PSİKOLOG ve FİLOZOF OLARAK JOHN DEWEY ^

Transkript

1 PSİKOLOG ve FİLOZOF OLARAK JOHN DEWEY ^ Yazan :.W. Peters Tercüme eden: Suat 'Tavlan. Dünyanın küçük veya büyük ansiklopedilerinden birinde J'ohn Dewey ismine bakacak olursanız, onun heryerde Birleşik Amerika Devletlerinin başta gelen filozoflarından biri olarak tavsif edildiğini göreceksiniz. İmdi belki de şu suali soracaksınız: Acaba bu John Dewey, muhtemelen en büyük bir muasır pedagoji nazariyecis*, demokratik bir cemiyette terbiyenin rolü hakkında esaslar koyan bir eserin yazarı ve üç kıt'ada tahsil ve kültür sistemleri üzerine tesir etmiş bir adam olarak her zaman ismini işittiğimiz John Dewey'le aynı adam mıdır? Eğer bunlar aym adamlar ise bu adam aslında nedir? Bir filozof mudur? Yoksa bir pedagog mudur? Yahut ta her ikisini birden midir? Lâkin bu sual dardır. J o h n D e w e y ismindeki bir adamın fikirlerinin zamanının Amerikan psikolojisinde ihtilâl koparıp, kendi rehberliği altında o zaman Amerikada hâkim bulunan Alman psikolojisininkinden başka bir hedefe yönelen bir Amerikan psikoloji mektebinin kuruluşundan beri elli sene geçmiştir. Bu adamın da aym John Dewey olduğunu duyunca sualimizi genişletmemiz, şöyle sormamız lâzımdır: Bu adam filozof mudur, pedagog mudur, psikolog mudur yahut ta ayrı ayrı bunların hepsini birden midir? Yahut ta bu üç disiplin bu adamın zihninde ayrı ayrı kalmamış, fakat içden bir bağlılık kazanmış mıdır? Bu disiplinler onun düşünüşünde manâlı bir bütün halinde birbirine bağlanmış mıdır? Eğer bu böyleyse, bu bağlayıcı manâ nedir? Bir şeyi unutmamamız lâzımdır. Psikoloji ve terbiye nazariyesi başlangıçta felsefeye dahil bulunan ve ondan çok geç ayrılmış olan disiplinlerdir. Şimdi doksan yaşında bulunan John Dewey'nin (1) Bu yazı Dewev'nin 90 mcı doğum yıl dönümü münasebetiyle Eylül 1949 da yapılmak istenen bir merasimde pedagog olarak Dewey ve Dewey' nin Türk tedris sistemine tesiri mevzuunda iki konferanstan sonra verilecek olan bir konferansın metni idi. Bazı sebeplerden dolayı bu merasim yapılamadı.

2 doğduğu zamanlar psikolojinin felsefeden ayrıtenası hazırlanmış, fakat henüz gerçekleşmemişti, O zamanlar eski, felsefî psikolojinin yanında yeni bir psikoloji olan tecrübî psikoloji meydana çıkmıştı. Pedagoji ise terbiyenin hedef ve vasıtaları üzerinde yapılan felsefî spekülâsyonlardan başka bir şey değildi. Terbiyenin müşahhas problemleri ise bir teknolojiden ibaret bulunan tatbikî pedagojiye ait bulunuyordu ki, bu disiplinle öğretmen okullarında meşgul olunup, üniversitelerde buna yer verilmiyordu. John Dewey bütün hayatı boyunca sadece bir felsefe profesörü olarak çalışmıştır. Evvelâ Michigan ve Minnesota üniversitelerinde, 1894 den itibaren Chicago'da ve 1904 der itibaren New York'daki Columbia üniversitesinde felsefe profesörlüğü yapmıştır. Chicago'ya geldiği zaman felsefe ile psikolojinin ayrılması hiç olmazsa Birleşik Amerikada gerçekleştirilmiş bulunuyordu. Memuriyeti bakımından Dewey 'nin psikoloji ile hiç bir alâkası yoktu. Bununla beraber çok geçmeden tecrübl psikoloji profesörü James R. Angell'le temas etti ve onunla birlikte psikoloji hakkındaki yeni fikirlerini inkişaf ettirdi. Dewey bu fikirleri ile hiç bir zaman eski felsefî usikolojiye dönmek istemiyordu. Fikirleri münhasıran yeni tecrübî psikolojiyle ilgiliydi. Pedagoji o zamanlar daha henüz felsefeden ayrılmamıştı. Fakat Chicago Üniversitesinin Felsefe bölümüne bağlı olan Terbiye Mektebine (School of Education) Dewey müdür oldu. O bu mektepte felsefî pedagojinin eskimiş köhne hikmetlerini tedris etmeyip, müşahhas pratik pedagojinin can alıcı meselelerini esasi: bir surette tetkike girişti. New York'ta Columbia Üniversitesine geçince, Felsefe Fakültesinde değil, fakat Teachers College denilen Pedagoji Fakültesinde felsefe hocası oldu. Dewey 'nin eser vermekteki verimliliği hakkında bir fikir edinmemiz için onun 1931 senesine kadar bizim elimizde bulunan liste onun neşriyatını ancak bu seneye kadar takip edebilmektedir aşağı yukarı 270 kitap ve ilmî mecmualarda çıkmış büyük ve küçük etüd neşretmiş olduğunu hatırlamamız kâfidir. Bu eserlerin üçde birinden fazlası felsefeye, üçte birinden biraz küçük bir kısmı pedagojiye ve ancak yüzde onu psikolojiye aittir. Neşriyatının geriye kalan dörtte birinden biraz sonra bahsedeceğiz. Dewey'nin felsefeye taallûk eden eserleri arasında mantığa, bilgi na-^ u

3 12 zariyesine, metafiziğe, kıymetler nazariyesine, muhtelif bilgi ve metafizik çığırlarına, empirizm, pragmatizm ve Kant, Spencer, James gibi münferit filozoflara ait eserleri vardır. Çok okunan bir eseri "Nasıl düşünüyoruz?" adlı kitabıdır ki, bu mantıkla psikolojinin sımn arasında bulunan bir eserdir (1910). Psikolojiye ait eserleri arasında 1891 de yayınlanan ve onun ilk eseri olan psikoloji hakkında umumî bir tasvir; refleks yayı, ruhî inkişaf, çocuk psikolojisi ve pedagojik psikoloji hakkında etüdleri vardır. - Eğer yazılarım meydana geliş sırasına göre tanzim edersek 1900 senesine kadar çalışmasını hakimane bir surette psikolojiye, arası felsefeye, arası pedagojiye, arası ise sosyal, millî ve politik meselelere hasrettiğini görürüz. Fakat bütün bu zaman arahkları içinde Dewey 'nin tercihan meşgul olduğu sahanın haricinde kalan diğer sahalar hakkında tetkiklerde bu Ilınmaktadır. Dewey 'nin en son zikrettiğimiz sosyal, millî ve siyasî meselelere ait yazıları, eserlerinden felsefe, pedagoji, ve psikolojiye ait olan kısmı çıkarırsak geriye kalan dörtte biri teşkil eder. Bu yazılar ilk defa Birinci Dünya Harbinde neşrolunmaya başlandı ve Dewey harpten sonra tedris ve tetkikat maksadı için yabancı memleketlerde bulunduğu ve bu memleketlerin sosyal yapısı ve kültür şartları hakkında raporlar hazırladığı zamanlar sayıları arttı, îlk bakışta o zamanlar 60 yaşında bulunan Dewey 'nin yepyeni meselelerle uğraşması garip görülebilir. Bir de buna 1915 den sonra Demokrasi ve Terbiye adlı eserini, sosyal ilimler ve bir sosyal psikolojinin lüzumu hakkındaki makalelerini ve sosyal psikoloiiye bir giriş olarak takdim ettiği psikoloiiye dair ana eseri olan "İnsan tabiatı ve Aksiyon" u neşrettiğini ilâve edecek olursak, artık bundan böyle filozof, pedagog ve psikolog D e w e y 'e yeni bir D e - wey'nin, sosyolog Dew ey'nin katılmış olduğu fikrine varabiliriz. Fakat bu tamamiyle yanlış bir anlayış olurdu. Dewey'de "Tipveni bir alâka sahası meydana çıkmış de&ildir. Süohesiz harp, harbi takip eden siyasî değişmeler, yabancı memleketleri daha yakından tanıması Dewey'din düşüncesini daha kuvvetle sosyal ve siyasî problemlere çekmiştir. Fakat sosyal aksiyonların ve sosyal hayatın problemleri öteden beri onun problematiğinin temel di-

4 rekleri olmuştur. Bu noktayı Dewey'nin neşrettiği ilk eserlerde ki bu geçen asrın doksanıncı senelerine rastlar görmek mümkündür. Dewey her zaman bir sosyal filozof, bir sosyal pedagog ve bir sosyal psikolog olmuştur. Düşüncesinin mihrakını daima insan cemiyetinin ihtiyaçları, onun daha yüksek bir gelişmesi ve ferdin cemiyete intibakı meselesi teşkil etmiştir. İşte onun felsefî, psikolojik ve pedagojik alâkalarını birbirine bağlayan ve bunlardan muhtelif sahalara ait birbiri ile rabıtası olmayan muhtelif başarılar yerine vahdetli bir eserin meydana çıkmasına imkân veren bu temel sosyal temayüldür. Bu temel sosyal temayül Dewey'nin pedagojisinde en açık bir şekilde kendini gösterir. Bu pedagoji, terbiye problenıelrine tatbik edilmiş sosyal felsefeden başka bir şey değildir ve başka bir şey olmak da istemez. Dewey'nin sosyal felsefesi ve bununla da pedagojisi hususî bir bilgi nazariyesine dayanır, ki bu sosyal felsefenin bir ilk basamağını teşkil eder. Bu teoriye göre her türlü bilginin kaynağı görgüdür. Fakat görgüye eşya ve eşyadaki değişikliği sadece pasif bir şekilde tecrübe etmek (erleben) veyahut sadece müşahede etmekle değil, fakat onun üzerinde ve onunla faal bir surette çalışarak erişilebilir. Görgü eşyanın bize olan tesirini, hareketimizi ona ne şekilde uydurmamız gerektiğini ve onunla neler yapabileceğimizi bize öğretir. Görgü vasıtasiyle edindiğimiz bilgi pasif bir bilgi olmayıp aksiyonlarımıza müncer olan bir bilgidir. Bilginin bizatihi hiç bir değeri yoktur. Onun değeri daha çok insan faaliyetinin bir enstrümanı olmasındadır. Her türlü bilgide bulunan bu enstrümantal vasıf günlük hayatın ufak yahut büyük bilgilerinde değil, fakat ilmî bilgide de kendini gösterir. Her ilmin en son hedefi tatbikattır, aksiyondur. Binaenaleyh pür ilimle tatbikî ilim arasında bir zıtlık mevcut olamaz. Pür denilen ilim sadece tatbikatı hazırlar; bunun bizzat ilim adamları yahut da başkaları tarafından gerçekleştirilmesinin önemi yoktur. Atom araştırmalarının ve atom enerjisinin pratik tatbikatı üzerine tecrübelerin yapıldığı devirde bu anlayışı daha fazla açıklamağa lüzum yoktur. Fakat bu anlayış, D e w e y'e göre hiç bir şekilde sadece tabiat ilimleri hakkında muteber değildir. Felsefe mekteplerinin ekserisi bilginin, aksiyonun bir âleti olarak haiz olduğu önemi görememiştir. Dewey nazariyesine pragmatizm is- 13

5 "mini verir."bu pragmatizmle Dewey'nin büyük hemşerisi Willi â m J a m e s 'in temsil ettiği daha çok tanınmış olan pragmatizm aynı değildir; bununla beraber bu iki nazariye arasında yakın bir akrabalık vardır. James'in pragmatizmi bilgilerin doğruluğu hakkında bir nazariyedir. Doğru bilgiler "tesir eden" yahut daha kât'î bir ifade ile insanların terakkisi bakımından müsbet bir tesire sahip olan bilgilerdir. Dewey'nin pragmatizmi ise bilgi ile faaliyet arasında devamlılık, bilmekle aksiyonda bulunmak arasında vahdetli bağlılık fikrinden başka bir şey değildir. Pragmatizm D e w e y'nin sosyal felsefesinde bir ilk basamağı temsil eder; aynı şekilde onun sosyal psikolojisinde de "pragmatik" diyebileceğimiz bir ilk basamak vardır. Sadece sosyal temayül felyefe ve psikolojisini birbirine bağlamaz; fakat bu sosyal temayüle giriş kapısı dahi esasında aynı şeydir. Dewey psikoloji meseleleri ile uğraşmağa başladığı zaman Amerikalı psikologların ekserisi Almanlardan alma olan ve unsur psikolojisi denilen psikolojinin zemini üezrinde bulunuyorlardı. Amerikalılar bu psikolojiye başka bir isim verdiler: "strüktürel psikoloji" yahut "strüktür psikolojisi" dediler. Ancak bü isim aldatıcıdır, zira aynı isim geçen asrın sonunda Dewey'nin psikoloji hakkında ortaya attığı reform fikirleri gibi unsur psikolojisi ile mücadele eden diğer bir psikoloji istikametine de verilmiştir. Onun reform yapan bu düşüncelerine fonksiyonel psikoloji adı verildi ve bu isim muhafaza olundu. Unsur psikolojisi vazifesini şuur hâdiselerini en basit kısımları olan duyumlara, hatırlama hayallerine ve hislere ayırmada görüyordu; tıpkı bir kimyagerin şekeri karbon, idrojen ve oksijene, tuzu klor ve sodyuma ayırması gibi. Bu ruhî unsurlara tekabül eden vetireler beyin kabuğunda (Kortex'de) aranıyordu. Psikolojik tahlilî inceleştiçmek için daima yeni tecrübî metodlar düşünülüyordu. Aksiyonları dahi daha basit kısımlarına ayırmak, meselâ göz, kulak, deri v.s. gibi duyulardan elde edilen bir intiba ile basit bir hareket arasındaki, bağlantıdan ibaret olan refleks denilen en basit şekillerine irca etmek isteniyordu. D e w ey, bu gibi psikolojik tahlillerin imkânını münakaşa etmeyi düşünmüyordu. O sadece bunların faydasız olduklarını göstermek istiyordu. Şuur hâdiselerinin tahlili bunları birbirine bağlıyan şeyi yani manâlarını tahrif eder. Bir aksiyon bir hedefe yö-

6 15 nelmiş olan ve kısımlârı bü hedefe varmak için birer vasıta teşkil edecek şekilde organize edilmiş olan vahdetti bir bütündür. Aksiyonun vahdeti "fonksiyonunda", yani bir hedefe erişmeye hizmet etmesindedir. İnsan hedeflerine erişerek muhitinin taleplerine intibak eder. D a r w i n 'in anladığı manâda hayat mücadelesini 'struggle for life" kazanmağa muktedir hale gelir. Binaenaleyh şuur hâdiselerinin, pratik bakımdan hiç bir manâsı olmayan unsürî tahlilî yerine aksiyonun, bir hedefe erişmek için aksiyonun kısımlarının teşkil ettiği bağlılığın ve bu hedefin insanlığı terakki ettiren tesirinin "pragmatik" tetkiki konulmalıdır. Psikoloji böylece ve Dëwey'nin kanaatine göre bir tek bu şekilde pratiğe tatbiki kabil bir ilim haline gelebilir. Fonksiyonel psikolojide Darwin'- nin intibak nazariyesi yanında tekâmül fikrinin de bir yeri vardır, ki çocük psikolojisi ve pedagojik psikoloji buna istinad ederler. Dewey 1900 senesinde vermiş olduğu "psikoloji ve sosyal icraat" adlı hitabede bir fonksiyonel pedagojik psikolojinin taslağını çizer. Dëwey'nin fonksiyonel psikolojisi, psikolojinin mevzuu ve vazifeleri hakkında yeni bir anlayış psikolojik araştırmaların buna dayanan bir programından ibaretti. Eski unsur psikolojisi karşısında bu yeni telâkki bir ihtilâl mahiyeti arzediyordu. Bir çok mühim Amerikan psikologu bu anlayışa taraftar oldu. Fakat bu anlayışın elde ettiği başarının sırrı belki de onun o zamanlar yapılmakta olan tecrübî araştırmaları nazarî bakımdan unsur psikolojiğinden çıkarılamıyan bir tarzda temellendirmesidir. Fonksiyonel psikolojinin çerçevesi içine istidatlar ve zekâ hakkındaki bütün test araştırmaları, ye. psikolojinin bütün pratik tatbikatı girebiliyordu. Fonksiyonel psikolojinin merkezinde unsur pşikolojisinde olduğu gibi idrâk değil, fakat aksiyon bulunduğu için bu psikoloji, psikolojide..başka bir hareketin, behaviorizmin, mübeşşiri oldu. Behaviorizmin kusucusu olan John W a t s o n. fonksiyonel psikoloji mektebindendi. Fakat o fonksiyonel psikolojiyi konsekan olmamak ye yarı yolda kalmış olmakla itham etti. Behaviorizm psikolojiyi objektif bir ilim yapmak ister. Psikoloji sadece objektif olarak idrâk edilebilen ve ölçülebilen "davranışla", yani aksiyonun organizmanın hareketlerinde tezahür eden görülebilir değişiklikleriyle ve aksiyonun neticeleri olan muhitteki değişmelerle meşgul olmalıdır. Behaviorizmin gittikçe yayılmasiyle fonksiyonel psikoloji yâvaş? yavaş ortadan kayboldu.

7 16 Dewey sosyal psikolojiye ait temel düşüncelerim "insan tabiatı ve aksiyon" adlı kitabının önsözünde bir tek cümle ile ifade eder: "İtiyadın ve itiyadın muhtelif tiplerinin anlaşılması sosyal psikolojinin, insiyakların ve zekânın tesirlerinin anlaşılması ise ferdî fikrî faaliyetin anahtarını teşkil eder." İnsiyak ve zekâ insanın doğuştan birlikte getirdiği şeylerdir. İnsanın istediği ve yapabildiği ve yaptığı bütün şeyler haricî muhitin tahrik ettiği itiyatların, ferdin muhitine intibakımn birer mahsulüdürler. İnsiyak ve zekâ zaman bakımından, itiyattan evvel gelir, çünkü bu sonuncunun edinilmesi lâzımdır. Buna rağmen itiyatlar aksiyonun daha kuvvetli saikleridir. Dewey 'nin sosyal psikolojisinin ana kavramı olan "itiyat", umumiyetle bu kavramdan anlaşılandan başka ve fazla bir şeydir. İngilizce "habit" kelimesi Almanca "Gewohnheit" kelimesinden manâca daha geniş olan bir kelimedir. İtiyada dayanan bir aksiyon, aynı aksiyonun aynı yahut benzer bir sitüasyonda yeknâsak bir surette tekrarı demek değildir. Bir insanın hayatında yalnız bir defa ortaya çıkan bir aksiyon dahi itiyada dayanabilir. İtiyat münferit aksiyonun kendisini değil, fakat onun yolunu, tarzını ve istikametini tayin eder. D e w e y 'e göre itiyat aksiyonun iktisap edilmiş olan istikamet verici bir temayülüdür; yahut ta Alman felsefesinin daha umumî bir kavramı ile söylersek itiyat bir hayat formudur (Lebensform). İtiyatların teşekkülü hemen doğumdan sonra, erginlerin muhitinin çocuk üzerine tesir etmesi ile birlikte başlar. Bu tesirler çocuk üzerine yapılan ilk sosyal tesirlerdir. Çocuğun gittikçe daha fazla inkişaf etmesiyle birlikte bu sosyal tesirlerde daha büyük bir tenevvü, genişlik ve derinlik kazanırlar ve fıtrî insiyakları tadil ederek sosyal itiyatlar şeklinde tanzim ederler. İnsanın insiyakları katı şeyler olmayıp eğilebilen, plâstik şeylerdir. Ancak bu sayede onların sosyal tesirlerle tâdil edilmeleri mümkün olmaktadır. Fıtrî zekâ dahi itiyatların teşekkülünün bir yardımcısı veya âletidir. O genç insanın cemiyete intibakına yardım eder ve sonunda teşekkül eden itiyadın içine yerleşir. Fakat hususî vaziyetlerde insiyak veya zekâ yahut her ikisi birden itiyattan tekrar kopup ayrılabilirler ve itiyadı, az veya çok derine giden bir şekilde, tâdil veya yeniden teşkil ederler. Hangi tarzda itiyatların teşekkül edeceği kat'î olarak insanın içinde yetiştiği sosyal şartlara tabidir. İnsanın aksiyonları

8 il sosyal şartların fıtrî zekâsı ve fıtrî insiyakları üzerine yaptığı tesire tâbidir. Dewey 'nin hemen hemen bütün yazıları gibi sosyal psikolojiye girişi de sosyal felsefeye ait fikirlerle doludur. Bu sonuncuda bilhassa ahlâk felsefesine ait meselelerin mühim bir rol oynadıklarını görüyoruz. Dar manâda alınan felsefenin sahalarından olan etik ve bunun yanında mantık Dewey 'nin ilk meşgul olduğu mevzulardır. O ahlâkî ile sosyal arasına bir sınır çekmez. Ahlâkî kavramı onda diğer insanlarla olan münasebetlerimizle ilgili bütün aksiyonlarımıza teşmil edilmiştir. Umumiyetle bir insanın pratik bakımdan bütün aksiyonları bu tarz aksiyonlardır. Ahlâkî olarak hareket etmek demek sosyal bakımdan lüzumlu görülen ve istenilen şekilde hareket etmek demektir. Fakat sosyal bakımdan lüzumlu görülen veya istenilen şeyi Dewey bu sosyal ide'sinden yahut idealinden çıkartmak, yani kavramlarla inşa etmek istemez. Fakat buna sosyal teşekkülleri, bütün olarak cemiyetleri ve onun içinde mevcut olan gurupları, sınıfları, kastları, haydut çetelerini v.s.'yi basit bir şekilde tasvir etmekle de varılamaz. Yapılacak iş realitede mevcut cemiyet şekillerinde bulunan değerli vasıfları bulup meydana çıkarmak ve bunlarla o veya başka bir cemiyetin değersiz, asosyal vasıflarını tenkide tâbi tutmaktır. Değerli olan vasıflar o vasıflardır ki, her cemiyette bulunan iki ana farikanın kuvvetlenmesine, ıslâhına yahut mükemmelleşmesine yardım ederler. Sosyal olanın iki miyarı ise şunlardır: Evvelâ sosyal bir gurubun azaları arasında bulunan ve karşılıklı bağlılık ve birlikte çalışmaya dayanan alâka beraberliği, ikinci olarak bir sosyal gurupla diğer sosyal guruplar arasında olan geniş karşılıklı tesir ve birlikte çalışma. Bu iki miyar bütünlüğüyle ele alınan milletler için olduğu gibi bir millet içinde bulunan guruplar, sınıflar, meslek gurupları, akide birliğinin meydana getirdiği guruplar için de muteberdir. Bütün bunların sosyal vasıfların aralarındaki geniş alâka beraberliğine ve diğer milletlerle veya milletin başka sınıf veya meslek gurupları ile olan bağlılığına tâbidir. Sosyal bakımdan değersiz olan gurupların azaları arasında dahi belirli bir alâka beraberliği vardır. Meselâ bir haydut çetesinde olduğu gibi. Fakat buradaki alâka beraberliği Pedagoji Ders if! 2

9 çok dar olan ve ne genişlemeye, ne büyümeye elverişli olmıyan bir alâka beraberliğidir. Küçük veya büyük bir insan gurubunun azaları ne kadar kuvvetli bir karşılıklı tabiiyet dahilinde bulunuyorlarsa, aralarındaki karşılıklı tesir de o derece samimî olur. Her münferit insan bu takdirde aynı zamanda hem verici, hem alıcıdır. Bu alıcılık ve vericilik münferit insanın hareketlerinin muvazenesini teşkil ettiği takdirde alâka beraberliği en açık bir şekilde tebarüz etmiş olur. Bir toplulukta veya insan gurubunda münferit azaların bazıları aldıklarından çok daha fazla verir, bazıları verdiklerinden fazla alırlarsa topluluk veya gurup içindeki muvazene bozulmuş demektir, iktidar sahibi olmak demek başkalarından aldığından daha fazlasını onlara vermek demektir. Milletler ve gurupların birbirlerine olan karşılıklı tesirleri dahi her iki istikamette de. vermek ve almak muvazeneyi temin ettiği takdirde, sıkılaşır. Demokrasi idesi sosyal itiyatlardan mütemadi bir değişiklik, mütemadi bir yeniden intibak talep eder ki bu sayede, bir gurup dahilinde ferdî alâkaların, guruplar arasında ise gurup alâkalarının birbirleri içine nüfuz etmeleri mümkün olur. Alâkalar birbirlerine ne kadar kuvvetle nüfuz ederlerse, topluluğun, gurupun yahut birbirlerine bağlı olan gurupların verme ve alma muvazenesine yaklaşmaları o nisbette fazla olur. Keza gurubun münferit ferdi de şahsî kabiliyet ve temayüllerini geniş alâka beraberliğinin yararına olarak kullanmıya o nisbette fazla fırsat bulur. Demokrasi, sosyal'in iki miyarının mümkün olan en büyük gerçekleşmesini temin eden cemiyet formudur. Bilindiği gibi H e g e 1 meşrutî mutlakıyetin en mükemmel devlet şekli olduğunu telkin etmiştir. Dewey 'nin fikirlerini buna tekabül eden bir formülle ifade etmek istersek şöyle dememiz lâzımdır: en mükemmel devlet şekli demokratik cumhuriyettir. Çünkü demokrasi iki sosyal ana farikanın gerçekleşmesini temin eder, cumhuriyet ise iktidarın temerküzüne mâni olur.