Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ULUSLARARASI DOGRUDAN YATIRIMLAR

Transkript

1 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ULUSLARARASI DOGRUDAN YATIRIMLAR 1

2

3 T.C. BAŞBAKANLIK HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR 2010 YILI RAPORU Mayıs 2011 YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

4 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 II

5 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu İÇİNDEKİLER A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları Uluslararası Yatırımcıların Türkiye deki Yatırım Projeleri TÜRKİYE DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER B. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA YÖNELİK FAALİYETLER YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME ÇALIŞMALARI Uluslararası Alanda Yatırım Ortamını İyileştirme Çalışmaları Uluslararası Doğrudan Yatırım Alanında Kriz Sebebiyle Alınan Önlemler Yılı YOİKK Çalışmaları Türkiye nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu Türkiye Yatırım Danışma Konseyi Altıncı Toplantısı YATIRIMLARIN KARŞILIKLI TEŞVİKİ VE KORUNMASI ANLAŞMALARI III

6 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 TABLOLAR Tablo Tablo1:En 1 : Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Stoğu Olan On Ülke ve Türkiye (2009)... 5 Tablo Tablo2:En 2 : Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Çeken On Ülke ve Türkiye Tablo Tablo3: : Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri... 9 Tablo Tablo4: : Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi Tablo Tablo5:Sektörlere 5 : Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri, Tablo Tablo6:Sektörlere 6 : Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri, Tablo Tablo7:Ülkelere 7 : Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Tablo Tablo8:Özelleştirme 8 : ve Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Tablo Tablo9:Yıllar 9 : İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı Tablo Tablo10:Kuruluş : Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketler ( Aylık) Tablo Tablo11:Uluslararası : Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı Tablo Tablo12:Uluslararası : Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı Tablo Tablo13:Uluslararası : Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından Yıllara Göre Dağılımı ( ) Tablo Tablo14:Uluslararası : Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Tablo Tablo15:Uluslararası : Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere Göre Dağılımı ( ) Tablo Tablo16:Uluslararası : Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl).. 26 Tablo Tablo17:Uluslararası : Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Tablo Tablo18:Uluslararası : Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projeleri Tablo Tablo19:2010 : Yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Tablo Tablo20: : Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı IV

7 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo Tablo21: : Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Yatırım Tutarına Göre İlk 20 İl Bazında Dağılımı Tablo Tablo22: : Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin İlk 20 İl Bazında Dağılımı Tablo Tablo23:2010 : Yılındaki Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına ve Sektörlere Göre Dağılımı Tablo Tablo24:2010 : Yılında Yatırım Tutarı 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatırım Projeleri Tablo Tablo25:2010 : Yılında Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Tablo Tablo26: : Yılları Arasında Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Tablo Tablo27:İlk : 10 Ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımları ve Şirket Sayıları Tablo Tablo28:Yatırımcı : Ülke Endeksi ve 2010 Yılı Uluslararası Doğrudan Yatırımların Ülkelere Göre Dağılımı Tablo Tablo29:Yatırımlarla : İlgili Olarak Ülkeler Tarafından Alınan Önlemler Tablo Tablo30: : Türkiye nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu- 6 Yıllık Değerlendirme.. 66 Tablo Tablo31:Yatırım : Danışma Konseyi Altıncı Toplantısına Katılan Uluslararası Kuruluşlar ve Uluslararası Şirketler Tablo Tablo32:Türkiye : Tarafından İmza Edilen ve Yürürlüğe Giren YKTK Anlaşmaları Tablo Tablo33:Türkiye : Tarafından İmza Edilen ve Onay Süreci Devam Eden YKTK Anlaşmaları V

8 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 HARİTALAR Harita 1 : 2010 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Harita 2 : Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Harita 3-9: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Bölgelere Göre Sektörel Dağılımı Harita 3 : Marmara Bölgesi Harita 4 : Ege Bölgesi Harita 5 : Akdeniz Bölgesi Harita 6 : Karadeniz Bölgesi Harita 7 : İç Anadolu Bölgesi Harita 8 : Doğu Anadolu Bölgesi Harita 9 : Güneydoğu Anadolu Bölgesi Harita 10 : Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı Harita 11 : Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı Harita 12 : Yatırımlara Yönelik Yeni Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı Harita 13 : 2010 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı Harita 14 : 2010 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Adet) Harita 15 : Ülkelere Göre YKTK Anlaşmaları VI

9 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu GRAFİKLER Grafik 1: Ülke Gruplarına Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri... 3 Grafik 2: Ülke Gruplarına Göre Ülke Dışında Yapılan Uluslararası Doğrudan Yatırımlar... 4 Grafik 3: Döneminde Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırımlar... 8 Grafik 4: Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişinin Sektörel Dağılım Grafik 5: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllık Dağılımı Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllar İtibarıyla Sektörel Dağılımı ( ) Grafik 7: 2010 Yılındaki Proje Adedinin Bölgelere Göre Dağılımı Grafik 8: 2010 Yılındaki Projelerin Yatırım Tutarlarının Bölgelere Göre Dağılımı Grafik 9: 2010 Yılında Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sisteminden Yararlanan İmalat Sektörü Yatırımlarının Dağılımı Grafik 10: Avusturya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler Grafik 11: Fransa Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler Grafik 12: Almanya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler Grafik 13: Hollanda Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler Grafik 14: Yunanistan Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler Grafik 15: Japonya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler Grafik 16: ABD Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler Grafik 17: Lüksemburg İtalya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler Grafik 18: İngiltere Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler Grafik 19: İspanya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler Grafik 20: FIAS Tarafından Katkı Sağlanan Yatırım Ortamının İyileştirilmesine İlişkin Proje Sayısı Grafik 21: Dünyada İş Ortamının İyileştirilmesine İlişkin Yapılan Reform Sayıları Grafik 22: Yatırım Ortamındaki En Önemli Beş Engel Grafik 23: Mikro Şirketlere Göre Büyüme Oranları VII

10 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 KUTULAR Kutu 1: Yatırımcı Ülke Endeksi Kutu 2: Yatırım Ortamı Değerlendirmesi (ICA) 2009 Raporu VIII

11 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu IX

12 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 X

13 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ 1.1. Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Uluslararası doğrudan yatırımlar (UDY), küresel ekonomik kriz nedeniyle düşüş eğilimine girmiştir. Bununla birlikte, 2009 yılında etkilerini gösteren krizin uluslararası doğrudan yatırımlar üzerindeki olumsuz etkilerinin 2010 yılında azalmış olduğu yönünde değerlendirmeler yapılmaktadır. Söz konusu değerlendirmeler büyük oranda gerçekleşmiş işlemleri esas almaktadır. Dünya Yatırım Raporu nun 2010 yılına yönelik uluslararası doğrudan yatırımların ülke ve sektör dağılımlarına ilişkin nihai veriler, Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından 2011 yılının ikinci yarısında yayımlanacaktır. UNCTAD ın Ocak 2011 tahminine göre 1 ; dünyada 2010 yılında yurt içinde uluslararası doğrudan yatırım akımlarının gerçekleşme değerinin 2009 yılına göre %1 lik artışla 1 trilyon 122 milyar dolar seviyesine ulaşmış olması beklenmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırımlarda 2010 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık %10 luk artış olması beklenirken, gelişmiş ülkelerde yaklaşık %7 lik düşüş tahmin edilmektedir. Uluslararası Finans Kuruluşu (IIF) tarafından Ocak 2011 tarihinde yayımlanan tahminlere göre yılında gelişmekte olan ülkelere uluslararası doğrudan yatırım akımlarının 2010 yılına göre yaklaşık %12 oranında artması; Türkiye nin de içinde bulunduğu Avrupa daki gelişmekte olan ülkeler grubunda gerçekleştirilecek uluslararası doğrudan yatırımların ise %36 oranında artış göstermesi beklenmektedir. UNCTAD tarafından hazırlanan Dünya Yatırım Beklentileri Anketi ne ( ) göre 3, ankete katılan çok uluslu şirketlerin %43 ü 2010 yılında uluslararası doğrudan yatırımlarda artış beklediklerini bildirirken, 2011 ve 2012 yılları için bu oran %58 e çıkmaktadır. Anket sonuçlarına göre yılları arasında Çin, 1 Global Investment Trends Monitor, Ocak 2011, UNCTAD. 2 IIF, Capital flows to emerging market economies, Ocak World Investment Prospects Survey , Eylül 2010, UNCTAD. 1

14 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Hindistan, Brezilya, ABD ve Rusya nın en çok doğrudan yatırım çeken ülkeler olması beklenmektedir. Bölge açısından değerlendirildiğinde ise Doğu ve Güney Asya nın en cazip bölge olması öngörülürken bu bölgeyi AB-15 bölgesinin izlemesi tahmin edilmektedir. UNCTAD tarafından 2010 yılında yayımlanan kesinleşmiş en son küresel doğrudan yatırım verilerini içeren Dünya Yatırım Raporu na 4 göre, 2009 yılının ikinci yarısında uluslararası doğrudan yatırım (UDY) akımlarında yaşanan durgunluk, 2010 yılının ilk yarısında yerini ılımlı bir iyileşmeye bırakmıştır. Dünyadaki toplam uluslararası doğrudan yatırım girişleri 2008 yılında %16, 2009 yılında da %37 oranında düşmüş ve uluslararası doğrudan yatırım girişleri 1 trilyon 114 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Uzun vadedeki beklentilerde ise yatırım akımlarında hızlanma beklenmektedir. Raporda uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin 2011 yılında 1,3 1,5 trilyon dolar arasında ve 2012 yılında 1,6 2 trilyon dolar arasında gerçekleşmesi beklenmektedir. Bununla beraber, küresel ekonomik iyileşmedeki olası kırılganlıklara bağlı olarak uluslararası doğrudan yatırım tahminlerinin değişebileceği belirtilmektedir yılında, gelişmiş ülkelere yapılan uluslararası doğrudan yatırımlar bir önceki yıla göre %44 lük düşüşle 566 milyar dolara, gelişmekte olan ülkelere yapılan yatırımlar ise %24 lük düşüşle 478 milyar dolara gerilemiştir (Grafik 1). 4 World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD 2

15 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Kaynak: WIR, yılında en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler arasında ilk sırayı 129,9 milyar dolar ile Amerika Birleşik Devletleri almıştır. Çin 95 milyar dolar, Fransa 59,6 milyar dolar, Hong Kong 48,4 milyar dolar ve İngiltere 45,7 milyar dolar yatırım ile ABD yi takip etmektedir. Rapora göre, Türkiye çektiği 7,6 milyar dolar ile 2008 yılına göre dünya genelinde 12 sıra gerileyerek 2009 yılında 32. sırada yer alırken; gelişmekte olan ülkeler arasında ise 15. sırada yer almıştır 5 (Tablo 2). Rapora göre 2009 yılında gelişmiş ülkelerin ülke dışında yapmış oldukları doğrudan yatırımlar 2008 yılına göre %48 düşerek 821 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Gelişmekte olan ülkelerin ülke dışındaki yatırımları ise 229 milyar dolar olarak gerçekleşmiş ve dünyadaki toplam uluslararası doğrudan yatırımlar içerisinde gelişmekte olan ülkelerin ve geçiş ekonomilerinin payı %25 olmuştur (Grafik 2). 5 Raporun yayımlandığı tarihte 7,6 milyar dolar olan Türkiye nin uluslararası doğrudan yatırım girişleri sonraki tarihlerde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından yapılan revize işlemleri ile 8,4 milyar dolara ulaşmıştır. 3

16 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Amerika Birleşik Devletleri 2009 yılında da en büyük yatırımcı ülke olma özelliğini korumuş ve 248,1 milyar dolar ile ilk sırada yer almıştır. Gelişmekte olan ülkelerin içerisinde Hong Kong (Çin), Çin ve Rusya Federasyonu yatırımcı ülkeler arasında ilk 10 a girerek önde gelen yatırımcı ülkelerden olmuşlardır. Türkiye ise 1,6 milyar dolar tutarındaki yurt dışında doğrudan yatırımı ile dünya genelinde 45. sırada yer almıştır. Kaynak: WIR, yılı itibarıyla dünya toplam uluslararası yatırım stoku 17,7 trilyon dolar seviyesine ulaşmıştır. ABD 3,1 trilyon dolar, Fransa 1,1 trilyon dolar ve İngiltere 1,1 trilyon dolar ile en fazla yatırım stokuna sahip ülkeler arasında ilk üç sırayı almaktadır (Tablo 1). Gelişmekte olan ülkeler dünya toplam yurtiçi uluslararası yatırım stokunun %30 una sahiptir. Söz konusu ülkeler arasında Hong Kong, Çin, Brezilya, Singapur, Meksika ve Rusya başı çekmektedir yılı sonu itibarıyla UNCTAD verilerine göre, Türkiye 77,7 milyar dolar stok ile 2008 yılına göre bir sıra yükselerek dünya genelinde 39. sırada yer almıştır (Tablo 1). 4

17 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 1: En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Stoğu Olan On Ülke ve Türkiye (2009) Sıra Ülke Yatırım Stoğu (Milyar Dolar) 1 ABD 3.120,6 2 Fransa 1.133,0 3 İngiltere 1.125,1 4 Hong Kong, Çin 912,2 5 Belçika 830,1 6 Almanya 701,6 7 İspanya 670,6 8 Hollanda 596,7 9 Kanada 524,9 10 Çin 473,1 39 Türkiye 6 77,7 6 Kaynak: WIR, 2010 Sektörel Dağılım 2010 yılı uluslararası doğrudan yatırım verilerine ilişkin kesinleşmiş bilgiler 2011 yılının ikinci yarısında yayımlanacağı için sektörel dağılıma ilişkin en güncel veriler 2009 yılına aittir yılında tüm sektörlerde yapılan uluslararası doğrudan yatırımlarda düşüş yaşanmıştır. Bütün içerisindeki oranlarına bakıldığında imalat sektörünün payı düşerken, tarım, madencilik ve hizmetler sektörlerinin payı artmıştır. Eczacılık ve gıda gibi başlangıçta krize dayanıklı sektörler bile 2009 yılında krizden olumsuz etkilenmişlerdir. Bununla beraber elektrik, gaz ve su dağıtımı, elektronik ekipmanlar, inşaat ve telekomünikasyon sektörlerinde 2008 yılına göre 2009 yılında daha fazla uluslararası doğrudan yatırım yapıldığı gözlenmiştir. Sınır ötesi birleşme ve satın almalarda bir önceki yıla göre %77 düşüş yaşayan imalat sektörü, 2009 yılında krizden en olumsuz etkilenen sektör olmuştur. Söz konusu düşüş oranı tarım ve madencilik sektörlerinde %47, hizmet sektöründe %57 olarak gerçekleşmiştir. Hizmet sektörleri içerisindeki mali hizmetler sektöründe ise sınır ötesi birleşme satın alma işlem değerinde bir önceki yıla göre %87 düşüş gözlenmiştir. 6 Yurtdışında yerleşik kişilerin Türkiye de yaptıkları doğrudan yatırım stokuna ilişkin veriler, belli kriterlere göre seçilen yabancı sermayeli şirketlerden yıl sonlarında anket yoluyla sağlanan ve sözkonusu şirketlerin defter ve piyasa değerlerini içeren bilgilerden derlenmektedir. Bu stokla ilişkili olarak, İMKB de hisselerinin alım-satımı yapılan şirketlerin piyasa değerleri için İMKB de oluşan piyasa değerleri; diğer şirketler için ise defter değerlerinin İMKB tarafından yayımlanan ilgili sektöre ait piyasa değeri/defter değeri oranı ile çarpılmasıyla bulunan değerler kullanılmaktadır. 5

18 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Birleşme ve Satın Alma İşlemleri Dünyada gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemleri 2008 yılında ortaya çıkan küresel finansal krizin etkisiyle 2009 ve 2010 yıllarında düşme trendini devam ettirmiştir. Ancak 2011 yılında düşüş eğiliminde düzelme görüleceği yönünde tahminler yapılmaktadır yılında uluslararası doğrudan yatırımlarda gözlenen düşüşün temel nedenleri, çok uluslu şirketlerin yurt dışındaki bağlı şirketlerinin kârlarının düşmesi ile sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin azalmasıdır. Sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri değer olarak 2009 yılında bir önceki yıla göre %65 düşerek 250 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. UNCTAD ın raporuna göre 2008 yılında 13,2 milyar dolar olarak gerçekleşen Türkiye deki sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri 2009 yılında 2,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir 7. UNCTAD ın Dünya Yatırım Raporu nda açıklanan verilere göre özel yatırım fonları tarafından gerçekleştirilen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinde ise 2009 yılında bir önceki yıla göre değer açısından %65 lik bir daralma gözlenmektedir. Özel yatırım fonları kaynaklı birleşme ve satın alma işlemleri 2009 yılında 106 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Dünyada gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemlerini inceleyen kuruluşlardan Bureau Van Dijk (BvD) tarafından yayımlanan Zephyr Birleşme ve Satın Alma İşlemleri 2010 Yılı Raporu na göre 8 ; 2008 yılında başlayan finansal krizin, 2010 yılında gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemleri üzerindeki olumsuz etkileri devam etmiştir yılında dünya genelinde gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlem hacmi bir önceki yıla göre %19,2 lik bir düşüş ile 3 trilyon dolar olarak gerçekleşmiştir yılında dünya genelinde toplam adet olarak gerçekleşen işlem sayısı 2009 yılına göre %19,3 lük bir düşüşü ifade etmektedir. 7 World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD 8 Zephyr Annual M&A Report 2010, Bureau van Dijk (BvD) 6

19 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 2: En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Çeken On Ülke ve Türkiye (Milyar Dolar) 2007 Sıra Ülke UDY 1 ABD 266,0 2 İngiltere 186,4 3 Belçika 118,4 4 Hollanda 115,4 5 Kanada 108,4 6 Fransa 96,2 7 Çin 83,5 8 Almanya 76,5 9 Macaristan 71,5 10 İspanya 64,3 28 Türkiye 22,0 Dünya Toplamı 2.100,0 Kaynak: World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD 2008 Sıra Ülke UDY 1 ABD 324,6 2 Belçika 110,0 3 Çin 108,3 4 İngiltere 91,5 5 Rusya 75,5 6 İspanya 73,3 7 Fransa 62,3 8 Macaristan 62,0 9 Hong Kong 59,6 10 Kanada 55,3 20 Türkiye 18,1 Dünya Toplamı 1.770, Sıra Ülke UDY 1 ABD 129,9 2 Çin 95,0 3 Fransa 59,6 4 Hong Kong 48,4 5 İngiltere 45,7 6 Rusya 38,7 7 Almanya 35,6 8 S. Arabistan 35,5 9 Hindistan 34,6 10 Belçika 33,8 32 Türkiye 7,6 Dünya Toplamı 1.114,2 7

20 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Bileşenleri 9 Türkiye de 2009 yılında 8,4 milyar dolar seviyesinde olan uluslararası doğrudan yatırım girişi, 2010 yılında 9,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Milyon Dolar Grafik 3: Döneminde Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Kaynak:TCMB 2010 yılında Türkiye de gerçekleşen 9,1 milyar dolar düzeyinde toplam uluslararası doğrudan yatırımın, 6,6 milyar dolarlık kısmı sermaye bileşeni, 2,5 milyar dolarlık kısmı ise yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin Türkiye deki gayrimenkul alımlarından oluşmaktadır (Tablo 3). 9 Uluslararası doğrudan yatırım girişi, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu na göre Türkiye de faaliyette bulunan şirketlerin yurt dışından yaptıkları, TCMB ödemeler dengesi istatistiklerinde sermaye ve diğer sermaye olarak sınıflandırılan kalemlere ilişkin transferlerin net tutarı ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarı içermektedir. 8

21 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 3: Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri 10 (Milyon Dolar) (Birikimli) UDY Toplam Uluslararası Doğrudan Sermaye Sermaye (Net) Giriş Çıkış Yeniden Yatırımda Kullanılan Kazançlar a Diğer Sermaye b Gayrimenkul (Net) Kaynak:TCMB a)2010 yılı tahmini değerdir. b)uluslararası sermayeli şirketlerin yabancı ortaklarından aldığı kredi Avusturya menşeli enerji şirketi OMV tarafından, Petrol Ofisi nin %54,17 oranında hissesinin satın alınmasına istinaden ödenen yaklaşık 1,4 milyar dolarlık tutar 2010 yılındaki en büyük uluslararası doğrudan yatırım girişi olmuştur. Fiba Sigorta ve İnform hisselerinin satışları diğer önemli büyüklükteki işlemlerdir (Tablo 4) yılı içerisinde ödemeler dengesine uluslararası doğrudan yatırım olarak yansıyan 2,3 milyar dolar tutarındaki önemli büyüklükteki birleşme ve satın alma işlemleri, toplam uluslararası doğrudan sermaye girişlerinin yaklaşık %35,8 ini oluşturmaktadır. Türkiye de 2010 yılında sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerine istinaden gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin yaklaşık %59,5 i elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı sektöründedir. 10 Raporda, TCMB tarafından 2011 yılı Nisan ayı içerisinde yayımlanan ödemeler dengesinde yer alan 2010 yılı verileri kullanılmıştır. TCMB tarafından yayımlanan geçmiş yıllara ilişkin ödemeler dengesi verileri, gerekli oldukça geriye dönük olarak revize edilmektedir. 9

22 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Tablo 4: 2010 Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi 11 Satın Uluslararası Satın Alınan Şirket Satın Alan Şirket Satın Alan Alınan Doğrudan Şirketin Ülkesi Hisse Yatırım Oranı (%) (Milyon Dolar) Petrol Ofisi (POAŞ) OMV Avusturya 54, Fiba Sigorta Sompo Japan Insurance (NKSJ) Japonya 93,4 338 İnform Legrand S.A. Fransa 100,0 148,8 Memorial Sağlık Grubu ARGUS Capital Partners Qatar First Investment İngiltere-Katar 40,0 100 Bank Ströer Kentvizyon Ströer Group Almanya 40,0 70,2 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı,TCMB Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin 12 Sektörlere Göre Dağılımı 2010 yılında Türkiye deki uluslararası yatırımlar açısından ilk üç sektör; elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı (enerji), mali aracı kuruluşların faaliyetleri ve imalat sanayii olmuştur. Uluslararası doğrudan yatırımların %56,5 i, enerji sektörü ile mali aracı kuruluş faaliyetleri sektöründe gerçekleşmiştir (Tablo 5). Enerji sektöründe 2010 yılında yaklaşık 2,1 milyar dolar uluslararası doğrudan yatırım gerçekleşmiştir. Bu sektör son iki yılda en çok uluslararası doğrudan yatırım çeken sektör olmuştur. Özellikle son iki yılda enerji sektöründe gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemleri bu sektörün ilk sırada yer almasında önemli pay sahibidir. Petrol Ofisi hisselerinin %54,17 sinin OMV şirketi; Aralık, Hamzalı ve Reşadiye Kaskatı da bulunan beş hidroelektrik santrali hisselerinin tamamının Energo-Pro Grubu ve Yeşil Enerji hisselerinin %5 inin Statkraft şirketi tarafından satın alınması işlemleri; enerji sektörünün ilk sırada yer almasında önemli rol oynamıştır. Türkiye de enerji sektörünün yükselen eğilimi ile paralel olarak kurulan uluslararası sermayeli şirket sayısı 2005 yılında toplam 97 adet iken, 2010 yılında 126 adet şirkete ulaşmıştır yılında sektörde faaliyette bulunan 126 adet şirketin 33 adedinin sermaye büyüklüğü doların üzerindedir yılında gerçekleşen nakit UDY girişlerine göre. 10

23 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 12, 2010 (Milyon Dolar) Sıra Sektör Sermaye Girişi Oran (%) 1 Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve Dağıtımı ,6 2 Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri ,9 3 İmalat ,3 4 Toptan ve Perakende Ticaret 389 6,0 5 İnşaat 372 5,7 6 Gayrimenkul, Kiralama ve İş Faaliyetleri 368 5,6 7 Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme 210 3,2 8 Madencilik ve Taşocakçılığı 196 3,0 9 Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler 114 1,7 10 Diğer Sosyal, Toplumsal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri 114 1,7 Diğer 213 3,3 Toplam ,0 Kaynak: TCMB Enerji sektöründen sonra en çok uluslararası doğrudan yatırım çeken mali aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründe 2010 yılında gerçekleşen 1,6 milyar dolar tutarındaki uluslararası doğrudan yatırım son altı yıl ortalamasının altında olmasına rağmen, bu yatırım tutarıyla mali aracı kuruluşların faaliyetleri en çok uluslararası doğrudan yatırım çeken ikinci sektör olmuştur. Sektörün son altı yılda çektiği toplam uluslararası doğrudan yatırım 31 milyar dolar seviyesindedir. Bu tutar son altı yılda Türkiye ye yapılan toplam uluslararası doğrudan yatırımın %42,6 sını ifade etmektedir. Sektörde ağırlıklı olarak bankacılık alanında son yıllarda gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri sonucunda yüksek seviyelerde uluslararası doğrudan yatırım rakamlarına ulaşılmıştır. 12 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir. 11

24 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu yılında bu sektörde gerçekleşen önemli birleşme ve satın alma işlemleri, Fiba Sigorta şirketi hisselerinin %93,4 nün 338 milyon dolar bedelle Sompo Japan Insurance (NKSJ) şirketine satışı ile Turkland Bank ın hisselerinin %9 unun Hariri Group a (BankMed) satışıdır yılı sonu itibarıyla mali aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründe 299 adet uluslararası sermayeli şirket faaliyet göstermektedir yılında 867 milyon dolar uluslararası doğrudan yatırımın gerçekleştiği imalat sanayiinde ise büyük ölçekli birleşme ve satın alma işlemi gerçekleşmemesine karşın, çok sayıda şirket tarafından gerçekleştirilen uluslararası doğrudan sermaye transferleri ile yıllar itibarıyla genel eğilim korunmuştur. Türkiye de imalat sanayiinde 2010 yılı sonu itibarıyla adet uluslararası sermayeli şirket faaliyet göstermektedir. Bu rakam, toplam uluslararası sermayeli şirketlerin %17 sini oluşturmaktadır. İmalat sanayii içerisinde kimya sektörü 484, gıda ürünleri, içecek ve tütün sektörü 468 ve tekstil sektörü 440 adet uluslararası sermayeli şirket ile ilk üç sırayı paylaşan alt sektörler olmuşlardır. Grafik 4: Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişinin Sektörel Dağılımı 2010 Diğer 19% Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve Dağıtımı 31% İnşaat 6% Toptan ve Perakende Ticaret 6% İmalat Sanayii 13% Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 25% Kaynak: TCMB 12

25 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 6: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri (Milyon Dolar) Sektörler Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve Dağıtımı Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Taşıt, motosiklet, kişisel ve ev eşyalarının onarımı Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı Kimyasal Madde ve Ürünler ile Suni Elyaf İmalatı Ana Metal ve Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı Gayrimenkul, Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplam Kaynak: TCMB Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin 13 Ülkelere Göre Dağılımı 2010 yılı içerisinde gerçekleşen AB ülkeleri kaynaklı 4,9 milyar dolar tutarındaki nakit sermaye girişleri toplam sermaye girişlerinin %75,1 ini oluşturmaktadır yılı uluslararası doğrudan yatırım girişlerinde orijin ülke bazında ilk üç sırayı %27,5 ile Avusturya, %9,2 ile Fransa ve %9,1 ile Almanya almıştır (Tablo 7) yılında 1 milyar dolar sermaye girişi ile birinci sırada yer alan Avusturya, 2010 yılında nakit sermaye girişlerini %76,4 oranında artırarak birinci sıradaki yerini korumuştur. 13 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir. 13

26 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Tablo 7: Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri (Milyon Dolar) 2009 Sıra Ülke Sermaye Girişi Oran (%) 1 Avusturya ,3 2 Hollanda ,5 3 Fransa 617 9,9 4 Almanya 498 8,0 5 Lüksemburg 493 7,9 6 Çek Cumhuriyeti 465 7,4 7 İngiltere 350 5,6 8 İtalya 314 5,0 9 A.B.D ,2 10 Belçika 201 3,2 Diğer ,1 Toplam , Sıra Ülke Sermaye Girişi Oran (%) 1 Avusturya ,5 2 Fransa 600 9,2 3 Almanya 598 9,1 4 Hollanda 498 7,6 5 Yunanistan 425 6,5 6 Japonya 347 5,3 7 ABD 320 4,9 8 Lüksemburg 280 4,3 9 İngiltere 240 3,7 10 İspanya 190 2,9 Diğer ,0 Toplam ,0 Kaynak: TCMB 2009 ve 2010 yıllarında en çok uluslararası doğrudan sermaye girişi yapan ülkeler incelendiğinde ilk dört sırayı paylaşan ülkelerin değişmediği görülmektedir. Bu durum, Avusturya, Fransa, Almanya ve Hollanda dan Türkiye yapılan doğrudan yatırım trendlerinin korunduğuna işaret etmektedir Özelleştirme Uygulamalarında Uluslararası Doğrudan Yatırım Özelleştirme işlemlerine istinaden 2010 yılı ödemeler dengesine yansıyan bir uluslararası doğrudan yatırım girişi bulunmamaktadır yılları arasında özelleştirme ve özelleştirme yoluyla Türkiye ye gelen uluslararası doğrudan yatırım tutarları Tablo 8 de yer almaktadır. 14

27 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 8: Özelleştirme ve Uluslararası Doğrudan Yatırımlar (Milyon Dolar) Yıl a Özelleştirme Tutarı Özelleştirme Yoluyla Türkiye ye Gelen UDY Toplam Kaynak: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, TCMB a) 2000 ve 2001 yılları değerlerine GSM operatörü lisans bedeli dahildir Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 14 Birleşme ve satın alma işlemleri ile ilgili ulusal ve uluslararası niteliği bulunan raporlara bakıldığında; raporu hazırlayan kuruluşların çalışma, veri toplama ve analiz yöntemlerinin farklı olması sebebiyle gerek tutar, gerekse işlem bakımından aralarında çeşitli farklılıklar görülmektedir. Ayrıca, bu raporlarda değeri açıklanmamış işlemler için yapılan tahminlerin de farklı olabileceği görülmektedir. Küresel ekonomik krizin etkilerinin giderilmeye çalışıldığı 2010 yılında ABD, Japonya, ve Avro bölgesindeki ülkelerden Yunanistan, İspanya, İtalya, Portekiz başta olmak üzere gelişmiş ülkelerin kırılganlığı sürerken Türkiye nin de dahil olduğu bazı gelişmekte olan ülkeler krizin olumsuz etkilerini nispeten daha hızlı geride bırakabilen ülkeler olmuşlardır. 14 Deloitte Annual Turkish M&A Review 2010, Ocak 2011 Birleşme ve Satın Alma İşlemleri 2010 Raporu, Ernst & Young, Ocak

28 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu yılında Türkiye de uluslararası yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam işlem hacmindeki payı yaklaşık olarak aynı düzeyde kalmıştır. Deloitte raporuna göre 29 milyar dolarlık toplam tutarın 10,5 milyar doları uluslararası yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen işlemlerden kaynaklanmaktadır. Ernst&Young raporunda ise; 2010 yılı birleşme ve satın alma piyasasına yatırımcı profili açısından bakıldığında uluslararası yatırımcılar 9,9 milyar dolar ile toplam işlem hacminin yaklaşık %38 ini gerçekleştirmiştir. 16

29 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 1.3. Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları yılı sonu itibarıyla Türkiye de adet uluslararası sermayeli şirket faaliyette bulunmaktadır. Bu şirketlerin adedi uluslararası sermayeli şirket ve şube kuruluşu, adedi ise yerli sermayeli şirketlere yapılan uluslararası sermaye iştirakidir (Tablo 9). Tablo 9: Yıllar İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı Yıl Yeni İştirak Şube Toplam ( Birikimli ) Genel Toplam Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Uluslararası sermayeli şirket sayısında; 2008 yılında %4, 2009 yılında ise %7 oranlarında azalma olurken, 2010 yılında %13 düzeyinde artma olmuştur yılı sonu itibarıyla Türkiye de faaliyette bulunan adet uluslararası sermayeli şirketin %77 si limited şirketlerden, %20,8 i anonim şirketlerden, geri kalan %2,2 lik bölümü ise şubelerden ve komandit, kolektif, adi şirket, iş ortaklığı ve adi komandit şirketlerden oluşmaktadır. 15 Uluslararası sermayeli şirket sayıları tasfiye, %100 yerli sermayeli şirket statüsüne geçiş gibi nedenlerle değişmektedir. Bu rakamlar belli dönemlerde revize edilmektedir. 17

30 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Grafik 5: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllık Dağılımı Adet Yeni İştirak Şube Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı yılları arasında yeni şirket ve şube kuruluşlarının toplam uluslararası sermayeli şirketler içerisindeki ortalama payı %81 seviyesindedir. Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllar İtibarıyla Sektörel Dağılımı Adet Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Gayrimenkul, Kiralama ve İş Faaliyetleri İmalat Sanayii İnşaat Oteller ve Lokantalar Toptan ve Perakende Ulaştırma, Ticaret, Motorlu Haberleşme ve Taşıt,Motosiklet, Depolama Hizmetleri Kişisel ve Ev Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı Türkiye de yatırımları olan uluslararası sermayeli şirketlerin, başta toptan ve perakende ticaret olmak üzere, imalat sanayi ile gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörlerinde faaliyette bulundukları görülmektedir. 18

31 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2009 yılında adet uluslararası sermayeli şirket ve şube kurulmuş, 566 adet yerli sermayeli şirkete uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşmiştir yılında ise Türkiye de adet uluslararası sermayeli şirket ve şube kurulmuş olup, 543 adet yerli sermayeli şirkete de uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşmiştir (Tablo 10) yılında bir önceki yıla göre kurulan uluslararası sermayeli şirket ve şube sayısı %18,2 artarken, yerli sermayeli şirkete uluslararası sermaye iştiraki sayısı %4,1 oranında azalmıştır. Tablo 10: Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketler ( Aylık) Yeni İştirak Şube Toplam Yeni İştirak Şube Toplam % Değişim Ocak ,4 Şubat ,7 Mart ,5 Nisan ,8 Mayıs ,5 Haziran ,8 Temmuz ,7 Ağustos ,8 Eylül ,1 Ekim ,1 Kasım ,5 Aralık ,0 Toplam ,9 Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı 2010 yılı sonu itibarıyla Türkiye deki adet uluslararası sermayeli şirketin, adedinin toptan ve perakende ticaret, adedinin imalat sanayi, adedinin ise gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörlerinde faaliyette bulunduğu görülmektedir. İmalat sanayinde uluslararası sermayeli şirket sayısı bakımından kimyasal madde ve ürünler imalatı birinci sırada yer alırken, gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı ile tekstil ürünleri imalatı takip eden alt sektörler konumundadır (Tablo 11). 19

32 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Tablo 11: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı Sektörler (Birikimli) Toplam Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayii Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı Tekstil Ürünleri İmalatı Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı- Römork İmalatı Diğer İmalat Elektrik, Gaz ve Su İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret, Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Toplam Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Dünya genelinde 2009 yılında imalat ve hizmet sektörlerinde yapılan uluslararası doğrudan yatırımlarda düşüş yaşanmıştır. Ancak, uluslararası doğrudan yatırım içinde imalat sektörünün payı düşerken, hizmetler sektörünün payı artmıştır yılında küresel ekonomik krizden olumsuz yönde etkilenen motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı 2010 yılında toparlanmaya başlamıştır. Motorlu kara taşıtı üretimi 2010 yılında dünya genelinde %25,8 oranında artış göstermiştir. Dünya da kimyasal madde ve ürünlerin imalatı ve gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı gibi başlangıçta krize dayanıklı sektörler 2009 yılında krizden olumsuz etkilenmişlerdir. Bununla beraber elektrik, gaz ve su dağıtımı, elektronik ekipmanlar, inşaat ve telekomünikasyon sektörlerinde 2008 yılına göre 2009 yılında daha fazla uluslararası doğrudan yatırım yapıldığı gözlemlenmiştir. Dünya genelinde uluslararası doğrudan yatırımların hizmetler sektöründe gözlenen yoğunlaşma eğilimi, Türkiye de de önemli oranda geçerlilik taşımaktadır yılları arasında faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketlerin 20

33 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu sektörel dağılımına bakıldığında; toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile imalat sanayi sektörleri ilk üç sırada yer almıştır. İmalat sanayi sektörü 2005 yılına kadar toptan ve perakende ticaret sektörünü takip ederken, 2006 yılından itibaren gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektöründen sonra yer almaya başlamıştır. Küresel ekonomik krizden olumsuz etkilenen motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatında faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketlerin sayısında 2009 yılında başlayan azalma devam etmiş, 2010 yılında da bu sektördeki uluslararası doğrudan yatırım girişlerindeki %82 lik düşüş, şirket sayısına da %61,1 lik düşüşle yansımıştır yılında sektörlerde faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirket sayılarında, ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri sektöründe %30,3 oranında, toptan ve perakende ticaret sektöründe ise %22,8 oranında, tarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık sektöründe %14,5 oranında, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektöründe %13,7 oranında, imalat sanayinde ise %7 oranında artış olurken, mali aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründe % 17,6 oranında, oteller ve lokantalar sektöründe %9,9 oranında, elektrik, gaz ve su sektöründe ise 1,6 oranında düşüş gerçekleşmiştir. İmalat sanayinde faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketler arasında kimyasal madde ve ürünler imalatında %33,3 oranında, gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatında %28 oranında artış gözlenirken, motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatında %61,1 oranında, kimyasal madde ve ürünlerin imalatında %20,7 lik düşüş gerçekleşmiştir Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırımcı Ülkelere Göre Dağılımı adet uluslararası sermayeli şirketin ülke gruplarına göre dağılımında, AB ülkeleri girişimle birinci sırada yer almaktadır. AB ülkeleri içinde de Almanya adet, İngiltere adet ve Hollanda adet ile Türkiye de en fazla şirketi olan ilk üç AB ülkesi olarak sıralanmaktadır (Tablo 12) yılında kurulan adet uluslararası sermayeli şirketin, adedi AB ülkeleri, 942 adedi Yakın ve Ortadoğu ülkeleri ve 513 adedi ise diğer Avrupa ülkeleri ortaklı şirketlerdir (Tablo 12). 21

34 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Tablo 12: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı Ülkeler (Birikimli) Toplam AB Ülkeleri Almanya Hollanda İngiltere İtalya Diğer AB Ülkeleri Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) Afrika Ülkeleri Kuzey Amerika A.B.D Kanada Orta ve Güney Amerika, Karayipler Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri Azerbaycan Irak İran Diğer Diğer Asya Çin Halk Cum Güney Kore Cum Diğer Diğer Ülkeler Toplam Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüklerine Göre Dağılımı Türkiye deki uluslararası sermayeli şirketlerin sermaye büyüklüğüne göre dağılımına bakıldığında, yılları arasında sermayesi doların altında olan şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payları giderek azalma eğilimi göstermiştir. Bununla birlikte, sermayesi doları arasında olanların payı 2006 yılında %26,4 iken bu oran artarak 2010 yılında %32,8 olmuştur. Sermaye büyüklüğü doların üzerinde olan uluslararası sermayeli şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payının dönemindeki artışı da ortalama yıllık %8,7 düzeyinde olmuştur (Tablo 13). 22

35 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 13: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından Yıllara Göre Dağılımı ( ) Sermaye Tutarı (Dolar) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) < , , , , , , , , , , , , , , ,3 > , , , , ,5 Toplam , , , , ,0 Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2010 yılında kayıtlı sermayesi doların üzerinde olan 283 adet uluslararası sermayeli şirket kurulmuş olup, bu şirketlerin 64 adedi imalat sanayinde, 57 adedi toptan ve perakende ticaret sektöründe, 33 adedi elektrik, gaz ve su sektöründe, 31 adedi inşaat sektöründe, 26 ise adedi gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektöründe faaliyette bulunmaktadır. Ayrıca, 2010 yılında faaliyete başlayan bu büyüklükteki şirketlerin sayısı, bir önceki yıla göre imalat sanayinde %48,8 lik, ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetlerinde %43,8 lik, elektrik, gaz ve su sektöründe ise %50 lik artış göstermiştir (Tablo 14). 23

36 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Tablo 14: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Sektörler < Sermaye Tutarı (Dolar) > Toplam < > Toplam Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayi Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı Tekstil Ürünleri İmalatı Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı Motorlu Kara Taşıtı, Römork,Yarı-Römork İm Diğer İmalat Elektrik, Gaz ve Su İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret, Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faa Toplam Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2010 yılında kayıtlı sermayesi doların üzerinde olan 283 adet uluslararası sermayeli şirketin 144 adedi AB ülkelerinin yatırımcılarının ortağı olduğu şirketlere aittir (Tablo 15). 24

37 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 15: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere Göre Dağılımı ( ) Ülkeler < Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı Sermaye Tutarı (Dolar) > Toplam < > Toplam AB Ülkeleri Almanya Hollanda İngiltere Diğer AB Ülkeleri Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) Kuzey Afrika Ülkeleri Diğer Afrika Ülkeleri Kuzey Amerika A.B.D Kanada Orta ve Güney Amerika, Karayipler Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri Azerbaycan Irak İran Diğer Diğer Asya Diğer Ülkeler Toplam Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı adet uluslararası sermayeli şirketin illere göre dağılımında adet şirket ile İstanbul birinci sırada yer almaktadır. Antalya adet, Ankara adet ve Muğla adet şirket ile İstanbul u takip etmiştir (Tablo 16). 25

38 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl) İl Şirket Sayısı ( ) Toplam Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısı İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı (2010) Toplam Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısı İçindeki Payı (%) İstanbul , ,7 Antalya , ,2 Ankara , ,9 Muğla , ,2 İzmir ,3 91 2,7 Bursa 527 2,0 57 1,7 Aydın 464 1,8 55 1,6 Mersin 437 1,7 47 1,4 Kocaeli 309 1,2 35 1,0 Adana 190 0,7 27 0,8 Diğer İller , ,6 Toplam Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı 26

39 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Harita 1: 2010 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı 27

40 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Harita 2: Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı 28

41 2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu adet uluslararası sermayeli şirketin %56,1 inin faaliyette bulunduğu İstanbul ilinde, uluslararası sermayeli şirketlerin en yoğun olduğu alanlar sırasıyla toptan ve perakende ticaret, imalat sanayi, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörleridir (Tablo 17). Tablo 17: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Sektörler İstanbul Antalya Ankara Muğla İzmir Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayii Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı Tekstil Ürünleri İmalatı Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı Motorlu Kara Taşıtı, Römork, Yarı-Römork İmalatı Diğer İmalat Elektrik, Gaz ve Su İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret, Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Toplam Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı Türkiye deki adet uluslararası sermayeli şirketin %60,9 u Marmara bölgesinde, %15,5 i Akdeniz bölgesinde, %13,8 i Ege bölgesinde, %7,8 i İç Anadolu bölgesinde, %1,9 u da diğer bölgelerde faaliyette bulunmaktadır. 29