büyümede duraklama İmmun baskılanma

27 Kwashiorkor:1-3 yaş Serum albümin < 2.8 g/dl (onkotik basınç-->ödem) Anemi Diyare, hipokalemi, metabolik asidoz İnce bağırsakta atrofi ve paraziter hastalık İştahsızlık, apati, mental değişiklikler Saç: kuru, kırılgan, seyrek, kolay dökülür, renk değişikliği Cilt bulguları

28 Nütrisyonel değerlendirme Öykü Klinik değerlendirme Antropometri Diyetin değerlendirilmesi Davranış ve beslenme becerilerinin gelişimi Biyokimyasal değerlendirme

29 Tartı alamama sorunu olan çocukta öykü Prenatal: Hamilelik öyküsü; ilaç, sigara, alkol Perinatal: Doğum tartısı, boyu, baş çevresi Gestasyon yaşı, prematürite, SGA, IUBG Asfiksi Beslenme şekli (anne sütü, formül süt)

30 Tartı alamama sorunu olan çocukta beslenme öyküsü Alımı değerlendir, diyet kaydından Beslenme uygulamaları: Anne sütü Formül süt Tamamlayıcı besinler Besin kısıtlamaları veya promosyonu Aşırı sıvı besin kullanımı Meyve suları, gazlı içecekler

31 Nütrisyonel risk nedenleri İnorganik nedenler Beslenme hataları Anne sütü eksikliği Tamamlayıcı besinlere erken başlama / hatalı hazırlama Diyette uygunsuz kısıtlama (örn. yağdan / proteinden fakir) Ekonomik, sosyal sorunlar Önceki çocuğu malnütrisyonlu anne Sosyal destekten yoksun veya düşük IQ lu anne Çalışan anne Çocuk-bakıcı beslenme ilişkisinde sorun Organik nedenler Emilim yetersizliğine neden olan hastalıklar: Çöliaki, kistik fibroz, inek sütü intoleransı Kronik sistemik hastalıklar

32 Emziren anne bebeğinin yeterli tartı almadığını düşünüyorsa Tartıyı değerlendir, ayda 500 g veya üzerinde (YETERLİ) SOR: 1. Islak bez sayısını, yeterli sıvı alıyorsa günde en az 5-6 ıslak bez, açık renk idrar 2. Dışkılama: Sık ve pütürlü dışkılama (seyrekse, yumuşak ve bol) 3. Emzirme sayısı ve süresi, günde en az 8 emzirme (15-20 dk.) GÖR: Emzirirken, teknik sorun? Süt salma refleksi varlığı MUAYENE ET: Uyanık ve sağlıklı görünüm, tonus ve turgor normal Yavaş tartı alan bebek olabilir DİKKATLİ İZLE

33 Emziren anne bebeğinin yeterli tartı almadığını düşünüyor ve sorun var Tartıyı değerlendir, ayda 500 g altında artış önemli (SORUN?) SOR: 1. Islak bez sayısı azalmış, idrar koyu renkli 2. Dışkılama: Seyrek ve az 3. Emzirme sayısı ve süresi, kısa süreli ve az sayıda GÖR: Emzirirken, teknik sorun? Süt salma refleksi olmaması MUAYENE ET: Apati, ağlama, huzursuzluk, tonus ve turgor azalmış Yetersiz tartı alan bebek İLERİ DEĞERLENDİRME

34 Beslenme davranışını nasıl öğrenelim? Öğün düzeni ve sayısı Besin reddi, tükürme, atıştırma tarzı beslenme, yeme savaşları, zorla yedirme Oral motor disfonksiyon, ağızda besini tutma, Emme, yutma, çiğneme güçlüğü, öğürme Kendini besleyebilme yeteneği Yeme sırasında oyalama (örn. TV seyretme) SORALIM

35 Tamamlayıcı beslenmeye erken başlama Beslenme sorunları Malnütrisyon (düşük enerji) Bakteriyel kontaminasyon-diyare (B. cereus, E. coli) Raşitizm Demir eksikliği Çinko eksikliği Allerji (inek sütü, yumurta, buğday, soya, fındık, narenciye) Obezite Erken çöliaki

36 Çocuk kiminle yaşıyor? Beslenme bozukluğunda psikososyal gelişim öyküsü Anne, baba veya bakıcının yaşı, mesleği, kognitif kapasitesi Yaşam koşulları: kalabalık aile, evsizlik, sosyal izolasyon Anne baba ilişkisi; anne babanın kendi aileleri ile ilişkileri Ailevi sorunlar Sigara dumanına maruz kalma Gelişmekte olan bir ülkeye gitme veya böyle bir ülkeden gelme Çocuk istismarı

37 Gastrointestinal Beslenme bozukluğunda sistemik değerlendirme Diyare, steatore, kabızlık, karın şişliği, kusma, reflü, disfaji Kardiyak Renal Poliüri, polidipsi, dizüri, pollaküri Solunum sistemi Sık infeksiyon (üst solunum yolu, gastroenterit, otit, idrar yolu iltihabı, sinuzit); rekürran ateş Besin allerjisi Nörolojik