ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- 13.YÜZYIL TEMSİLCİLERİ. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Yunus Emre Hacı Bektaş-ı Velî Sultan Veled

Transkript

1

2 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- 13.YÜZYIL TEMSİLCİLERİ Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Yunus Emre Hacı Bektaş-ı Velî Sultan Veled

3 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî/ Eserleri Mesnevi Dîvân-ı Kebir Fîhi Mâ Fîh Mecâlis-i Seba Mektûbât Rubâ îler

4 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Hakkındaki bilgilerin kaynağı Ahmed Eflâkî nin Menâkıbü l Ârifîn i ile Sultan Veled in İbtida-nâme sidir. Şiirlerinde Şems ve Hamuş mahlaslarını kullanmıştır. Gazellerinde sebk-i Iraki ve sebk-i Horasani özelliklerine rastlanılmaktadır. En ünlü eseri Mesnevi dir.

5 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Mesnevi nin dili Farsçadır Mesnevi nin ilk on sekiz beyti bizzat Mevlana tarafından kaleme alınmış, diğer bölümler ise Mevlana tarafından söylenip Hüsamettin Çelebi tarafından yazıya geçirilmek suretiyle oluşturulmuştur. Mesnevi nin asıl adı Mesnevi-i Mânevî dir. Mesnevi de konuların işlenişinde hikaye ve fabllerle konuyu açıklama, örnekleme yolu izlenmiştir.

6 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Kıssadan hisseye dayalı bir anlatım yapısı mevcuttur. Şiir tekniği açısından bazı kusurlar taşımaktadır. Mesnevi, toplam 6 defterden oluşmuştur. Mesnevi de Hakim Senai nin Hadikatü l Hakika sından faydalanmıştır.

7 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî beyitten oluşan Mesnevi de kaynak olarak Ku ran-ı Kerim e dayanmaktadır. Mesnevi nin içerisinde Kelile ve Dimne den ve Mantıku t Tayr dan örnek hikayelere yer verilmiştir. Divân-ı Kebîr,Mevlana nın Şems ile olan yakınlığının en yoğun anlatıldığı eserdir.

8 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Divan-ı Kebir; gazel, terciibent ve rubailerden oluşmuştur. Mevlana ya ait olan rubailer aslında Divân-ı Kebîr in bir bölümüdür fakat daha sonra Rubailer adıyla bu bölüm ayrı bir eser olarak basılmıştır. Divân-ı Kebîr de tamamı Türkçe olan şiirler vardır. Divân-ı Kebîr de Türkçe-Farsça karışık dilli şiirler vardır.

9 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Divân-ı Kebîr, Mesnevi ye göre daha hacimlidir. ( Eldeki nüshalara göre sadece Farsça olan civarında Farsça beyit mevcuttur. Divân-ı Kebîr; Divan-ı Şems-i Tebrizi, Külliyat-ı Şems ve Şemsü l Hakayık gibi adlarla anılır. Fihi ma Fih adlı eserinin kelime anlamı aynı zamanda bir tasavvuf felsefesi olan Onun İçindeki Odur. veya Ne varsa ondadır. şeklindedir. Fihi ma Fih toplam 72 bölümden oluşur.bu 72 bölümün 66 bölümü Farsça, 6 bölümü ise Arapça dır.

10 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Fihi ma Fih, Mevlana nın sohbetlerinin bir araya getirilmesiyle oluşmuştur. Fihi Ma Fih, başta oğlu Sultan Veled ve bazı müridlerinin tuttuğu notlardan derlenmiştir. Fihi Ma Fih, Anadolu sahasında vakıat türünün ilk örneğidir. Fihi Ma Fih, Bahaeddin Veled in Maarif ve Şems in Makalat adlı eserlerinden izler taşımaktadır.

11 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Mecâlis-i Seb a, Mevlana nın yedi önemli vaazının bir araya getirildiği eseridir. Mecâlis-i Seb a tıpkı Fihi ma Fih gibi Arapça-Farsça bir eserdir. Mektûbat adlı eseri Selçuklu Devleti ileri gelenlerine, dönemin devlet adamlarına, dostlarına yazdığı toplam 145 mektuptan oluşmaktadır.

12 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Rubailer, divanında yer aldığı halde ayrı bir eser olarak bilinmektedir. Mülemma gazelleri, Türkçe gazelleri bulunan Mevlana ayrıca Türk edebiyatında musammat şiir yazan ilk şair olma unvanına da sahiptir.

13 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Yunus Emre Hayatına ilişkin bilgiler henüz netlik kazanmamıştır fakat yapılan son araştırmalar bağlamında 1240/ yılları arasında yaşadığı kabul edilmektedir. Taptuk Emre dergahında yetişmiştir. Yunus Emre nin ilk önemli eseri Divan ıdır. Şiirlerinde Mevlana, Ahmed Fakih, Slatuk, Barak, Tapduk Emre ve Molla Kasım dan bahseder.

14 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Yunus Emre Yunus Emre, Anadolu sahasında divan sahibi ilk sanatçı olarak değerlendirilmektedir. Oğuz dilinin en yetkin isimlerindendir. Yunus Emre Divanı nda 400 civarında şiir mevcuttur. Yunus Emre Divanı nda hece ve aruz ölçüsü birlikte kullanılmıştır

15 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Yunus Emre Türk edebiyatında Türk-î Lisân-ı Hatemî olarak anılmıştır. İlahilerin çoğu dörtlük yapısına sahiptir. Divan ın içerisinde gazel ve mesnevi nazım şekliyle yazılmış şiirler de vardır. Yunus Emre nin ikinci önemli eseri Risaletü n-nushiyye dir. Bu eser mesnevi olarak kaleme alınmıştır.

16 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Yunus Emre Risaletü n-nushiyye nin 14. yüzyılın hemen başında yazıldığı araştırma-cılarla kabul görmüştür. Risaletü n-nushiyye, Fâ ilâtün/ Fâ ilâtün/ Fâ ilün vezniyle yazılmış 13 beyitlik bir mukaddime ile başlar. Bu giriş bölümünden sonra mensur bir bölüme yer verilmiştir. Eserin diğer bölümleri; mefâ îlün/ mefâ îlün/ fe ûlün vezniyle yazılmıştır. Eserin hacmi konusunda iki görüş hakimdir: 562 beyit veya 623 beyit.

17 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Yunus Emre Risaletü n-nushiyye sırasıyla şu üç bölümden oluşur: Dasitan-ı Ruh ve Akıl, Dasitan-ı Kanaat, Dasitan-ı Gadab. Risaletü n Nushiyye nin dili, Yunus Emre Divanı na göre daha sadedir diyebiliriz. Eserde ana konu; yaratılışın dört ana unsuru ve insan vücududur.

18 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Hacı Bektaş-ı Velî Yaşamına dair bilgiler Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Veli adlı menakıpnameye dayandırılır. Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Veli adlı bu eserin kim tarafından yazıldığı bilinmemektedir. Araştırmacılar Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Veli adlı bu eserin 15.yüzyılın sonu ile 16.yüzyılın başına ait olabileceğini belirtmişlerdir. Üzerinde henüz nitelikli bir araştırmanın yapılmadığı Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Veli nin 15.yüzyıl şairlerinden Firdevs-i Tavil (Uzun Firdevsi) tarafından yazıldığı yönündeki bilgi yaygınlık kazanmıştır diyebiliriz.

19 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Hacı Bektaş-ı Velî Hacı Bektâş-ı Veli nin doğum tarihi kesin bilinmiyor. Nişabur da doğduğunu ve Lokman-ı Perende adlı bir mutasavvıf tarafından yetiştirildiği muteber kaynaklarda kayıtlıdır. Hacı Bektâş-ı Veli, Lokman-ı Perende den sonra Ahmet Yesevi ye intisap etmiştir. Hacı Bektâş-ı Veli nin nefes adı verilen ilahileri Anadolu halkına o dönemde yol gösterici olmuştur diyebiliriz.

20 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Hacı Bektaş-ı Velî Hacı Bektâş-ı Veli nin eserlerindeki en önemli yön birçoğu Farsça kökenli olan tasavvuf terimlerinin Türkçe karşılıklarını eserlerinde kullanmasıdır. Bu durum Hacı Bektâş-ı Veli nin Anadolu da daha çabuk kabul görmesini sağlamıştır diyebiliriz. Hacı Bektâş-ı Veli nin bilinmesi gereken en önemli eseri Makalat tır. Makalat adlı bu eseri mensur bir eser olup Arapça kaleme alınmıştır. Makalat tasavvuftaki 4 kapı 40 makam konusunu anlatmaktadır.

21 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Hacı Bektaş-ı Velî Makalat ın ana konuları tarikat, hakikati marifet, şeriat kavramlarıdır. Makalat ile ilgili en kapsamlı araştırma Esad Coşan a aittir. Rum un en büyük evliyası olarak anılmıştır birçok kaynakta. Makalat ile Ahmet Yesevi nin Fakr-name adlı eseri arasında önemli benzerlikler bulunmaktadır.

22 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Hacı Bektaş-ı Velî ye Ait Olduğu Düşünülen Diğer Eserler Kitabu l Fevaid Fatiha Suresi Tefsiri Hacı Bektaş ın Nasihatleri Şerh-i Besmele Makalat-ı Gaybiyye ve Kelimat-ı Ayniyye

23 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Sultan Veled Mevlana nın büyük oğludur. Mevleviliğin teşkilatlanmasını, sistematik bir hareket olmasını sağlayan kişidir. Mevleviliğin ilk şeyhi Hüsameddin Çelebi dir. İlk Mevlevi dergahının kurucusudur.

24 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Sultan Veled arasında Mevlevi tarikatının şeyhliğini üstlenmiştir. Oğuz Türkçesinin Anadolu daki ilk sade şiir örneklerini veren isim olarak bilinmelidir. Bütün eserlerinde tasavvuf merkezdedir.

25 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Sultan Veled 'e Ait Eserler İbtidâ-nâme İntiha-nâme Rebab-nâme Maarif ( mensur )

26 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- İbtida-name Sultan Veled e ait ilk mesnevidir. veled-name adıyla da bilinir. Bu mesnevinin içerisinde 76 adet Türkçe beyit vardır. Türkçe beyitler dışında Arapça ve Rumca beyitler de vardır. Eser genel anlamıyla bir manzum eserdir fakat içerisinde mensur bölüm-ler de vardır.

27 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- İbtida-name Eserin dili Farsçadır. Toplam 163 parça manzumeden oluşur. Toplam hacim beyit civarındadır. En hacimli mesnevisidir. Mevlana hakkında bilgi alınan en önemli kaynaklardan biridir. Eserin ilk baskısı 1936 da Tahran da yapılmıştır. Abdülbaki Gölpınarlı tarafından Türkçeye çevrilmiştir.

28 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Rebab-name İbtidâ-nâme ye göre daha kısa bir mesnevidir beyitlik bir hacme sahiptir. Mesnevi de kullanılan fa ilatün/fa ilatün/fa ilün kalıbıyla yazılmıştır. Bu mesnevinin içerisinde 162 beyit Türkçe ve 26 adet de Rumca beyit vardır.

29 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- İntiha-name 8317 beyitlik bir hacme sahiptir. Eserin tamamı Farsçadır. Mevlana ve Şems ilişkisine dair önemli bilgilerin yer aldığı bir mesnevidir.

30