İNFERTİL ÇİFTLERDE EĞİTİM VE DANIŞMANLIK SÜRECİ HEMŞİRELİK YAKLAŞIMI

Transkript

1 İNFERTİL ÇİFTLERDE EĞİTİM VE DANIŞMANLIK SÜRECİ HEMŞİRELİK YAKLAŞIMI Yard.Doç.Dr. İlkay GÜNGÖR İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı 16 Ekim 2012 de Acıbadem Kadıköy Hastanesi nde I. Üreme Sağlığı ve İnfertilite Hemşireliği Seminerinde sunuldu

2 İnfertilitede Eğitim ve Danışmanlık Gereksinimi İnfertil çiftlerin tanı-tedavi süreçlerinde, sosyal ve evlilik hayatlarında yaşadıkları güçlükler, infertil çiftlere her aşamada eğitim ve danışmanlık verilmesini zorunlu kılmaktadır. 2

3 Birey/çiftin özgür ve bilinçli karar verebilmesi, Emosyonel/sosyal sorunlarıyla baş edebilmesi, için doğru ve tam bilgiye ulaşma hakkı ve gereksinimi kendi bakımına aktif katılabilmesi, uygulamaları doğru / eksiksiz yerine getirebilmesi 3

4 İnfertilitede danışmanlık hizmetleri verilen konular o o o o o o o o o o hasta danışmanlığı eğitim danışmanlığı çiftin tedavi seçimi, başlama veya sonlandırma kararına yardımcı danışmanlık genetik danışmanlık etik danışmanlık stres veya anksiyete ile baş etme danışmanlığı gevşeme eğitimi kriz müdahalesi depresyonla ilişkili tedavi evlilik danışmanlığı ve cinsel danışmanlık o o o o o o o kayıp sonrası danışmanlık psikolojik sorunları olanlarda danışmanlık ve yoğun psikoterapi çoğul gebeliklerde fetal redüksiyon işlemi ile ilgili danışmanlık evlat edinme danışmanlığı sperm bankacılığı danışmanlığı donasyon danışmanlığı taşıyıcı annelik danışmanlığı 4

5 İnfertilite Danışmanının Özellikleri; Türkiye de Oinfertilite kliniklerinde danışmanlık sunacak kişinin özellikleri, O danışman olma yeterlikleri, Odanışmanın ekipteki konumu, Omedikal ve psikososyal konulara ilişkin danışmanlığı kimin vermesi gerektiği konuları tartışmalıdır. 5

6 İnfertilite danışmanlığı, O psikolog, O psikiyatrist O hemşireler, O sosyal hizmet uzmanları, O aile ve evlilik terapisti olmak üzere multidisipliner bir ekip tarafından verilebilmektedir. Son yıllarda infertilite danışmanlığı, O yardımcı üreme teknikleri, genetik ve perinatoloji alanlarında akıl sağlığı tedavisi uygulayan bir meslek olarak tanımlanmakta ve dinamik bir gelişme olarak görülmektedir. 6

7 Dünya da önerilen yeterlilikler; O Qualıfıcatıon Guıdelınes For Infertılıty Counselors ASRM -American Society for Reproductive Medicine, The Mental Health Professional Group (MHPG), O Guidelines for counselling in infertility ESHRE-The European Society for Human Reproduction and Embryology, Psychological Special Interest Group (PSIG)

8 Bu rehberlerde infertilite danışmanı olmak için ; O psikiyatri, psikoloji, sosyal hizmet uzmanı, psikiyatri hemşiresi, evlilik ve aile terapisti disiplinlerinde en az master ya da doktora düzeyinde eğitimi olmak şart koşulmuştur. O Danışmanlık becerisi için infertilitenin medikal ve psikososyal yönleri ile ilgili eğitim standartları belirlenmiş ve en az bir yıl deneyimli bir infertilite danışmanı ile birlikte çalışma ve sürekli eğitim öngörülmüştür.

9 Hemşirenin Danışmanlık Rolünün Boyutu Psikososyal bakım mı? Psikososyal danışmanlık mı? O ASRM -American Society for Reproductive Medicine, The Mental Health Professional Group (MHPG), O ESHRE-The European Society for Human Reproduction and Embryology, Psychological Special Interest Group (PSIG) O British Infertility Counselling Association (BICA) O Australian and New Zealand Infertility Counsellors Association (ANZICA) O The International Infertility Counselors Organisation (IICO) O The German Network of Infertility Counsellors 9

10 O İnfertilite birimlerinde çalışan tüm sağlık profesyonellerinin (hekim, hemşire, embriyolog, ve diğer) infertil çiftlerin psikososyal bakım, eğitim ve danışmanlığını yapma sorumluluğu bulunmaktadır. 10

11 Öykü alma ve analiz Karar Vermeye Yardımcı Danışmanlık Hasta Merkezli Bakım Destek danışmanlığı Kriz Danışmanlığı İnfertilite danışmanlığı Terapötik Danışmanlık Psikoterapi 11

12 İnfertilitede Danışmanlık Türleri O İnfertilite ve tedavisi ile ilgili bilgilendirme, açıklama ve karar vermeye yardımcı danışmanlık O Emosyonel destek danışmanlığı O Terapötik danışmanlık 12

13 İnfertilitede Danışman Hemşire Sağlık ekibinde hemşire, birey/çiftin bu önemli yaşam deneyiminde mesleki donanımı nedeniyle eğitim ve danışmanlık için son derece uygun pozisyondadır.. İnfertil çiftler de hemşireyi, sorunlarını kolay tartışabileceği ve tedavi planı başarısı için önemli bir kişi, yine ekipteki diğer sağlık profesyonelleri ile aralarında bir bağ olarak görmektedirler. 13

14 Hemşireler; O Tedavi ile ilgili karar vermede hastaya yardım etmek, O Tedavinin sonuçlarına rağmen yaşamın ve kendinin başarılı yönleri üzerine odaklanmasını sağlamak, O Kişilerarası ilişkilerini geliştirmek ve sürdürmesini teşvik etmek gibi stratejilerin yürütülmesinde anahtar role sahiptir. O Aynı zamanda birey / çiftin haklarını savunan ve onlara eğitimle güç veren bir pozisyondadır. O Gerektiğinde çiftleri psikolojik danışmanlık/psikiyatriste yönlendirebilir. 14

15 İnfertilite birimlerde çalışan doktor ve hemşireler, Ohastaları anlama, Oduygusal gereksinimlerini değerlendirme, Oiyi olmayı teşvik etme, Otedavi kararlarında danışmanlık ve Otedavi başarısızlığı durumunda yapılabilecek seçenekler konularında destek vermektedirler. İnfertil çiftlere yapılan danışmanlık kapsamında bilgi vermek, destek vermek, tedaviye katmak ve terapötik girişimler yer alır.

16 birey/çifte, ihtiyacı olan bilgiyi vermek ve farkındalık yaratmaktır. Ör, ilaçların nasıl kullanılacağını açıklamak, ultrason kontrolünde folikülün çapı/büyüklüğü hakkında açıklama yapmak vb. BİLGİLENDİRME önceden planlanmış, amaç, hedef, içerik ve temel mesajları belirli, sistematik, kapsamlı bilgi vermek Ör, çifte kadın ve erkek üreme sisteminin özelliklerini, fertil-infertil dönemleri açıklamak EĞİTİM uzman kişiler tarafından bilgi ve beceri kazandırarak bilinçlendirme ve yönlendirici olmadan o konuda kendi özgür düşüncelerini oluşturmalarına ve karar vermelerine yardımcı olmaktır DANIŞMANLIK 16

17 Etkili bir eğitim için; O Eğitim gereksinimlerinin belirlenmesi, O bu gereksinimlere yönelik bir plan ve O erişkin eğitimi ilkeleri doğrultusunda yapılması ve O değerlendirilmesi gerekmektedir.

18 Danışmanlık ODanışmanlık, sadece bilgi vermek ya da aktarmak değil başvuran ile danışman arasında duygu, düşünce alışverişini de kapsayan bir paylaşım süreci ve profesyonel bir ilişki biçimidir ODanışman da rehberlik eden, bir başka deyişle yardım eden kişidir. 18

19 İnfertilitede danışmanlığında 1. adım; O tanışma ve güven kurmadır. O infertil çift ile ekip üyelerinin tanıştırılmasını ve O çift ile infertilitenin tıbbi, sosyal ve psikolojik boyutlarının ele alındığı dakikalık görüşmeleri içerir. O çiftin cinsellik ve infertilite ile ilgili deneyimleri ve sorunları değerlendirilir. O üreme süreci hakkında temel eğitimler verilir. O Ortak hedefler ve başarı şansı açıklanarak gerçekçi beklentiler oluşturmaları sağlanır. 19

20 İnfertilitede danışmanlığında 2. adım; O infertilite için öngörülen nedenler paylaşılır, O tanı işlemlerine karar verme, sürdürme ve sonuçlar hakkında bilgilendirme yapılır. 20

21 İnfertilitede danışmanlığında 3. adım; O sorunun çözümündeki seçenekler açıklanır O tedavi seçeneğine karar vererek sürdürmelerine yardımcı olunur. 21

22 İnfertilitede danışmanlığında 4. adım; O Son aşamada ise tedavi sonuçları değerlendirilir. Tedavinin başarılı veya başarısız olması ya da çiftin tedaviyi bırakmak istemesine göre çifte destek sağlanır. 22

23 O Her adımın sonunda çiftte artmış anksiyete ve depresyon bulguları saptandığında psikolojik yardım için sevk edilmelidir. 23

24 İnfertil çiftlerde psikolojik danışmanlık / tedavi yaklaşımları O Bireysel danışmanlık ve psikoterapi O Çift danışmanlığı O Grup danışmanlığı O Cinsel danışmanlık O Davranışsal tedavi yaklaşımları O Tamamlayıcı ve alternatif tedavi O Telefon danışmanlığı O Destek grupları 24

25 İnfertilitenin Medikal Yönü İle İlgili Eğitim ve Danışmanlık O Üreme sisteminin işleyişi ve infertilite sorunu O Uygulanacak tedavi yöntemi, süresi, maliyeti O Tedavinin olası sonuçları O Oluşabilecek komplikasyonlar O Tedavi sürecinde yapılan işlemler, istenen tetkikler, değerlendirmeler ve sonuçları O İlaçlar ve nasıl kullanılacağı O Birey/çiftin öz bakımı ile ilgili öneriler verilir 25

26 O Tedavi sürecinin planlanması, O çiftlerle birlikte hareket etmek O kötü haberleri hassasiyetle vermek, O gerekli açıklamaları anlaşılır sözcüklerle yapmak, O öngörülen tedavileri kendi kendilerine nasıl yapacaklarını göstermek önemlidir.

27 Psikososyal Değerlendirme ve Bakım Tedavi öncesinde çiftin psikososyal değerlendirilmesinde Oİnfertilitenin çiftin evlilik ve seksüel ilişkilerinde yarattığı O stres düzeyi Eşlerin tedaviye ile ilgili endişeleri O Eşlerin tedaviye katılma isteği ortak mı? O Diğer seçeneklere bakışları nasıl? Nereye kadar? O Birbirlerine ne kadar emosyonel destek sağlayabilecekler Eşlerin infertilite tedavisine ve ebeveyn olmaya uygunluğu değerlendirilmeli 27

28 Erken Dönemde Psikososyal danışmanlık; danışmanlığın psiko-eğitimsel bileşenlerini içerir. O Tedavinin etkinliği, getirdikleri-götürdükleri, sonuçları O potansiyel stresörler, O ilaçların duygu duruma etkisi O başarısız tedavi ile baş etme gücü O tedavinin sonlandırılmasına ilişkin belirlenen ortak kararlar 28

29 Danışmanlık sürecinde çiftin tedavi yönetimini kolaylaştırmak için; O tedavinin etki ve sonuçlarının farkında olmaları sağlanmalı, O karar verme süreçlerinde yaşanan çatışmalara yönelmeli, O eşlerin karar verme süreçlerine aktif katılımı sağlanmalı O eşlerin birbiri ile ve sağlık ekibi ile iletişimi geliştirilmeli 29

30 O eşlerin çocuk sahibi olma motivasyonlarındaki farklılıklar dikkate alınmalı O eşlerin infertiliteye reaksiyonları ve baş etme biçimlerindeki farklılıklar gözlenmeli O yapıcı iletişimde yaşanan sorunlar ele alınmalı O yas süreçlerinde desteklenmeli O eşlerin hayatlarında yeni alternatifler bulmalarını ve yeni bir bakış kazanmalarına yardımcı olunmalıdır. 30

31 O Bir eşin iletişimde geri çekilmesi evlilik ilişkisini yıkıcı bir iletişim biçimidir. O Geri çekilen kişi erkek ise kadında düşmanlık duyguları gelişebilir. O İnfertilite sorununu konuşma ihtiyacı ve sorundan uzaklaşma ihtiyacı ve karşılanması eşlere göre değişir. 31

32 İletişimi kolaylaştırmak için; O Duygularını daha net ve doğru ifade etmeli O Şikayetleri daha yapıcı bir dille iletmeli O Çatışma ve sorun çözme becerilerini geliştirmeli O Ben dilini geliştirerek daha olumlu mesajlar iletmeli O Aktif dinleme stratejileri geliştirmeli O Sözsüz iletişim becerileri (postür, yüz ifadesi, göz teması, ses tonu) kullanılmalı 32

33 Hemşireler, infertil çiftin emosyonel açıdan iyi olmasına yardımcı olurken, O klinikte onlar için rahat bir çevre oluşturmaya, O etkili bir iletişim kurmaya, O tedavi sırasındaki zor durumlara ve yaşamdaki farklı noktalara duyarlı olmaya, O bireyselliğe özen göstermeye, O çiftin duygularını rahat ifade etmelerini sağlamaya ve O geri bildirim almaya dikkat etmelidir. 33

34 İnfertilite Danışmanlığının Etkileri İnfertilitede eğitim/danışmanlık hizmetlerinin O birey ve çiftin yaşadığı endişe, kaygı ve anksiyetenin giderilmesinde, O tedavinin gidişi ile ilgili bilinçli karar almasında, O beden imajı ve benlik saygısının desteklenmesinde, O sorunların büyük bir krize dönüşmeden çözümlenmesinde katkısı olduğu ve O infertil çiftlerin tedavilerini olumlu etkilediği bildirilmektedir. 34

35 Ankara da bir infertilite kliniğinde hemşire tarafından uygulanan danışmanlık hizmet modelinin etkinliğinin değerlendirildiği bir çalışmada, O danışmanlığın çiftlerin anksiyete, depresyon ve yaşam doyumu düzeylerine ve O yardımcı üreme yöntemlerinin basan şansı üzerine olumlu etkileri olduğunu göstermiştir. Terzioğlu F

36 O İnfertilitede psikolojik danışmanlığın etkilerini değerlendiren prospektif randomize çalışmalar sınırlı düzeydedir. (Emery ve ark 2003, Klerk ve ark 2005) O İnfertilite tedavisi öncesi, sırası veya sonrasında alınan psikolojik danışmanlığın anksiyete, depresyon ve tedavi başarısı üzerine etkileri tartışmalı olsa da infertilite hizmetleri içinde yer almasının gerekliliği üzerinde fikir birliği bulunmaktadır. 36

37 Özetle; O İnfertilite hemşirelerinin infertil çiftlere verdiği bütüncül bakım içerisinde infertilitenin medikal ve psikososyal yönü ile ilgili eğitim ve danışmanlık rolleri gittikçe önem kazanmakta ve infertilite danışmanlığı, gelişmiş ülkelerde özel beceri ve eğitim gerektiren özel bir alan ve yeni bir meslek olarak gelişmektedir. 37

38