BOS, idrar, doku, diğer doku ve sıvılarda (DDS) Kalitatif testler (pozitif / negatif sonuç) Kantitatif testler (miktar belirten; viral yük)

Transkript

1 Klinik Viroloji Laboratuvarı testleri: 1. Serolojik testler: Serum veya plazmada antijen ve/veya antikor araştırılması 2. Serum dışı örneklerde (BOS, sürüntü örnekleri, idrar, doku, diğer sıvı örnekleri; diğer doku ve sıvılar-dds) antijen ve/veya antikor araştırılması 3. Nükleik asit testleri (viral DNA veya RNA) Serum veya plazmada 4. Virüs kültürü BOS, idrar, doku, diğer doku ve sıvılarda (DDS) Kalitatif testler (pozitif / negatif sonuç) Kantitatif testler (miktar belirten; viral yük) Klinik viroloji testlerinin amacı: 1. Enfeksiyon tanısı (akut, kronik veya reaktivasyon) 2. Baz serolojik durumun saptanması (örn. aşılama öncesi, gebelikte tarama gibi) 3. İmmünitenin belirlenmesi 4. Tedavi kararı ve izlemi (viral yük belirlenmesi kantitatif nükleik asit testleri veya CMV antijenemi gibi) Virüs testleri isterken dikkat edilmesi gereken kurallar: 1. İstek kağıdının doldurulmasına özen gösterilmelidir (örnek tipi, ön tanı, hastaya ait özel durumlar, özgül tedavi, doktora ulaşılacak telefon). 2. Amaca yönelik testler seçilerek istekleri yapılmalıdır; örneğin: Bazal serolojik durumun saptanması ve aşılama kontrolünde virüse spesifik IgG izotipinde antikor testi istenmelidir. Akut enfeksiyon araştırılmasında öncelikle virüse özgü IgM izotipinde antikor istenmelidir. Testlerin aşamalı olarak istenmesi gerekir. Örneğin anti-hiv pozitifliği saptandıktan sonra anti-hiv doğrulama testi istenmesi uygundur. 3. Serokonversiyon veya IgG tipi spesifik antikor titresinin anlamlı artışı, akut enfeksiyonun serolojik tanısına katkıda bulunur. Bu amaçla bir hafta sonraki kan örneğinde test tekrarı önerilir. 4. Pasif antikor geçişi olasılığı varsa (kan veya kan ürünü kullanımı, maternal antikor gibi) belirtilmelidir.

2 5. Hastanın antikor oluşmasını etkileyecek immun yanıtı ile ilgili özel durum varsa (immun yetmezlik, organ transplantasyonu gibi) belirtilmelidir. 6. Amaca göre istek yapılıp sonuçlandırılmalıdır. Örn. kişi hepatit B taramasında HBV enfeksiyonuna duyarlı ise aşılama yapılması önerilir (aşılama yapmaksızın, HBV serolojisinin izlenmesi uygun değildir). 7. Yaşam boyu kalan antikorların (total anti-hav pozitifliği, anti-hbc ve anti-hbs pozitifliği gibi) immün-kompetan bir kişide sürekli istenmesi uygun değildir. 8. Aşılama kontrolü yapılıyorsa istek kağıdında belirtilmelidir. 9. Doğru örnek gönderilmesine özen gösterilmelidir (istek kağıdında belirtildiği üzere). 10. Nükleik asit testlerinde örneğin korunması özellikli olduğundan vakumlu kan alma tüpünün kapağı kesinlikle açılmamalıdır. Kan dışı diğer örneklerin steril koşullarda uygun tüp veya kaplarda hızla laboratuvara ulaştırılması gerekir. Saklama ve transport koşulları özel olduğundan tereddüt varsa laboratuvara danışılmalıdır. 11. Hemodiyaliz hastalarından örnek gönderirken heparinizasyon öncesi alınmasına özen gösterilmelidir. Heparin testleri etkilemektedir. 12. Atipik profil bulunan sonuçlar için laboratuvar ile konuşulması önerilir. 13. Klinik örnekte antijen testinin (DFA) duyarlılığı virüs izolasyonuna (hücre kültürü) göre daha düşüktür. Ancak aynı gün içinde acil sonuç gerekliyse veya örnek hücre kültürü için uygun değilse antijen testleri tercih edilebilir. Bazı testler haftanın belirli günleri çalışıldığı için örnek geliş gününe göre sonuçlanma süresi değişiklik göstermektedir. Etken Örnek Testler Özellikler / Yorum Sonuçlanma süresi Borrelia burgdorferi Antikor Pozitif sonuçlarda IgM, IgG ayrımı yapılmamaktadır. Brucella sp. BOS Antikor; Standart Wright 1-3 gün 1-3 gün Antikor; Rose Bengal 1-3 gün Antikor; AHG Bruselloz kuşkusu güçlü Standart Wright negatif olgularda uygulanır 1-3 gün

3 Antikor; 2ME 2ME, SW da saptanan titrenin IgM ve IgG antikor ayrımını yaparak IgG titresini verir 1-3 gün BK virüs (BKV) Chlamidya pneumoniae Clostridium difficile Epstein Barr Virüs (EBV) Helicobacter pylori Hepatit A virüsü (HAV) Kan (mor kapaklı- EDTA lı), idrar Dışkı (Dışkı kabı-en az 2mL.) Kan (kırmızı kapak), serum Kan (mor kapaklı- EDTA lı) DDS BKV DNA(PCR kantitatif) İmmünsupresif hastada bakılır 2-20 gün Antikor; Chlamidya pneumoniae IgM, IgG, IgA Toksin A Diare başlangıcından itibaren son sekiz hafta antibiyotik kullananlar özellikle incelenmelidir. 1-3 gün Antikor; EBV VCA Ig M ve EBV VCA Ig G, EBV EA Ig G, EBV EBNA Ig G Bkz: Tablo 1 Monospot (heterofil antikor 1-3 gün testi) EBV DNA (PCR kantitatif) DDS de kalitatif sonuç 2-20 gün Antikor Helicobacter pylori IgG Antikor; HAV IgM, Anti-HAV IgG Hepatit B virüsü HBsAg, HBeAg, anti-hbe, anti- HBcIgM, anti-hbc total, anti-hbs, (HBV) serolojik profillerinin anlamı ile ilgili Bkz. tablo 2. Kan (mor kapaklı -EDTA lı tüp; 9ml) HBV DNA (viral yük) Antiviral direnç testleri: HBV Lamivudin direnci (rt80, rt173, rt180, rt204) HBV Adefovir direnci (rt181, rt236) HAV IgM akut viral hepatit düşünülen olgularda istenmelidir. Bkz. Tablo 2. Kantitatif HBV DNA testi anti-viral tedavi öncesi ve tedavi izleminde kullanılır. HBV DNA düzeyi >200IU/ml olmalıdır. HBV pol mutasyonu (sekans), ancak özel durumlarda istenmelidir (mutasyon saptanmayıp, klinik direnç düşünülen hastalar) 2-3 gün 2-3 gün 2-10 gün 4-10 gün

4 HBV pol mutasyonu- sekans) Hepatit C Virüs (HCV) DDS HBV DNA (PCR, kalitatif) 4-20 gün Antikor;Anti-HCV 2-3 gün Antikor;Anti-HCV doğrulama 1.Anti-HCV EIA testi zayıf pozitif olgularda 2.Karaciğer hastalığı olmayan ancak anti-hcv EIA pozitif bulunan olgularda önerilir. Bkz tablo-3 Kan(mor kapaklı-edta lı tüp- 9ml) HCV RNA (PCR, kalitatif) Bkz tablo gün HCV RNA Tedavi izleminde 2-10 gün (PCR, Kantitatif ) HCV Genotip (PCR-RFLP Tedavi öncesinde 10 gün Hepatit delta virüsü (HDV) Antikor; HDV IgG Hastanın HBV ile infekte olması gerekir 2-5 gün Kan (mor kapaklı - EDTA lı - 9 ml) Delta RNA (PCR, kalitatif) Delta antikoru pozitif olanlarda 4-10 gün Hepatit E Virüs (HEV) Herpes simpleks virüs 1 ve 2 (HSV1, HSV 2) Antikor; HEV IgG Kan (kırmızı kapak), serum BOS DDS Herpes virüs 6 (HHV 6) Kan (mor kapaklı EDTA lı 9 ml), BOS HIV1+2 Antikor; Pediatrik grupta, primer enfeksiyon düşünülen 4-8 gün HSV 1+2 IgM olgularda bakılır HSV1 IgG HSV 2 IgG HSV DNA (PCR kalitatif) HHV 6 DNA (PCR, kalitatif) 2-20 gün Antikor+Antijen; Tarama-başlangıç testi 2-3 Gün Anti-HIV1+2 (p24+hiv Test pozitifliğinde yeni kan örneği ile testin tekrarı antikoru) önerilir. Bkz tablo-4 Anti-HIV 1+2 LIA doğrulama Sadece Anti-HIV1+2 EIA testi pozitif olgularda

5 testi istek yapılmalıdır. Bkz tablo-4 Kan (mor kapaklı-edta lı tüp HIV-1 Viral yük (PCR, Kantitatif) Sadece anti-hiv1+2 pozitif olgulara istek yapılmalıdır. Bkz Tablo-4 JC Virüs (JCV) Kan (mor kapaklı- EDTA lı), JCV DNA(PCR kantitatif) İmmünsupresif hastada bakılır 2-20 gün idrar, BOS Kabakulak virüsü Antikor; Kabakulak IgM ve 4-8 gün Kabakulak IgG Kızamık (Rubeola) virüsü Antikor; Kızamık IgM ve Kızamık IgG 4-8 gün BOS Antikor indeksi; BOS da kızamık IgG indeksi Eşzamanlı olarak serum örneği de gönderilmelidir. İndeksin hesaplanabilmesi için BOS ve serumdaki albumin ve total IgG düzeyleri (mg/l cinsinden) laboratuvara bildirilmelidir 2-20 gün Kızamıkçık (Rubella) virüsü Mycoplasma pneumoniae Parvovirüs (Erythrovirus) B19 Sitomegalovirüs- (CMV) (Bkz: CMV) Kan (mor kapaklı -EDTA lı 9 ml), amiyon sıvısı Kan (kırmızı kapak), serum Kan (mor kapaklı- EDTA lı), (ACD-A lı, heparinli) 8-10 ml Antikor Rubella IgM ve Rubella IgG IgG aviditesi; Rubella IgG avidite testi Antikor Mycoplasma pneumoniaeigm, IgG Antikor; parvovirüs IgM ve parvovirüs IgG Parvovirüs DNA (PCR, kantitatif) Antikor; CMV Ig M ve CMV Ig G CMV Ig G aviditesi CMV pp65 antijenemi testi (lökositlerde) IgM ve IgG pozitif olgularda eski enfeksiyonun ayırt edilmesinde CMV Ig M ve Ig G pozitif hastada yeni geçirilmiş enfeksiyonun ayırıcı tanısı için Her gün en geç 09:30 a kadar kabul edilir. Lökopenik hastada istenmemelidir (CMV DNA istenir). 2 pozitif / lökositte rapor edilir. 2-5 gün 4-8 gün 4-20 gün 2-3 gün Aynı gün 15:00

6 Varisella Zoster Virüs (VZV) DDS: Diğer doku ve sıvılar Kan (mor kapaklı - EDTA lı) CMV DNA (PCR kantitatif) DDS de kalitatif sonuç verilir DDS Kan (kırmızı kapak), serum Antikor; VZV Ig M ve VZV Ig G 2-20 gün 4-8 gün AKUT HEPATİT DURUMUNDA ÖNERİLEN 1.BASAMAK ENFEKSİYON TARAMA TESTLERİ: HAVIgM HBsAg Anti-HBcIgM Anti-HCV AKUT HEPATİT DURUMUNDA 1.BASAMAK ENFEKSİYON TARAMA TESTLERİNİN HEPSİ NEGATİF İSE: HCV-RNA EBV VCA IgM, IgG CMV IgM, IgG Parvo IgM, IgG HDV IgG (*HBsAg ve/veya anti-hbcigg pozitif olgularda önerilir) GEBELİK ÖNCESİ ÖNERİLEN ENFEKSİYON TARAMA TESTLERİ: HBV serolojisi (HBsAg, anti HBc, anti HBs) HBV ile karşılaşmamış olanların aşılanması HIV serolojisi (anti HIV 1+2) Primer sifiliz serolojisi (RPR) Rubella serolojisi (Rubella IgG) Negatif olanların aşılanması, aşı sonrası üç ay gebelikten korunma GEBELİK ÖNCESİ BAKILAMAMIŞSA, GEBELİĞİN İLK ÜÇ AYINDA ÖNERİLEN ENFEKSİYON TARAMA TESTLERİ: HBV serolojisi* (HBsAg, anti HBc, anti HBs) HBV ile karşılaşmamış olanların aşılanması isteğe bağlı. HIV serolojisi* (anti HIV 1+2) Primer sifiliz serolojisi (RPR)

7 Rubella serolojisi (Rubella IgG) * HBV ve HIV bulaşması yönünden riski yüksek olan gebelerde seroloji negatif ise doğumdan hemen önce testlerin tekrarlanması önerilir. GEBELİKTE GEÇİRİLEN AKUT ENFEKSİYON DURUMUNDA ÖNERİLEN ENFEKSİYON TARAMA TESTLERİ: Rubella IgM ve IgG (daha önce rubella serolojisi bakılmamış veya negatif olanlarda) CMV IgM ve IgG Parvovirus (Erythrovirus) B19 IgM ve IgG VZV IgM ve IgG HSV-2 IgM ve IgG, genital lezyon varsa antijen aranması Önemli Not: Gebelikte görülebilen poliklonal B hücre aktivasyonu nedeniyle, akut enfeksiyonlarda, daha önce geçirilmiş diğer enfeksiyonlara ait IgM sentezi de olmaktadır. Bu nedenle IgM testlerindeki pozitiflik her zaman akut enfeksiyon kanıtı olmayabilir. CMV IgM ve rubella IgM pozitifliklerinde IgG avidite testi eski enfeksiyonların ayırt edilmesine yardımcı olabilir. TABLO 1- EBV SEROLOJİSİNİN YORUMU VCA IgM VCA IgG EA IgG EBNA IgG KARŞILAŞMAMIŞ AKUT ENF + +/- +/- - GEÇİRİLMİŞ ENF* REAKTİVASYON +/ * EBNA 1 IgG in negatif (VCA IgM negatif, VCA IgG pozitif) olduğu durumlarda anti- p22 pozitif ise geçirilmiş enfeksiyonda EBNA-1 IgG yokluğu olarak yorumlanır.

8 A N T İ K O R AKUT GEÇİRİLMİŞ REAKTİVASYON T İ T R E S İ 1AY 2 AY YILLAR TABLO 2- SIK RASTLANAN (ALIŞILMIŞ) HBV SEROLOJİK PROFİLLERİ HBsAg Anti-HBc IgG Anti-HBc Anti-HBs HBeAg Anti- YORUM IgM HBe HBV enfeksiyonu yok, geçirmemiş. (1) /- - Akut HBV enfeksiyonu /- Akut HBV enf. iyileşme dönemi (pencere dönemi)

9 + + -(2) - +/- +/- Kronik HBV enfeksiyonu (HBsAg >6 ay pozitif ise) /- Geçirilmiş HBV enfeksiyonu (doğal bağışıklık) Aşı bağışıklığı (3) /+ İleri inceleme gerekir (4) (1) HBV serolojisi negatif kişilerin engel yoksa aşılanması önerilir. (2) B hepatitinin alevlenmelerinde de düşük düzeyde anti-hbcigm pozitifliği olabilir. (3) Aşılama öncesi kontrol için HBsAg, anti-hbc IgG, anti-hbs testleri yeterlidir. Aşılama sonrası kontrol için anti-hbs testi yeterlidir. (4) Salt anti-hbc pozitifliğini doğrulamak için önce yeni serum örneğinde test tekrarlanır. Tekrarlayan pozitiflikte gizli HBV enfeksiyonunu araştırmak için duyarlı yöntemle (PCR) HBV DNA araştırılır. Çoklu enfeksiyonlara bağlı HBsAg baskılanmasını araştırmak için HDV, HCV ve HIV enfeksiyonları araştırılır. Bu testler negatif ise (HBV DNA, HDV IgG, anti-hcv, anti-hiv-1,2) geçirilmiş HBV enfeksiyonu ve anti-hbs kaybolmuş bağışıklığı göstermek için bir doz HBV aşısı yapılıp, 10 gün sonra yüksek anti-hbs yanıtı araştırılır (sekonder immünolojik yanıt). (5) HBV enfeksiyonu olanlarda (uzamış akut veya kronik) HDV (delta hepatiti) enfeksiyonu da araştırılmalıdır. TABLO 3- HEPATİT C TEST YORUMLAMASI Anti-HCV Yorum HCV RNA Anti-HCV Doğrulama (EIA) Negatif HCV enfeksiyonu yoktur. Dikkat: EIA Akut HCV enfeksiyonu ve Uygulanmasına gerek

10 testinde, Akut HCV enfeksiyonu veya immünsupresyonda yalancı negatiflik olabilir. immünsupresyon düşünülen olgularda önerilir. yoktur. Pozitif HCV enfeksiyonu (geçirilmiş veya şu anda varolan) HCVRNA+: viremi göstergesidir. HCVRNA-: >6 ay tekrarlanması önerilir. 6 ay ara ile 2 kez HCV RNA negatif bulunan olgularda istenmesi önerilir. Zayıf pozitif Yalancı pozitiflik? HCV enfeksiyonu? Serokonversiyon öncesi akut HCV enfeksiyonu ve immünsupresyondaki hastalarda bakılması önerilir. Doğrulama +: HCV enfeksiyonu Doğrulama +/- :Belirsiz, izlem önerilir. Doğrulama -: Olası yalancı pozitiflik, izlem önerilir. TABLO 4- HIV1+2 TEST YORUMLAMASI EIA Anti HIV1+2 Doğrulama testi Yorum Negatif Uygulanmasına gerek yoktur Anti-HIV negatif

11 Dikkat:Negatif test HIV enfeksiyonu olasılığını ekarte ettirmez. Negatif test sonuçları hastalığın erken döneminde, ilerlemiş AIDS te ve agamaglobulinemili hastalarda görülebilir. Pozitif Negatif veya belirsiz(+/-) Nonspesifik reaksiyon olabileceği gibi erken HIV enfeksiyonu, pasif antikor transferi, immünsupresyona bağlı olabilir. Danışmanlık, hastanın izlemi ve HIV RNA testi önerilir. Pozitif Pozitif HIV enfeksiyonu