Bursa' da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü - 2

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Bursa' da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü - 2"

Zeki Çoban
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Bursa' da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü - 2 BURSA KÜLTÜR SANAT VE TURiZM VAKFI

2 BURSA KÜLTÜR SANAT VE TURİZM VAKFIYAYINLARI BURSA KİTAPLIGI: 12 Bursa' da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü - 2 ISBN Birinci Basım Kasım 2003 Yayma Hazırlayan Nahit Kayabaşı ( Kapak Salih Çokova c Baskı Graphis Matbaa Yüzyıl Malı. Matbaacılar Sitesi 1. Cadde No: 139, Bağcılar-İstanbul Tel: (0.212) _ jlursa KULTQR SANAT VE TURIZM VAKFI AçıkhavaTiyatrosu Yanı, Kültürpark-Bursa Tel: (0.224) (3 hat) Faks: (0.224) ll E-posta: bkstv@bkstv.org

3 BURSA'DAN GEÇEN BAZI SEYYAHLARA DAİR Prof. Dr. Tuncer BAYKARA * Eskiler "seyyah" derlerdi; günümüzde kimi zaman "gezgin", kimi zaman ve çoklukla "turist" denmekte orilar için. Tıpkı günümüzde kimileri var, çok yüzeyden gezip dolaşırlar; kimileri var ki, gezip gördüğü yerleri, imkaniarı elverdiğince bilmek ve tanımak isterler. İşte bu ikili durumun misallerini geçmiş yüzyıllardaki seyyahlarda da açık olarak görebiliyoruz. "Seyyah"ların yazdıkları, seyahat kitaplarının önemi var mı? Elbette vardır. Çünkü onlar gördüklerini yazabilirler. Gözlem ise, pek çok alanlarda bilinıin en önemli kaynağıdır. İşin içine "gözlem" girince, seyahat kitaplarının önemi biraz daha artar. Hele bu gözlemciler, yukarda sözünü ettiğimiz seyyah türünden ikincisi iseler. O zaman onların yazdıkları, birçok yalın gerçeği en iyi şekilde yansıtabilirler. Çoğumuzun dikkatini çekmiştir. Bizlerin herhalde vukuat-ı adiyeden sayarak dikkat etmediğimiz nice özelliği, dışarıdan bakatuar veya oraya yeni gelenler belirtirler. Bizler kimi zaman şaşırırız. "Bunca zamandır buradayım,. neye benim dikkatimi çekmemiş" gibi. Bu sebeple dışardan, yabancı veya bir başka gözle bakaııların, söylediklerinde veya bizim için esas olacak şekide yazdıklarında, apayrı bir başka özel önem de olabilir. Bir ilim adamı olarak ben, erken bir zamanda gözlemcilerin önemini ve bu arada seyahat kitaplarındaki, bazı meslektaşlarca nedense ihmal edilen bilgilerin büyük önemini kavrarnıştırn. Daha 1960'lı yılların başında, tesadüfen elime gelen seyyahların yazdıklarına dikkat etmiş, verdiği bilgilerin büyük önemini kavramıştırn. Türkiye'ye gelen gezgiııler içinde, kendi doğduğum köy, Yatağan'dan da geçtiğinden Paul Lucas dikkatimi ilk çekenlerdendi. Çünkü onun kendi köyüm için verdiği bilgileri, sonraki kırk yıllık araştırmalarımda dahi, başka hiçbir yerde bulamarnıştırn. Seyahat kitaplarıyla ilgili merakım sonraki yıllarda da devam etmiş, bir kısmını Ankara'da tamamladığım askerliğirnin son aylarında, 1973 ağustos ve eylül aylarında, o vakitler yeni seçim dolayısıyla, milletvekili bakırnından tenha bulunan Türkiye Büyük Millet Meclisi kitaplığını da görmüştüm. Bilim adamları, bir dönemde, yetişme çağlarında başkalarının görüp bildirdiği ve genellikle dipnotlarında belirtilen kitapları veya makaleleri ararlar. *Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü 264

4 Oysa bir zaman sonra, kendinıizin, başkalannın görmediği kitaplan da görebilmemiz, bizim başkalanna haber vermemiz gereken kitaplar=kaynaklar olabilir. Kitaplıklarda, bu amaçla çalışırken, ben, altıma bir tabure çeker, kitaplık memur veya memuresinden izin alarak, sıra ile bütün kitaplara bakmaya çabalardım. Böylece konusu ile ilgili-ilgisiz başlıklar taşıyan, türlü dillerde ve konulardaki kitaplan görmek imkarn olurdu. Taşıdığı aldatıcı addan (isim) dolayı, hiçbir zaman okumak istemeyeceğim nice kitabın güzel içeriğine bu sayede ulaşmıştım senesindeki askerlik görevim sırasında yazmakta olduğumuz Cumhuriyetin 50. Yılına Türk Silahlı KuvvetlerininArmağanı kitabı hazırlıklanndan arta kalan zamanlarda Meclis kitaplığını da kanştınyordum. Bu çalışmalarımda Meclis kitaplığının o zamanki yetkililerine teşekkür borçlu olduğum gibi, bu yakınlarda vefat eden görev funirim Tümgn. Turhan Olcaytu 'yu da, bana izin vermesinden dolayı rahmet ve mitinetle anmak isterim. TBMM kitaplığında sıra ile baktığım kitaplar arasında, seyahat kitaplan da vardı. Gerçi ben onlan asıl İstanbul' daki tahsilim sırasında görmüştüm. Önemli bir kısmım.da sonraki Ankara (Hacettepe)'daki görevim sırasında görecektim... Hacettepe'deki hocalığım sırasında da, (Banu Hanım da hatırlar) dil bilenlerin bunlan tammalarını istemiş, kimi zaman da zorlamıştım. Birçok öğrencime bu seyahat kitaplanndan çeviri ödevleri vermiştim. İşte bu kitaplardan birisi, adı bir seyahat kitabı için hiç de etkili olmayan bir eser, M. Wılliam Rey'in kitabı idi. Autriche, Hongrie et Turquie, , Paris Kitaplık numarası da TBMMK CS 'da Paris'te basılan bu eser, Avustwya, Macaristan ve Türkiye adım taşıyordu ve 1848 olaylarını esas alan bir siyasi tarih kitabı gibi kabul edilebilirdi. Ben de elime öylece bir peşin hükümle almıştım; ama sayfalarım kanştırdıkça, 30 yıl sakladığım ve bir araştırma konusu yapmak istediğim gözlemim olmuştu. Gerçi adım Hacettepe' deki hocalığım sırasında, babası seçimlerde milletvekili olan, dolayısıyla bu kitaba ulaşabilecek bir öğrencime bildirdim. O da bir ödev yaptı ama, tarihle veya Türk edebiyatı ile ilgisi sınırlı bir Fransız fılolojisi öğrencisi olarak konuyu ele aldı. W. Rey'in gözlemlerini gerçekleştirdiği bu yıllarda, Osmanlının yüzyıllardır devam edegelen özelliklerini terk edip modenıleşmeye çabaladığı yıllardır. İşte Rey, bu ortam içinde, Bursa'ya da gelmişti. Bursa'yı anlatan satırlarını okumaya çabalarken benim aklıma hemen bir başka yazar gelmişti. Bu kitabı okuduğum gün, defterime şöyle not düşmüşüm: Bursa (A. H. Tanpınar' ın kaynağı mı?). M. W. Rey'in yazdıklan, Bursa'yı hem şiirle hem düzyazı ile en iyi şekilde anlatan, tanımlayan Ahmet Harndi Tanpınar'ı etkilemişti. Bu ifadeleri gö- 265

5 rünce, benim aklıma bu konuda bir aynntılı araştırma yapmak geldi. Otuz yıldır yapamadığım araştırma için beklemenin gereği yoktur diyerek, M. W. Rey'in yazdıklarını Bursa araştırmacıları ile paylaşmaya karar verdim. Ama bu paylaşma yine de sınırlı olacak; çünkü benim Fransızcam, güçlü bir olağan lise (İzmir Atatürk Lisesi) Fransızcası olduğundan, bu parçadaki aynntılı edebi zevki hissetinem imkansızdır. Bunu ise, bu dili daha iyi bilenlerin yapması gerekir diye düşünüyorum. M. William Rey'in eserinin Ahmet H. Tanpınar'ı etkilemiş olmasını düşünmem iki sebeptendir. 1. A. H. Tanpınar da bir ara mebustu; aym zamanda bilim adamı hüviyeti dolayısıyla kitaplığı karıştırdığında, bu kitabı Meclis kitaplığında bulmuş ve okumuş olabilirdi. Tanpınar'ın mebusluğu yılları arasındadır. 2. A. H. Tanpınar, Osmanlıya veya genelde eskiye hayran olan bir görüntü çizmemektedir. Onun, XIX. yüzyıl sonlarından itibaren görülen, 1908'den sonra aşikar olan devringenel havasının aksine, Bursa'da eski ve kendisine mahsus özellikler görebilmesinin bir kökü ve bir sebebi olabilirdi. Burada ise, Avrupalı bir gözlemcinin değerlendirmesi çok daha derinden etkili olabilecektir. İşte, Osmanlı Devleti'nin yüzyıllardır devam edegelen özelliklerini yansıtan Bursa için M. W. Rey'in yazdıkları, Ahmet H:amdi Tanpınar'a ilham vermiş olabilirdi. Tanpınar'ın da zaten kafasında bazı meseleler kaynaşıp duruyordu ve henüz tam cevabını bulamamıştı. Bütün bunlar 1973'de zilınirnden geçmiş, ama aynntılı incelernemi yapamarnıştım. Böylece bu konumun incelenmesini, adından Bursa'yı da anlattığı aniaşılamayacak bir eserde de Bursa'nın yer aldığım burada belirtmek istiyorum. M. W. Rey'in aynntılı hayat hikayesini ne yazık ki bu arada bulamadım. Bu kitabı ilk defa gördüğüm 1973'te benim için asıl önenıli olan İzmir şehri ile ilgili olarak verdiği bilgilerdi. Onlara göre, doğru haber kaynakları olduğunu anlarnıştım. Çünkü 1844 yılında yapılan temettüat sayımına dahi, adı sadece "un recensement" diyerek geçse de atıfta bulunmaktadır. Bu sebeple Bursa hakkındaki bilgilerinin de, dikkate değer olup, onun doğru gözlemlerinin çoklarını etkilemiş olabileceğini düşünüyorum. * Bursa'dan geçen seyyahlar içinde, adını benim kırk yıl öncesinden duyduğum Paul Lucas da vardır. Paul Lucas, daha tanınımş bir seyyahtır ve çoklarımz onun adını bir vesile ile duymuşsunuzdur yılları arasında yaşayan Paul Lucas, Osmanlı ülkesine birkaç seyahat yapmıştı. O 1704'ten 266

6 itibaren çıkhğı ikinci seyahatinde pasaportu 5 Temmuz ı 705 tarihini taşımaktadır. Anadolu'nun çeşitli yörelerini gezip görmek için harekete geçerek, yolculuğunun hemen başlarında ve ı 705 yılında Bursa'ya gelmişti. Orada, Pınarbaşı, yani Bournous Bachy'de karşısına çıkan derviş, Latince, ispanyolca ve İtalyanca biliyordu. Bu derviş, seyyahırnız ile mükemmel bir Fransızca ile görüşmüştü. Tahmin edilebileceği gibi, bu yıllarda dervişler, sadece Osmanlı, yani İslam dünyasını değil, Avrupa'yı da gezip dolaşabiliyorlardı. Paul Lucas'ın bu kitabında Bursa ile ilgili olarak dikkatimi çeken ikinci özellik, onun yine burada U s be c dervişleri ile karşılaşmış olmasıdır. Özbek, yani İç Asya'dan gelen dervişlerin Bursa' da, Uludağ eteklerindeki Pınarbaşı 'nda, Paul Lucas ile görüşmeleri, Osmanlı haberalma irnkfuıları açısından da dikkate değer bir özellik olsa gerektir. Osmarılı Türklerinin, Türkistan sahası ile manevi ve kültürel ilişkilerinin bir örneğine, Paul Lucas'ın Bursa'da rastlaması Osmarılı Devleti'nin, çevresinde, doğusunda ve bahsında olup biteıılere bigfuıe kalmadığını, oralarını öğrendiğini bize göstermektedir. Böylece Paul Lucas'ın yazdıkları, Osmarılı dünyasının, hemen her yönü ile büyük özellikler taşıdığının bir başka kanıh olmalıdır. Sonuç olarak, Bursa'dan geçen pek çok seyyah biliyoruz. Bunların önemli bir kısmını, zaten Bursa şehri ile ilgili araşhrma yapanlar, mesehi Mustafa Armağan kullanmışhr. Benim bu bildirim, seyahat kitapları konusundaki hazırlıklarımın sadece küçük bir kesitidir. 267

Benzer belgeler

BURSA'DA DÜNDEN BUGÜNE TASAVVUF KÜLTÜRÜ. Vakfı. İslAm Ara~tırrnalan Merkezi KiHüphanesi. 81)_5J;f. Dem. No: Tas. No: ' ' "-==="" -..,_.

BURSA'DA DÜNDEN BUGÜNE TASAVVUF KÜLTÜRÜ Vakfı İslAm Ara~tırrnalan Merkezi KiHüphanesi Dem. No: Tas. No: 81)_5J;f ' ' "-==~~="" -~~..,_.J 3 BURSA KÜLTÜR SANAT VE TURİZM V AKFI YA YINLARI BURSA KİTAPLIGI: