İKLİM BİLGİSİ ATMOSFER HAVA DURUMU VE İKLİM İKLİM ELAMANLARI SICAKLIK, BASINÇ VE RÜZGARLAR, NEMLİLİK VE YAĞIŞ İKLİM TİPLERİ

Transkript

1 İKLİM BİLGİSİ ATMOSFER HAVA DURUMU VE İKLİM İKLİM ELAMANLARI SICAKLIK, BASINÇ VE RÜZGARLAR, NEMLİLİK VE YAĞIŞ İKLİM TİPLERİ

2 ATMOSFER Yer çekiminin etkisiyle Dünya yı çepeçevre saran, çeşitli gazların karışımından meydana gelen şeffaf küreye atmosfer denir.

3 Atmosferin Bileşimi Atmosferin yeryüzüne yakın katmanlarının % 78 ini azot, % 21 i de oksijen oluşturur. % 1 i ise karbondioksit, argon, su buharı, neon, helyum, metan, kripton, hidrojen, ozon ve ksenon gibi elementlerden oluşur. Bunlara toz ve duman gibi maddeler de katılır.

4 ATMOSFERİN ETKİLERİ VE ÖNEMİ Meteorolojik olaylar ve iklimler meydana gelir. Canlı yaşamı için gerekli gazları ihtiva eder. Güneş ten gelen zararlı ışınları tutar. Dünya nın aşırı ısınmasını ve soğumasını önler. Dünya ile birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmayı engeller. Uzaydan gelen meteorların parçalanmasına neden olur ve yeryüzüne düşmesini engeller. Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgede kalan kısımların da aydınlanmasını sağlar. Işığı, sıcaklığı, sesi geçirir ve iletilmesini sağlar. Gökyüzünün mavi görünmesini sağlar.

5 ATMOSFERİN KATMANLARI

6 TROPOSFER İçinde yaşadığımız atmosfer katmanıdır. Atmosferde bulunan gazların %75 i bu katmandadır. Ekvator üzerindeki kalınlığı km, 45 enlemlerinde 12 km, kutuplardaki kalınlığı ise 9-10 km.dir. Bunun nedeni, Ekvator daki hava kütlelerinin ısınarak yükselmesi, kutuplarda ise soğuyan havanın ağırlaşarak alçalmasıdır. İklim olayları Troposfer in 3-4 km.lik kısmında meydana gelir. Çünkü, iklim olaylarında çok etkili olan su buharı Troposfer in 3-4 km.lik kısmında bulunur. Troposfer daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınır. Troposfer içerisinde yükseldikçe gazların oranı değişmediği halde miktarları azalmaktadır. Buna bağlı olarak yoğunluk da azalır.

7 STRATOSFER Stratosfer de gazların yoğunluğu azalmış ve sıcaklık düşmüştür. Bu tabakada su buharı olmadığı için, iklim olayları görülmez. Stratosfer de sıcaklık değişimi yok gibidir. Sıcaklık - 45 C civarındadır. Stratosfer de yer çekimi çok azaldığı için cisimler gerçek ağırlıklarını kaybederler. Bu katmanın üst sınırında bulunan ozon tabakası Güneş ten gelen mor ötesi (Ultraviyole) gibi zararlı ışınları tutar.

8 MEZOSFER Yıldız kayması olarak bildiğimiz göktaşlarının (Meteor) atmosferde yanması ve parçalanması olayı bu katmanda meydana gelir. Mezosferin alt bölümü ile stratosferin üst bölümünde ozon tabakası yer alır.

9 OZON TABAKASI Yaklaşık km.ler arasındadır. Güneş ten gelen ve canlı yaşamı için zararlı olan ışınları (ultraviyole ışınları) tutarak yeryüzüne gelmesini engeller.

10 İYONOSFER (TERMOSFER) Bu katmandaki gazlar ultraviyole ışınlarının etkisi ile iyonlara ayrılmıştır. İyonlaşma sırasında açığa çıkan enerji ile sıcaklığı yükselmiştir. İyonlar arasında elektron alışverişi son derece fazladır. Bundan dolayı haberleşme sinyalleri, radyo dalgaları bu tabakadan yansır.

11 EKZOSFER Atmosferin en üst ve en dış sınırını oluşturur. ekzosferde bazı gaz molekülleri yer çekimi etkisinden kurtularak uzaya kaçar. Bu sebeple dış sınırı kesin olarak tespit edilememektedir. Yapay uydular bu katmanda bulunur.

12 Yapay uydular yerden yaklaşık 800 km yukarda yer alan Ekzosfer katmanında yer alırlar.

13 HAVA DURUMU VE İKLİM Dar bir alanda etkili olan, kısa süreli ve değişken hava olaylarına hava durumu denir. Bir yerdeki havanın bulutlu, yağışlı, güneşli, rüzgarlı olması o yörenin hava durumunu belirtir. Hava durumunu inceleyen bilim dalına ise meteoroloji denir. Meteoroloji istasyonları tarafından elde edilen veriler, uydulardan alınan hava fotoğrafları ve meteoroloji radarları görüntüleri birlikte değerlendirilerek günlük hava tahmin raporları hazırlanır.

14 Atlas Okyanusu, Orta Avrupa ve Balkanlar üzerinden Yurdumuza gelen nemli ve soğuk hava kütlesi

15 İKLİM Geniş bir alanda uzun yıllar devam eden hava olaylarının mevsimlere göre genel ortalamasına iklim denir. İklimi inceleyen bilim dalına ise klimatoloji denir. İklim, doğal çevreyi ve insan yaşamını çok yönlü etkileyen en önemli doğal faktördür. İklim elamanları: Sıcaklık Basınç ve rüzgarlar Nemlilik ve yağış

16 İKLİMİ ETKİLEYEN KOŞULLAR Sürekli basınç kuşakları Okyanus akıntıları Yükselti Nemlilik İKLİM Yer şekilleri Enlem Hakim rüzgar yönü Denize göre konum

17 İKLİMİN ETKİLERİ Bitki örtüsü Turizm Ulaşım Hayvan türleri İKLİM Akarsu rejimi Tarım ürünleri Nüfus ve yerleşme Toprak tipleri

18 TEMEL İKLİM ELEMANI SICAKLIK

19 Isı ve sıcaklık aynı mıdır? Isı ve Sıcaklık, çoğu zaman aynı anlamda kullanılan, ancak birbirinden farklı olan kavramlardır. Isı, bütün cisimlerde mevcut olan potansiyel enerjiyi ifade eder. Sıcaklık ise bu enerjinin dışa yansımasıdır. Örneğin, kömürün bünyesindeki potansiyel enerji ısı, kömürün yanması ile ortaya çıkan kinetik enerji sıcaklıktır. Isının ölçü birimi kalori, sıcaklığın ölçü birimi derece celcius (ºC) dur. Sıcaklık, canlı hayatını ve coğrafi olayları en fazla etkileyen iklim elamanıdır.iklimin diğer elemanları sıcaklığa bağlı olarak değişir. Yeryüzündeki ve atmosferdeki sıcaklığın esas kaynağı Güneş tir. Güneş ışınları vasıtasıyla gelen enerji yeryüzüne ulaşır ve yeryüzünü ısıtır. Ancak güneşten gelen enerjinin tümü yeryüzüne ulaşamaz. Atmosferde yansıma, emilme ve dağılmalardan kurtulan %35 i yeryüzüne ulaşır.

20 GÜNEŞ TEN GELEN ENERJİNİN DAĞILIMI Güneş ışınları vasıtasıyla gelen ısı enerjisi, atmosferi geçerek yeryüzüne ulaşır ve yeryüzünü ısıtır. Ancak, Güneş ten gelen enerjinin tümü yeryüzüne kadar ulaşamaz. Bir kısmı atmosferde alıkonur, bir kısmı ise atmosferin yüzeyinden geri yansır.

21

22 SICAKLIĞIN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. Güneş Işınlarının Geliş Açısı a. Dünyanın şekli b. Eksen eğikliği ve yıllık hareket(mevsimler) c. Günlük hareket 2. Bakı ve eğim 3. Güneşlenme Süresi 4. Yükselti 5. Kara ve denizlerin dağılışı 6. Nem 7. Okyanus Akıntıları 8. Rüzgarlar 9. Bitki Örtüsü

23 1. Güneş Işınlarının Geliş Açısı Güneş ışınları bir yere ne kadar dik düşerse, birim alana düşen enerji fazla olacağından orası o kadar fazla ısınır. Düşme açısı küçüldükçe ısınma azalır. Düşme açısını belirleyen etkenler şunlardır: a. Dünyanın şekli b. Eksen eğikliği ve yıllık hareket (mevsimler) c. Günlük hareket

24 a. Dünya nın Şekli ve Enlem Dünya nın şekline bağlı olarak Ekvator dan kutuplara doğru gidildikçe Güneş ışınlarının yere düşme açıları küçülür.bunun sonucu olarak Ekvator dan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık azalır.

25 b.yerin Eksen Eğikliği ve Yıllık Dünya nın eksen eğikliği ve yıllık hareketine bağlı olarak Güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir. Buna göre, Kuzey Yarımküre, yaz mevsiminde Güneş ışınlarını daha dik, kışın ise daha eğik alır. Hareketi (Mevsimler)

26 Dünya nın eksen eğikliği ve yıllık hareketine bağlı olarak Güneş ışınlarının bir yere düşme açısı mevsimlere göre değişir.

27 c.yerin Günlük Hareketi Dünya nın günlük hareketine bağlı olarak, Güneş ışınlarının bir noktaya geliş açısı gün boyunca değişme gösterir. Güneş ışınlarının sabah ve akşam eğik açıyla, öğle vakti ise gelebileceği en dik açı ile gelir.

28 2. Bakı ve Eğim Güneş ışınlarının düşme açısı, yer şekillerinin Güneş e bakma durumuna göre (bakıya göre) ve yer şekillerinin eğimine göre değişir.

29 3. Güneşlenme Süresi Güneşlenme süresi arttıkça sıcaklık artar. Yaz aylarında güneşlenme süresi fazla olduğundan sıcaklık değerleri yüksektir. Yine gün içinde en yüksek sıcaklıkların tam öğle vakti değil, öğleden birkaç saat sonra olması güneşlenme süresi ile ilgilidir. Geceleri ise, Güneş ten enerji alınmadığı için soğuma görülür. Bu sebeple günün en soğuk anı, sabah Güneş doğmadan önceki andır.

30 4.Yükselti Troposfer katında, yerden yükseldikçe sıcaklık değerleri her 100 m.de 0.5 C azalırken, alçaldıkça her 100 m.de 0.5 C artar. Bunun iki nedeni vardır. Bunlar ; Troposfer in yerden geriye yansıyan ışınlarla ısınması, Havada ısıyı tutan nemin yeryüzüne yakın yerlerde yoğunluğunun fazla olmasıdır. Su buharı az Su buharı Fazla

31 5.Kara ve Denizlerin Dağılışı Aynı miktarda güneş enerjisi alan karalar ve denizler aynı derecede ısınmazlar. Karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk ısınırken, denizler daha az ve geç ısınırlar. Yine karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk soğurken, denizler daha az ve geç soğurlar. Bu durumun iki temel sebebi vardır. Kara ve denizlerin ısınma ısılarının farklı olması Karaların katı, denizlerin ise, sıvı ve hareketli bir yapıya sahip olması

32 5.Kara ve Denizlerin Dağılışı Karalar denizlere göre daha çok ve çabuk ısınıp soğurlar. Bu nedenle, karaların daha fazla yer kapladığı Kuzey Yarım Küre nin yıllık ortalama sıcaklığı Güney Yarım Küre den daha fazladır. Karalar, çevresindeki denizlere göre yaz mevsiminde ve gündüz sıcaklık, kış mevsiminde ve gece soğukluk kaynağıdır.

33 5.Kara ve Denizlerin Dağılışı Kuzey Yarım Küre de karaların daha fazla olması, termik ekvatorun yer ekvatorundan sapmasına neden olmuştur. Termik Ekvator: Meridyenlerin yıllık sıcaklık ortalamalarının en yüksek olduğu noktalarını birleştiren eğriye termik termik ekvator denir.

34 6. Nem Nem, bir yerin fazla ısınması ve soğumasını önler. Sıcaklık farkını azaltır. Güneş ışınlarının dik ve dike yakın geldiği Ekvator çevresi Dünya nın en sıcak yerleri olması gerekirken, nemin fazlalığından dolayı olmamıştır. Dünya nın en sıcak yerleri ise Dönenceler civarı (Tropikal çöller) olmuştur.

35 7. Okyanus Akıntıları Enlemin etkisine bağlı olarak, ekvatoral bölgeden gelen akıntılar sıcak su, kutup bölgelerinden gelen akıntılar ise soğuk su taşırlar. Sıcak su akıntıları geçtikleri kıyılarda sıcaklığı yükseltici, soğuk su akıntıları ise sıcaklığı düşürücü etki yapar.

36 Kuzey Yarımküre de güneyden, Güney Yarımküre de de kuzeyden esen rüzgarlar, Ekvator yönünden geldikleri için sıcaklığı arttırır. Kutup yönünden gelen rüzgarlar ise, sıcaklığı düşürür. Yazın denizden esen rüzgarlar serinletici etki yaparken, kışın ılıtıcı etki yapar. 8. Rüzgarlar

37 9. Bitki Örtüsü Bitki örtüsü, güneş ışınlarının bir kısmını emerek gündüz yerin fazla ısınmasını önler. Gece ise, yerden ışıyan sıcaklığın bir bölümünü tutarak fazla soğumayı engeller. Bunun sonucunda, bitki örtüsünün gür olduğu alanlar ile seyrek olduğu alanlar arasında, sıcaklığın dağılışı açısından önemli farklar ortaya çıkar.

38 SICAKLIĞI ETKİLEYEN KOŞULLARA ÖRNEKLER Sinop ta sıcaklığın Antalya dan düşük olması Türkiye nin Norveç ten daha sıcak olması Erzurum un Ankara dan soğuk olması Kars ın indirgenmiş sıcaklığı ile gerçek sıcaklığı arasındaki farkın fazla olması İzmir de yıllık sıcaklık farkının Konya dan az olması Çöllerde günlük sıcaklık farklarının fazla olması ENLEM ENLEM YÜKSELTİ YÜKSELTİ NEMLİLİK-DENİZELLİK NEM AZLIĞI

39 Sıcaklığı Etkileyen Koşullara Örnekler Dünya da en yüksek sıcaklıkların çöllerde ölçülmesi Güneydoğu Anadolu da Akdeniz kıyılarından daha yüksek sıcaklıklar ölçülmesi Sibirya da yıllık sıcaklık farklarının fazla olması Karadeniz kıyılarında yıllık sıcaklık farklarının az olması Ekvatorda yıllık ve günlük sıcaklık farklarının az olması Nem azlığı Nem azlığı, karasallık Karasallık Nemin fazla olması Nemlilik ve enlem

40 Aylara Göre Dünya da Sıcaklık Dağılışı

41 Sıcaklığın Dağılışı Sıcaklığın yeryüzünde dağılışı izoterm adı verilen eş sıcaklık eğrileri ile gösterilir. İzoterm: Sıcaklığı aynı olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen eğrilere denir.(eş sıcaklık eğrileri) Sıcaklığın dağılışı gösteren izoterm haritaları, iki şekilde çizilir. Gerçek izoterm haritaları: Gerçek sıcaklık değerlerine göre oluşturulan haritalardır. İndirgenmiş izoterm haritaları: Yükseltinin sıcaklık üzerindeki etkisi kaldırılarak deniz seviyesine indirgenmiş sıcaklık değerlerine göre oluşturulan haritalardır.

42 İndirgenmiş Sıcaklık Bir yerin gerçek sıcaklığına, yükseltiden dolayı kaybettiği sıcaklığın eklenmesiyle indirgenmiş sıcaklık bulunur. Örneğin, yaklaşık 1800 m yükseltide yer alan Erzurum da temmuz ayı ortalama sıcaklığı 18 ºC ise, indirgenmiş sıcaklığı kaç ºC dir?

43 Dünya Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı Genel olarak ekvator dan kutuplara gidildikçe sıcaklık azalır. En yüksek sıcaklıklara dönenceler civarındaki karalar üzerinde rastlanır. (Nem azlığı) KYK, GYK den daha sıcaktır. Çünkü KYK de karalar, GYK de denizler daha fazladır.

44 Dünya Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı KYK de orta kuşak karalarının batı kıyıları,doğu kıyılaına göre daha sıcaktır.(okyanus akıntıları) KYK deki izotermler GYK den daha fazla girinti-çıkıntı yapar. (Kara ve denizlerin dağılışı, sıcak ve soğuk okyanus akıntıları)

45 Dünya Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı En yüksek sıcaklıklar, kış mevsiminin yaşandığı KYK dedir. Bu ayda Dünya nın en soğuk yerleri Sibirya, Grönland ve Kanada nın kuzeyidir. Dünya nın en sıcak yerleri Oğlak Dönencesi üzerindeki kara içleridir. KYK de izotermler daha girintili-çıkıntılıdır.

46 Dünya Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı En yüksek sıcaklıklar, yaz mevsiminin yaşandığı KYK de Yengeç Dönencesi çevresindeki kara içleridir. Büyük Sahra, Arabistan, İran, Orta Asya, Meksika, Arizona çöl alanlarıdır. Bu ayda Dünya nın en soğuk yerleri, Antarktika Kıtası ndadır.

47 ATMOSFER BASINCI Atmosfer çeşitli gazların karışımıdır. Her maddenin olduğu gibi gazların da bir ağırlığı vardır. Atmosferi oluşturan gazların yüzeylere uygulamış olduğu etkiye, hava veya atmosfer basıncı denir. Basıncı ölçen alete barometre denir. Basıncın birimi milibardır. Basıncı sürekli ölçerek kaydeden alete barograf denir. Basınç değerleri aynı olan noktaları birleştiren eğrilere izobar denir.

48 Normal Hava Basıncı 45 enleminde, deniz seviyesinde, 15 C sıcaklıkta, 1 cm² lik alan üzerine hava kütlesinin yaptığı basınca normal hava basıncı denir. Normal hava basıncının değeri 760 mm/hg yada 1013 milibardır. (mb) Toriçelli yukarıdaki şartlarda yapmış olduğu deneyde, içi cıva dolu bir kaba, 1 cm2 lik ağzı kapalı havası boşaltılmış 100 cm uzunluğundaki cam boruyu dik olarak koyar. Atmosferdeki hava basıncının kap içerisindeki cıvaya yapmış olduğu basınç sonucunda, cıva cam boru içinde, 760 mm (76 cm) yükselmiştir.

49 1013 mb yada 760 mm/hg normal atmosfer basıncı olarak kabul edilir. Bunun üzerindeki değerler yüksek basınç (Antisiklon), altındaki değerler ise alçak basınç (Siklon) denir. Basıncı ölçen alete barometre denir. Basıncı sürekli ölçerek kaydeden alete barograf denir. Yüksek Basınç Normal Basınç : 1013 mb. Alçak Basınç

50 Basınç Merkezlerinin Özellikleri Yüksek Basınç (Antisiklon): Yüksek basıncın görüldüğü yerlerde daima alçalıcı hava hareketleri vardır. Yani yüksek basınç alanlarında hava hareketlerinin yönü merkezden çevreye doğrudur. Yağış oluşmaz. Hava genellikle açıktır. Yüksek basınç 1017 mb

51 Basınç Merkezlerinde Hava Akımları

52 YB Merkezlerinde Hava Akımlarının Yönü Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesinden dolayı, YB merkezlerinden çevreye doğru olan hava hareketi yön değiştirir. Hava akımları Kuzey Yarımküre de hareket yönünün sağına, Güney Yarımküre de soluna doğru sapmaktadır. Kuzey Yarımküre Yüksek Basınç Alanı Sağa Doğru Güney Yarımküre Yüksek Basınç Alanı Sola Doğru

53 Alçak Basınç (Siklon): Alçak basıncın görüldüğü yerlerde daima yükselici hava hareketleri vardır. Hava kütleleri basıncın azaldığı merkeze doğrudur. Yani alçak basınç alanlarında hava hareketlerinin yönü çevreden merkeze doğrudur ve buradan yükselir. Yağışların oluşmasına elverişli ve hava genellikle bulutludur. Alçak basınç 1004 mb

54 AB Merkezlerinde Hava Akımlarının Yönü Dünya nın kendi ekseni etrafında dönmesinden dolayı, hava akımlarının (rüzgarlar) yönünde sapmalar olur. Hava akımları Kuzey Yarımküre de hareket yönünün sağına, Güney Yarımküre de soluna doğru sapmaktadır. Güney Yarımküre Alçak Basınç Alanı Sola Doğru Kuzey Yarımküre Alçak Basınç Alanı Sağa Doğru

55 YERYÜZÜNDE BASINCIN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER SCAKLIK YÜKSELTİ DİNAMİK ETKENLER ATMOSFER BASINCI YER ÇEKİMİ

56 Soğuma yağışa sebep olur SICAKLIK- BASINÇ İLİŞKİSİ yükselen hava soğur Alçalan hava sıkışır ve ısınır Isınan hava yağıştan uzaklaşır Hava molekülleri Yükselen havanın soğuma sebebi, atmosferin üst katlarının soğuk olmasıdır Alçalan havanın ısınma sebebi, sıkışan hava moleküllerinin birbirine sürtünmesidir

57 SICAKLIK-BASINÇ İLİŞKİSİ Sıcaklığın artmasıyla hava genişler, hafifler ve yükselir. Yükselen havanın yere yaptığı basıncın azalmasıyla AB alanı oluşur. Sıcaklığın azalmasıyla soğuyan havanın hacmi daralır, ağırlaşır ve alçalır. Alçalan havanın yere yaptığı basıncın atamasıyla YB alanları oluşur.

58 Sıcaklık SICAKLIK-BASINÇ İLİŞKİSİ Basınç

59 Yükselti YÜKSEKLİK- BASINÇ İLİŞKİSİ Yükseldikçe basınç azalır. Çünkü, yükseklere doğru çıkıldıkça atmosferi oluşturan gazların yoğunlukları yerçekimi etkisiyle azalır. Yükselti ile basınç arasında ters orantı vardır. Yerden yükseldikçe basınç her 10,5 m.de 1 mm/hg düşer. Bundan yararlanılarak yükselti ölçen altimetre yapılmıştır. Basınç

60 Yükseldikçe basınç azalır Basınç az Basınç fazla

61 DÜNYA NIN GÜNLÜK HAREKETİ- BASINÇ İLİŞKİSİ

62 DİNAMİK ETKENLER 60º DAB 30º DYB 30º DYB 60º DAB Dünya nın günlük hareketinden dolayı hava 30º enlemlerde alçalmaya, 60º enlemlerde ise yükselmeye zorlanır ve 30º enlemlerde DYB 60º enlemlerde DAB kuşakları oluşur

63 Yerçekimi YERÇEKİMİ- BASINÇ İLİŞKİSİ Yerçekiminin etkisiyle atmosferi oluşturan gazlar Dünya yı çepeçevre sarar. Yükseklere doğru çıkıldıkça ve Kutuplardan Ekvator a doğru gidildikçe Dünyanın geoid şeklinden dolayı yerçekimi azalır. Yerçekimi ile basınç arasında doğru orantı vardır. Basınç

64 BASINÇ VE RÜZGARLAR Yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru olan yatay hava hareketi rüzgarı oluşturur Hava molekülleri 1018 mb YB 1007 mb AB Hava akımı (rüzgar), basınç alanları arasındaki fark dengeleninceye kadar devam eder

65 Bir yöre yıl boyunca YB alanı ise, yıl boyunca alçalıcı hava hareketleri etkilidir. Sonuç?

66 Yıl boyu yağış oluşumuna elverişsizdir. (ÇÖL) Bu nedenle Dünya daki çöllerin çoğu 30ºenlemlerindeki YB kuşakları çevresinde toplanmıştır. Kutuplar da soğuk çöllerdir.

67 RÜZGAR HIZI ve YÖNÜNÜ ETKİLEYEN KOŞULLAR RÜZGAR HIZI YB ve AB merkezleri arasındaki basınç farkı YB ve AB merkezleri arasındaki uzaklık Yer şekilleri ve bitki örtüsü Rüzgarın hızı ve yönü anemometre ile ölçülür. Rüzgarın hızını ve yönünü kaydeden araçlara da anemograf denir. RÜZGAR YÖNÜ YB ve AB merkezlerinin birbirine göre konumu Yer şekilleri Dünya nın günlük hareketi

68 RÜZGARIN HIZINI ETKİLEYEN KOŞULLAR (Basınç farkı arttıkça rüzgarın hızı artar.) Hangisinde rüzgar daha hızlıdır?

69 RÜZGARIN HIZINI ETKİLEYEN KOŞULLAR (Yüksek ve alçak basınç arasındaki uzaklıkla rüzgar hızı ters orantılıdır.) Hangi rüzgarın hızı en fazladır?

70 RÜZGARIN YÖNÜNÜ ETKİLEYEN KOŞULLAR Yer şekilleri KUZEY BATI DOĞU GÜNEY Bir yere yıl içersinde rüzgarın en çok estiği yöne, egemen rüzgar (hakim rüzgar) denir.

71 Yer şekilleri Hava kütleleri yer şekillerinin uzanış yönünde hareket ederler. Örneğin; güneybatıkuzeydoğu yönlü bir vadide hakim rüzgar yönü de yine aynı yönde olacaktır. Böylelikle bir yerin hakim rüzgar yönüne bakarak yer şekillerinin uzanış doğrultusu tahmin edilebilir.

72 Yukarıda, iki merkezin yıllık ortalama rüzgar frekans gülü verilmiştir. Yalnızca rüzgar frekans gülleri göz önüne alındığında, bu iki merkezin aşağıdakilerden hangisi bakımından benzer olduğu söylenebilir? A) Denizden uzaklıkları B) Bulundukları enlem C) Çevrelerindeki yer şekillerinin uzanış yönü D) Yıllık ortalama sıcaklıkları E) Bulundukları yarımküre

73 RÜZGAR YÖNÜ (Rüzgar yönündeki sapmaların nedeni Dünyanın günlük hareketidir.)

74 Dünya nın günlük hareketi sonucu oluşan koriolis kuvvet olmasaydı, Kutuplar ile Ekvator arasında genel hava dolaşımı şekildeki gibi gerçekleşirdi.

75 RÜZGARIN YÖNÜ

76 Sürekli Rüzgarlar Yerel Rüzgarlar RÜZGARLAR Mevsimlik Rüzgarlar

77

78 BASINÇ KUŞAKLARI ARASINDA SÜREKLİ RÜZGARLARIOLUŞUMU 60º Termik YB KUTUP RÜZGARLARI Dinamik AB 30º 0º 30º BATI RÜZGARLARI Dinamik YB ALİZE RÜZGARLARI Termik AB ALİZE RÜZGARLARI Dinamik YB 60º Termik YB BATI RÜZGARLARI Dinamik AB KUTUP RÜZGARLARI

79 Alize Rüzgarları 30 enlemlerindeki Dinamik Y.B. alanlarından Ekvatoral A.B alanına doğru olan hava hareketidirler. Doğu yönlü oldukları için Tropikal Kuşak karalarının doğusuna sürekli olarak yağış bırakırlar. Ekvatorda yükselerek üstten 30º enlemlerine doğru esen rüzgarlara Ters Alizeler denir. Bu rüzgarlar dönenceler civarında alçalarak çöllerin oluşmasına neden olurlar. Sıcak okyanus akıntılarını oluştururlar.

80 Batı Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Dinamik Y.B. alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik A.B. alanlarına doğru esen rüzgarlardır. Batı yönlü olduklarından Ilıman Kuşak karalarının batısına sürekli bol yağış bırakırlar. Sıcak okyanus akıntılarını oluştururlar Kutup Rüzgarları: Kutuplardaki Termik Y.B alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik A.B merkezlerine doğru esen rüzgarlardır. 60 enlemlerinde Batı Rüzgarları ile karşılaşarak cephe oluşumuna neden olurlar. Soğuk okyanus akıntılarını oluştururlar.

81 BASINÇ KUŞAKLARI VE SÜREKLİ RÜZGARLAR

82

83 Sürekli Rüzgarlar

84 YAZ MUSONLARI Asya AB YB YB

85 KIŞ MUSONLARI Asya YB AB AB

86 Muson Rüzgarları Birbirine komşu kıta ve okyanusların mevsimlik ısı farkından doğarlar. Kışın karadan denize doğru eserler. Bu sebeple soğuk ve kuru olarak eserler. Yaz mevsiminde denizden karaya doğru estiklerinden beraberinde bol miktarda nem getirirler ve yağış bırakırlar. Dünya nın en fazla yağış alan yeri Muson Asyası nda Çerapunçi dir. (Hindistan'ın K.Doğusundadır. Yıllık ortalama mm yağış alır.) Etkili olduğu adalara rüzgar sürekli olarak denizler üzerinden geldiği için bütün yıl boyunca yağışlıdır. Yön değiştirdikleri Ocak ve Temmuz aylarında dev dalgalar olur.

87 Muson Rüzgarları Yaz Musonları Kış Musonları

88 MELTEMLER Günlük ısınma farkından doğarlar. Etki alanları dardır. Deniz ve kara meltemleri: Kara ve denizlerin günlük ısınma farkı sonucu oluşurlar. Gündüzdeniz meltemi, gece kara meltemi oluşur. Ege kıyılarında yazın öğleden sonra denizden esen İmbat rüzgarı deniz meltemine örnektir. Dağ ve vadi meltemleri: Dağlık alanlar ile vadiler ve ovaların günlük ısınma farklılıklarından oluşur. Dağ meltemi geceleri, vadi meltemi gündüzleri oluşur.

89 Deniz Meltemi - Gündüz

90 Kara Meltemi - Gece

91 Deniz Meltemi - Gündüz

92 Kara Meltemi - Gece

93 Gündüz Oluşan Vadi Meltemi

94 Gece Oluşan Dağ Meltemi

95 Vadi Meltemi - Gündüz

96 Föhn Rüzgarı

97 Akdeniz Havzasında Bazı Yerel Rüzgarlar

98 Türkiye de Yerel Rüzgarlar

99 Tropikal Rüzgarlar Sıcak kuşakta daha çok okyanuslar üzerinde kuvvetli AB merkezlerinde oluşan rüzgârlardır. Belli yollardan karalara da sokulurlar. Hızları oldukça fazladır (Saatte km). Etkili oldukları yerlerde büyük zararlara neden olurlar. Bu rüzgârların yerel isimleri vardır. Asya denizlerinde ve Avustralya nın Büyük Okyanus kıyılarında typhoon (tayfun), Hint Okyanusu nda Cyclone (Sayklon), Meksika Körfezi kıyıları ile Antil Adaları nda hurricane (hariken) denilmektedir. Tropikal rüzgârlara benzeyen, ancak daha dar alanlarda etkili olan rüzgârlara ise tornado (hortum) adı verilir. Hızları fazla olan bu rüzgârlar geçtikleri yerlerde çok büyük yıkımlara, can ve mal kaybına, tarım alanlarının yok olmasına neden olurlar.

100 TROPİKAL RÜZGARLAR

101

102 NEMLİLİK VE YAĞIŞ

103 SU DÖNGÜSÜ

104 NEM a. Troposfer deki su buharına nem denir. Su buharının kaynağı su yüzeyinden gerçekleşen buharlaşmadır. Buharlaşmaya etki eden önemli faktörler; sıcaklık, enlem, rüzgar, buharlaşma yüzeyinin genişliği ve yükseltidir. Buharlaşma; sıcaklık, rüzgar hızı ve buharlaşma yüzeyinin genişliği ile doğru, enlem derecesi ve yükselti ile ters orantılıdır. b. Nem; Sıcaktan soğuğa, Ekvator dan kutuplara, yerden yükseldikçe, denizlerden karalara, ormanlardan çöllere doğru azalma göstermektedir. c. Nem; aşırı ısınma ve aşırı soğumayı önler sıcaklık farklarını azaltır. Atmosferdeki nem; MUTLAK NEM, MAKSİMUM NEM ve BAĞIL NEM şeklinde ifade edilir.

105 MUTLAK NEM Herhangi bir sıcaklıktaki 1m³ havanın taşıdığı gr cinsinden nem miktarıdır. (gr/cm ) Buharlaşma şartlarının uygun olduğu yerlerde sıcaklık artarsa buharlaşma artar, bu durum da mutlak nemi arttırır. Mutlak nem Ekvator da fazla, kutuplarda ve çöllerde azdır, Deniz kıyılarında fazla iç kesimlerde azdır. Alçaklarda fazla yükseklerde azdır. Mutlak nem yaz mevsiminde fazla, kış mevsiminde azdır.

106 MAKSİMUM NEM Herhangi bir sıcaklıktaki 1 m havanın taşıyabileceği en fazla nemin gr cinsinden değeridir. (gr/m ) Havanın doyma noktasıdır. Sıcaklık arttıkça hava genişler ve nem taşıma kapasitesi artar. Bu duruma örnek olarak; Sis etkisinin gece artıp gündüz azalması, Bir yamaç boyunca yükselen havanın yağış oluşturması verilebilir. Sıcaklık arttıkça havanın doyma noktası yükselir ve hava kütlesi yağıştan uzaklaşır.

107 Sıcaklık Bağıl Nem Sıcaklık Maksimum nem

108 Bağıl nem mutlak nemle doğru orantılıdır. Bağıl nem sıcaklıkla ters orantılıdır. Bağıl nem %100 ise hava neme doymuştur. (Doyma noktasına ulaşmıştır.) Havanın bağıl nemi higrometre ile ölçülür. Bağıl nemin en düşük olduğu yerler; DÜNYA DA Dönenceler civarındaki çöller. TÜRKİYE DE Güneydoğu Anadolu Bölgesi dir. Bu bölgelerde sıcaklık yüksek (maksimum nem fazla), mutlak nem azdır. Bağıl nemin en fazla olduğu yöreler; DÜNYA DA Ekvatoral Bölge, TÜRKİYE DE ise Karadeniz kıyılarıdır.

109 Bağıl Nem max.nem mut.nem bağıl nem

110 Bağıl Nem maxnem 20 mut.nem bağ.nem

111 YAĞIŞ OLUŞUMU Doyma noktası Yoğunlaşma Yükselme soğuma Yağmur Su buharı Yeryüzündeki sular

112 YAĞIŞLARIN OLUŞUMU Yağışın oluşabilmesi için havanın yükselerek soğuması gerekir. Çünkü yükselen hava soğur, soğudukça fazla nem taşıyamaz, doyma noktasına ulaşır. Alçalarak ısınan hava yağış oluşturmaz. Çünkü hava ısındıkça nem taşıma kapasitesi artar, doyma noktasından uzaklaşır. Yüksek basınç alanlarında alçalıcı hava hareketleri görüldüğü için yağış oluşmaz. Alçak basınç alanlarında yükselici hava hareketleri görüldüğü için yağışlar oluşur.

113 Orografik Yağışlar (Yamaç Yağışları)

114 Orografik Yağışlar (Yamaç Yağışları)

115 Konveksiyonel Yağışlar

116 Cephe Yağışları (Frontal yağışlar)

117 Cephenin yatay kesiti

118 YAĞIŞ OLUŞUM ŞEKİLLERİ

119 Cephe yağışı Yamaç yağışı Konveksiyone l yağış

120 BULUT Cumulus Cumulonimbus

121

122 Dolu Yağışının Oluşumu

123 Çiy : Havanın açık ve durgun olduğu gecelerde, havadaki su buharının bitki yaprakları ve soğuk cisimler üzerinde damlacıklar halinde yoğunlaşması. İlkbahar ve sonbahar aylarında daha çok görülür.

124 Kırağı, havadaki su buharının 0 C altındaki sıcaklıklarda sıvı hale geçmeden buza dönüşüp yeryüzünde çok soğuk yüzeyde birikmesiyle oluşur.

125 KIRÇ, Soğuk havalarda zeminin aşırı şekilde soğuması ile havadaki su buharının soğuyan zeminler, özellikle telgraf ve elektrik telleri ve direkler, ağaçların dalları üzerine yoğuşarak buz halini alması.

126 Gökkuşağı, güneş ışınlarının yağmur damlalarında veya sis bulutlarında yansıması ve kırılmasıyla meydana gelen ve ışık tayfı renklerinin bir yay şeklinde göründüğü meteorolojik bir olaydır. Gökkuşağında görülen yedi renk; kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, turkuaz,mavi ve mordur.

127

128 DÜNYA YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ DAĞILIŞI

129 Yağışın Coğrafi Dağılışı

130 İKLİM TİPLERİ

131 İKLİM TİPLERİ

132 A. SICAK İKLİMLER 1. Ekvatoral İklim Ekvator çevresinde, 0 10 Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Yıllık ortalama sıcaklık 25 C dolayındadır. Yıllık sıcaklık farkı 2-3 C yi geçmez. Yıllık yağış miktarı 2000 mm den fazladır. Her mevsim yağışlı olmakla birlikte, ekinoks tarihlerinde yağış maksimum düzeye erişir. Tabii bitki örtüsü oldukça gür ve geniş yapraklı ormanlardır. Ekvatoral iklim, Amazon ve Kongo havzalarının büyük bir kesiminde, Gine Körfezi kıyılarına yakın bölgelerde, Endonezya ve Malezya nın büyük bir bölümünde etkili olmaktadır.

133 EKVATORAL İKLİM

134 2.Tropikal İklim(Subtropikal- Savan) Ekvatoral iklim kuşağını çevreleyen alanlarda, her iki Yarım Küre de enlemleri arasında görülür. Ekvatoral kuşak ile çöller arasında bir geçiş iklimidir. Yıllık ortalama sıcaklık 20 C dolayındadır. Yıllık sıcaklık farkı 4-5 C dir. Yıllık yağış miktarı mm. arasındadır. Güneş ışınlarının dik geldiği yaz ayları yağışlı, kışlar kuraktır. Tabii bitki örtüsü yüksek boylu ve gür bitki toplulukları olan savanlardır. Tropikal iklim, Sudan, Çad, Nijerya, Mali, Moritanya, Brezilya, Venezuela, Kolombiya, Peru ve Bolivya gibi ülkelerde etkili olmaktadır.

135 TROPİKAL İKLİM (SAVAN İKLİMİ)

136 3. MUSON İKLİMİ Muson rüzgârlarının etki alanlarında görülür. Yıllık ortalama sıcaklık C dir. Yıllık sıcaklık farkı 10 C civarındadır. Yıllık ortalama yağış 2000 mm. dolayındadır. Yıllık yağışların % 85'i yaz aylarında düşer. Kış mevsimi kurak geçmektedir. Tabii bitki örtüsü kışın yaprağını döken, yazın yeşillenen ormanlardır. Yağışların azaldığı yerlerde ise savanlar görülür. Muson iklimi, Güney Hindistan, Güney Çin, Güneydoğu Asya, Japonya ve Mançurya gibi bölgelerde etkili olmaktadır.

137 MUSON İKLİMİ

138 4. ÇÖL İKLİMİ (Sıcak ve Kurak İklim) Dönenceler civarında, Asya ve Kuzey Amerika da karaların iç kısımlarında ve Güney Amerika da görülür. Bu iklim tipini, yağışların yok denecek kadar az olması belirler. Çöllerdeki nem yetersizliği, günlük sıcaklık farkının büyümesine zemin hazırlamıştır. Günlük sıcaklık farkının 50 C yi bulduğu zamanlar olmaktadır. Yıllık yağış miktarı 100 mm nin altındadır. Yağışlar daha çok sağanak yağmurlar şeklindedir. Tabii bitki örtüsü bazı kurakçıl otlar ve kaktüs bitkileridir. Afrika da B. Sahra, Ortadoğu da Necef, Asya da Gobi, Taklamakan, Avustralya da Gobbon ve Gibson, Güney Afrika da Kalahari ve Namib, Güney Amerika da Atacama yeryüzündeki başlıca çöl alanlarıdır.

139 ÇÖL İKLİMİ

140

141 B. ILIMAN İKLİMLER 1. Akdeniz İklimi Genel olarak, enlemleri arasında görülür. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Yıllık ortalama sıcaklık C dir. Yıllık sıcaklık farkı ise 18 C kadardır. Yıllık yağış miktarı mm arasında değişir. En fazla yağış kışın, en az yağış yazın görülür. Karakteristik bitki örtüsü, kızılçam ormanlarının tahrip edilmesiyle ortaya çıkan makilerdir. Makiler, sürekli yeşil kalabilen, kısa boylu, sert yapraklı, kuraklığa dayanabilen, çalımsı bodur bitkilerdir. Mersin, defne, kocayemiş, zeytin, süpürge çalısı, bodur, ardıç gibi bitkiler başlıca maki türleridir. Akdeniz ikliminde yağışın az çok yeterli olduğu orta yükseklikteki yamaçlarda iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar (Kızılçam, sarıçam, karaçam ormanları gibi) yer alır. Akdeniz iklimi en belirgin olarak Akdeniz çevresinde görülmekle birlikte, Güney Portekiz, Afrika nın güneyinde Kap Bölgesi, Avustralya nın güneybatısı ve güneydoğusu, Orta Şili ve ABD nin Kaliforniya eyaletinde de etkili olmaktadır.

142 AKDENİZ İKLİMİ

143 2. OKYANUSAL İKLİM Genel olarak, enlemleri arasında, karaların batı kıyılarında görülür. Yazlar fazla sıcak, kışlar da fazla soğuk olmaz. Yıllık sıcaklık ortalaması 15 C dir. Yıllık sıcaklık farkı 10 C yi bulmaktadır. Yıllık yağış ortalaması 1500 mm. dir. En fazla yağış sonbaharda görülür. Tabii bitki örtüsü yayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlardır. Ormanların tahrip edildiği yerlerde çayırlar bulunur. Okyanusal iklim, Batı Avrupa, Kuzey Amerika nın kuzeybatısı, Güney Şili, Avustralya nın kuzeydoğusu ve Yeni Zelanda da etkili olmaktadır.

144 ILIMAN OKYANUS İKLİMİ

145 3. STEP İKLİMİ (Yarı kurak İklim) Step iklimi, bir geçiş iklimi özelliği gösterir. Step iklimlerinde yıllık sıcaklık farkı C dir. Yıllık yağış miktarı mm. dir. Step iklimlerinde en fazla yağış ilkbaharda ve yazın düşmektedir. Tabii bitki örtüsü yağışlı mevsimde yeşeren, kurak mevsimde sararan step (bozkır) tir. İnsanlar tarafından ağaç kesilerek, yakılarak ormanların ortadan kaldırılması sonucunda oluşan bozkırlara antropojen bozkır denir. Bu tür bozkırlar, ormanların tahrip edilmesi sonucunda ortaya çıktığından yer yer orman ağacı topluluklarına rastlanır.

146 STEP İKLİMİ

147 4. ORTA KUŞAK KARASAL İKLİM Genel olarak, enlemleri arasında, karaların deniz etkisinden uzak iç kısımlarında ve kıtaların doğu kıyılarında görülmektedir. Kışlar çok soğuk geçer ve uzun sürer. Yazlar ise sıcaktır. Yıllık sıcaklık ortalaması 0-10 C arasında değişir. Yıllık sıcaklık farkı C dir. Yıllık yağış miktarı mm dolayındadır. En fazla yağış yazın, en az yağış kışın düşer. Kış yağışları daha çok kar şeklindedir. Tabii bitki örtüsü iğne yapraklı ormanlardır. Yağışın azaldığı kesimlerde de bozkırlar (step) görülür. Sibirya ve Kanada da iğne yapraklı ormanlara tayga ormanları adı verilir. Taygalar, Dünya ormanlarının % 15'ini oluştururlar. Karasal iklim, Sibirya, Kanada ve Doğu Avrupa da geniş bir yayılış sahasına sahiptir.

148 ORTA KUŞAK KARASAL İKLİM

149 C. SOĞUK İKLİMLER 1. Tundra İklimi (Kutupaltı İklimi) Genel olarak, Kuzey enlemleri arasında görülür. Sıcaklığın çok düşük olduğu bir iklim tipidir. Bu iklimde en sıcak ayın ortalaması dahi 10 C yi geçmez. Kışın değerler -30 C ile -40 C ye iner. Yıllık sıcaklık farkının 65 C yi bulduğu yerler vardır. Yağışlar ortalama mm kadardır. En fazla yağış yaz aylarında görülür. Tabii bitki örtüsü çalı, yosun ve yazın yeşeren kurakçıl otlardan oluşan tundralardır. Tundra iklimi, Avrupa nın kuzey kıyıları, Kuzey Sibirya, Kuzey Kanada, Grönland Adası kıyıları ve Orta kuşaktaki yüksek dağlarda etkili olmaktadır.

150 TUNDRA İKLİMİ

151 2. KUTUP İKLİMİ Karlar ve buzullarla kaplı kutup bölgelerinde görülür. Sıcaklık ortalaması bütün yıl boyunca 0 C nin altındadır. Sıcaklık, çoğu zaman -40 C ye, hatta daha altına iner. Yıllık sıcaklık farkı 30 C dolaylarındadır. Yağışlar son derece az ve kar şeklindedir. Ortalama yağış 200 mm. civarındadır. Bu iklim tipinde bitki örtüsü yoktur. Kutup iklimi, Kuzey Kutbu çevresinde Grönland Adası nın iç kısımlarında ve Antarktika da etkilidir.

152 KUTUP İKLİMİ

153 Ekvatoral orman

154 Karışık orman

155 Maki

156 Tayga

157 TAYGA

158 BOZKIR (Step)

159 Tundra

160 Çöl

161 Savan

162 ORMANIN ÜST SINIRI

163 Türkiye de yıllık ortalama sıcaklık dağılışı

164 Türkiye de ocak ayı ortalama sıcaklık dağılışı

165 Türkiye de temmuz ayı ortalama sıcaklık dağılışı

166 Türkiye de yıllık ortalama yağış dağılışı

167 TEŞEKKÜRLER!