HEMŞİRELİK BAKIMINDA TAMAMLAYICI TERAPİLER

Transkript

1 HEMŞİRELİK BAKIMINDA TAMAMLAYICI TERAPİLER Tamamlayıcı Terapilerle Avrupa Birliği Standartlarında Hemşirelik Bakımının Geliştirilmesi Avrupa Birliği Erasmus+ Programı Mesleki Eğitim Projesi Antalya 2016

2

3 HEMŞİRELİK BAKIMINDA TAMAMLAYICI TERAPİLER Tamamlayıcı Terapilerle Avrupa Birliği Standartlarında Hemşirelik Bakımının Geliştirilmesi Avrupa Birliği Erasmus+ Programı Mesleki Eğitim Projesi Antalya 2016

4 HEMŞİRELİK BAKIMINDA TAMAMLAYICI TERAPİLER Editör Prof. Dr. Zeynep ÖZER Yard. Doç. Dr. İlkay BOZ Akdeniz Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Grafik Tasarım Sedat KURT ISBN: Baskı...Matbaası İletişim Bilgileri: Akdeniz Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, Kampüs Antalya Tel: info@bestcareproject.eu

5 Akdeniz Üniversitesi Antalya Valiliği Antalya Kamu Hastaneleri Birliği antalya.khb.saglik.gov.tr Sağlık ve Doğal Terapiler Derneği EURO-CERT Academy Centro Studi Delle Professioni Sanitare Athena School of Natural Therapies Bu kitap Tamamlayıcı Terapilerle Avrupa Birliği Standartlarında Hemşirelik Bakımının Geliştirilmesi projesi kapsamında hazırlanmıştır. Bu proje T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı, AB Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığınca (Türkiye Ulusal Ajansı, yürütülen Erasmus+ Programı (Hayat boyu Öğrenme veya Gençlik Programı) kapsamında ve Avrupa Komisyonu ndan sağlanan hibeyle gerçekleştirilmiştir. Ancak burada yer alan görüşlerden Türkiye Ulusal Ajansı veya Avrupa Komisyonu sorumlu tutulamaz. -

6

7 İÇİNDEKİLER Sayfa Önsöz Tamamlayıcı Terapiler Hakkında VII XI Prof. Dr. Zeynep ÖZER BİRİNCİ BÖLÜM AROMATERAPİ 1 Yard. Doç. Dr. İlkay BOZ Arş. Gör. Gamze TESKERECİ İKİNCİ BÖLÜM GEVŞEME TEKNİKLERİ 23 Yard. Doç. Dr. İlkay BOZ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MASAJ 39 Yard. Doç. Dr. İlkay BOZ Arş. Gör. Gamze TESKERECİ VII

8 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM REFLEKSOLOJİ 63 Prof. Dr. Zeynep ÖZER Arş. Gör. Selma TURAN KAVRADIM BEŞİNCİ BÖLÜM REİKİ 91 Prof. Dr. Zeynep ÖZER Arş. Gör. Selma TURAN KAVRADIM VIII

9 ÖN SÖZ Tamamlayıcı terapiler bütüncül bir yaklaşım sağlama, hastalıkları önleme, öz bakımı artırarak bireyi güçlendirme, tıbbi ve cerrahi tedavinin neden olduğu yan etkileri azaltma, psiko-emosyonel endişeleri azaltma konusunda oldukça yararlıdır. Toplum tarafından tamamlayıcı terapilerin kullanımının giderek artması, hastaların kendi bakımlarında uygun ve güvenli kararlar almak istemeleri, sağlık bakım profesyonellerinin tamamlayıcı terapiler konusunda bilgi ve beceriye sahip olmalarını gerektirmektedir. Tamamlayıcı terapilerle ilgili sağlık profesyonellerinde farkındalığı artırmak amacıyla Erasmus+ Programı 2014 Yılı Ana Eylem 2 Stratejik Ortaklıklar Mesleki Eğitim Projesi Kapsamında Akdeniz Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi koordinatörlüğünde yürütülen Avrupa Birliği Standartlarına Dayalı Tamamlayıcı Terapi Yöntemleri ile Hemşirelik Bakımının Geliştirilmesi (Bestcare) projesi hazırlanmıştır. BestCARE projesi ile onkoloji ve kadın doğum alanda hemşirelerin modern tıbbın paralelinde kullanılan tamamlayıcı terapilerden reiki, refleksoloji, aromaterapi, masaj terapi, gevşeme egzersizleri ile ilgili eğitim almasıyla yeterli ve profesyonel bilgiye sahip olması ve beceri düzeylerinin artması amaçlanmıştır. Bu kitap proje kapsamında hazırlanmış ve tamamlayıcı terapilerle ilgili farkındalık oluşturmak hedeflenmiştir. Prof Dr Zeynep ÖZER Yard. Doç. Dr. İlkay BOZ 2016,Antalya IX

10

11 Teşekkür Tamamlayıcı Terapilerle Avrupa Birliği Standartlarında Hemşirelik Bakımının Geliştirilmesi (BestCARE) isimli projemize hibe ile destek veren Türkiye Ulusal Ajansı na Projemizin sürdürülmesinde katkılarından dolayı yerel ortaklarımız Antalya Valiliği bünyesinde Avrupa Birliği Projeleri Koordinasyon Merkezi, Antalya Kamu Hastaneler Birliği Genel Sekreterliği ve Sağlık ve Doğal Terapiler Derneği, Avrupalı ortaklarımız Athena School of Natural Terapies, Eurocert European Academy ve Centro Studi Delle Professioni Sanitare yetkililerine ve ekip üyelerine, Bu kitabın grafik tasarım sürecindeki kurumsal katkılarından dolayı Antalya İl Sağlık Müdürü Dr. Sayın Ünal HÜLÜR e, Hemşirelik Bakımında Tamamlayıcı Terapiler kitabının grafik tasarımını yapan Grafiker Sayın Sedat KURT a, Kitabının hazırlanmasında verdiği değerli katkılardan dolayı proje ortağımız Sağlık ve Doğal Terapiler Derneği Başkanı Sayın Nihat AYÇEMAN a teşekkür ederiz. XI

12

13 Tamamlayıcı Terapiler Hakkında Tamamlayıcı terapiler, bireylerin sağlığını korumak ve kazanmak için modern tıbbın paralelinde uygulanan yöntemlerin tümüdür. Amerikan Kanser Birliği ve Ulusal Kanser Enstitüsü tamamlayıcı terapileri, modern tıp ile birlikte kullanılan terapiler olarak tanımlamaktadır. Tamamlayıcı terapilerin Avrupa da ve ülkemizde kullanımı oldukça yaygındır ve giderek artmaktadır. Tamamlayıcı tedavi yöntemleri kullanımı gelişmiş ülkelerden Amerika da %42.1, Avustralya da %48.2, Fransa da %49.3, Kanada da %70.4 iken gelişmekte olan ülkelerden Şili de %71, Çin de %70, Kolombiya da %40 ve Afrika ülkelerinde %80 oranındadır. Tamamlayıcı tıp uygulamalarının kökeni eski Çin ve Ayurvedik tıbbına dayanmaktadır. Tamamlayıcı terapiler 1990 lı yıllardan sonra yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Amerika da 1998 yılında Ulusal Sağlık Enstitüsüne bağlı Ulusal Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Merkezinin kurulması ise bir dönüm noktası olmuştur. Bu merkezin amacı tamamlayıcı ve alternatif tıp uygulamalarının güvenilirliğini ve etkinliğini incelemek, etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmış uygulamaların genel tedavilere katılımını sağlamaktır. Bu merkez beş sınıfta topladığı 200 den fazla tamamlayıcı tedavi yöntemi olduğunu bildirmiştir: 1. Zihin-beden uygulamaları: Meditasyon, düşleme, hayal kurma, dua, yoga, biyo-geribildirim, gevşeme, sanat, dans ve müzik terapileri, 2. Biyolojik temelli terapiler: Bitkisel tedaviler, diyet destekleri, aromaterapi, XIII

14 3. Manüpülatif ve vücut temelli uygulamalar: Kayropraksi teröpatik masaj, osteopatik manipülasyon, refleksoloji, hidroterapi, 4. Enerji terapileri: Reiki, teröpatik dokunma, biyoenerji, akupunktur, biyoelektromanyetik terapiler, 5. Alternatif tıp sistemleri/tüm tıbbi sistemler: Geleneksel Çin tıbbı, ayurvedi tıp, homeopati, naturapati. Tamamlayıcı Terapilerin Yararları Hasta ve hemşire arasında olumlu ilişki sağlar ve etkisini artırır, Bütüncül bir yaklaşım sağlar, Hastalıkları önler, öz bakımı artırır ve bireyi güçlendirir, Bireyselleşmiş sağlık bakımı ve tedavi sağlar, Tıbbi ve cerrahi tedavinin neden olduğu yan etkileri azaltır, Psiko-emosyonel endişeleri azaltır, Yaşam kalitesini, genel iyilik halini ve bakımdan memnuniyeti artırır. Tamamlayıcı Terapi Kullanım Nedenleri o Kronik hastalıklarda artış, o Yeni teknolojilerin yüksek maliyeti, o Sağlık profesyonellerin hastalara yeterli zaman ayıramayışı, XIV

15 o Tedavi yöntemlerinin olası yan etkileri, o Tedavi süreci içinde kendilerini daha sorumlu hissetmeleri, daha fazla kontrol ve sorumluluk almak isteme, o Bağışıklık sistemi güçlendirme, o Kronik hastalıklarının semptomlarını azaltma, o Yaşam kalitesini arttırma, o Fiziksel ve psikolojik destek sağlama, o Ruhsal olarak daha iyi hissetme, umutsuzluk duygusunu azaltma, o Geleneksel tedavi yöntemlerinden doyum sağlayamamadır. Bu kitapçıkta tamamlayıcı terapilerden en sık kullanılan refleksoloji, aromaterapi, reiki, masaj terapi ve gevşeme egzersizlerine yer verilmiştir. XV

16 Kaynaklar Araz, A., Harlak, H., Meşe, M. (2007). Araştırma/Research Article Sağlık Davranışları ve Alternatif Tedavi Kullanımı, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6 (2), Complementary and Alternative Medicine Use Among Adults and Children: United States, 2007., Erdoğan, Z., Oğuz, S., Erol, E. (2012). Kalp Hastalarının Tamamlayıcı Tedavileri Kullanma Durumu, Spatula DD, 2(3): İpek, E.G., Güray, Y.G., Demirkan, B., Güray, G., Kafes, H., Başyiğit, F. (2013). Kardiyoloji polikliniğine başvuran hastalarda bitkisel kökenli alternatif tedavilerin ve tamamlayıcı besin ürünlerinin tüketim prevalansı, Türk Kardiyol Dern Arş - Arch Turk Soc Cardiol 41(3): Kav, S., Hanoğlu, Z., Algier, L. (2008). Türkiyede Kanserli Hastalarda Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi Yöntemlerinin Kullanımı: Literatür Taraması, Uluslararası Hematoloji-Onkoloji Dergisi, 1(18), Khorshid ve Yapucu, (2005). Tamamlayıcı Tedavilerde Hemşirenin Rolü, Atatürk Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 8(2), Kurt, H., Keşkek,.Ö., Çil, T., Canataroğlu, A. (2013). Meme kanserli hastalarda tamamlayıcı/ alternatif tedavi kullanımı, Türk Onkoloji Dergisi 28(1): XVI

17 AROMATERAPİ

18

19 BİRİNCİ BÖLÜM AROMATERAPİ Yard. Doç. Dr. İlkay BOZ Arş. Gör. Gamze TESKERECİ İÇERİK SAYFA 1.1. Aromaterapinin Tanımı Aromaterapinin Tarihsel Gelişimi Aromaterapinin Etkileri Aromaterapinin Faydaları ve Uygulama Alanları Aromaterapi Uygulama Yöntemleri Aromaterapide Kullanılan Yağlar Temel -Taşıyıcı Yağlar Aromatik- Uçucu Yağlar Yağları Kullanma-Uygulama Prensipleri Aromaterapide Riskler ve Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar Çalışma Soruları Kaynaklar 21

20

21 AROMATERAPİ 1.1. Aromaterapinin Tanımı Aromaterapi, otlar, çiçekler ve bitkilerden damıtma ya da soğuk presleme yöntemiyle elde edilen esansiyel yağların, iyileştirici amaçlı kullanılması olarak tanımlanmaktadır. Esansiyel yağlar bitkilerin farklı bölümlerinden elde edilmektedir. Örneğin; AROMATERAPİ Yapraklar: okaliptus, nane, turunç Çiçekler: lavanta, gül Ağaç yaprakları: turunç Meyveler: limon, madalina, portakal Ot: limon otu Ağaç: sandal, kafur Kabuk: tarçın Çiçek soğanı: sarımsak, soğan Kuru çiçek tomurcuğu: karanfil Bir bitkinin farklı bölümlerinden farklı yağlar da elde edilebilmektedir. Örneğin portakal ağacının çiçeklerinden portakal çiçeği yağı, meyvesinden portakal yağı, yapraklarından turunç yağı elde edilmektedir. 5

22 AROMATERAPİ 1.2. Aromaterapinin Tarihsel Gelişimi Antik kültürlerde sağlığı sürdürmek için aromatik bitkilerin önemi fark edilmiştir. Antik Mısırlılar, kokulu yağları (uçucu yağlar) kuru iklimden ciltlerini korumak ve yumuşatmak için kullanmışlardır. Mısırlılar esansiyel yağları, ritüeller ve seremonilerde kişisel arınmanın bir parçası olarak, kötü ruhlardan korunmak ve çevreyi arıtmak için havaya yağları püskürterek kullanmışlardır. Ayrıca Mısırlılar aromatik bitkiler ve yağları mumyalamada kullanmışlardır. Yağlar milattan önce papazlar ve hekimler tarafından da kullanılmıştır. Batı tıbbının babası Hipokrat sağlık için her gün aromatik banyo yapmayı ve kokulu yağlarla masajı önermiştir. Aromaterapi antik dönemde etkili şekilde kullanılmasına karşın, 20. yüzyılda Fransız kimyacı olan Maurice-Rene Gattefosse ile tekrar kullanılmaya başlanmıştır de Gattefosse laboratuarında çalışırken laboratuardaki bir patlamada ciddi bir şekilde yanan elini, su olarak düşündüğü lavanta yağı ile dolu bir kaba daldırmıştır ve birkaç dakika sonra elindeki yanma hissinin azaldığını fark etmiştir. Lavanta yağını düzenli olarak eline uygulamış ve bir kaç hafta sonra yanık iz bırakmaksızın iyileşmiştir. Böylece lavantanın yanığı tedavi edilebildiğini ve ağrıyı azalttığını fark etmiştir. İngiltere, Fransa ve Japonya da 1980 de aromaterapi ve masaj okulları açılmaya başlanmıştır. Ayrıca aromaterapi eğitimi bazı hemşirelik okullarında ve hemşirelik eğitim müfredatında yer almaya başlamış, hastanelerde de uygulanmaya başlanmıştır. Aromaterapi İsviçre, Almanya, Kanada, Japonya, Kore ve İngiltere gibi pek çok ülkede hemşireler tarafından uygulanmaktadır. 6

23 1.3. Aromaterapinin Etkileri Aromaterapinin enkephalin, endorfin, serotonin ve noradrenalin gibi etkileri belirtilmektedir. Aromaterapide kullanılan yağlar stres, anksiyete, depresyon, irritabilite, korku, öfke, yalnızlık, panik atak, yorgunluk, tükenmişlik, güvensizlik gibi semptomları azaltmakta, hafıza, konsantrasyon, mutluluk, huzur gibi bilişsel ve emosyonel durumu iyileştirmektedir. AROMATERAPİ Aromaterapinin Sistemler Üzerine Etkileri Limbik sistem: beynin limbik sistemi istek, hafıza ve duyguları algılamakta ve tepki vermektedir. Limbik sistem aromaterapi ile harekete geçmekte ve nörokimyasalları serbest bırakarak, ağrının azaltılmasına, iyilik hissinin arttırılmasına ve sakinleşmeye yardımcı olmaktadır. Kalp ve dolaşım sistemi: kalp, arter ve venlerle ilgili bazı kalp ve dolaşım sistemi problemleri, sedatif, antispazmolik, hipotansif ve hipertansif özelliği olan esansiyel yağlarla tedavi edebilmektedir. Sindirim sistemi: ağız ülserleri, ağız kokusu, bakteri ve fungal enfeksiyonlar sindirim sistemiyle ilgili sindirim sistemi problemlerinde, antispazmotik özellikli yağlarla hazımsızlık, bulantı ve mide ülserleri problemleri tedavi edilebilmektedir. Kas iskelet sistemi: kas spazmları, ağrıları, krampları, yorgunluğu, tendinit, bursit gibi kas iskelet sistemi problemleri, antiromatizmal, antiinflamatuar, antispazmotik, kas gevşetici ve detoksifikasyon özelliği olan esansiyel yağlarla tedavi edebilmektedir. Bu yağlar krem, merhem, masaj yağları içeriğinde yer alabilmektedir. 7

24 AROMATERAPİ Santral sinir sistemi: baş ağrısı, mental yorgunluk, tükenmişlik, stres, depresyon, anksiyete, uykusuzluk, multiple skleroz, nevralji (sinir ağrısı) gibi santral sinir sisteminden kaynaklanan problemler, antidepresif, sakinleştirici ya da uyarıcı özelliği olan esansiyel yağlarla tedavi edilebilmektedir. Bu yağlar masaj ya da inhalasyon yoluyla uygulanmaktadır. Deri ve ekleri: akne, psoriasis, egzama, siğil, yanık, bakteri ve mantar enfeksiyonu, şişlik, kontakt dermatit, atlet ayağı, uçuk gibi deride görülen problemler, antiinflamatuar, antiseptik, parazit öldürücü ve sikatrizan (cilt hasarını onarıcı) özelliği olan esansiyel yağlarla tedavi edilebilmektedir. Kadın üreme sistemi: ağrılı menstruasyon, premenstruasyon sendrom, menstrual kanamanın çok az ya da çok fazla olduğu durumlarda, vajinal enfeksiyonlar, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, endometriozis, uterus ya da over kanseri ve doğum komplikasyonlarında kullanılabilmektedir. Diğer: astım, diş ağrısı, stres, anksiyete, uykusuzluk, artrit gibi durumlarda kullanılmaktadır Aromaterapinin Faydaları ve Uygulama Alanları Esansiyel yağların özelliklerine göre pek çok etkileri vardır. Bunlar: Antibakteriyel, antiviral, antifungal, antiparazit, Hormonal düzenleyici, İmmün sistemi uyarıcı, 8

25 Antispazmotik, Antienflamatuar, Antiemetik, AROMATERAPİ Relaksatif, ankiyete ve depresyonu azaltan, Cildi koruyucu ve nemlendirici, Yara iyileştirici, Sinüs tıkanıklığını azaltıcı etkisi mevcuttur Aromaterapi Uygulama Yöntemleri Aromaterapide kullanılan esansiyel yağlar inhalasyon, masaj, difüzyon, kompres ya da banyo şeklinde uygulanabilmektedir. İnhalasyon-Buğu İnhalasyon uygulaması, çoğunlukla solunumla ilgili problemler için kullanılmakta ve sıcak su dolu bir kaba birkaç damla esansiyel yağ damlatılarak uygulanmaktadır. Buhar birkaç dakika kadar inhale edilmektedir. Başın üzeri bir havlu ile kapatılır ve gözler kapalı şekilde birkaç dakika derin nefes alınarak uygulanır. Bu uygulama ihtiyaç doğrultusunda birkaç kez tekrar edilebilir. 9

26 AROMATERAPİ Masaj Masaj uygulaması, temel yağlarla esansiyel yağların kullanılarak bedendeki yumuşak dokuların manipülasyonu olarak tanımlanmaktadır. Kullanılan yağın özelliğine bağlı olarak sakinleştirici ya da uyarıcı olabilmektedir. Aromaterapi en çok masaj, daha sonra da aromaterapi banyoları şeklinde uygulanmaktadır. Kompres Kompresyon uygulaması, esansiyel yağları içeren sıcak ya da soğuk kompresler kas ağrılarında, burkulmalarda ya da baş ağrılarında kullanılabilmektedir. Suyun içine istenilen yağlardan birkaç damla karıştırılarak bez veya pamuk gibi materyallerle vücudun istenilen bölgesine 5 10 dakika süreli tekrarlarla kompres yapılmaktadır. Banyo Banyo uygulaması, esansiyel yağlar banyo küvetlerinde suya eklenerek cilt problemlerini gidermek ya da sakinleştirmek amacıyla kullanılabilmektedir. Uygulama dakika sürmektedir. 10

27 Ortamı Kokulandırma Ortamın kokulandırılması, ev, iş yeri ve çalışma ortamının iyi kokması için hoş kokulu aromatik yağdan birkaç damla tercih edilir. Bunun için aromaterapi kaseleri, su kabı, taşlar ve çeşitli lambalar kullanılabilmektedir. AROMATERAPİ Difüzyon uygulaması, bazı solunum problemlerini tedavi etmek ya da sakinleşmek amacıyla kullanılabilmektedir. Hava temizleyicisine benzer şekilde yağ içeren ürün havaya püskürtülerek uygulanabilmektedir. Difüzörden üç adım öteye oturularak, yaklaşık 30 dakikada uygulanmaktadır Aromaterapide Kullanılan Yağlar Aromaterapide kullanılan yağlar temel ve aromatik yağlar olarak ikiye ayrılmaktadır Temel -Taşıyıcı Yağlar Bu yağlar aromatik yağları taşıyan yağlardır. Bu yağlara bitkisel yağlar, temel yağlar, taşıyıcı ya da karışım yağlar da denir. Aromaterapide en çok avokado, buğday, kabak çekirdeği, ceviz, çuha çiçeği, fındık, hindistan cevizi, jojoba, zeytin, keten, şeftali çekirdeği, tatlı badem, susam, üzüm çekirdeği, soya ve kayısı çekirdeği kullanılmaktadır. 11

28 AROMATERAPİ Aromatik- Uçucu Yağlar Aromaterapide kullanılan aromatik yağlar kullanım alanları ve etkilerine göre aşağıdaki tablolarda belirtilmektedir. a) Kullanım Alanlarına Göre Aromatik Yağlar Yağ Fesleğen Bergamut Sedir ağacı Papatya Misk adaçayı Kişniş Kullanımı Sinüs konjesyonunu azaltma, sindirime yardımcı olma, gastrointestinal bölgeyi rahatlatma, baş ağrısı, anksiyete ve menstruasyon dönemindeki krampları azaltma Anksiyete ve depresyonu azaltma, üriner sistem antiseptiği, akne, yarada dezenfektan olarak, apse, çıban Solunum konjesyonu ve öksürüğü azaltma, sekresyon atılımını kolaylaştırma, akne, mantara bağlı cilt döküntüleri, artrite bağlı ağrılı şişlikler Kas ağrılarını azaltma, burkulma ve eklem şişlikleri, gastrointestinal sistem spazmı, kolik ve gazı giderme, anksiyete, strese bağlı gelişen baş ağrısı, uykusuzluğu azaltma Uykuyu getirme, iyilik hissini arttırma, menstrual kramplar (Gebelikte kullanılmamalıdır.) Sindirimi kolaylaştırma, kolik, ishal, kas ağrılarını ve eklemlerdeki gerginliği azaltma, zihinsel yorgunluğu azaltma, hafıza ve mental fonksiyonu arttırma 12

29 Selvi Elemi Okaliptüs Günlük Sardunya Zencefil Yeşil elma Yasemin Ardıç Lavanta Romatizmaya bağlı ağrı, varis, öksürük, astım ve bronşiti azaltma Bağışıklık sistemini destekleme, kemik iyileşmesini hızlandırma, sistit, kesik, yara ya da uçukların iyileşmesini hızlandırma, sakinleştirme Kasları ısıtma, ateşi düşürme, ağrıyı azaltma, buhar inhalasyonuyla solunum sistemindeki sekresyonları azaltma, antiseptik, antiinflamatuar, antiviral, bağışıklık sistemini destekleme Solunumu derinleştirme, bronkodiladatör, sekresyon atılımını kolaylaştırma, enfekte yaralar, sakinleştirerek Antibakteriyel, böcek öldürücü, antidepresan, vajinal ve mantar enfeksiyonunu iyileştirme, küçük kesik ve yanıklarda ilk yardım amaçlı Soğuk algınlığı, mideyi rahatlatma, bulantıyı azaltma, kas gerginliği ve burkulmalara bağlı ağrıyı azaltma Ciddi baş ağrısını azaltma, anksiyeteyi azaltma, kilo verme programına destek amaçlı, kapalı yer korkusunun semptomlarını azaltma Canlandırıcı, uyarıcı ve antidepresan olarak, menstrual kramplarda (abdomen ve bele masaj uygulaması şeklinde) Sakinleştirme ve stresi azaltma, diüretik, kas ağrıları Sakinleştirme, uykusuzluk, baş ağrısı, soğuk algınlığı, nezle (inhale olarak), burun tıkanıklığı (göğse masajla), yanık AROMATERAPİ 13

30 AROMATERAPİ Melisa Lemongrass Mercanköşk Portakal çiçeği Portakal Nane Turunç Gül Biberiye Sakinleştirme, anksiyete ve depresyonu azaltma, antiviral, antifungal, antiseptik olarak, uçuğu iyileştirme Sakinleştirme, akne (cilt antiseptiği olarak) Uykusuzluk, gerginliği azaltma, kas ve eklem ağrıları, sinüsleri temizleme ve konjesyonu azaltma, menstrual kramplar (abdomene masaj uygulaması şeklinde) Uykusuzluk ve panik atakta sakinleştirici, irritabl bağırsak sendromu (abdomene masaj uygulaması şeklinde) Anksiyeteyi azaltma, kolik ve hazımsızlıka gastrointestinal sistem için antispazmotik, konstipasyon ( abdomene masaj uygulaması şeklinde) Dikkati arttırma, kolik ve hazımsızlıkta gastrointestinal sistem için antispazmotik, baş ağrısı (şakaklara masaj uygulaması şeklinde), nezle ve soğuk algınlığında konjesyonu azaltma Akneli ve yağlı ciltler, kas spazmını azaltma, sakinleştirme Antidepresan olarak, dikkati arttırmada, göz yorgunluğunda ve baş ağrısında (kompres uygulaması şeklinde), menstruasyon öncesi yaşanan sıkıntıları azaltmada (masaj uygulaması şeklinde) Uyarıcı olarak, dolaşımı arttırma, eklem şişlikleri (kompres uygulaması şeklinde), solunum sistemindeki konjesyonu azaltma, antifungal, antibakteriyel, havadaki kötü kokuyu giderme 14

31 Sandal ağacı Çay ağacı Vetiver Ylang ylang Sakinleştirme, inflamasyonu azaltma, boğaz ağrısı ve konjesyonu azaltma (mendile damlatma şeklinde), sistit (banyo uygulaması şeklinde), kuruyan ve çatlayan ciltleri onarma Antifungal, böcek ısırmaları ve sokmaları, kesikler, yanıklar, vajinal enfeksiyonlar, öksürük ve konjesyonu azaltma (mendile damlatma uygulaması şeklinde) Kırmızı kan hücrelerinin üretimini uyarma, dolaşımı uyarma, rahatlatma, uykuyu getirme ve gevşeme Depresyonu azaltma, öforik duyguyu arttırma, kan basıncını azaltma, solunumu düzenleme, kalp çarpıntısını sakinleştirme AROMATERAPİ b) Etkilerine Göre Aromatik Yağlar Semptom Öfke Depresyon Anksiyete Yağ Bergamut, vetiver, yasemin, papatya, portakal çiçeği, portakal, ylang ylang, paçuli, roman rose, turunç Mandalina, misk adaçayı, bergamut, günlük, sardunya, greyfurt, yasemin, altınotu, lavanta, portakal, limon, portakal çiçeği, gül, roman papatyası, ylang ylang, sandal ağacı Bergamut, misk adaçayı, sedir ağacı, günlük, lavanta, sardunya, portakal çiçeği, mandalina, paçuli, gül, roman papatyası, vetiver, sandal ağacı 15

32 AROMATERAPİ Korku Güven Yorgunluk ve tükenmişlik Güvensizlik Keder Huzursuzluk Stres Panik atak Yalnızlık Hafıza ve konsantrasyon Mutluluk ve huzur Bergamut, misk adaçayı, sedir ağacı, günlük, yasemin, greyfurt, limon, portakal, portakal çiçeği, roman papatyası, vetiver, sandal ağacı Bay laurel, selvi, bergamut, yasemin, greyfurt, portakal, biberiye Fesleğen, bergamut, misk adaçayı, karabiber, selvi, zencefil, günlük, altınotu, yasemin, greyfurt, paçuli, limon, nane, biberiye, vetiver, sandal ağacı Bergamut, günlük, sedir ağacı, yasemin, vetiver, sandal ağacı Selvi, altınotu, günlük, gül, sandal ağacı, portakal çiçeği, vetiver Lavanta, portakal çiçeği, mandalin, sandal ağacı, roman papatyası Benzoin, misk adaçayı, bergamut, sardunya, günlük, yasemin, greyfurt, lavanta, portakal çiçeği, mandalin, roman papatyası, paçuli, gül, vetiver, sandal ağacı, ylang ylang Günlük, lavanta, altınotu, gül, portakal çiçeği Bergamut, altınotu, misk adaçayı, günlük, gül, roman papatyası Fesleğen, selvi, karabiber, limon, çördük otu, biberiye, nane Bergamut, sardunya, günlük, greyfurt, portakal çiçeği, limon, gül, portakal, ylang ylang, sandal ağacı 16

33 1.7. Yağları Kullanma-Uygulama Prensipleri Aromatik yağlar çok yoğun olduklarından ve tahriş edici olduklarından dolayı mutlaka seyreltilerek kullanılmalıdır. Seyreltme miktarlarına ve uygulama yöntemlerine mümkün oldukça sadık kalınmalıdır. Aromaterapi uygulama yöntemleri açısından yağların kullanımı farklılıklar göstermektedir. Özellikle cilt üzerine yapılacak uygulamalarda karışım miktarlarına bağlı kalarak karışım hazırlamak son derece önemlidir. AROMATERAPİ Karışım Hazırlama Aromaterapi yağlarından bir karışım hazırlamak için ölçümde damla yöntemi önerilmektedir. Bu yöntemde damla sayısı, yağın yoğunluğuna ve damlalığa ya da damlaların düştüğü damlalığın ağız yapısına bağlıdır. Genellikle seyreltmede, taşıyıcı yağda esansiyel yağ oranı %1-3 arasındadır. İki yaşın üzerindeki çocuklarda ve yüze kullanacağınız zaman %1 oranına sadık kalmaya çalışın. Çocuklarda (7-14 yaş) ve yetişkinlerde masaj yağı için %3 normal kabul edilir. Aromatik yağları sınıflandırma Aromatik yağlar ne kadar uçucu olduklarına göre, üst, orta ve alt (dip) nota olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Üst notalar: Genelde kokunun çabuk buharlaşan (yaklaşık 5-30 dakika), küçük moleküllü maddelerini içerir. Üst notalı yağlara en iyi turunçgil yağları örnektir. Genelde uyarıcı ve canlandırıcı yağlardır. 17

34 AROMATERAPİ Orta notalar: Orta notayı oluşturan yağların uçuculuk hızları, üst notayı oluşturan yağlar kadar hızlı değildir. Yaklaşık birkaç saatten bir güne kadar kokularını muhafaza edebilirler. Bu grupta yer alan yağlar çoğunlukla beden fonksiyonlarını düzenlerler. Özellikle bitkilerden ve çiçeklerden elde edilirler. Altı (dip) notalar: Çok uzun süre kalıcılığını ve sürekliliğini koruyan elementlerden oluşur. Yaklaşık saat sonra koku son halini alır. Uçucu yağların hızlı buharlaşmasını yavaşlatarak, kokunun uzun süre kalıcılığını sağlar. Bu grupta yer alan yağlar çoğunlukla zihin ve bedeni rahatlatır. Çoğunlukla ağaçlardan ve reçinelerden elde edilir. Üst Nota Orta Nota Alt Nota Adaçayı, Nane, Rezene, Ardıç, Benzoin, Ylang Ylang, Okaliptus, Limon, Zencefil, Sardunya, Sandal ağacı, Gül Mandalin, Çay ağacı Lavanta, Biberiye Deri Testi Cilt üzerine yeni bir aromatik yağ uygulamadan önce, deri/ yama testi yapılmalıdır. Kullanılacak yağdan birkaç damla kişinin bilek iç tarafına uygulanarak yaklaşık 1 saat beklenmelidir. Kızarıklık veya iritasyon geliştiği durumda soğuk su ile yıkanmalıdır. Aynı yağın kullanılması gereken durumlarda yağın yüzde miktarı yarıya indirilmeli ya da bu yağ kullanılmamalıdır. 18

35 1.8. Aromaterapide Riskler ve Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar Esansiyel yağların göz ve mukoz membranla temasından kaçınılmalıdır. Çocuklardan uzak tutulmalıdır. AROMATERAPİ Esansiyel yağlar, gebelikte, epilepsi, hipertansiyon, alerji hastalarında dikkatle kullanılmalıdır. Yenilebilen bitkiler gibi, uçucu esansiyel yağların da, bazı ilaçlarla etkileşime girebileceği unutulmamalıdır. Esansiyel yağlar alerjik cilt reaksiyonlarına neden olabilmektedir. Dereotu, misket limonu, portakal, sedef otu yağı gibi esansiyel yağların topikal uygulaması ışığa karşı duyarlılığa neden olmakta ve güneş ışığına uzun süre maruz kalmak kişide yanıklara neden olabilmektedir. Bazı esansiyel yağların aşırı kullanımı toksik olabilmektedir; o Keklik üzümü, huş ağacı ve nane (beyaz) yağların oral alımının renal hasara, o Pennyroyal yağının gebelikte düşüklere, o Kafur, sassafras ve eğri otu yağının karsinojenik etkisi, o Adaçayı yağının nörotoksik etkisi, o Hardal ve karaturp yağının topikal uygulanması cilt irritasyonlarına neden olabilmektedir. 19

36 AROMATERAPİ 1.9. Çalışma Soruları 1) Aromaterapinin tanımı ve kapsamı nedir? Tartışınız. 2) Aromaterapi uygulama yöntemleri nelerdir? Tartışınız. 3) Aromatik veya esansiyel yağların taşıyıcı yağlardan farkı nedir? Tartışınız. 4) Temel veya taşıyıcı yağların özellikleri ve çeşitlerini tartışınız. 5) Aromatik veya uçucu yağların özellikleri ve çeşitlerini tartışınız. 6) Aromaterapinin fizyolojik ve psikolojik etkilerini tartışınız. 7) Etkilerine göre aromatik yağları tartışınız. 8) Aromatik yağların vücuda etki yollarını ( vücuda giriş yılları) tartışınız. 9) Aromaterapi uygulamasında karışım hazırlama ve karışım yüzdelerini tartışınız. 10) Aromaterapinin sakıncalı olduğu durumlar var mıdır? Tartışınız. 20

37 1.10. Kaynaklar Ayçeman, N. (2008). Aromaterapi. Doğanın Şifalı Dokunuşu. İnci Ofset.Darsareh, F., Taavoni, S., Joolaee, S. &Haghani, H. (2012). Effect of aromatherapy massage on menopausal symptoms: a randomized placebo-controlled clinical trial. Menopause: The Journal of The North American Menopause Society, 19(9), AROMATERAPİ Dyer, J., Thomas, K., Sandsund, C., Shaw, C. (2013). Is reflexology as effective as aromatherapy massage for symptom relief in an adult outpatient oncology population? Complementary Therapies in Clinical Practice, 19, Fellowes, D., Barnes, K., Wilkinson S. (2008). Massage and aromatherapy massage for symptom reliefin patients with cancer: a Cochrane PaPaS systematic review. Registered with the Cochrane collaboration. Fontaine, K.L. (2005). Complementary and Alternative Therapies for Nursing Practice. Pearson Prentice Hall. Gaware, V.M., Nagare, R., Dhamak, K.B., Khadse, A.N., Kotade, K.M., Kashid, A.A. et all. (2013). Aromatherapy: Art or science. International Journal of Biomedical Research, 4(2), Hur, H.H., Lee, M.S., Seong, K.Y. & Lee, M.K. (2012). Aromatherapy Massage on the Abdomen for Alleviating Menstrual Pain in High School Girls: A Preliminary Controlled Clinical Study. Hindawi Publishing Corporation Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine,

38 AROMATERAPİ Kuzeyli Yıldırım, Y., Fadığoğlu, Ç. & Uyar, M. (2006). Palyatif kanser bakımında tamamlayıcı tedaviler. Ağrı. 18:1, Lai, K.T., Cheung, M.C., Lo, C.K., Ng, K.L., Fung, Y.H., Tong, M., Yau, C.C. (2011). Effectiveness of aroma massage on advanced cancer patients with constipation: A pilot study. Complementary Therapies in Clinical Practice,17, Quesne, L.S. & Beckmann, H. (2005). Essential Guide to Holistic and Complementary Therapy Paperback, Cengage Learning Vocational; 1st Edition edition. Tuker, L. (2009). An Introductory Guide to Aromatherapy. EMS Publishing, 2 edition. Wren, K.R. & Norred, C.R. (2003) Real World Nursing Survival Guide: Complementary and Alternative Therapies, 1e (Saunders Nursing Survival Guide). Saunders/Elsevier Science. 22

39 GEVŞEME TEKNİKLERİ

40

41 İKİNCİ BÖLÜM GEVŞEME TEKNİKLERİ Yard. Doç. Dr. İlkay BOZ İÇERİK SAYFA 2.1. Gevşemenin Tanımı Gevşeme Tekniklerinin Tarihsel Gelişimi Gevşeme Tekniklerinin Etkileri ve Faydaları Gevşeme Tekniklerinin Uygulama Alanlar Gevşeme için Kullanılan Yöntem ve Teknikler Gevşeme için Örnek Uygulamalar Çalışma Soruları Kaynaklar 38

42

43 GEVŞEME TEKNİKLERİ 2.1. Gevşemenin Tanımı Gevşeme bedeni rahatlatan, zihinsel olarak aktif bir süreçtir. Gevşeme, anksiyete ve iskelet kaslarındaki gerginliğin göreceli olarak giderilmesidir. Gevşeme ile eş anlamlı olan relaxation sözcüğü, dinlenme, rahatlama, istirahat etme anlamına gelmektedir. Gevşeme ile oksijen tüketimi, kas tonüsü, kalp ve solunum hızının azalması, kan basıncının düşmesi ve deri direncinin artması sağlanmaya çalışılır. Gevşeme ağrıyı azaltarak kişinin ağrıyla baş etme yeteneğini artırır. Kas gerginliğine bağlı ağrıyı ve dolayısıyla ağrıya bağlı anksiyeteyi azaltır. Gevşeme aynı zamanda hastanın dikkatini ağrıdan uzaklaştırarak ve endorfin salınımını artırarak ağrıyı azaltmaktadır. GEVŞEME TEKNİKLERİ 2.2. Gevşeme Tekniklerinin Tarihsel Gelişimi Gevşeme, rahatlama, stresten arınma gibi amaçlar için çok eski dönemlerden günümüze kadar çeşitli yöntemler uygulanmıştır. Yaklaşık 3000 yıldan fazla bir süredir Doğu da insanlar tarafından yaygın bir şekilde yapılan Yoga ve Tai Chi Chuan öğretileri içerisinde hafif ve derin olmak üzere çeşitli gevşeme tekniklerinin uygulandığı bilinmektedir. Doğu uygulamalarından etkilenen Batı da bilimsel bakış açısına dayanılarak 1920 lerde ilk defa Amerikalı Dr. E. Jacobson, bedende aynı zamanda hem gerginliğin, hem gevşemenin, beden kimyasının birlikte olamayacağını keşfetmiştir. Yani insan stresi yaşıyorsa, strese ait beden kimyası, gevşemiş durumu yaşıyorsa ona ait beden kimyası egemen olacaktır. 27

44 GEVŞEME TEKNİKLERİ Jacobson, 1938 de Progressive Relaxation isimli kitabını yayınlamıştır. Bu kitapta el, kol, ayak, bacak, kalça, bel, sırt, omuz, boyun ve yüz kaslarını gevşeterek zihinsel ve bedensel gerginliğin azaltılması anlatılmaktadır. Progresif Kas Gevşetme olarak bilinen bu yöntem, günümüzde yaygın olarak kullanılan yöntemlerin başında gelmektedir. Progresif Kas Gevşetme yöntemi kademeli olarak kasları germe ve gevşetme prensibine dayalı olarak uygulanır Gevşeme Tekniklerinin Etkileri ve Faydaları Kas gerginliğini azaltır, Stresin etkilerini ve kaygıyı azaltır, Kan basıncını azaltır, Bağışıklık sistemini güçlendirir, Laktik asit yapımını azaltır, Ağrıya duyarlılığı azaltır, Yorgunluğu azaltır, Fiziksel ve mental durumu iyileştirir, Uykuyu kolaylaştırır. 2.4 Gevşeme Tekniklerinin Uygulama Alanları Psikolojik sorunlar (stres, anksiyete, kaygı vb.), Fiziksel sorunlar (kas gerginliği ve ağrılar), Fiziksel ve mental zindelik elde etme, 28

45 Konsantrasyon ve odaklanma ( spor, yarış, sınav vb.), Yaşam kalitesini arttırma, Çocuk, yaşlı, yetişkin, gebelik dönemlerinde uygulanmaktadır Gevşeme için Kullanılan Yöntem ve Teknikler * Nefes Egzersizleri: Doğru ve derin nefes almayı öğrenmek, gevşemeyi öğrenmek için atılan en önemli adımdır. Nefes almanın kendisi bir gevşeme yolu olduğu gibi, bütün gevşeme egzersizleri içinde, egzersizin bir parçası olarak kullanılmaktadır. Doğru ve derin nefes almanın doğrudan damarları genişletme ve kanın bedenin en uç ve en derin noktalarına kadar ulaşmasını sağlama özelliği vardır. GEVŞEME TEKNİKLERİ * Progresif Kas Gevşemesi: Progresif gevşeme egzersizleri insan vücudundaki büyük kas gruplarının bilinçli olarak kasılıp gevşetilmesini içermektedir. Progresif gevşeme, kas-sinir gevşemesini uyarıcı bir tekniktir. Progresif kas gevşeme, bir kas grubu ile başlar, ilk kas grubunun gevşemesinin ardından diğer bir kas grubunun kasılması ve gevşetilmesine geçilir. Bu işlem, tüm vücut kasları gevşeyinceye kadar sürdürülür. Stresli durumlarda bireylerin kaslarındaki gerginlik, ağrı ve yorgunluğa sebep olabilir. Bu durumda etkilenen kasları gerip gevşetmek bireyde gevşeme sağlar. Progresif kas gevşemesi sempatik sinir sistemi aktivitesinde azalma, parasempatik sinir sistemi aktivitesinde artışla sonuçlanan, istemli olarak büyük kas gruplarının sırayla aktif olarak kasılıp, pasif şekilde gevşetilmesidir. 29

46 GEVŞEME TEKNİKLERİ * Hayal Kurma (İmajinasyon): Hayal kurma, bireyde kontrol duygusu ve gevşeme sağlayan dikkati başka yöne çekme yöntemidir. Hayal kurma kişiyi iç huzura kavuşmayı sağlayarak rahatlatacak bir hayali hissederek zihinde canlandırmadır. Birey bir düşe yoğunlaşır ve kendisini bu düşe yerleştirir. Hayal kurma, ritmik solunum ve gevşeme ile birlikte daha etkili olur. Düş/hayal, zihinsel bir resim olarak tanımlanmaktadır. Düşlemede bu resim akıl gözü ile görülmektedir. Zihinde canlandırmada, sahip olmak istediğiniz ya da olmasını istenen ya da gerçekleşmesi istenen şeyler hayal edilebilir. Düşleme sırasında birey, düşlerindeki duyuları hissetmeye çalışmalıdır. Bu duyular tat alma, koku, sıcaklık, ses, dokunma ve görme gibi duyulardır. Birey bu duyuları harekete geçirerek düşlemeyi gerçekleştirebilir. Örneğin çileğin tadı, limonun ekşiliği, deniz, çam, çiçek kokuları, sıcak kumsal, serin esen meltem gibi * Meditasyon: Kişinin sakin bir durumda bir ses, bir düşünce, bir oje ya da kokuya odaklaşmasıyla oluşan mental konsantrasyondur. * Hipnoz: Hastanın telkinleri daha kolay aldığı, bilişsel farkındalığının azaldığı derin bir gevşeme durumudur. * Yoga: Genelde fiziksel egzersiz ve nefes kontrol yöntemlerini ifade eden bu kavramdır. * Biyolojik Geri Bildirim: Fizyolojik bir işlevi kontrol etme ya da gevşemeye yardım amacıyla hastanın bilgilendirilmesi temeline dayanan bir uygulamadır. Örneğin gerilim tipi baş ağrısında, baş ve yüz kaslarından elektrotlar aracılığıyla alınan elektrik aktivitesinin hasta tarafından ses ya da renk olarak algılanması sağlanmakta, böylece hastanın, sesin azalmasından ya da renk değişikliğinden 30

47 gevşemenin olup olmadığını anlaması sağlanmaktadır Gevşeme için Örnek Uygulamalar Gevşeme eğitiminde, önce doğru nefes almayı öğrenmek gerekir. İyi nefes ağır, derin ve sessiz olandır. Nefes Egzersizi Örneği Gözlerinizi kapayın, sadece aldığınız nefesi düşünün. Sadece nefesinizin giriş ve çıkışını düşünün, Nefes alırken burnunuzu, verirken ağzınızı kullanın, GEVŞEME TEKNİKLERİ Nefes alırken şu kelimeleri defalarca düşünün gevşiyorum, düzenli ve düzgün nefes alıyorum, taze hava ciğerlerime doluyor ve çıkıyor, sakinlik tazelik hissediyorum, Nefes alma egzersizine başlamadan önce sağ elinizi göbeğin hemen altına, sol elinizi göğsünüzün üstüne koyup ve gözlerinizi kapatın, Nefes almadan önce akciğerinizi iyice boşaltın, Nefesi verirken akciğerleriniz zorlanmamalı ve nefesiniz ağzınızdan kolayca çıkmalıdır, biir, ikii üüçç diye sayarak akciğerlerinizin sırasıyla hava ile doldurulduğu hayal edin, Ardından, nefes aldığınız süre kadar bir süre bekleyin, Nefes verirken biir-ikii-üüçç diye sayarak, nefes aldığınızın iki katı sürede nefesinizi boşaltın, 31

48 Nefes verirken şu cümleyi düşünün: tüm gerginlik ve olumsuzlukları vücudumdan üfleyerek uzaklaştırıyorum, Bu sırada sağ elinizin altında göğüs kemiklerinizin hareketli bir köprü gibi yana doğru açıldığını hissetmelisiniz, GEVŞEME TEKNİKLERİ Egzersizi bir kere daha tekrarlayıncaya kadar mutlaka en az 4-5 normal nefes alınmalıdır, Nefes egzersizini aynı hareket sırasıyla tekrarlayın. Bir defada nefes egzersizi yaparak egzersizinizi tamamlayın. Nefes egzersizlerini 5 dakika sürece yapın. Her nefes egzersizlerini bu şekilde günde 3-4 kez yapın, Daha sonra vücudunuzu gözden geçirerek gergin olan kaslarınızı fark etmeye çalışınız ve mümkün olduğu kadar gevşetiniz. Özellikle, eller, çene, ense, dil, yüz ve alın kaslarınızı gevşetmeye çalışınız. Gevşetemediğinizi hissederseniz, bu kaslarınızı ayrı ayrı önce geriniz sonra da gevşek bırakınız. Büyük kas grupları ikiye ayrılır ve şu sıraya göre çalışılabilir: Birinci aşama: Eller, kollar, yüz, boyun, omuz kasları, İkinci aşama: Sırt, göğüs, karın, nefes alma, kalçalar, bacaklar ve ayaklarla ilgili kaslar, Bu kaslarınızı sırasıyla geriniz. Gerginliği 5 saniye kadar devam ettiriniz. Her kası iki kere gerebilirsiniz. İki germe arasından saniye kadar bir süre geçmelidir. Bütün kaslarınızı bir sıra içinde 32

49 önce geriniz, sonra gevşetiniz. Bu kas germe ve gevşetme hareketlerini yaparken gözlerinizi kapatabilirsiniz.-ellerinizin, ayaklarınızın ve tüm vücudunuzun rahat ve sıcak olduğunu kendi kendinize telkin ediniz. Gevşeme tekniğini kullanabilmek için bireyin sessiz bir çevrede olması, rahat bir pozisyonda, kas gerginliği olmadan oturması veya uzanması, aklındaki tüm düşüncelerden uzaklaşabilmesi ve mental bir araç olarak bir kelime, ses ya da objeye odaklanması gerekir. Gevşeyip dinlenebilmek için kollar bacaklara değecek şekilde, baş ve vücut öne eğik olarak rahat oturunuz. GEVŞEME TEKNİKLERİ Mümkünse bacak bacak üstüne atmayınız. Aşamalı Gevşeme Egzersizi Örneği En rahat ettiğiniz oturur veya yatar pozisyonu alın. Gözlerinizi kapatın, ayak ayak üstüne atmayın. Zihninizi belirtilen kas grupları üzerine toplayın. Rahat, sessiz, ağır ve derin bir nefes alın. Aşağıdaki cümleleri kendi kendinize sessizce içinizden tekrar edin. * Alın kaslarım rahat ve yumuşak. Alın ve göz kaslarım yumuşak. Gözlerimi sıkıyorum daha sıkı... daha sıkı ve sonra yavaş yavaş gevşetiyorum... derin bir nefes alıyorum tutuyorum ve bırakıyorum alın kaslarım, göz kaslarım bütünüyle yumuşak, gevşek, * Çenem rahat, kaslarım gevşek. Çene kaslarımı sıkıyorum sıkı... daha sıkı...sonra bırakıyorum çenemi yavaş yavaş gevşetiyorum... 33

50 Derin bir nefes alıyorum... tutuyorum ve yavaşça bırakıyorum çenem sarkıyor kaslarım yumuşak ve gevşek, GEVŞEME TEKNİKLERİ * Ense kaslarım yumuşak, gevşek. Şimdi onları sıkıyorum daha sıkı.daha sıkı...sonra yavaş yavaş gevşetiyorum derin bir nefes alıyorum tutuyorum ve bırakıyorum ense kaslarım bütünüyle yumuşuyor ve gevşiyor. * Alın kaslarım göz kaslarım çene kaslarım... ense kaslarım yumuşak, ağır... Sükunet ve rahatlık içindeyim. Verdiğim her derin solukla birlikte gerginliğin bedenimden akıp gittiğini hissediyorum. * Şimdi dikkatimi omuz kaslarıma veriyorum. Onları geriyorum Omuz kaslarımla birlikte gögüs kaslarımı da geriyorum. Tutuyorum ve sonra yavaş yavaş gevşetiyorum... derin bir nefes alıyorum tutuyorum ve bırakıyorum omuz kaslarım ve göğüs kaslarım yumuşak ve rahat. Gevşemeyi hissediyorum ve ondan keyif alıyorum. * Kol ve el kaslarım gevşek. Şimdi onları sıkıyorum daha sıkı daha sıkı gerginliği hissediyorum sonra yavaş yavaş gevşetiyorum derin bir nefes alıyorum tutuyorum ve bırakıyorum Rahatlığın kollarıma, ellerime yayıldığını hissediyorum. * Alın kaslarım... göz kaslarım... çene kaslarım... ense kaslarım gevşek ve rahat... Omuz, göğüs ve kol kaslarım da yumuşak ve gevşek el kaslarım da bütünüyle gevşemiş durumda Verdiğim 34

51 her derin solukla birlikte bedenimden akıp giden gerginliği görüyorum. * Şimdi dikkatimi karın kaslarına çeviriyorum derin bir nefes alıyorum Nefesini tutuyorum ve karın kaslarımı sıkıyorum daha sıkıyorum, sonra yavaş yavaş gevşetiyorum... Şimdi karın kaslarım yumuşak rahat ve gevşek gerginliğin yok olduğunu ve rahatladığımı fark ediyorum. * Kalça kaslarım yumuşak... şimdi onları sıkıyorum..sıkıyorum tutuyorum sonra ağır ağır bırakıyorum derin bir nefes alıyorum tutuyorum ve yavaşça nefesimi bırakıyorum kalça kaslarımın yumuşak ve rahat olduğunu hissediyorum GEVŞEME TEKNİKLERİ * Şimdi dikkatimi bacağımın üst ve alt bölümündeki kaslarda ve ayak kaslarımda topluyorum Bunları geriyorum geriyorum tutuyorum, ayaklarımı yere doğru yaklaştırıyorum sonra kendime doğru kaldırıyorum... gerginliği iyice hissediyorum ve yaşıyorum sonra yavaş yavaş bacak ve ayak kaslarımı gevşetiyorum derin bir nefes alıyorum tutuyorum ve ağır ağır bırakıyorum kalça, bacak ve ayak kaslarım yumuşak ve gevşek kendimi gevşemiş ve rahatlamış hissediyorum. * Alın kaslarım gevşek göz kaslarım, çene kaslarım gevşek... boyun ve omuz kaslarım yumuşak ve gevşek... kalça, bacak ve ayak kaslarım da gevşemiş durumda 35

52 * Tüm kaslarım ve vücudum gevşedi GEVŞEME TEKNİKLERİ * Bütünüyle gevşemiş durumda, sakin ve huzur içindeyim Kendimi rahat, yumuşak ve sükunet içinde hissediyorum bütün bu duyguları sükuneti, huzuru, rahatlığı gün boyu kendimle taşıyacağım... derin bir nefes alıyorum. Geriniyorum ve yavaş yavaş gözlerimi açıyorum. (Kaynak: Arslan Özkan, İ. (2012). Watson ın bakım kuramına temellendirilmiş hemşirelik girişimlerinin infertil kadınların, infertiliteden etkilenme durumlarına, öz-yeterlik ve uyku düzeylerine etkisinin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Doktora Tezi, İzmir. Danışman Prof.Dr. Hülya Okumuş) 36

53 2.7. Çalışma Soruları 1) Gevşemenin anlamı ve amacını tartışınız. 2) Gevşeme tekniklerini öğrenmenin önemi ve gerekliliğini tartışınız. 3) Gevşeme için farklı teknik veya yöntemler var mıdır? Tartışınız. 4) Gevşeme etkisinin oluşabilmesi için uygulama ortamının şartlarını tartışınız. 5) Gevşeme tekniklerini uygulama alanlarını tartışınız. GEVŞEME TEKNİKLERİ 6) Gevşeme tekniklerinin uygulama aşamalarını tartışınız. 7) Bölgesel ve tam beden için örnek gevşeme seansları hazırlayıp pratik yapınız. 37

54 2.8. Kaynaklar GEVŞEME TEKNİKLERİ Arslan Özkan, İ. (2012). Watson ın bakım kuramına temellendirilmiş hemşirelik girişimlerinin infertil kadınların, infertiliteden etkilenme durumlarına, öz-yeterlik ve uyku düzeylerine etkisinin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Doktora Tezi, İzmir. (Danışman Prof.Dr. Hülya Okumuş). Özveren, H. (2011). Ağrı Kontrolünde Farmakolojik Olmayan Yöntemler, Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, Topçu, S.Y. (2008). Üst Abdominal Cerrahi Girişim Uygulanan Hastalarda Hemşireler Tarafından Öğretilen Gevşeme Tekniklerinin Ağrı Kontrolü Üzerine Etkisi, Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. Uğurlu, İ. (2011). Batı dan Gelen Doğu Kökenli Akımlar Ve Türkiye deki Faaliyetleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Williams, D.A. and Carey, M. (2003). You Really Need To Relax: Effective Methods, Erişim Tarihi 15 Aralık 2014, umich.edu/painresearch/patients/relaxation.pdf. Yıldırım, İ. (1991). Stres ve stresle başa çıkmada gevşeme teknikleri, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6,

55 MASAJ

56

57 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MASAJ Yard. Doç. Dr. İlkay BOZ Arş. Gör. Gamze TESKERECİ İÇERİK SAYFA 3.1. Masajın Tanımı Masajın Tarihsel Gelişimi Masajın Etkileri Masajın Faydaları ve Uygulama Alanları Masaj Uygulamasına Hazırlık Masaj Ortamı ve Gereçler Uygulayıcının Hazırlığı Bireyin Hazırlığı Masajda Kullanılan Temel Yağlar Klasik Masaj Teknikleri / Manipülasyonlar Masajın Süresi Masajda Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar ve Kontrendikasyonlar Çalışma Soruları Kaynaklar 61

58

59 MASAJ 3.1. Masajın Tanımı Masaj bedendeki cilt, kas ve yumuşak dokuların manüplasyonudur. İyileşme ve fiziksel bakım sanatı, kelimeler olmaksızın bir iletişim şekli olarak tanımlanmaktadır. Masaj kaslarda geriliminin azaltılması, rahatlamanın sağlanması ve dokulardaki kan dolaşımını uyarmak amacı ile yapılmaktadır Masajın Tarihsel Gelişimi Milattan önce yıllarında yaşayan Hipokrat, omuz çıkıklarında ve kas yırtılmalarından sonra ovmanın yararlı olacağını belirtmiştir. Milattan sonra yıllarında ünlü felsefeci ve tıp adamı olan İbn-i Sina masajın yararlarından bahsetmiş, El Kanun Fit Tıp eserinde masaja yer vermiştir. MASAJ Bugünkü klasik masajın temeli, Albert Hoffa nın 1893 te yayınlamış olduğu kitabıyla atılmıştır. Masaj manipulasyonlarını öfloraj, petrisaj, friksiyon, tapotman ve vibrasyon olmak üzere beş grupta ele almıştır. Hoffa teknikli masaj, daha sonra Gouch Okulu tarafından devam ettirilmiş ve 1935 te Hoffa-Gouch tekniği ile bir kitap yayınlanmıştır de Strock bu tekniği daha da geliştirerek, Hoffa-Gouch-Strock klasik masajı geliştirilmiştir de İngiltere de 9 hemşire bir araya gelerek Masaj Derneği kurmuşlardır. 2. Dünya Savaşından sonra İngiltere de masaj okulları açılmış ve tedavi amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. 43

60 3.3. Masajın Etkileri Dokunma, basınç, germe, esnetme ve titreştirme şeklindeki hareketlerin etkisiyle oluşan reaksiyon, deri, derialtı dokusu, damarlar ve sinir ağı üzerinde etkilidir. Organizmada oluşan etki ve değişiklikler, basınç ve germe biçiminde verilen uyaranların süresi, niteliği, yoğunluğu ve temposu ile ilgilidir. Dolaşım Sistemine Etkisi Kalp ya da büyük lenf düğümleri yönünde yapılan derin ve etkili masaj, arteriyal ve venöz kan dolaşımını ve lenfatik dolaşımı uyarmakta ve hızlandırmaktadır. MASAJ Dolaşımın hızlanması ile birlikte, dokuların oksijenlenmesi ve beslenmesi artmakta, artık maddelerin kaslardan uzaklaştırılması sağlanmakta ve zedelenmiş kas dokuları kendilerini daha hızlı yenileyebilmektedir. Masaj stres hormonlarını azaltarak, lenfatik akımı ve endorfin salınımını arttırarak, immün sistemi güçlendirmektedir. Kaslara Etkisi Masaj, kasların daha iyi beslenmesini, yaralanmalara ve travmalara karşı daha dirençli olmasını sağlamaktadır. Özellikle zorlu bir spor aktivitesi öncesi uygulanan masaj kasın çalışmaya hazırlanması ve fiziksel gücün en üst seviyede kullanılmasını sağlamaktadır. Aktivite sonrası uygulanan gevşetici masaj ise, kasların daha çabuk dinlenmesini sağlamaktadır. 44

61 Sinir Sistemine Etkisi Ellerin vücuda dokunması, basınç ve germe uyaranları, eller altında oluşan sıcaklık, deride bulunan sinir uçları aracılığı ile omurilik ve beyne iletilmektedir. Vücutta genel bir etki meydana gelmektedir. Dokunma uyarısı, masajın yoğunluğu, şiddeti ve uygulanan vücut yüzeyi büyüklüğüne göre farklı biçimlerde algılanabilmektedir. Örneğin, geniş yüzeyli, yavaş uygulanan öfloraj hareketi dinlendirici, gevşetici etki gösterirken, derin friksiyon ve petrisaj kas tonüsünü arttırabilmektedir. Dinlendirici ve Gevşetici Etkisi Masajın psiko-sedatif etkisi vardır. Masaj uyuma, solunumun derinleşmesi ya da masajdan önceki yorgunluk, bitkinlik ve gerginlik hissinin azalması gibi etkilere sahiptir. Ağrı Dindirici Etkisi MASAJ Kasılmış ve gergin kasların neden olduğu ağrı, etkili bir masaj ile kasların gevşemesi sonucu hafiflemekte ve azalmaktadır. Kapı kontrol teorisine göre, ağrıyı taşıyan küçük çaplı liflerdeki impulsların üst seviyelere çıkışı, dokunma duyusunu taşıyan kalın liflerin uyarılmasıyla engellenebilmektedir. Dokunma duyusu reseptörleri ise deride bol bulunduğu gibi, sinir lifleri de birçok noktada yüzeyselleşmektedir. Masaj aynı zamanda dokuların oksijenlenmesini ve endorfin salınımını artırarak ağrı hissinin azalmasına neden olmaktadır. 45

62 Deriye Etkisi Epidermise direk etkiyle ter ve yağ bezleri açıldığından, dolaşımın canlanmasıyla birlikte bu bezlerin fonksiyonlarının aktive edildiği düşünülmektedir. Masajla deri daha yumuşak, esnek ve sağlıklı görünüm kazanmaktadır. Psikolojik Etkisi MASAJ Masajın beynin belli bölgelerinde, korteksin devreye girmesiyle özellikle limbik sistem ve retiküler formasyon üzerinde, uygulama şekline bağlı olarak oluşan etkisi vardır. Küçük yüzeyli ani ve yoğun mekanik masaj impulsları, uyanıklılık düzeyini yükseltmektedir. Buna karşın, ritmik, yavaş ve geniş alanlı ılımlı manupülasyonlar, sakinleştirici, gevşetici ve uyku getirici etki göstermektedir Masajın Faydaları ve Uygulama Alanları Masajın fiziksel, mental ve duygusal olmak üzere pek çok yararı vardır. Bunlar: Kas gerginliği, kas katılığı ve kas spazmını azaltmak, Fiziksel Hareket aralığını ve eklem hareketliliğini arttırmak, Postürde iyileşme sağlamak, Hareketi kolaylaştırmak, Lenf dolaşımını arttırmak ve ödemi azaltmak, 46

63 Yaralanan dokuda iyileşmeyi arttırarak lokal dolaşımı arttırmak, Fiziksel Kan basıncını ve nabzı azaltmak, Solunumun derinliğini arttırmak, Baş ağrılarını azaltmak, Ciltte iyileşme sağlamak, Mental uyarılmayı sağlamak, Mental Mental stresi azaltmak ve arındırmak, Daha iyi düşünme kapasitesini arttırmak., Beden imajını arttırmak, Duygusal Anksiyete düzeyini azaltmak, İyilik hissini arttırmak, MASAJ Zihin beden ilişkisinin farkındalığını arttırmak, Bakımdan memnuniyeti arttırmak Masaj Uygulamasına Hazırlık Masaj uygulaması sırasında masaj yapılacak odanın, uygulayıcının ve uygulanan bireyin masaj uygulamasına hazırlanmasında dikkat edilmesi gereken önemli ilkeler vardır. Bunlar: 47

64 Masaj Ortamı ve Gereçler Masaj yapılacak odanın temiz ve toplu olmasına özen gösterilmelidir. Odadaki çöp kutusu boşaltılmış olmalıdır. Masaj masası çok sert ya da çok yumuşak olmamalıdır. Masaj masası uygun bir yüzey antiseptiği ile temizlenmeli ve temiz bir örtü ile kaplanmalıdır. Bu örtü tek kullanımlık olmalı ve her hasta için değiştirilmelidir. Masaj odasındaki çarşaflar temiz olmalıdır. Odanın sabit bir sıcaklıkta ( C) olması sağlanmalıdır. MASAJ Odada sırtı, boynu, ayakları ve benzeri bölgeleri desteklemek amaçlı yastıklar bulundurulmalıdır. Masaj odası gürültüsüz ve göze direk gelmeyen yumuşak ışıkla aydınlatılmış olmalıdır. Gevşetici bir müzik kullanarak bireyin gevşemesine özen gösterilmelidir Uygulayıcının Hazırlığı Masaj uygulayıcısının giysileri sade, temiz ve rahat hareket etmeye olanak sağlamalıdır. Ağır kokulu parfümler kullanılmamalı, sık sık duş alınmalıdır. Tırnaklar kısa olarak kesilmeli, varsa takılar çıkartılmalı ve eller 48

65 yıkanmalıdır. Eller nemli ve soğuk ise bu durum giderilmelidir. Rahat ayakkabılar giyilmeli ve saçlar toplanmalıdır. Masaj mutlaka üniformayla yapılmalıdır. Masaj öncesi el kaslarının gevşetilmesini sağlayan egzersizler yapılmalıdır. Uygulama sırasında postüre dikkat edilmelidir Bireyin Hazırlığı Masaj için bireyin kontrendikasyonu dikkate alınmalıdır. Genel vücut masajı yemekten hemen sonra uygulamamalıdır. Yemekten 1,5-2 saat sonra uygulanmalıdır. Masaj öncesi dakikalık sıcak uygulama masajın etkinliğini artırır. MASAJ Masaj öncesi, masaj uygulanacak bireyin tuvalete gitmesi gerektiği hatırlatılmalıdır. Bölgesel masajda yalnızca masaj uygulaması yapılacak bölgesinin açıkta tutulmasına özen gösterilmelidir. Örneğin omuz, sırt ve bel masajı için üst taraf giysilerinin çıkartılması yeterlidir. Masaj yapılmayan bölge havlu ya da çarşafla örtülmelidir. Masaj yapılacak bölgenin üst kısmında kan dolaşımını engelleyecek korse ya da bandaj varsa çıkartılmalıdır. Masaj yapılan bölge iyi desteklenmelidir. Masaj sırt üstü pozisyonda yapılacaksa baş, boyun ve diz altı boşlukları, yüzükoyun 49

66 pozisyonda yapılacaksa ayak bileği ve gerekirse bel boşluğu yastıkla desteklenmelidir. Yüzükoyun pozisyonunda masaj sırasında birey ayaklarını masaj masajının dışına da çıkartabilir. Masaj kalbe doğru ve kas liflerinin yönünde yapılmalıdır. Klasik masaj uygulamasına öfloraj ile başlanmalı ve petrisaj ile devam edilmeli, öfloraj ile bitirilmelidir. Kas grupları ayrı ayrı ele alınmalıdır. Masaj manipülasyonları ritmik olarak birbirini izlemelidir. Masaj başladıktan sonra uygulayıcının ellerinin bedenle teması kesilmemelidir. MASAJ Yağlar ellere dökülerek, uygulanacak bölgeye sürülmelidir. Masajda kalbe yakın olan üst bölgeden başlanmalı, daha sonra alt bölgeye geçilmelidir. Genel vücut masajı yapılacaksa, önce sırt masajı yapılmalı, sonra üst ekstremite masajıyla devam edilmelidir. Masajın basıncı çok sert ya da çok hafif olmamalıdır. Masaj yapılan dokuya ve öngörülen amaca göre optimal basınç uygulanmalıdır. Masaj gerektiğinde sert, gerektiğinde yumuşak olmalıdır. Masaj sırasında masaj uygulanan bireye temas elle sınırlı olmalı, vücuda temas etmemeye dikkat edilmelidir. Masaj sonrası masaj uygulanan bireyin bir süre dinlenmesi sağlanmalıdır. 50

67 3.6. Masajda Kullanılan Temel Yağlar El ve deri arasındaki sürtünmeyi azaltmak ve kayganlığı sağlamak amacıyla yağlar kullanılabilmektedir. Bu yağlar cildin çatlamasını ve kurumasını önleyerek, cildin yumuşatılmasını sağlamaktadır. Uygulama esnasında ürünleri deriye zarar vermeyecek miktarda ayarlamalı ve ürünleri önce ele dökerek sıvazlama tekniği ile masaj bölgesine yayılmalıdır. Aromaterapi yağları rahatlatıcı ve iyileştirici etkiye sahip olduğundan, birkaç damla esansiyel yağ temel yağ ile karıştırılarak masaj yapılabilmektedir. Masajda kullanılacak temel yağlar aşağıda tabloda verilmiştir. Yağ Tatlı badem yağı Üzüm çekirdeği yağı Susam yağı Buğday yağı Özelliği Aromaterapide en çok kullanılan temel yağdır. Sakinleştiricidir ve kaşıntıyı azaltır. A, B1, B2, B6, E vitamini ve protein yönünden zengindir. Linoleik asit yönünden zengindir. İyi bir cilt yumuşatıcısıdır. Vitamin ve minerallerden zengindir. Kuruyan ciltler, egzema, psoriasis için kullanılır. Vitamin, mineral ve protein yönünden zengindir. Allerjiye yatkın kişilerde kullanılmaz. Kullanım sırasında üzüm çekirdeği ve badem yağı ile birlikte karıştırılabilir. MASAJ 51

68 MASAJ Kayısı çekirdeği yağı Şeftali çekirdeği yağı Zeytinyağı Avakado yağı Aynı sefa (Kalendula) yağı Havuç yağı Çuha çiçeği yağı Kuşburnu çekirdeği yağı Ay çiçeği yağı Vitamin ve mineraller yönünden zengindir. Özellikle A vitamini açısından. Cilt için faydalıdır. Erken yaşlanan ciltler, hassas ya da iltihaplı ciltler için uygundur. C vitamininden zengindir. Yüz ve kuru ciltler için uygundur. İyi bir cilt yumuşatıcıdır. İncinme ve burkulmalarda kullanılır. A, D ve E vitamininden zengindir ve doymuş ve monodoymamış yağları içerir. Kuruyan ciltleri yumuşatmak için kullanılır. Antienflamatuar etkilidir ve psoriasis gibi bazı cilt problemleri için yararlıdır. Beta-karoten, B, C, D, E vitaminleri ve yağ asitlerinden zengindir. Yanıkların tedavisinde kullanılır ve anienflamatuardır. Linoleik asit yönünden zengindir. Kuru ciltler için uygundur, iyileştirmeyi hızlandırır. Özellikle egzamada kullanılır. C vitamininden ve doymamış yağlar yönünden zengindir. Cildi besleyicidir. Yara, yara izi ve yanıklar için doku yenileyicisidir. A, B, D, E vitaminleri ve doymamış yağ asitleri yönünden zengindir. Morarma ve cilt hastalıklarında kullanılır. 52

69 Hindistan cevizi yağı Jojoba yağı Kötü kokuların uzaklaştırılmasında kullanılır. Renksiz ve kokusuzdur. Akne tedavisinde kullanılır. Antienflamatuardır. Romatizma ve artritte kullanılır. Cilt ve saç derisi için yararlıdır Klasik Masaj Teknikleri / Manipülasyonlar Masaj, uygulama sırasında ellerin aldığı biçimler, hareketin gelişimi ve oluşan etkiler yönünden klasik masaj beşe ayrılmaktadır: Öfloraj (sıvazlama), Petrisaj (yoğurma), Friksiyon (dairesel ovma), MASAJ Tapotman (vurma), Vibrasyon (titreştirme). Öfloraj (sıvazlama) ve Etkileri Deri üzerine sıvazlama biçiminde yapılan bu hareket, etkinin yüzeysel ya da derin olmasına göre değişmektedir. Yüzeysel öfloraj, tüm avuç içiyle, az basınç uygulanarak yapılmaktadır. Başlangıç ve bitişte deriye temas çok hafif, 53

70 ancak bireyin hissedebileceği kadar olmalıdır. Tüm avuç içi deriyle temas etmeli ve parmaklar birbirine bitişik olmalıdır. Başparmak, elin vücut yüzeyine tam yerleştirilebilmesi için açık ya da bitişik olabilir. Yüzeysel öflorajda, uygulanan basınç çok az olduğu için, kan dolaşımı direkt etkilenmez, ancak dinlendirici ve sakinleştirici etkisi vardır. Gevşeme etkisi yaratabilmek için masaj temposu başlangıçtaki tempo ile aynı olmalıdır. MASAJ Derin öflorajda amaç, kan ve lenf dolaşımının mekanik olarak hızlandırılmasıdır. Derin öfloraj, avuç içi, parmaklar, başparmak yardımıyla, tek el ya da çift elle yapılabilmektedir. El başlangıç noktasına dönüşte vücuttan ayrılmaz, çok yüzeysel, okşar gibi geri dönmektedir. Hareket kas liflerinin gidiş yönündedir ve tüm kas boyunca devam etmektedir. Hareketin hızı ritmik olmalı, baştaki ve sondaki hız birbiri ile aynı olmalıdır. Etkileri: Kasların masajı ile derinin kılcal damarlarının genişlemesi ve hiperemisi sağlanır. Derinin sebase bezlerinin daha fazla sebum salgılaması neticesi derinin yumuşamasını sağlar. Venöz ve lenfatik sistemin yüzeysel ve hafif öflorajı ile, dolaşım hızı artar, lenfatik drenaj kolaylaşır. Yüzeyel ve hafif şekilde uygulanan öfloraj, derinin sinir uçlarına yaptığı etki ile masaj uygulanan kişinin sakinleşmesini ve dinlenmesini sağlar. 54

71 Derinin ter bezlerinin fonksiyonunun artmasını sağlar. Kas ve dokudaki toksik maddelerin özellikle laktik asidin atılmasını sağlar. Dokuların yıkılmış ve atık maddelerinin vücuttan atılmasını kolaylaştırır. Petrisaj (yoğurma) ve Etkileri Subkütan doku ve kaslara yapılan yoğurma hareketidir. Tüm el kullanılarak ya da çift elle yapılabilir. Hareket kalbe dönüş yönündedir. Kas lifleri, geniş biçimde tutulur, gerdirilir ve bir S harfi oluşturacak biçimde eller arasında hareket ettirilmektedir. Petrisaj hareketinde, genel olarak sıkma, germe, esnetme ve kaydırma olarak dört evre vardır. Petrisaj aynı tempo ile eller ileri-geri hareket ettirilerek tekrar edilmelidir. MASAJ Etkileri: Kasların ve organların daha iyi kan dolaşımını sağlayarak, kas ve organların iyi beslenmesini sağlar. Kas ve organların tonüsünü arttırır ve güçlenmesini sağlar. Yorgunlukta kuvvetli bir tempo ile uygulanması halinde dinlenmeyi sağlar. 55

72 Derin ve kuvvetli petrisajlar periosteal kan dolaşımını arttırarak, kemiğin beslenmesi sağlar. Friksiyon ve Etkileri MASAJ Vücut örtüsüne parmaklar ve başparmakla, bastırma, kaydırma ve sürtme tarzında değişken basınçla yapılan küçük alanlı dairesel ve eliptik hareketlerdir. Friksiyon, eklemlerin çevresindeki dokuların, tendonların ve tendon kılıflarının içindeki birikmiş sıvıların emilmesini kolaylaştırmak, metabolizma artıklarını lenf sistemi aracılığı ile bulunduğu yerden uzaklaştırmak amacı ile uygulanmaktadır. Öflorajın aksine bireyin uyanıklılık düzeyini arttırır. Etkileri: Friksiyon hareketleri madde alış verişini arttırır. Eklemlerdeki sertliği önler, fibrozların açılmasını sağlar. Eklem ligamentlerinin ve kas kirişlerinin gevşekliğini önler. Eklemlerde hiperemiyi sağlar. Artrozları önler veya çözer. Skarların gevşemesine yardımcı olur. 56

73 Tapotman ve Etkileri Avuç içini kubbeleştirerek hafif vuruş biçiminde yapılan titreşim hareketidir. Derinin kan dolaşımını hızlandırır, tonüsü artmış kasların tonüsünü azaltmak amacı ile uygulanmaktadır. Eller parmaklar yapışık ve avuç içleri birbirine bakar biçimde tutulmaktadır. Tapotman uygulamasında, sırt ve belde parmakların yan sırtı, uyluk ve kalçalarda ellerin yan kenarları, gluteal bölgede gevşek bir yumruk haline getirilmiş elin dış kenarları kullanılmaktadır. Etkileri: Atrofik kasları ve cildi uyarır. Madde alışverişini sağlar. Sinir harabiyeti olan durumlarda siniri uyarıcı etkisi vardır. Masaj yapılan bölgede ısınmayı arttırır. MASAJ Vibrasyon ve Etkileri Kas üzerine yerleştirilen avuç içi ya da yumruk yapılmış el ile ritmik titreştirme hareketidir. Kol dirsekten dik açı ile büküldükten sonra, hareketsiz tutulan el ve parmaklarla düşey yönde titreşim hareketleri yapılmaktadır. Vibrasyonda el hareket etmez, yalnız üzerinde bulunduğu kasla sınırlıdır. Etkileri: Kas spazmlarını çözer. Skarların gevşemesini sağlar. Gevşek kasların kendilerini toparlamalarına yardımcı olur. 57

74 Distansiyon problemini çözer. Hafif vibrasyonlar rahatlatır. Kuvvetli vibrasyonlar ise uyarıcı etkilidir Masajın Süresi Klasik masajın süreleri uygulanan vücut bölgesine göre değişmektedir: Genel vücut masajı: dakika Yüz masajı: 5-10 dakika Üst ekstremite masajı: dakika MASAJ Alt ekstremite masajı: dakika 3.9. Masajda Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar ve Kontrendikasyonlar Bireyin masaj için uygun olup olmadığının değerlendirilmesinde mevcut sağlık durumunun ve tıbbi öyküsünün değerlendirilmesi önem kazanmaktadır. Masaj aşağıdaki durumlarda önerilmemektedir: Masaj yüzey ısısını daha da arttırabileceğinden ateş durumunda, Ciltte kızarıklık, enfeksiyon, şişlik ya da açık yaralara, Yumuşak doku ya da eklemlerin akut inflamasyonlarında, 58

75 Akut ve tanılanmamış bel ağrısında, Varis, flebit ve derin ven trombozunda, Lenfomada, Kardiyak problemlerde, Gebeliğin ilk üç ayında (abdomen, bacaklar ve ayaklara masaj yapılmamalıdır), Hemorajik olan alana ya da ağır doku hasarında, Düzensiz kan basıncında, İlerleyen osteoporozda, Açık yaralara, Malingn tümörler ya da kemik metastazında, MASAJ Kırık ya da burkulmalarda, Peptik ülseri olanların karın bölgesine uygulanmamalıdır. Düşük trombosit durumunda (lösemi, purpura ya da antikoagülan tedavisi alma), masaj nazikçe uygulanmalıdır. 59

76 3.10. Çalışma Soruları 1) Masajın anlamını ve önemini tartışınız. 2) Masajın etkilerini ve faydalarını tartışınız. 3) Masaj uygulama ortamının şartlarını tartışınız. 4) Masaj uygulamasına hazırlık prensiplerini tartışınız. 5) Masajda kullanılan malzeme ve araçların özelliklerini tartışınız. 6) Klasik Masaj tekniklerinin adlarını ve uygulama şekillerini tartışınız. 7) Masaj tekniklerinin uygulama sıralamasını tartışınız. MASAJ 8) Masaj tekniklerinin etkilerini tartışınız. 9) Masada dikkat edilmesi gereken ve sakıncalı olan sağlık sorunlarını tartışınız. 10) Farklı gruplarda (çocuk, yaşlı, engelli, hamile vb.) masajı tartışınız. 60

77 3.11. Kaynaklar Dail, N.W. Agnew, T.A. & Floyd, R.T. (2011). Kinesiology for Manual Therapies Chapter 5: Dimensional Massage Techniques for the Shoulder Girdle Muscles. McGraw-Hill Science/Engineering/ Math; 1 edition, Fellowes, D., Barnes, K., Wilkinson S. (2008). Massage and aromatherapy massage for symptom reliefin patients with cancer: a Cochrane PaPaS systematic review. Registered with the Cochrane collaboration. Fontaine, K.L. (2005). Complementary and Alternative Therapies for Nursing Practice. Pearson Prentice Hall. Gaware, V.M., Nagare, R., Dhamak, K.B., Khadse, A.N., Kotade, K.M., Kashid, A.A. et all. (2013). Aromatherapy: Art or science. International Journal of Biomedical Research, 4(2), MASAJ Goldstein, S. & Casanelia, L. (2009). Foundations of Massage (Chapter 16: The Techniques of Swedish Massage). Elsevier Australia, Khorshid ve Yapucu, (2005). Tamamlayıcı Tedavilerde Hemşirenin Rolü, Atatürk Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 8(2), Madenci, E. (2007). Klasik Masaj. Türkiye Fiziksel Tıp Rehabilatasyon Dergisi, 53(2), Ovayolu, Ö., Ovayolu, N (2013). Semptom Yönetiminde Kanıt Temelli Tamamlayıcı Yöntemler, Erciyes Üniversitesi Sağlık Bi- 61

78 limleri Fakültesi Dergisi, 1(1), Quesne, L.S. & Beckmann, H. (2005). Essential Guide to Holistic and Complementary Therapy Paperback, Cengage Learning Vocational; 1st Edition edition. Salvo, S.G. (2015). Massage Therapy: Principles and Practice. Elsevier Health Sciences. Therapeutic Massage Techniques Erişim Tarihi: , Erişim Adresi: therapy/massage%20therapy%20techniqes.pdf. MASAJ Wren, K.R. & Norred, C.R. (2003) Real World Nursing Survival Guide: Complementary and Alternative Therapies, 1e (Saunders Nursing Survival Guide). Saunders/Elsevier Science. 62

79 REFLEKSOLOJİ

80

81 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM REFLEKSOLOJİ Prof. Dr. Zeynep ÖZER Arş. Gör. Selma TURAN KAVRADIM İÇERİK SAYFA 4.1. Refleksolojinin Tanımı Refleksolojinin Tarihsel Gelişimi Refleksoloji Bedende Nasıl Çalışır? Refleksolojinin Faydaları ve Uygulama Alanları Refleksoloji Uygulama Prensipleri Refleksoloji Uygulaması Hazırlık Teknikleri Refleks Bölgelerine Uygulama Teknikleri Ayakta Refleks Bölgeleri Refleksoloji Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar Çalışma Soruları Kaynaklar 91

82

83 REFLEKSOLOJİ 4.1. Refleksolojinin Tanımı Refleksoloji, kişiyi fiziksel, duygusal, ruhsal ve mental olarak öngören ve bütünsel (holistik) yaklaşımla tedaviyi sunan bir tamamlayıcı tıp uygulamasıdır. Bedenin kendi kendisini tedavi etmesine olanak sunan bir doğal terapi uygulamasıdır. Bedenin tüm organlarına ve endokrin bezlere karşılık gelen el, ayak ve kulaklardaki refleks noktalarına el ve parmaklarla uygulanan bir baskı tekniğidir. Bu tanım, bedenin yüzeyindeki belli noktaların iç organlarda refleks oluşturduğu gerçeğini ortaya koymaktadır. Bu tanımlardan da anlaşılacağı gibi, refleksoloji tekniğinin, basit bir ayak masajından ibaret olmadığı ve ayak masajından farklı bir terapi sanatı olduğu gerçeği ortaya çıkmaktadır. Günümüzde refleksoloji güvenli ve doğal bir tedavi sanatı olarak gittikçe değer kazanmaktadır. Dünya genelinde sağlık kuruluşlarında, diğer sağlık dallarıyla birlikte koruyucu ya da destekleyici terapi olarak uygulanan bir alan haline gelmeyi başarmıştır Refleksolojinin Tarihsel Gelişimi Refleksolojinin çeşitli kültürlerde yüzyıllardan beri uygulandığı ve akupunktur ile aynı zamanlarda ortaya çıktığı sanılmaktadır. Hindistan, Çin ve Mısır da 5000 yıl önce vücuttaki bazı noktalara bastırılarak yapılan bir tedavi şeklinin kullanıldığı tahmin edilmektedir. Çin Taoist yapıtlarında hastalıkları tedavi etmek için akupresur noktalarının kullanıldığı kaydedilmiştir. Mısır da 2330 (MÖ) yıl öncesinden olduğu tahmin edilen Saqqara daki Ankmahor mezar taşlarında görünen hiyeroglif serisinde, o dönemdeki REFLEKSOLOJİ 67

84 fizisyenlerin kendi hastalarının ayaklarına tedavi yaparken ki görüntülerini ortaya koymaktadır (Şekil 1). Şekil 1: Saqqara daki Ankmahor mezarındaki hiyeroglif serisinde ayaklar üzerinde yapılan çalışmaların görüntüsü REFLEKSOLOJİ Günümüzde uygulanan refleksoloji ise 1920 lerdeki çalışmalara dayanır. Batı da bu yüzyılın başlarına kadar neredeyse hiç bilinmeyen ve Batı da Refleksoloji olarak bilinen bu uygulamanın Amerikalı Dr.William H. Fitzgerald tarafından neredeyse yeniden keşfedildiği bilinmektedir. Refleksoloji üstüne birkaç kitap yazmış ve bu konuda bir uygulamacı olan Mildred Carter e göre, Refleksoloji 1913 yılında Amerikan Dr. William Fitzgerald tarafından Batı kültürüne tanıtılmıştır. Fitzgerald, eski akupunktur tekniklerinden temel alarak geliştirmiş olduğu bu uygulamaya Bölge Terapisi adını koymuştur (Şekil 2). Günümüzde, refleksoloji bilimi daha çok bu Bölge Terapisi teorisiyle açıklanmakta ve buna göre uygulanmaktadır. 68

85 Şekil 2: Fitzgerald ın bedeni baştan ayağa 10 dikey bölgeye ayırarak tanımladığı Refleks Zone modeli 4.3. Refleksoloji Bedende Nasıl Çalışır? Refleksoloji vücut içinde vertikal olarak geçen, görünmeyen bölgelerin olduğu görüşüne dayalı olarak gerçekleştirilen bir terapi masaj uygulamasıdır. Ayaklarda, ellerde bedenin tüm bölgelerine, organlarına ve sistemlerine karşılık gelen refleks noktaları olduğu ve bu noktaların beden anatomisinin aynası olduğu prensibine dayanan bir sanattır. Vücuttaki enerji, üzüntü, stres, hastalık ve travma sonucu tıkanabilir. Bu tıkanıklıkların sonucu olarak kimi organ gerektiğinden fazla, kimisi ise az enerji alır. Bu dengesizlik ise organların görevlerini yerine getirmesinde sorunlara neden olur. Refleksoloji ayak ve ellerdeki bazı noktalara uygulanan basınç ve masaj ile bloke olmuş enerjiyi çözerek tüm vücutta serbest enerji akışını sağlamayı amaçlar. Özel el ve parmak teknikleriyle endokrin bezlerin ve vücut bölümlerinin yansıması kabul edilen spesifik noktalara uygulanan baskı bedende fizyolojik değişikliklere yol açmaktadır. REFLEKSOLOJİ 69

86 Refleksolojinin nasıl çalıştığı konusunda çok sayıda teori bulunmaktadır. Refleksolojinin çalışma şekli ve etki mekanizmasını daha iyi anlayabilmek için bazı teorileri ve ilgili konuları incelemek ve sinir sistemi ve endokrin sistemin yapısını, fonksiyonunu iyi bilmek gerekmektedir. Refleksoloji teorisi ayağın farklı noktalarının farklı iç organlara karşılık geldiğini öne sürer. Genel olarak gövdenin üst, orta ve alt kısımları ayak tabanının da üst, orta ve alt kısımlarına karşılık gelmektedir. Ayağın üstünde, iç ve dış kısmında da önemli refleks noktaları vardır. Bedenin sol tarafındaki organlara giden refleksler sol ayakta bulunurken, sağ ayak sağ taraftaki organlara giden refleksleri içerir. Örneğin, kalbe giden refleksler sol ayakta, karaciğere giden refleksler ise sağ ayakta bulunur. Bedenin ortasındaki organlar her iki ayakta da uyarılabilir. Bunlar bağırsaklar, mide ve mesanedir. Refleks noktaları iç organları uyarmanın yanı sıra önemli salgı bezleri ve sinirlerle de bağlantılıdır. Ayak Refleksoloji Kuramları REFLEKSOLOJİ Ayak Refleksolojisinin temel teorileri, Bölge teorisi ve meridyen teorisi kuramlarından türemiştir. Ayak refleksoloji etkileri de enerji teorisi, meridyen teorisi, zone teorisi, kapı kontrol teorisi, laktik asit teorisi, proprioseptif sinir reseptörleri ve psikolojik teori kuramı ile açıklanmaktadır. Melzack, kapı kontrol teorisi ve endojen teorisi de ağrıyı azaltmada refleksoloji etkileri hakkında açıklayıcı bilgiler vermektedir. Refleksoloji vücudun bütün bölgeleri ile uyumlu ve bağlantılı her ayakta 7000 nin üzerinde sinir refleksini uyarmaktadır. 70

87 Ayaklar hiç şüphesiz en iyi bilinen Refleksoloji bölgeleridir. Refleks noktasına uygulanan bası periferal sinir sisteminde bir uyarı üretir, buradan başlayan hücresel uyarılar sinirsel iletim yoluyla beynin çeşitli bölümlerinde organize edilen merkezi sinir sistemine ulaşır. Beyinden de ilgili organlara gerekli ihtiyacın tahsis edilmesi için bir yanıt gönderilir. Böylece vücudumuzda zaten var olan yapısal elementler, hormonlar, enzimler salgılanır ve bazı hücresel değişiklikler gerçekleşir. Ayaklara uygulanan baskı periferal sinir sisteminde bir uyarı üretir. Bu uyarılar oradan merkezi sinir sistemine ulaşır ve sonra iç organlara gerekli enerji ve oksijeni tahsis etmek için iletilir. Sonunda oluşan mod motor sistem üzerine bir yanıt gönderilir. Bu mesaj bedenin dengesini ayarlamak için gereksinimleri sağlar ya da genel gerginliği düzeltir. El ve ayakların refleksoloji yapısı, benzer prensiplere dayanır. Eldeki refleksler ayaktakilerle paraleldir. Elde bulunan refleks alanlar ayaktaki kadar etkili sonuç vermediği için tedavi için daha çok ayaklar tercih edilmektedir. Sonuç olarak, gerek refleks yoldan, gerek nörokimyasal yoldan, insan içinde var olan onarım ya da iyileştirme mekanizması harekete geçirilmektedir. Beyin yaptığı değerlendirmeye göre gerekli yerlere mesajlar göndermekte ve tedavi gerçekleşmektedir. REFLEKSOLOJİ 4.4. Refleksolojinin Faydaları ve Uygulama Alanları Refleksolojinin genel faydaları, fizyolojik, sinirsel ve stresin azaltılmasına yöneliktir. Refleksoloji, çoğunlukla akupunktur gibi, fonksiyonel hastalıklarda başarılıdır. Bir enfeksiyonu iyileş- 71

88 tirme, doku hasarları, fıtık, çıkık, kırık gibi yapısal bozukluklar için yapabileceği pek bir şey yoktur. Ancak ağrının azaltılması yönünde faylar sağlayabilir. Refleksoloji vücuttaki enerji akımını düzenlemekte ve enerji kanallarındaki tıkanıklıkların yok olmasına yardımcı olmaktadır. Zihinsel ve bedensel stresi azalttığı ve giderdiği bilinmektedir. Son derece rahatlatıcı olabilir. Kas gerginliğini azaltarak lenf ve kan dolaşımını artırmaktadır. Refleksoloji, hem sağlığın korunması ve yükseltilmesinde, hem de bazı rahatsızlıkların hafifletilmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Refleksoloji uygulamasıyla birlikte cilt teması sonucunda enkefalinler ve endorfin salgılanmaktadır. Böylece, kaygı ve ağrı düzeyi azalmakta, geliştirilmiş lenfatik sinir ve kan akımı sonucunda vücuttan toksinlerin atılımı artmaktadır. Özel el ve parmak teknikleriyle bu refleks noktalarına uygulanan baskı, bedende fizyolojik değişikliklere yol açmaktadır. REFLEKSOLOJİ Refleks bölgelerine yapılan bu baskı, kalsiyum, laktat ve ürik asit kristallerinin emiliminde ve azalmasında etkili olması nedeniyle bu süreç detoksifikasyon olarak adlandırılmaktadır. Refleksoloji vücudun kan akışının geliştirmesi, homestasın sağlanması ve gerginliğin azaltılmasına yardımcı olmaktadır. 72

89 Genel Faydalar ve Uygulama Alanları Anksiyete, depresyon, stres, panik atak, Yorgunluk, uykusuzluk, Migren, baş ağrısı, sırt ağrısı, eklem ağrıları, disk hernisi, Romatizma, kas ağrıları ve spazmı, eklem iltihaplanmaları, Kabızlık, hazımsızlık, Sinüzit, astım, Karpal tünel sendromu, Sempatik ve parasempatik sinir sistemini ayarlamak ve fonksiyonunu düzenlemek, Bazı üriner sistem sorunları, Egzama gibi dermatolojik sorunlar, Bağışıklık sistemini güçlendirmek, Bulantı ve kusmayı rahatlatmak, Kanser ağrılarını ve kemoterapinin yan etkilerini hafifletmek, yaşam kalitesini arttırmak, REFLEKSOLOJİ Menopoz, dismenore, doğum (ağrıyı azaltmak, servikal dilatasyonu arttırmak), postpartum dönemde uterus involüsyonuna yardımcı olmak ve süt salınımını kolaylaştırmaktır. 73

90 4.5. Refleksoloji Uygulama Prensipleri Uygulama Öncesi Unutulmaması Gerekenler: Hasta ya da bireyin tıbbi sorgusu alınmalı Tok karınla uygulama yapılmamalı Tırnaklar çok uzun ve çok kısa olmamalı Uygulama bir saatten fazla sürmemelidir. Uygulamaya Hazırlık: Bireyden rahat bir yatağa ayakları çıplak olarak yatması istenir. Bacakların yüksekte olması için diz altında yastık sırt üstü yatar pozisyon sağlanır. Sıcak, huzur verici ve ferah bir atmosfer oluşturulmalıdır. REFLEKSOLOJİ Her iki tarafın fiziksel ve mental olarak hazır olması gerekmektedir. Refleksoloji uygulamasından önce yapılması gerekenler: Birey (Hasta) için; Ayakların yıkanması ve Sıcak tutulması Tırnaklar kısa olmalı Ayak ve bacaklar üzerindeki tüm aksesuarların çıkarılması. 74

91 Refleksolog / Uygulayıcı için; Ellerin hazırlığı Yumuşak parmaklar, kısa tırnaklar Sıcak, esnetilmiş ve yumuşak eller. Refleksoloji uygulaması sırasında dikkat edilmesi gereken durumlar: Bireyin ayakları uygulayıcının göğüs / karın bölgesi seviyesinde olmalı Uygulamaya konsantre olunmalı Postürün korunmasına özen gösterilmeli Birey ile göz kontağı kurulmalı Uygulayıcı düzenli ve rahat nefes alıp vermeli Sakin ve sabırlı olunmalı Mümkün oldukça az konuşulmalı Hassasiyet ve ağrı olan yerlere dikkat edilmeli Mümkün oldukça yardımcı araçlar az kullanılmalı Uygulama süresi ve frekansına dikkat edilmelidir. REFLEKSOLOJİ Refleksoloji uygulamasının bitiminde yapılması gerekenler: Birey (Hasta) için; Uygulama sonlandırılmalı ve gerekli geri bildirimler verilmeli 75

92 Ayakların sıcak tutulması sağlanmalı Bir bardak ılık su verilmeli ve bol su içilmesi gerektiği hatırlatılmalı Dinlenmenin iyi geldiği bilgisi verilmelidir. Uygulayıcı için; Eller yıkanmalı El ve kollar esnetme ile gevşetilmeli Dinlenmelidir Refleksoloji Uygulaması REFLEKSOLOJİ Refleksoloji uygulanan kişinin boyun, bel ve dizleri desteklenecek şekilde yarı oturur pozisyonda ve ayaklara yapılacaksa ayaklar uygulayıcının göğüs hizasında olmalıdır. Refleksoloji 10 dakikadan 45 dakikaya varan sürelerde uygulanır. Uygulama süreleri hastalığa ve semptoma göre değişiklik gösterir. Her bir refleks noktasına 7-15 saniye basınç uygulanır. Basınç şiddeti kişinin fiziki yapısı, yaşı ve o andaki sağlık durumu göz önünde bulundurulacak şekilde ayarlanır. Örneğin iri yapılı bir insana daha kuvvetli, zayıf, yaşlı ve çocuklara ise normal şekilde bastırarak masaj yapılır. Tedavi, başparmak veya başka bir parmağın kenarıyla basınç uygulanarak saat yönünde döndürülmesinden oluşur. Bu basınç genellikle oldukça derindir, ama acı verici olmak zorunda değildir. 76

93 Hazırlık-Gevşetme (Relaksasyon) Teknikleri Ayakların Üstüne Dokunma Ayakların Altına Dokunma Her iki bacağı germe ve rahatlatma Her iki ayağı sallama Solar pleksus üzerine baş parmak pres-iki ayak Parmak kaydırma için iki el ile ayağı kavrama REFLEKSOLOJİ 77

94 Baş Parmak ve işaret parmağı ile baskılı kaydırmalar Parmak basısıyla birlikte kaydırarak vibrasyon Ayağın altına ve üstüne eşli beş parmak sürkülasyonları Çapraz parmak kaydırma REFLEKSOLOJİ Ayak iç tarafından parmak sirkülasyonu 78