Aile Hekimliği Sisteminde Birinci Basamak Sağlık Kurumlarında Çalışan Hekimlerin İş Doyumu (Eskişehir)

Transkript

1 Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2008; 7(5): Aile Hekimliği Sisteminde Birinci Basamak Sağlık Kurumlarında Çalışan Hekimlerin İş Doyumu (Eskişehir) [The Job Satisfaction of Physicians That Working in Primary Health Care Institutions in Family Medicine System (Eskişehir)] ÖZET AMAÇ: Bu çalışmanın amacı Eskişehir il merkezinde Aile Hekimliği Pilot uygulamasında birinci basamak sağlık kurumlarında görev yapan hekimlerin iş doyumu düzeylerini saptamak ve olası ilişkili faktörlerin iş doyumuna etkilerini değerlendirmektir. YÖNTEM: Bu çalışma, Mart 2008 tarihleri arasında Eskişehir il merkezinde bulunan 4 Toplum Sağlığı Merkezi ve 31 Aile Sağlığı Merkezi nde görev yapmakta olan toplam 147 (%84.5) hekim üzerinde gerçekleştirilen kesitsel tipte bir araştırmadır. Literatüre uygun olarak hazırlanan anket form, hekimler tarafından dolduruldu, aynı gün veya takip eden gün içerisinde toplandı. İş doyumunun değerlendirilmesi Minnesota İş Doyum Ölçeği ile yapıldı. Elde edilen verilerin analizinde Ki kare testi, Student t testi ve ANOVA Varyans analizi kullanıldı. BULGULAR: Hekimlerden 72 si (%49.0) erkek, 75 i (%51.0) kadındı. Yaşları arasında değişmekte olup, yaş ortalaması ± 4.94 yıl idi. Hekimlerin genel, içsel ve dışsal iş doyum puan ortalamaları sırasıyla 3.62 ± 0.65, 3.72 ± 0.66 ve 3.45 ± 0.75 olarak bulundu. Genel ve dışsal iş doyum puan ortalamaları, Toplum Sağlığı Merkezi hekimlerinde Aile Sağlığı Merkezi hekimlerine göre daha düşük bulundu (p<0.05). SONUÇ: Bu çalışmada hekimlerin iş doyumlarının orta düzeyde olduğu saptandı. Bu sonuçlara göre Eskişehir de hekimlerin iş doyumlarının arttırılması ile ilgili olarak politikalar üretilmesi ve uygulanması önerilir. SUMMARY BACKGROUND: The aim of the study was to determine job satisfaction of physicians working in primary health care institutions and was to evaluate the effects of factors that are probably related to job satisfaction in Family Medicine Pilot practices in the city center of Eskisehir. METHOD: This cross sectional study was realized on a total of 147 (84.5%) physicians working in the 4 Community Health Centers and 31 Family Health Centers 10 to 14 March 2008 in the city center of Eskisehir. The questionnaire forms were prepared in accordance with literature completed by physicians, gathered in the same or following day. The evaluation of job satisfaction was done by Minnesota Satisfaction Questionnaire. Chi square test, Student t test, and ANOVA variance analysis were used in data analysis. RESULTS: Participants were composed of 72 (49.0%) male and 75 (51.0%) female physicians. Their age is between from 26 to 58, and the mean age was 40.58±4.94 years. General, internal, external job satisfaction mean points were found 3.62 ± 0.65, 3.72 ± 0.66, and 3.45 ± 0.75 respectively. General and external job satisfaction mean points were lower in the Community Health Center physicians than Family Health Center physicians (p<0.05). CONCLUSION: In this study, job satisfaction of physicians was found mid level. These results suggest that for increasing job satisfaction of physicians health policies must be constituted and executed. Mustafa Tözün 1, Abdullah Çulhacı 2, Alaettin Ünsal 3 1 Eskişehir 1 No lu Toplum Sağlığı Merkezi, 2 Eskişehir İl Sağlık Müdürlüğü Aile Hekimliği Şubesi, 3 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD. Anahtar Kelimeler: İş doyumu, hekim, Eskişehir. Key words: Job satisfaction, physician, Eskisehir. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Mustafa Tözün Eskişehir 1 No lu Toplum Sağlığı Merkezi- Ertuğrulgazi, Eskişehir mustafatozun@yahoo.com GİRİŞ İş doyumu, çalışanın kendi işinden duyduğu hoşnutluk, kendisini ve işini değerlendirmesi sonucu ulaştığı olumlu duygusal durum olarak tanımlanmaktadır (1). İlk kez 1920 lerde ortaya çıkan ve özellikle son yıllarda davranış bilimcilerin çok önem verdiği davranışsal konulardan birisi olan iş doyumu, bireylerin fiziksel ve ruhsal sağlıklarını doğrudan etkilediği gibi iş hayatında etkinlik ve verimliliğin artmasında da olumlu etkileri vardır. Ayrıca iş doyumunun yetersiz olması, stres ve grup uyumu sorunları gibi olumsuz durumlara neden olacağından bu kavramın iş hayatındaki önemini daha da arttırır. En önemli iş doyumsuzluk göstergeleri; verim düşüklüğü, şikâyet ve yakınmaların artması, işe devamsızlık ve gecikme oranının yükselmesi gibi durumlardır (2 6)

2 İş doyumunu etkileyen faktörler bireysel ve örgütsel olarak iki grupta ele alınır. Başlıca bireysel faktörler; yaş, cinsiyet, öğrenim düzeyi, medeni durum, işyerindeki statü, hizmet süresi, sosyokültürel çevre ve kişilik yapısı iken, başlıca örgütsel faktörler; iş ve niteliği, yönetim ve denetim, ücret, gelişme ve yükselme olanakları, işyerinin fiziksel koşulları ve işyerinin sosyal ortamıdır (1, 3). Tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye de de iş doyumunun farklı kurum ve kuruluşlarda çalışan çeşitli personel grupları için araştırma konusu olduğu ve konuya duyulan ilginin giderek arttığı söylenebilir. Bu personel gruplarından biri de sağlık kurum ve kuruluşlarında çalışanlardır (7). Türkiye de Sağlık Sistemi, 2004 yılında çıkarılan 5258 Sayılı Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanun ve onu müteakip düzenlenen mevzuat ile değişikliğe uğramıştır. Böylece 1961 yılında kabul edilen 224 Sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun ile öngörülen sağlık sistemi yerine Aile Hekimliği Modeli ne geçiş süreci başlamıştır (8, 9). Aile Hekimliği pilot uygulamasına ilk kez 15 Eylül 2005 tarihinde Düzce ilinde başlanmış, 17 Temmuz 2006 tarihinde de Eskişehir de devam edilmiştir (10). Halen pilot uygulamanın yapıldığı çeşitli illerde Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanun gereği birinci basamak sağlık hizmetlerinin sunulması için Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) ve Aile Sağlığı Merkezleri (ASM) kurulmuştur (11, 12). Türkiye de Sağlık Sistemi nde yaşanan değişimin, birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan hekimlerin iş doyumunu olumlu ya da olumsuz yönde etkilemiş olması olasıdır. Ancak Türkiye de bu kapsamda daha önce yapılmış herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışma, Eskişehir il merkezinde birinci basamak sağlık kurumlarında çalışan hekimlerin iş doyumu düzeylerini saptamak ve olası ilişkili faktörlerini değerlendirmek amacı ile yapıldı. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çalışma, Mart 2008 tarihleri arasında Eskişehir il merkezinde bulunan 4 Toplum Sağlığı Merkezi ve 31 Aile Sağlığı Merkezi nde görev yapmakta olan toplam 147 hekim (%83,5) üzerinde gerçekleştirilen kesitsel tipte bir araştırmadır. Eskişehir İl Sağlık Müdürlüğü verilerine göre: Eskişehir il merkezinde birinci basamak sağlık hizmeti veren sağlık merkezlerinde toplam 174 hekim görev yapmaktadır. Bunlardan 14 ü TSM lerde, 160 ı ise ASM lerde çalışmaktadır. Hekimlerden 27 si (%15,5) izinde olma ve çalışmayı kabul etmeme gibi nedenlerle çalışma kapsamı dışında tutuldu. Çalışmaya TSM hekimlerinin tamamı (n=14), ASM hekimlerinin %83,1 i (n=133) katıldı. Çalışma grubunu oluşturan 147 hekimden 14 ü (%9,5) TSM lerde, 133 ü ise (%90,5) ASM lerde çalışmakta idi. Eskişehir İl Sağlık Müdürlüğü nden gerekli izin alındıktan sonra çalışmaya katılmayı kabul eden hekimlerden bilgilendirilmiş sözlü onam alındı. Çalışmanın amacına uygun olarak literatürden (1 9) yararlanılarak hazırlanan anket form, çalışmanın yapıldığı tüm TSM ler ve ASM lerde çalışan hekimlere elden ulaştırıldı. Hekimler tarafından doldurulan anket form aynı gün veya takip eden gün içerisinde toplandı. Anket form iş doyumu ölçeği ve bazı sosyodemografik özellikleri ile ilgili bilgiler içermekte idi. İş doyumu değerlendirmesi Minnesota İş Doyum Ölçeği (MİDÖ) ile yapıldı. Çalışanların iş doyumlarını ölçmek için en fazla tercih edilen ölçeklerden biri olan MİDÖ nün özgün versiyonu 1967 yılında Weiss ve arkadaşları (13) tarafından geliştirilmiş olup, Türkçe versiyonu için güvenirlik ve geçerlilik çalışması 1985 yılında Baycan tarafından yapılmıştır (14). MİDÖ, 1 5 arasında puanlanan beşli likert tipi bir ölçektir. Her sorunun cevabı için Hiç memnun değilim 1 puan, memnun değilim 2 puan, kararsızım 3 puan, memnunum 4 puan, çok memnunum 5 puan olarak değerlendirilir. MİDÖ içsel (kişisel faktörlere bağlı iş doyumu), dışsal (çevresel faktörlere bağlı iş doyumu) ve genel iş doyum düzeyini belirleyici özelliklere sahip 20 maddeden oluşur. İçsel iş doyumu ile ilgili parametreler 1 4, 7 11, ve 20. maddelerde, dışsal iş doyumu ile ilgili parametreler 5 6, ve maddelerde, genel iş doyumu ile ilgili parametreler ise maddelerde bulunmaktadır. Genel iş doyumu puanı 20 parametreden elde edilen toplam puanların 20 ye bölünmesi ile içsel doyum puanı içsel faktörleri oluşturan parametrelerden elde edilen toplam puanların 12 ye bölünmesi ile dışsal doyum puanı ise dışsal faktörleri oluşturan parametrelerden elde edilen toplam puanların 8 e bölünmesi ile elde edilmektedir. Tüm puan ortalamaları 1,0 ile 5,0 arasında bir değer olarak hesaplanmaktadır. Yüzdelik değer olarak; %25 ve altı düşük iş doyumunu, %26 74 arası orta iş doyumunu, %75 ve üzeri ise yüksek iş doyumunu ifade eder (15-17). Coşkulu-tez canlı-aceleci olanlar A tipi, sakinsessiz-planlı-programlı olanlar ise B tipi kişilik yapısına sahip olarak tanımlandı (18). Hipertansiyon, diabetes mellitus, osteoporoz gibi hekim tanılı kronik hastalıklardan en az birine sahip olanlar herhangi bir kronik hastalığı var olarak kabul edildi

3 Tablo 1. Çalışma grubunu oluşturan hekimlerin genel, içsel ve dışsal iş doyum puan ortalamalarının çalıştıkları sağlık merkezlerine göre dağılımı Hekimlerin çalıştıkları İş Doyum Puan Ortalamaları (X ± Sd) Sağlık Merkezi Genel İçsel Dışsal Toplum Sağlığı Merkezi (n=14) 3,17 ± 0,75 3,34 ± 0,86 2,91 ± 0,76 Aile Sağlığı Merkezi (n=133) 3,66 ± 0,63 3,77 ± 0,62 3,51 ± 0,73 İstatistiksel analiz t ; p 2,376; 0,031 1,793; 0,094 2,811; 0,013 Tablo 2. Hekimlerin genel iş doyum puan ortalamalarının bazı sosyodemografik özelliklere göre dağılımı Sosyodemografik Özellikler Cinsiyet Genel İş Doyum Puan Ortalamaları X ± Sd Erkek 3,69 ± 0,70 Kadın 3,54 ± 0,59 Yaş grubu (yıl) <40 3,61 ± 0, ,63 ± 0,64 Medeni durum Bekar+Dul 3,57 ± 0,49 Evli 3,62 ± 0,67 Çocuk sayısı 0 3,45 ± 0,63 1 3,66 ± 0,62 2 3,64 ± 0,66 3 ve üzeri 3,25 ± 0,96 Eşi çalışıyor Evet 3,59 ± 0,63 Hayır 3,80 ± 0,78 Toplam hizmet süresi (ay) İstatistiksel Analiz t=1,453; p=0.148 t=0,212; p=0.832 t=0,433; p=0.668 F=0,978; p=0.405 t=1,070; p=0, ,80 ± 0, ,60 ± 0,64 F=1,224; p= ,49 ± 0,73 Aile Hekimliği Sisteminde hizmet süresi (ay) ,85 ± 0, ,02 ± 0,64 t=6,348; Görme, işitme, konuşma, ortopedik ve benzeri fiziksel kusurlardan birine sahip olanlar herhangi bir fiziksel kusuru var olarak tanımlandı. Elde edilen veriler bilgisayar ortamında SPSS (versiyon 15.0) istatistik paket programıyla değerlendirildi. Shapiro-Wilk testine göre normalite analizi yapıldı. Buna göre tüm veri yapısı normallik gösterdiğinden parametrik testlerden t testi ve ANOVA Varyans analizi kullanıldı. Nitel verilerin karşılaştırılmasında Ki kare testi kullanıldı. İstatistiksel anlamlılık için p<0.05 değeri kabul edildi. BULGULAR Çalışma grubunu 72 si erkek (%49,0), 75 i (%51,0) kadın olmak üzere toplam 147 hekim oluşturdu. Yaşları 26 ile 58 arasında değişmekte olup, yaş ortalaması ± 4.94 yıl idi. Hekimlerin 96 sı (%65,3) 40 yaşın altında, 129 u (%87,8) evli, 132 si (%89,8) en az 1 çocuk sahibi idi. Eşi çalışan hekim sayısı 130 (%88,4) olarak saptandı. Meslekte toplam hizmet süresi ay arası olan hekim sayısı 109 (%74,1) idi. Eskişehir ilinde Mart 2008 tarihi itibariyle 20 aydır uygulanmakta olan Aile Hekimliği Sistemi içerisinde yer alan hekimlerden 137 sinin (%93,2) görev süresi ay arasında değişmekteydi. Çalışma grubunu oluşturan TSM hekimlerinin 4 ü (%28,6) erkek, 10 u (%71,4) kadın, 7 si (%50,0) 40 yaş altı, 7 si (%50,0) 40 yaş ve üstündeydi. ASM hekimlerinin ise 68 i (%51,1) erkek, 65 i (%48,9) kadın, 89 u (%66,9) 40 yaş altı, 44 ü (%33,1) 40 yaş ve üstündeydi. TSM hekimleri ve ASM hekimlerinin yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımları arasında bir fark yoktu (sırasıyla; Fishe=0.160, Ki-kare=1.600; p=0.206). Hekimlerden 62 si (%42,2) A tipi, 85 i (%57,8) ise B tipi kişilik yapısına sahip olduğunu bildirdi. Yaptıkları işin kendi kişilik yapılarına uygun olduğunu düşünenlerin sayısı 126 (%85,7) idi. Mesleğini kendi isteği ile seçenlerin sayısı 126 (%85,7) olup, 97 si (%66,0) şu an çalıştığı işi bırakmayı düşünmediğini ifade etti. Hekimlerden 28 inde (%19,0) önceden tanı konulmuş herhangi bir kronik hastalık varlığı ve 4 ünde (%2,7) ise herhangi bir fiziksel kusur olduğu saptandı. Hekimlerden görev yaptıkları iş yerindeki fiziksel koşulların çok iyi-iyi olduğunu düşünenlerin sayısı 67 (%45,5) bulundu

4 Tablo 3. Hekimlerin genel iş doyum puan ortalamalarının bazı özelliklere göre dağılımı Bazı Özellikler Kişilik yapısı Genel İş Doyum Puan Ortalamaları X ± Sd A tipi 3,56 ± 0,79 B tipi 3,66 ± 0,53 İşin kişilik yapısına uygunluğu Evet 3,76 ± 0,53 Hayır 2,76 ± 0,67 Mesleğini kendi isteği ile seçme Evet 3,65 ± 0,65 Hayır 3,44 ± 0,69 Şu an çalıştığı işi bırakmayı düşünme Sık sık 2,90 ± 0,83 Ara sıra 3,31 ± 0,60 Hiçbir zaman 3,80 ± 0,59 Herhangi bir kronik hastalık varlığı Evet 3,62 ± 0,67 Hayır 3,63 ± 0,59 Herhangi bir fiziksel kusur varlığı Evet 3,63 ± 0,65 Hayır 3,19 ± 0,57 İşin sağladığı sosyokültürel çevre İyi 3,80 ± 0,49 Orta 3,38 ± 0,72 Kötü 2,62 ± 0,74 İş yerinin fiziksel koşulları İyi 3,90 ± 0,50 Orta 3,42 ± 0,60 Kötü 3,27 ± 0,85 İş yerine ulaşımda güçlük Var 2,76 ± 0,99 Bazen 3,53 ± 0,48 Yok 3,70 ± 0,63 Aldığı ücretten memnun olma durumu İstatistiksel Analiz t=0,748; p=0.456 t=6,491; t=1,314; p=0.200 F=14,040; t=0,130; p=0.897 t=1,537 ; p=0.216 F=22,246; F=14,021; F=7,652; p=0.001 Memnun 3,76 ± 0,54 t=5,145; Memnun değil 2,91 ± 0,76 İlde Aile Hekimliği Sistemi nin uygulanmasından memnun olma durumu Memnun 3,85 ± 0,48 Orta derecede 3,02 ± 0,64 Memnun değil 2,90 ± 0,65 F=40,592; Yaptıkları işin kendilerine sağladığı sosyokültürel çevrenin çok iyi-iyi olduğunu ifade edenlerin sayısı ise 99 (%67,3) idi. Çalıştıkları iş yerine ulaşımda güçlük çekmeyenler 111 (%75,5) kişiydi. Eskişehir de Aile Hekimliği ile ilgili uygulamalardan memnun olan hekim sayısı 107 (%72,8), orta düzeyde memnun olan hekim sayısı 27 (%18,4) ve memnun olmayan hekim sayısı ise 13 (%8,8) idi. Çalışma grubunu oluşturan hekimlerin genel, içsel ve dışsal iş doyum puan ortalamaları sırasıyla 3.62 ± 0.65, 3.72 ± 0.66 ve 3.45 ± 0.75 olarak bulundu. TSM lerde ve ASM lerde çalışan hekimlerin genel iş doyum puan ortalamaları sırasıyla; 3.17 ± 0.75 ve 3.66 ± 0.63 (t=2.376, p<0.05) idi. Çalışma grubunu oluşturan hekimlerin genel, içsel ve dışsal iş doyum puan ortalamalarının çalıştıkları sağlık merkezlerine göre dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. TSM lerde çalışan hekimlerden 4 ü (%28,6), ASM lerde çalışan hekimlerden ise 119 u (%89,5) yaptıkları iş ve karşılığında aldıkları ücretten memnun olduklarını bildirdi (p<0.05). Benzer şekilde TSM lerde çalışan hekimlerden 4 ünün (%28,6), ASM lerde çalışan hekimlerden ise 87 sinin (%65,4) çalışma şartlarından memnun oldukları saptandı (p<0.05). Aile Hekimliği Sistemi nde hizmet süresi 2-12 ay arasında olan hekimlerin genel iş doyum puan ortalamaları 3.85 ± 0.48, hizmet süresi ay olan hekimlerin genel iş doyum puan ortalamaları ise 3.02 ± 0.64 olarak saptandı (t=6.348; ). Çalışma grubunu oluşturan hekimlerin genel iş doyum puan ortalamalarının bazı sosyodemografik özelliklere göre dağılımı Tablo 2 de verilmiştir. Çalışma grubunu oluşturan hekimlerin genel iş doyum puan ortalamalarının bazı özelliklere göre dağılımı Tablo 3 de verilmiştir. TARTIŞMA Bu çalışmada Eskişehir il merkezinde birinci basamak sağlık kurumlarında çalışan hekimlerin genel, içsel ve dışsal iş doyumlarının orta düzeyde olduğu saptandı (Tablo 1). Sevimli ve İşcan ın yaptıkları bir çalışmada da pratisyen hekimlerin önemli bir çoğunluğunun (%72,3) orta düzeyde iş doyumuna sahip oldukları rapor edilmiştir (17). Çalışmamızda TSM lerde ve ASM lerde çalışan hekimlerin içsel iş doyum puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunamadı (p>0.05). Oysa Aile Sağlığı Merkezlerinde çalışan hekimlerin genel ve dışsal iş doyum puan ortalamaları TSM lerde çalışan hekimlere göre anlamlı bir şekilde daha yüksek 380

5 bulundu (her biri için; p<0.05). Bu durum ASM lerde, özellikle yapılan iş ve iş yeri koşullarının daha iyi olması ile açıklanabilir. Kadınların, eş ve anne olmaları nedeniyle yaşadıkları rol çatışmasının iş hayatına yansıdığı ve bu nedenle de iş doyumlarının erkeklere göre daha düşük olduğu bildirilmektedir (19). Bizim çalışmamızda genel iş doyum puan ortalamaları açısından erkek ve kadın hekimler arasında anlamlı bir fark bulunamadı (p>0.05). Yapılan çeşitli çalışmalarda da benzer sonuç bildirilmiştir (2, 6, 20). Yapılan bazı çalışmalarda yaş ilerledikçe yapılan iş ile ilgili olarak kazanılan tecrübe ve uyumun artması sonucu iş doyumunun da arttığı rapor edilmiştir (4, 21). Bu çalışmada ise 40 yaşından küçük olan hekimler ile 40 yaş ve üzerinde olan hekimler arasında genel iş doyum puan ortalamaları açısından anlamlı bir fark bulunamadı (p>0.05). Sünter ve arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada da benzer sonuç bildirilmiştir (6). Düzenli bir aile hayatı yaratması ve bunun da iş hayatında olumlu etki yapması sonucu iş doyumunu arttırması beklenen faktörlerden biri de evli olmaktır. Sevimli ve İşcan ın (17) yaptıkları çalışmada, evli hekimlerin iş doyum düzeylerinin bekâr hekimlere göre daha yüksek olduğu bildirilmiştir. Bu çalışmada ise genel iş doyum puan ortalamaları açısından evli olan ve olmayan hekimler arasında anlamlı bir fark bulunamadı (p>0.05). Yavuzyılmaz ve arkadaşları (2) ile Abdel-Rahman ve arkadaşlarının (20) yaptıkları çalışmalarda da medeni durum ile iş doyumu arasında bir ilişki bulunamadığı rapor edilmiştir. Çocuk sahibi olmak, evliliğin insan hayatına getirdiği düzen ile ilgili olarak iş doyumunu etkileyen faktörlerden biri olabilir. Çalışma grubunu oluşturan hekimlerin sahip oldukları çocuk sayısı ile genel iş doyum puan ortalamaları arasında bir fark bulunamadı (p>0.05). Çimen ve Şahin in (1) yaptıkları çalışmada çocuğu olanlarda iş doyum düzeyinin çocuğu olmayanlara göre daha yüksek olduğu rapor edilmiştir. Özaltın ve arkadaşları (4) ise çocuğu olmayan hekimlerin iş doyum düzeyinin 2 3 çocuğu olan hekimlerden daha düşük olduğunu bildirmişlerdir. Eşin çalışmasının, hane halkı gelirini arttırarak iş doyumunu olumlu yönde etkileyebileceği düşünülebilir. Bizim çalışmamızda genel iş doyum puan ortalamaları açısından eşi çalışanlar ile eşi çalışmayanlar arasında anlamlı bir fark bulunamadı (p>0.05). Yavuzyılmaz ve arkadaşları (2) ile Kurçer in (22) yaptıkları çalışmalarda da benzer sonuç rapor edilmiştir. Oshagbemi (23) çalışanın tecrübesi ile iş doyumu arasında olumlu bir ilişki olduğunu ve aynı alanda ve/veya aynı kurumdaki çalışma süresi daha uzun olanların iş doyumunun da daha yüksek olduğunu bildirmektedir. Bu çalışmada hekimlerin toplam hizmet süreleri ile genel iş doyumu puan ortalamaları arasında bir fark bulunamadı (p>0.05). Özaltın ve arkadaşlarının (4) yaptıkları çalışmada da benzer sonuç rapor edilmiştir. Eskişehir de Aile Hekimliği Sistemi içinde çalışma süreleri 2 12 ay arasında olan hekimlerin genel iş doyum puan ortalamaları, çalışma süreleri ay olan hekimlerden anlamlı bir şekilde daha yüksek bulundu (p<0.05). Hizmet süresi arttıkça iş doyumunun artması beklenen bir durum olmasına karşılık bizim sonucumuzun beklenenin aksi yönde olması, Sevimli ve İşcan ın (17) bildirdikleri gibi, yeni işe başlayanların beklentilerinin yüksek olmasıyla ilişkili olabilir. Yapılan işte geçen süre ile beklentilerin karşılanamaması zamanla iş doyumunda düşüşe neden olabilmektedir. Piyal ve arkadaşları (24) iş doyumunun çalışmaya başladıktan iki yıl sonra azalmaya başladığını, onuncu yıldan sonra ise arttığını rapor etmişlerdir. Musal ve Ergin in (25) yaptıkları çalışmada görev yaptıkları son kurumdaki görev süresi altı yıl ve daha fazla olan pratisyen hekimlerin iş doyum düzeylerinin, çalışma süresi daha kısa olanlara göre daha yüksek olduğu bildirilmiştir. A tipi kişilik yapısına sahip bireylerin iş doyumlarının daha düşük olması beklenen bir durumdur (17). Bu çalışmada, hekimlerin kişilik yapıları ile genel iş doyum puan ortalamaları arasında bir fark bulunamadı (p>0.05). Bu çalışmada yaptığı işin kişilik yapısına uygun olduğunu düşünen hekimlerde genel iş doyum puan ortalamaları anlamlı bir şekilde daha yüksek bulundu (p<0.05). Iris ve Barrett (26), işinden memnun olan bireylerin, işini önemsemeleri nedeniyle yaptıkları iş ile uyumlu olacaklarını ve bunlarda iş doyumu düzeyinin daha yüksek olduğunu rapor etmişlerdir. Musal ve arkadaşları (27) hekimlerin meslek seçimini doğru yaptıklarını düşünmelerine rağmen, çoğunun orta düzeyde iş doyumuna, diğerlerinin de (yaklaşık %40) düşük düzeyde iş doyumuna sahip olarak mesleklerini sürdürdüklerini bildirmişlerdir. Çalışmamızda, mesleğini kendi isteği ile seçen ve seçmeyen hekimlerin genel iş doyum puan ortalamaları arasında fark bulunamadı (p>0.05). Çalışma grubunu oluşturan hekimlerden yaptıkları işi bırakmayı sık sık düşünenlerin iş doyum düzeylerinin daha düşük olduğu saptandı (p<0.05). Musal ve Ergin in (25) yaptıkları çalışmada pratisyen hekimlerin %10,4 ünün mesleğini bırakma düşüncesinde olduğu ve bu hekimlerden çoğunun 381

6 (%67,5) mesleki doyumunun düşük düzeyde olduğu bildirilmiştir. Herhangi bir kronik hastalığı ve/veya fiziksel kusuru olanların gerek sağlık gerekse sosyal durumlarının olumsuz etkilenmeleri nedeniyle iş doyumlarının da azalacağı beklenir. Bizim çalışmamızda, herhangi bir kronik hastalığı ve fiziksel bir kusuru olan ve olmayan hekimler arasında genel iş doyumu puan ortalamaları açısından anlamlı bir fark bulunamadı (her biri için p>0.05). Al Eisa ve arkadaşlarının (28) Kuveyt te yaptıkları bir çalışmada da benzer sonuç rapor edilmiştir (26). İş doyumunu etkileyen faktörlerden biri yapılan işin çalışanlara sağladığı sosyokültürel çevredir. Çalışanların, yaptıkları işin sağladığı olanaklar ile toplumun yaşam biçimini karşılaştırma eğilimi gösterdikleri ve bunların birbirlerine yaklaştığı ölçüde iş doyumlarının daha fazla olduğu bilinmektedir (1). Bu çalışmada hekimlerin yaptıkları işin sağladığı sosyokültürel çevreyi iyi bulma düzeyi arttıkça genel iş doyum puan ortalamalarının da arttığı saptandı (p<0.05). Çan ve arkadaşlarının (29) yaptıkları bir çalışmada da sosyokültürel açıdan zorluk çekmeyen araştırma görevlisi olan hekimlerin iş doyumu puan ortalamalarının daha yüksek bulunduğu bildirilmiştir. Çalışma yerinin olumsuz fiziksel koşulları iş verimini, sağlığı ve sosyal yaşantıyı etkileyerek iş doyumunda azalmaya neden olabilmektedir (29). İş yerindeki termal konfor koşulları, iş doyumunu etkileyen önemli faktörler arasındadır (17). Çalışma grubunu oluşturan hekimlerin çalıştıkları iş yerinin fiziksel koşullarını iyi bulma düzeyi arttıkça genel iş doyumu puan ortalamalarının da arttığı saptandı (p<0.05). Al Eisa ve arkadaşlarının (28) çalışmasında da benzer bir sonuç rapor edilmiştir. Literatürde iş yerine ulaşımda güçlük ile iş doyumu arasındaki ilişkiyi araştıran bir çalışmaya rastlanamamakla beraber ulaşım güçlüğünün iş doyumunu etkilemesi olası faktörlerden biri olabileceği unutulmamalıdır. Çalışmamızda iş yerine ulaşımda güçlük çeken hekimlerin genel iş doyumu puan ortalamalarının ulaşımda güçlük çekmeyen ve bazen güçlük çekenlerden anlamlı bir şekilde daha düşük olduğu saptandı (p<0.05). Ulaşım sıkıntısının çok fazla olmadığı Eskişehir ilinde yapılan bu çalışmada dahi bu sonucun elde edilmiş olması, özellikle metropollerde yaşayan hekimler üzerinde yapılacak iş doyum araştırmalarında iş yerine ulaşımda güçlük faktörünün değerlendirilmesi gerektiğini düşündürmektedir. İş doyumunu etkileyen diğer bir örgütsel özellik olan ücret, temelde çalışanların fizyolojik ve güvenlik gereksinimlerini karşılamaya yöneliktir. Ayrıca ücret, çalışanlar tarafından başarının bir simgesi olarak da görülmektedir (1). Bu çalışmada aldığı ücretten memnun olan hekimlerin genel iş doyumu puan ortalaması, aldığı ücretten memnun olmayan hekimlere göre anlamlı bir şekilde daha yüksek bulundu (p<0.05). Özaltın ve arkadaşları (4) ile Abdel-Rahman ve arkadaşlarının (20) yaptıkları çalışmalarda da benzer sonuç rapor edilmiştir. Bu çalışmada Eskişehir il merkezinde Aile Hekimliği Sistemi nin uygulanması sonucu hekimlerin duydukları memnuniyet düzeyi arttıkça genel iş doyumu puan ortalamalarının da arttığı saptandı (p<0.05). Bu sonuç özellikle Aile hekimlerinin aldıkları ücret ve çalışma koşullarının iyi olması ile açıklanabilir. SONUÇ Bu çalışmada Eskişehir il merkezinde Aile Hekimliği Sistemi içinde birinci basamak sağlık hizmetlerinin verildiği ASM ler ve TSM lerde görev yapmakta olan hekimlerin iş doyumlarının, MİDÖ den aldıkları puanların yüzdelik ifadelerine göre orta düzeyde (%26 ile %74 arasında) olduğu görüldü. ASM lerde çalışan Aile hekimlerinin iş doyumu düzeyleri TSM lerde çalışan hekimlerden daha yüksekti. Aile Hekimliği Sistemi nde çalışma süresi ay arasında olanlarda çalışma süresi 2 12 ay arasında olanlara göre iş doyumu düzeyinin daha düşük olduğu saptandı. Yapılan iş ile kişilik yapısı uygun olanlarda, çalışmakta olduğu işi bırakmak istemeyenlerde, yaptığı işin sağladığı sosyokültürel çevresi iyi olanlarda, iş yeri fiziksel koşulları iyi olanlarda, iş yerine ulaşımda güçlük çekmeyenlerde, aldığı ücretten memnun olanlarda ve Aile Hekimliği Sistemi nin uygulanmasından memnun olanlarda iş doyumu daha yüksek bulundu. İş doyumunu olumsuz yönde etkileyen faktörlerin düzeltilmesine yönelik plan ve programların hazırlanması, sağlık politikalarının geliştirilmesi ve kararlılıkla uygulanması gerekmektedir. Ayrıca yakın gelecekte, Eskişehir de birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan hekimlerin iş doyum düzeylerinin değerlendirileceği başka araştırmaların yapılması gerektiği kanısına varıldı. Türkiye de sağlıkta dönüşümün henüz tam anlamıyla gerçekleşmediği düşünülürse, dönüşümün sevk sistemi, ücretlendirme, personel çalıştırma vb. pek çok parametre açısından hekimlerin iş doyumuna getireceği olumlu ya da olumsuz etkilerin gelecekte yapılacak çalışmalarda incelenmesi yararlı olacaktır

7 TEŞEKKÜR Araştırmacılar, Eskişehir İl Sağlık Müdürlüğü ne araştırmaya verdikleri destekten dolayı teşekkür ederler. KAYNAKLAR 1. Çimen M, Şahin İ. Bir Kurumda Çalışan Sağlık Personelinin İş Doyum Düzeyinin Belirlenmesi. [Erişim tarihi: Yavuzyılmaz A, Topbaş M, Çan E, Çan G, Özgün Ş. Trabzon il merkezindeki sağlık ocakları çalışanlarında tükenmişlik sendromu ile iş doyumu düzeyleri ve ilişkili faktörler. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 2007; 6(1): Aksu G, Acuner AM, Tabak RS. Sağlık Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatı yöneticilerinin iş doyumuna yönelik bir araştırma (Ankara örneği). Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası. 2002; 55(4): Özaltın H, Kaya S, Demir C, Özer M. Türk Silahlı Kuvvetlerinde görev yapan muvazzaf tabiplerinin iş doyum düzeylerinin değerlendirilmesi. Gülhane Tıp Dergisi. 2002; 44(4): Sur H, Söylemez D, Taşdemir M, Gürel Köprülü N. SSK Göztepe Hastanesi'nde Çalışan Personelin_İş_Doyumunun_Değerlendirilmesi.ww w.sabem.saglik.gov.tr/akademik_metinler/goto.as px?id=1333- [Erişim tarihi: ]. 6. Sünter AT, Canbaz S, Dabak Ş, Öz H, Peşken Y. Pratisyen hekimlerde tükenmişlik, işe bağlı gerginlik ve iş doyumu düzeyleri. Genel Tıp Derg.2006; 16(1): Erigüç G. Sağlık Personelinin Kişisel Özelliklerine Göre İş Doyumu Üzerine Bir İnceleme. [Erişim tarihi: ]. 8. Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanun. Kanun No: 5258, Kabul Tarihi: Resmi Gazete de Yayımlandığı Tarih: Sayı: Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun. Kanun No: 224. Kabul Tarihi: Resmi Gazete de Yayımlandığı Tarih: , Sayı: Düzce-Eskişehir Aile Hekimliği gözlem-inceleme raporu._ _http://ses.org.tr/index.php?o ption=com_content&task=view&id=144&itemid=3 2 [Erişim tarihi: ]. 11. Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Yönetmelik. Resmi Gazete de Yayımlandığı Tarih: , Sayı: Aile Hekimliğinin Pilot Uygulandığı İllerde, Toplum Sağlığı Merkezleri Kurulması ve Çalıştırılmasına Dair Yönerge. Yayımlandığı Tarih: Weiss, D. J, Dawis, R. V, England, G. W, & Lofquist, L. H. Manual for the Minnesota Satisfaction Questionnaire. Minneapolis, MN: University of Minnesota Industrial Relations Center, Baycan, A. An Analysis Of Several Aspects Of Job Satisfact on Between Different Occupational Groups. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Serinkan C, Haybat A. Pamukkale Üniversitesi Öğretim Elemanlarının İş Tatmini ve Tükenmişlik Düzeylerinin_Belirlenmesi._http://ab.org.tr/ab06/o zet/104.html [Erişim tarihi: ]. 16. Özyurt A, Hayran O, Sur H. Predictors of burnout and job satisfaction among Turkish physicians. QJM. 2006; 99(3): Sevimli F, İşcan ÖF. Bireysel ve iş ortamına ait etkenler açısından iş doyumu. [Erişim tarihi: ]. 18. Yetişkinlere yönelik testler ve anketler. [Erişim tarihi: ]. 19. Ergin C. Bir İş Doyumu Ölçümü Olarak İş Betimlemesi Ölçeği Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Türk Psikoloji Dergisi. 1997; 12(39): Abdel-Rahman AG, Meky F, Abdel-Halim AWE, Allam MF. Low Job Satisfaction Among Physicians in Egypt. TAF Prev MEd Bull, 2008: 7(2): Hickson C, Oshagbemi T. The Effect of Age on the Satisfaction of Academics with Teaching and Research. International Journal of Social Economics. 1999; 26(4): Kurçer MA. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Hekimlerinin İş doyumu ve Tükenmişlik düzeyleri. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2005; 2(3): Oshagbemi T. Is Length of Service Related to the Level of Job Satisfaction?. International Journal of Social Economics. 2000; 27(3): Piyal B, Yavuz İ, Yavuz A. Sosyal Sigortalar Kurumu Ankara Eğitim Hastanesi'nde çalışanların iş doyumunu etkileyen etmenler. Kriz Dergisi. 2002; 10(1): Musal B, Ergin S. Pratisyen Hekimlerde Mesleki Doyum ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Toplum ve Hekim.1993; 4:

8 26. Iris B, Barret SV. Some Relations Between Job and Life Satisfaction and Job Importance. Journal of Applied Psychology. 1972; 56 (4): Musal B, Ergin S, Elçi ÖC. Uzman Hekimlerde Mesleki Doyum. Toplum ve Hekim. 1995; 10(68): Al-Eisa IS, Al-Mutar MS, Al-Abduljalil HK. Job Satisfaction of Primary Health Care Physicians at Capital Health Region. Kuwait. Middle East Journal of Family Medicine. 2005; 3 (3): Çan E, Topbaş M, Yavuzyılmaz A, Çan G, Özgün Ş. Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesindeki Araştırma Görevlisi Hekimlerin tükenmişlik sendromu ile iş doyumu düzeyleri ve ilişkili faktörler. OMÜ Tıp Dergisi. 2006; 23(1):