AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ

Transkript

1 1 AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ

2 BİLGİSAYAR DESTEKLİ PROJE II YILSONU NOTU KATKI ORANLARI Dersin Adı Dönemi Dersin Kredisi AKTS Bilgisayar Destekli Proje II Bahar Dönemi Başarı Değerlendirmesi Yılsonu Notuna Katkısı Vize (Ara) Sınav %30 2 Tane Kısa Sınav %10 Ödev ve Uygulamalar %10 Final Sınavı %50 2

3 İnsanın çevresini algılamasında en önemli algılayıcı gözdür. Bütün algılamalarının % 80 ile % 90 ı göz kanalıyla gerçekleşir. Işık temel gereksinmelerimizden biridir. Ancak, görebilmek için öncelikle ışık ve onun yansıyabildiği yüzeylerin olması şarttır. Görme ve görüntü, ışık enerjisi ile sağlanır. Doğal ya da yapay bir ışık üreticisinden doğrudan ya da dolaylı olarak gelen ışınların göze ulaşması görmeyi sağlar. 3

4 Aydınlatma, pratik ya da estetik etkiyi elde etmek için ışığın bilinçli şekilde kullanılmasıdır. Aydınlatmada tasarımcının rolü ışığı etkin şekilde kullanmak ve kontrol altına almaktır. 4

5 Doğru aydınlatma, bir bölgenin görünümünü iyileştirerek görev performansını yada oturanlar üzerindeki olumlu psikolojik etkileri (Dramatik Aydınlatma) arttırabilir. Dramatik Aydınlatma; kurgusal, anlamlandırıcı, yapıyı ve mekanı mimarinin ve düşünceleri ifadenin bir nesnesi olarak anlatmaya, hissettirmeye yönelik aydınlatmadır. 5

6 İnsan hayatında görmek çok önemlidir ve ancak yeterli aydınlıkta mümkündür. Doğal ışık (güneş, ay ve yıldızların ışığı) yetmediği takdirde, suni ışıkla aydınlanmak gerekir. Aydınlatma için önceleri çıra, mum ve bitkisel veya hayvani yağlı kandiller kullanılmış, bunlara on sekizinci yüzyılın sonlarında havagazı da katılmıştır. Kandil, Gaz Lambası ve Hava Gazı Lambaları 6

7 1859'da Kuzey Amerika'da petrolün bulunması ile gazyağı diğer bir kaynak olmuştur. 1879'da T.A. Edison elektrik enerjisi ile çalışan, ampul olarak isimlendirilen, enkandesan (kızgın telli akkor flamanlı) lâmbanın patentini aldı. Daha sonraları H. Goebel, Edison'un patentini aldığı lâmbayı 1854'de kendisinin icat ettiğini iddia ettiyse de, patent davasını kaybetti ve icat Edison'a mal oldu. Kızgın telli lambada önce bambu lifi, takiben kömürleştirilmiş selüloz, osmiyum, tantal ve nihayet 1906'da tungsten flaman kullanıldı. 7

8 Thomas Edison, icadının çalışma şeklini 1879'da Menlo Park'ta bu ampul ile gösterdi. 8 Akkor flamanlı ampul

9 1866'da W. Siemens tarafından ilk dinamonun gerçekleştirilmesi ile başlayan elektrik enerjisi üretimi ve dağıtım şebekelerinin yaygınlaşması ile elektrik enerjisi 1915'lerden itibaren aydınlatmanın temel enerjisi oldu. 1929'dan itibaren, önce flüoresan lamba olmak üzere ticari deşarj lâmbalar icat edildi, büyük gelişmeler gerçekleştirildi ve verimleri çok büyük oranda arttırıldı. Flüoresan lambalar 9

10 1980'de kompakt flüoresan lâmbalar imal edildi ve öteden beri bilinen halojen tungsten lâmbalar yaygınlaştı. Kompak flüoresan lambalar ve Halojen Ampul 1990'larda ise LED'ler aydınlatma uygulamalarına girdi. 10 LED lambalar

11 Günümüzde evlerde ve iş yerlerinde yaygın şekilde kullanılan ampuller şu teknolojilerden yararlanmaktadır: Akkor (Incandescent light) Lamba (1879-Thomas Edison) Floresan Işık (Fluorescent Light, FL) (19.yy sonları-nikola Tesla) Tezgah Üstü Floresan Aydınlatması Işık yayan diyot (Light-Emitting Diode, LED) 1927-Oleg Vladimirovich Losev LED ile Koridor Aydınlatması 11

12 Aydınlatma İç veya dış mekânlarda, bir başka deyişle her hangi bir yerin ışık veya herhangi bir ışık kaynağı yardımıyla ortamın görünür hale getirilmesi uygun aydınlatma ile sağlanır. Cisimleri gözle görebilmemiz için ya cisimlerin kendisinde ışık kaynağı olması yada gelen ışınları depolayıp yansıtabilme özelliğine sahip olması gerekir. Cisimleri görmemizin nedeni gözden cisimlere ışın gitmesi değil cisimlerin ışığı yansıtması ve bu yansımaları gözün algılamasıdır. 12

13 Aydınlatmanın Niceliği ve Niteliği Aydınlatmanın niceliği, Aydınlık düzeyi Aydınlatmanın niteliği, Işığın rengini, (Sıcak beyaz, Normal Beyaz, Gün ışığı) Renksel geri verimi, (Kendi renklerinde görülme) Aydınlık düzeyinin dağılımını Gölge 13

14 Aydınlatmanın konusu Işığın üretimi Kullanımı ve dağıtım, Ekonomisi Ölçülmesi Işığın insan bünyesindeki etkileri. Günümüzde bireylerin fizyolojik, estetik, konfor ve güvenlik ihtiyaçlarına ekonomik olarak cevap vermek için iyi aydınlatma bir zorunluluk haline gelmiştir. 14

15 Işık kaynaklarının kullanım ömürleri 15

16 16

17 Aynı ışık akısına sahip ışık kaynaklarının karşılaştırılması 17

18 Işık etkinliğine göre ışık kaynaklarının karşılaştırılması 18

19 19

20 Avrupa Birliği Enerji Etiketleri Işık Kaynaklarının enerji tüketim karşılaştırılması A B C D E F G <%18 25 <%60 <%80% <%95% <%110 <%130 >%130 Lamba Teknolojisi LED lambalar Çıplak tüplü kompak flüoresan lambalar Ampul şekilli kompakt flüoresan lambalar Kızılötesi kaplamalı halojen lambaları Ksenon gaz dolu halogen lambalar, 230V 12-24V luk sıradan halojen lambalar 230V luk sıradan halojen lambalar Enkandesant (Akkor Flamanlı) Ampul Enerji Sınıfı A A A B B C C D F E G 20

21 İyi bir aydınlatma ile özet olarak aşağıdaki yararlar sağlanır: Gözün kontrast duyarlığı, keskinliği, görme hızı, renk duyarlığı artar, kamaşma önlenir; yani görme yeteneği artar. Göz sağlığı korunur. Kazalar azalır. Çalışma verimi yükselir, ticarette iş hacmi büyür ve ekonomik potansiyel artar. Normal ve olağanüstü durumlarda güvenlik sağlanır. Estetik hislere ve konfor ihtiyacına yanıt verilir. Aydınlatma tekniğinde, fizik, fizyolojik-optik ve psikolojiden büyük oranda yararlanır. 21

22 Işık ve Görme Olayı Işık, dalga şeklinde yayılan ve parçacık etkili, göze tesir eden özel bir enerji şeklidir. Işık, bir ışımanın ışık kaynağından çıktıktan sonra cisimlere çarparak veya direk olarak yansıması sonucu canlıların görmesini sağlayan olgudur. Görünür ışık (yaygın kullanımı ışık), insan gözü tarafından algılanabilen ve görülen elektromanyetik dalgadır. Görülebilen spektrumun en küçük dalga boylu radyasyonları mor renge, en büyük dalga boylu ışımaları ise kırmızı renge karşılık olurlar. Gerçekte, 380nm'den 780nm'ye kadar sonsuz dalga boyu olduğundan, mordan kırmızıya kadar sonsuz sayıda renk vardır. Gözde renk izlenimi Dalga boyu (nm) MOR MAVİ YEŞİL SARI TURUNCU KIRMIZI

23 Elektromanyetik dalgalar, dalga boyu veya frekans bakımından çok geniş bir bölgeyi kaplarlar. Eğer bu dalgalar dalga boylarına göre sıralanacak olursa elektromanyetik spektrum (tayf) elde edilir. 23 Elektromanyetik spektrum (tayf)

24 Işık kaynakları; ışığın üretimi, geometrik şekli ve ışığın kökenine, ışığın rengine göre sınıflandırılır. Işık üretimleri açısından; Birincil ışık kaynakları; kendi kendilerine ışık yayabilirler. (güneş, mum, akkor telli lamba, vb.) İkincil ışık kaynakları; birincil ışık kaynaklarından aldıkları ışığı yansıtarak yada geçirerek ışık yayarlar. (ay, atmosfer, pencere, duvar yüzeyi, vb.) 24

25 Geometrik biçimlerine göre; Noktasal ışık kaynakları; uygulama olarak aydınlatacağı yüzeylere uzaklığı, kendi çapının ortalama üç katından fazla olan ışık kaynakları noktasal ışık kaynağı olarak adlandırılır. Çizgisel ışık kaynakları; boyları yanında enleri çok küçük olan ve bu nedenle hesaba katılmayan ışık kaynakları ise çizgisel ışık kaynakları olarak adlandırılır. (Flüoresan Lambalar) Yüzeysel ışık kaynakları; ışık kaynağı ışıklı bir düzlem şeklinde ise bu ışık kaynağı düzlemsel varsayılabilir. 25

26 Işığın kökenine göre ışık kaynakları sınıflandırıldığında; Doğal ışık kaynakları, güneş, gökyüzü, pencere, vb., Güneş Güneşli Gökyüzü Çatı penceresi Yapma (yapay) ışık kaynakları, mum, akkor telli lamba vb. 26

27 Işık kaynakları, üç ışık rengine göre sınıflandırılmıştır. Sıcak Beyaz, Doğal Beyaz ve Gün Işığı Beyazıdır. Işık rengi Renk Sıcaklığı Sıcak beyaz <3300K Doğal beyaz 3300K-5000K Gün ışığı beyazı >5000K Rakam azaldıkça, renk kırmızıya, arttıkça maviye yaklaşır. Sıcak beyaz ışığa sahip bir akkor lamba 2700K değere sahipken, aynı güçteki bir gün ışığı lambasında 5600K renk sıcaklığı olmaktadır. 27

28 28

29 29

30 Sıcak beyaz rahat, sıcak ve sade bir atmosfer yaratırken, doğal beyaz daha fonksiyonel ve motive edici bir atmosfer sağlar. Gün ışığı beyazı ise gün ışığına daha yakındır ve yüksek ışık şiddeti gerektirir. Renk sıcaklığı ise Kelvin cinsinden ölçülen bir ışık kaynağının sıcaklık veya soğukluk derecesidir. Renk sıcaklığı düşük olan ışıklar sıcak, yüksek olan ışıklar ise soğuk olarak nitelendirilmektedir. Sıcak Beyaz Gün ışığı Sıcak beyaz ve günışığı aydınlatma 30

31 31

32 32

33 33 FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER

34 Işık Akısı Işık kaynağı, herhangi bir enerjinin ışık akısına dönüştüğü yerdir. Işıyan akının göze etkiyen kısmına ışık akısı denir ve Φ ile gösterilir. Birimi Iümen (Im) dir. Işık akısı bir fiziksel niceliktir ve insan gözünün algıladığı ışık gücünün miktarını ifade eder. Bu tariften de anlaşıldığı gibi, ışık akısı hem ışınım yapan kaynağın gücüne hem de insan gözünün özelliğine bağlıdır. 34

35 Günümüzde aydınlatmada kullanılan ışık kaynaklarının hepsinde elektrik gücü verilir. Kaynağa verilen enerjinin tamamı ışıyan enerjiye dönüşmez. Kullanılan teknolojiye bağlı olmakla birlikte kaynağa verilen enerjinin bir kısmı ısı enerjisine dönüşürken diğer bir kısmı da absorpsiyon vb nedenler nedeniyle kayba uğrar. Bütün bunlardan sonra geriye kalan enerji ışıyan akıya dönüşür. Fakat bu ışıyan akınların sadece 380nm-780nm dalga-boyu değerleri arasında yer alan kısmı ışığı meydana getirir. 35

36 Işık Şiddeti Işık şiddeti, bir ışık kaynağından birim katı açı içerisinde yayılan ışık akısının bir ölçüsüdür. Işık şiddeti I ile gösterilir, birimi Candela(cd)'dır. Noktasal bir ışık kaynağının muhtelif doğrultulardaki ışık şiddetlerinin uç noktalarının oluşturduğu yüzeye ışık dağılım yüzeyi veya polar fotometrik yüzey denir. Bir ışık kaynağının ışık dağılım yüzeyi, gerek kaynağın ışık dağılımının incelenmesi, gerekse kaynakların konumlandırılması konusunda yararlanabileceğimiz bir özelliktir. Işık kaynaklarının armatürlerle birlikte kullanılması durumunda ışık dağılım eğrileri, armatürün geometrik yapısına bağlı olarak değişimler gösterir. 36

37 Aydınlık Şiddeti Bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılan birim yüzeye düşen ışık akısının miktarıdır. E ile gösterilir, birimi Lüks (lm/m2) tür. Bir ortamın aydınlık şiddeti lüxmetre yardımıyla ölçülebilir. Mekân Tipi Aydınlık Şiddeti Aydınlık Şiddeti Mekân Tipi (Lux) (Lux) Sınıflar 500 Banyolar 100 Yatak Odaları 50 Mağazalar 300 Oturma Odaları 100 Süper marketler 750 Merdivenler 100 Bekleme Mutfaklar 300 Salonları 200 Kütüphaneler 500 Tekstil Atölyeleri 750 Laboratuvarlar 500 Genel Ofisler

38 Renksel Geriverim Görsel konfor açısından, çevredeki tüm nesnelerin özgün renkleri ile görülmesi amaçlanır. Işık kaynaklarının renksel özellikleri iki temel değişkene bağlı olarak tanımlanır. Bunlardan biri ışık kaynağına ait Renksel Geriverim, diğeri ise Renk Sıcaklığı dır. Renklerin özgün halleriyle, gün ışığındaki renkleriyle görülmesinin hedeflendiği aydınlatma sistemlerinde kullanılacak yapay ışık kaynaklarının renksel geriverim özellikleri özel bir önem taşımaktadır. 38

39 39

40 40

41 41

42 Işık Etkinliği Işık kaynağından yayılan ışık akısının, bu akıyı elde etmek için harcadığı elektriksel güce oranıdır. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere aydınlatma tasarımı yapılırken enerji tasarrufu sağlamak ve sistemin işletme maliyetlerini düşürmek amacıyla ışık etkinliği değeri yüksek olan lambalar seçilerek aydınlatma sağlanmalıdır. Lamba Tipi Güç (W) Işık Akısı (lm) Etkinlik Faktörü (lm/w) Bisiklet farı Akkor Telli Lamba Flüoresan Yüksek Basınçlı Sodyum Alçak Basınçlı Sodyum Yüksek Basınçlı Cıva Metal Halojen

43 Parıltı Parıltı, yüzeyin birim alanından belli bir doğrultuda yayılan ışık şiddeti ile ilgili bir kavramdır. Işık yayan yüzey kendisi ışık üreten bir lamba veya ışık geçiren bir armatür yüzeyi gibi birincil ışık kaynağı olabileceği gibi, başka kaynaktan ulaşan ışığı yansıtan ikincil bir ışık kaynağı da olabilir. Aynı aydınlık düzeyi ile aydınlatılmış olsalar bile, eğer yüzeyler farklı yansıtma özelliklerine sahipse, parıltıları da farklı olacaktır. 43

44 44

45 Yansıtma Faktörü Yansıma bir cisme herhangi bir doğrultuda gelen ışık akısının yüzeyin fiziksel özellikleri nedeniyle bir kısmının ya da tamamının çevreye saçılmasıdır. Yansıma faktörü ise bir cisimden yansıyan ışık akısının bu cisme gelen ışık akısına oranıdır. Yansıma olayı cisim ve nesnelerin fiziksel özelliklerine göre şekillenir ve Düzgün yansıma Yayınık yansıma Karışık yansıma Geri yansıma 45

46 YÜZEY TİPİ % YÜZEY TİPİ % Çıplak Tuğla Duvar Yüzeyi 5-30 Renksiz Saydam Cam (3mm) 7 Beyaz Kireç Badana Renksiz Saydam Cam (4mm) 8 Beyaz Yağlı Boya Ayna 90 Beyaz Kağıt Parlak Gümüş Siyah Kadife 0,5-1 Parlak Alüminyum Su Mermeri Mat Alüminyum Beyaz Fayans 70 Beyaz 80 Beyaz Buzlu Cam (3mm) 15 Siyah 4 Renkler Yansıtma Yansıtma Renkler faktörü (ρ) faktörü (ρ) Siyah 0,05 Gök mavi 0,40 Koyu kırmızı 0,10 Pembe, Açık yeşil 0,45 Orta gri 0,20 Açık sarı 0,70 Açık kahverengi 0,30 Beyaz 0,80 Açık gri 0,40 46

47 47 AYDINLATMA TÜRLERİ

48 Aydınlatma Türleri Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Doğal Aydınlatma Suni Aydınlatma Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri İç Aydınlatma Dış Aydınlatma Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri Fizyolojik Aydınlatma Dekoratif Aydınlatma Dekoratif Fizyolojik Aydınlatma Dikkati Çeken Aydınlatma 48

49 Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri Doğal Aydınlatma Doğal aydınlatmanın kaynağı Güneş tir. Doğal ışıktan doğru ve ekonomik olarak yararlanılması için; Pencere ve ışık rafları Işık tüpleri (fenerleri) Binaların güneş ışığına göre doğru yönde ve biçimde yerleştirilmesi Doğal ışığın yapay ışıkla birlikte kullanılması doğal aydınlatmanın konularına girer. 49

50 Gün ışığı, pencere, tavan penceresi ve ışık rafları kullanarak gündüzleri binalar için ana ışık kaynağı olarak kullanılır. Işık rafları 50 Çatı ışıklığı

51 Binalarda enerji tüketiminin ana bileşenlerinden biri olan yapay ışık kaynaklarının yerine kullanımı enerji tasarrufu sağlayabilir. 51 Işık tüpü

52 Hamam Aydınlatması Cami Aydınlatması 52

53 Çatı penceresi Çatı ışıklığı 53

54 Gündüz ışığının oluşumunda iklimlerin mevsimlerin, hava koşullarının sürekli değişkenliği unutulmamalıdır Gündüz ışığının mevsimlere ve hava koşullarına göre farklı çokluğu ve dağılışı aydınlatma sorunların çözüm getirecek kişinin denetimi altında değildir, ayrıca gündüz ışığının yapıların mimari planlamasında önemi büyük olmuştur. Aydınlatma şiddeti açık havada gündüzleri lüks arasında, geceleri ise lüks arasında değişmektedir. Hava Durumu Yaz aylarında güneşte (saat 12) Yaz aylarında bulutlu havada (saat 12)1 Yaz aylarında oda pencere önünde (saat 12) Yaz aylarında odada içerilerde (saat.12) Dolunaylı gecede Aydınlık Düzeyi lüks lüks 2.500lüks 300lüks 0,25lüks Berrak yeni doğmuş ayda 0,01lüks 54

55 Suni Aydınlatma Suni (yapay) aydınlatma bugün hemen hemen yalnız elektrikli ışık kaynakları ile sağlanır. Suni Aydınlatma Suni ışığın üretimi, Kullanımı ve dağıtımı, Ekonomisi ve ölçülmesi, Aydınlatma tesislerinin tasarımı Işığın insan bünyesindeki etkilerini suni aydınlatmanın temel konuların oluşturur. 55

56 1. Genel aydınlatma 2. Yerel aydınlatma 56

57 Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri İç Aydınlatma Kapalı yerlerin aydınlatılması Ev, okul, hastane, fabrika, tiyatro, sinema ve benzeri yerlerin aydınlatılması Bu aydınlatma türünde, armatür tipine ve yerleştirilmesine bağlı olarak, çalışma düzlemine direkt olarak ulaşan ışığa ilaveten tavan ve duvarlardan yansıma yolu ile de erişebilir. Direk (Dolaysız) Aydınlatma: Işığın %60'dan fazlası çalışma düzlemine doğrudan ulaşır. Endirek (Dolaylı) Aydınlatma: Işığın %60'dan fazlası çalışma düzlemine yansıma yoluyla ulaşır. Karma Aydınlatma: Işığın %40 ile %60 arası fazlası çalışma düzlemine yansıma yoluyla ulaşır. 57

58 58

59 İç Aydınlatma Örnekleri 59

60 Dış Aydınlatma Açık yerlerin aydınlatılmasıdır. Yol, meydan, park, spor sahaları, rıhtım ve benzeri yerlerin aydınlatılması Ender örnekler dışında, ışık aydınlatılacak yüzeye direkt gelir. Son yıllarda armatür üzerine bir yansıtıcı yerleştirilerek endirekt aydınlatma uygulamaları yapılmıştır ancak bakım, işletme ve ekonomik sebeplerden dolayı yaygınlaşmamıştır. 60

61 Dış Aydınlatma Örnekleri 61

62 Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri Fizyolojik Aydınlatma Ana amaç, cisimlerin şekil, renk, ayrıntılarıyla olduğu gibi, rahat ve hızla görülmesidir; estetik duyguların tatmini, sıcak bir atmosfer oluşturulması hedeflenmez. Ayrıca aydınlatma tesisinin ekonomik olması da çok önemlidir. Metal işleme atölyesi, depo, otoyol, tünel aydınlatması bu türün örneklerindendir. 62

63 Dekoratif Aydınlatma Amaç, cisimlerin şekil, renk ve ayrıntılarıyla olduğu gibi göstermek değil, daha çok estetik etkiler ve sıcak bir atmosfer oluşturmaktır. Gece kulübü aydınlatması bu grubun en iyi örneğidir. 63

64 Dekoratif Fizyolojik Aydınlatma Amaç, cisimlerin şekil, renk ve ayrıntılarıyla rahat ve hızla görülmesi olduğu gibi, estetik duyguların tatmini, sıcak bir atmosfer oluşturulmasıdır. Aydınlatma tesisinin ekonomikliği ikinci plandadır. Bu tür aydınlatmada düzgünlük ihmal edilir, ihtiyaç olunan kısımlarda daha yüksek aydınlık seviyesi sağlanır. Ev, otel, lokanta, bahçe-park aydınlatması bu sınıfın örneklerindendir. 64

65 Dikkati Çeken Aydınlatma Amaç, dikkati çekmektir. Bunun için yüksek parıltılar, renkli ışıklar, değişken ışıklı şekiller ve/veya yanıp sönen düzenler kullanılır. Bu arada estetik ve dekoratif elemanlardan da geniş ölçüde yararlanılır. Reklam panoları bu gruptandır. 65

66 Aydınlatma Çeşitleri Işığın geliş yönüne göre aydınlatma şekilleri; dolaysız, yarı dolaysız, yarı dolaylı, yarı dolaysız ve karma (homojen) olarak sınıflandırılmaktadır. Işık yeğinliği dağılımı, yayımlanan ışık akısının sınırsız varsayılan yararlı düzleme düşecek biçimde olan ışıklıkların oranı Direk (Dolaysız) aydınlatmada %90-100, Yarı Direk (Yarı dolaysız) aydınlatmada %60-90, Yarı Endirekt (Yarı dolaylı) aydınlatmada %10-40, Endirekt (Dolaysız) aydınlatmada %0-10 dır. Homojen (karma) aydınlatmada bu oran %40-60 dır. Aydınlatma Türü Işık Akısı Dağılım Oranı (%) Direk Endirekt Direk Yarı Direk Serbest (Karma) Yarı Endirek Endirek

67 67

68 68

69 Direk (Dolaysız) Aydınlatma: Aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma düzlemine yollanır. Bu yüzden yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür. Sistemin bu şekilde olması nedeniyle verim oldukça yüksektir; fakat ışığın yüzeye doğrudan gelmesi nedeniyle gölgelenme sorunu ve oda içerisindeki aydınlık seviyesi dağılımda farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Kullanılan aydınlatma aygıtlarının doğru ve homojen yerleşimi ile bu sorunlar ortadan kaldırılabilir. Direk aydınlatmada ışık kaynakları belli bir askı boyuyla monte edilir. Askı boyu oda mimarisine ve ışık dağılımına eşit olanak sağlayacak şekilde seçilmelidir. Direk aydınlatma için tasarlanmış tüm aygıtların yansıtıcı özelliği vardır. Direk aydınlatma özellikle koyu renkli yüzeylerin kullanıldığı veya yüksek tavan boyuna sahip hacimlerde tercih edilebilecek aydınlatma tekniğidir. 69

70 70

71 Yarı Direk(Yarı Dolaysız) Aydınlatma: Kaynaktan çıkan ışığın bir kısmı (%10-%40) yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine gelir. Bu sistem sonucunda direk aydınlatma modellerine kıyasla daha yayınık bir aydınlatma oluşur. Bununla birlikte aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı etkileri de yumuşatılır. 71

72 Yarı Endirek (Yarı Dolaylı) Aydınlatma Aygıttan çıkan ışık akısının büyük bir kısmının (%60- %90) endirekt olarak çalışma düzlemine ulaştığı aydınlatma modeli, yarı endirekt aydınlatma olarak tanımlanır. 72

73 Endirek (Dolaylı) Aydınlatma Aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakınının (%90- %100) dolaylı olarak aydınlatma düzlemine ulaştığı aydınlatma modelidir. Dolaylı aydınlatmada, ışığın birçok noktadan yansıyarak yüzeye gelmesi, görsel konfor ölçütlerini olumlu yönde etkiler. Hacim içerisinde gölgelenme yok denecek kadar azdır ve oda içerisindeki aydınlık şiddeti dağılımı homojendir. Kaynaktan ışığın doğrudan yüzeye gelmemesi nedeniyle de kamaşma olmayacaktır. Dolaylı aydınlatma yapılan mekânlarda ışık akısının dolaylı olarak (tavan ve duvarlardan yansıyarak) yüzeye ulaşması nedeniyle iç yüzey çarpanlarının yüksek olasına dikkat edilmelidir. Beraberinde iç yüzeylerde oluşabilecek kirlenme nedeniyle, kayıpların artmasını engellemek için yüzey temizlikleri belirli periyotlarla yapılmalıdır. 73

74 74

75 Karma (Yayınık) Aydınlatma Aygıttan çıkan ışık akısının hemen hemen eşit oranlarda dolaylı ve dolaysız olarak çalışma düzlemine ulaştığı aydınlatma biçimi, yayınık aydınlatma olarak tanımlanır. Yayınık aydınlatmada ışık kaynakları çıplak veya küresel yayıcı aygıtlarla birlikte kullanılır. Yayınık aydınlatmada, yüzey yansıtma faktörleri diğer aydınlatma modellerine oranla daha önemlidir. Ayrıca sistem verim düşümünün etkisini azaltmak için aygıtların bakım ve temizlikleri sıklıkla yapılmalıdır. Yayınık aydınlatma, gölge oluşumlarının az olması ve yayınık bir aydınlık dağılımı elde edilmesi nedeniyle özellikle konutlarda öncelikli olarak tercih edilir. 75

76 76

77 Aydınlatma Türü Direk Yarı Direk Serbest (Karma) Yarı Endirek Endirek Özellikleri Kullanım Yerleri Örnek Armatürler Işık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma düzlemine yollanır. Yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür. Verim oldukça yüksektir. Işığın yüzeye doğrudan gelmesi nedeniyle gölgelenme sorunu Oda içerisindeki aydınlık seviyesi dağılımda farklılıklar Direk aydınlatma modeline göre daha yayınık bir aydınlatma. Aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı etkileri de yumuşatılır. Kamaşma ve gölgelenmeler olabilir. Gölgeler orta ve orta-yumuşaktır. Kamaşma tehlikesi çok azdır. Üstü açık yansıtıcı geçirici malzemelerden yapılmış armatürler Gölgeler yumuşak, kamaşma tehlikesi yoktur. Işık kaynakları çıplak olduğundan bakım ve temizlik gerektirir. Gölgeler çok yumuşak, kamaşma tehlikesi yok Özellikle koyu renkli yüzeylerin kullanıldığı veya yüksek tavan boyuna sahip hacimlerde Fabrika, Atölye gibi tavanları yansıtmayan, duvarları az yansıtan yerler. Tavanı az orta yansıtan yerler Tavan ve duvarın yansıtması en az orta olan yerler, Konutlar Tavan yansıtması orta - iyi ve duvar yansıtması en az orta olan yerler Tavan yansıtması iyi olan yerler Endüstriyel Flüoresan, Yüksek Tavan Armatürleri, Spot Armatürler Altı açık, yansıtıcı geçirici malzemelerden yapılmış armatürler Hol avizeleri Tijli Armatürler, Opal camlı glop armatürler Avizeler Işığı yukarıya yönlendiren, yansıtan malzemelerden yapılmış armatürler 77

78 Lambaların Işık Rengi Özellikleri Lambaların renk özellikleri Renk sıcaklığı, Renk ayırım endeksi (Ra) ile tanımlanır. Renk Sıcaklığı Renkli olmayan lâmbalar ışık rengi sıcaklığı bakımından sıcak, orta sıcak ve soğuk olmak üzere üç ana gruba ayrılırlar. Bunların özellikleri aşağıda verilmiştir. Renk Sıcaklığı (K) Işık Sıcaklığı < 3300 Sıcak Işık Rengi Kırmızımsı beyaz Orta sıcak Beyaz >5300 Soğuk Mavimsi beyaz Renk sıcaklığına bağlı olarak ışık sıcaklığı ve rengi 78

79 Sıcak ışık: Konfor ihtiyacını tatmin eden, huzur verici aydınlatmaya uygundur. Orta sıcak ışık: Günışığını takviye eden aydınlatmalar ve işyerleri için uygundur. Soğuk ışık: Günışığına benzer, sıcak yerlerde aydınlatma ile serinletici etki sağlamak için kullanılır. Renk sıcaklığının aydınlık seviyesine bağlı olarak oluşturduğu etki farklıdır. Tablodan görüldüğü gibi olumlu bir etki için aydınlık seviyesi düştükçe daha sıcak ışıklı, yani renk sıcaklığı daha küçük, lâmbalar seçilmelidir. Aydınlık Işık Sıcaklığı Seviyesi (lx) Sıcak Orta Sıcak Soğuk <500 Hoş Nötr Soğuk >3000 Rahatsız edici Suni Hoş Rahatsız edici Nötr Hoş 79 Renk sıcaklığının aydınlık seviyesine bağlı olarak oluşturduğu etki

80 Ayrıca ışık sıcaklığı tercihinde aydınlatılan yerin, cismin niteliği ve rengi; mahallin bulunduğu iklim kuşağı gibi hususlar da etkendir, bunlar: Yiyecek maddeleri çoğunlukla sıcak ışıklı lâmbalarla daha hoş görünürler. Sıcak renkler, sıcak ışıklı lâmbalar ile daha hoş görünürler. Öte yandan sıcak ışıklı lâmbalar soğuk renkleri büyük oranda öldürürler. Sıcak ışıklı lâmbalar balığın daha canlı, sarı altının daha çekici görünmesini sağlar. Sıcak ışık rahatlatıcı, sakinleştirici ve hareketleri yavaşlatıcı etkiye sahiptir. Öte yandan soğuk ışık daha aktif, canlı ve üretime dönük bir ortam yaratır. Psikolojik olarak, serin ortamlarda sıcak ışıklı lâmbalar ısıtan, sıcak ortamlarda ise soğuk ışık serinleten etki sağlar. Açık bürolar, okullar, süpermarketler gibi mahallerde, sürekli sıcak iklim kuşaklarında soğuk ışıklı lâmbalar; sürekli soğuk iklim kuşaklarında ise sıcak ışıklı lâmbalar tercih edilmelidir. 80

81 Renk Ayırımı Lambaların aydınlattıkları cisimlerinin renklerini ayırt ettirebilme yetenekleri renk ayırım endeksi (Ra ile belirlenir. Ra'nın teorik olarak en büyük değeri 100'dür. CIE, renk ayırım endeksini 5 grupta toplamaktadır. Lambaların renk ayırım grubu ve ışık sıcaklığına bağlı olarak kullanılması önerilen yerler aşağıdaki gibidir. Renk Ayırım Grubu Ra Renk Sıcaklığı 1A Ra>90 Sıcak Orta Soğuk 1B 90>Ra> >Ra>60 Sıcaktan Ortaya Ortadan Soğuğa Soğuk Sıcaktan Ortaya Ortadan Soğuğa Kullanıldıkları Yerlere Örnek Tercihen Kabul Edilebilir Renk ayrımı yapılan yerler Hasta muayenehaneleri Resim galerileri, HD TV yayını Evler, oteller, lokantalar dükkânlar, bürolar, okullar, hastaneler Matbaalar, boya ve tekstil endüstrisi, renk ayırımı gereken endüstri tesisleri Uluslararası spor TV yayını Endüstriyel tesisler, spor tesisleri, ulusal spor TV yayını 3 60>Ra>40 Kaba endüstriyel işler 4 40>Ra>20 Yol aydınlatması Bürolar, okullar Az renk ayırımı gerektiren kaba endüstriyel işler 81

82 Aydınlatmanın Genelliği - Yerelliği Aydınlatma genelliği-yerelliği açısından 5 ana gruba ayrılır. Genel aydınlatma Çalışma yerine yönelik genel aydınlatma Yerel aydınlatma Genel aydınlatma + yerel aydınlatma Yönlendirilmiş aydınlatma 82

83 Aydınlatmanın genelliği-yerelliği açısından sınıflandırılması 83

84 Genel Aydınlatma: Armatürlerin tüm tavanda mümkün mertebe eşit aralıklarla yerleştirildiği aydınlatmadır. Aydınlatma seviyesinin düzgünlüğü iyidir. Yerleşme planının değişken olduğu, açık bürolar, atölyeler, fabrika imalat holleri ve depolar gibi, yerlerde mutlaka bu tür aydınlatma yapılmalıdır. Çalışma Yerine Yönelik Genel Aydınlatma: Tavan da armatürlerin de, eşit olmayan aralıklarla ve çalışma yerlerine (mesela masalara, sıralara) yönelik yerleştirildiği aydınlatma türüdür. Çalışma yerlerinde daha yüksek aydınlık istenen, sabit yerleşme planlı yerlerde, ekonomik bir aydınlatma için tercih edilir. Bu aydınlatmada mahallin çalışma yerleri dışındaki dolaşım alanlarında iş alanındaki aydınlatma seviyesinin yaklaşık %50' si sağlanmalıdır. 84

85 Yerel Aydınlatma: Yerel aydınlatmada armatürler, çalışma yerini kapsayan küçük bir alanı yüksek seviyede aydınlatacak şekilde yerleştirilir. Yerel aydınlatma aşağıdaki hallerde tercih edilir: Genel aydınlatmadan daha yüksek aydınlık seviyesi istenilen çalışma alanlarında Cismin biçiminin veya dokusunun ışığın belirli doğrultudan gelmesini gerektirdiği hallerde Genel aydınlatmanın engellerden dolayı nüfuz edemediği alanlarda Yaşlı ve/veya görsel yetenekleri daha az olan işçilere çalışma alanlarında daha yüksek aydınlık seviyesi sağlamak için Daha huzur verici ve estetik aydınlatmanın, konfor ihtiyacının tatmininin ön plana çıktığı ev, otel yatak odası, lokanta gibi yerlerde 85

86 Genel Aydınlatma + Yerel Aydınlatma: Yerel aydınlatma çok ender hallerde tek başına uygulanır. Yukarıda belirtilen aydınlatma türleri ile tamamlanır. Bu çözümde gözün farklı aydınlık seviyelerine uyumu açısından maksimum yerel aydınlatma seviyesinin en az %20'si oranında genel aydınlatma seviyesi sağlanmalıdır. Yönlendirilmiş Aydınlatma: Armatürün aydınlatılmak istenen cisme yönlendirildiği aydınlatmadır. Bu tür aydınlatma aşağıdaki durumlarda yapılır: Vitrinlerin, teşhir dolaplarının ve objelerin aydınlatılmasında Bir cismin, bir yüzeyin aydınlatmayla vurgulanmasında Cismin, yüzeyin dokusunun ve şeklinin gösterilmesinde Özellikle duvarı aydınlatarak endirekt aydınlatma sağlanmasında Yönlendirilmiş aydınlatmada spotlar, ışık göze direkt gelmeyecek şekilde yerleştirilmelidir. Yönlendirilmiş aydınlatma, genel aydınlatma ile birlikte uygulandığında genel aydınlatmanın monotonluğunu giderir. 86

87 Aydınlatmada Psikolojik Etki İnsanlar güneşli, aydınlık bir günde bulutlu bir gündekinden çok daha canlı, hareketli ve isteklidir. Doğal aydınlatmada olan bu psikolojik etkiler suni aydınlatmada da fizyolojik büyüklüklerin ustaca kullanılmasıyla sağlanır. İyi bir aydınlatma tasarımında fizyolojik büyüklükler kadar psikolojik etkinin de önemli olduğu hatırdan çıkarılmamalıdır. Huzurlu, sakin, rahatlatıcı, sıcak bir ortam sağlamak için, daha düşük ortalama aydınlık seviyeli (ihtiyaç olan yerlerde yüksek), sıcak ışıklı ve vurgusuz aydınlatma yapılmalıdır. Canlı, hareketli ve üretime dönük mahaller tasarlanırken yüksek aydınlık seviyesi, soğuk ışık rengi ve vurgulu aydınlatma tercih edilmelidir. 87

88 88

89 89

90 KAYNAKLAR Volkan ERDEMİR, Üniversite Ders Notları Volkan ERDEMİR, Aydınlatma Tekniği Ders Notları MEGEP; Aydınlatma Projeleri; Ankara 2011 MEGEP; Bilgisayar Destekli Proje Çizimi; Ankara 2011 MEGEP; Temel Teknik Resim; Ankara 2011 Mehmet Çevik, Teknik Resim Ders Notları; İzmir 2010 Muzaffer ÖZKAYA, Aydınlatma Tekniği, Birsen Yayınevi Adem ÜNAL, Aydınlatma Tasarımı ve Proje Uygulamaları, Birsen Yayınevi İlgili Şartname ve Yönetmelikler 90