CÜMLE TÜRLERİ(TÜMCE ÇEŞİTLERİ) Cümle türleri diğer ismiyle tümce çeşitleri basit bir YGS konusudur. Kolaylıkla yapılabilir.

Transkript

1 CÜMLE TÜRLERİ(TÜMCE ÇEŞİTLERİ) Cümle türleri diğer ismiyle tümce çeşitleri basit bir YGS konusudur. Kolaylıkla yapılabilir. En önemli kısmı ise yapısına göre cümleler kısmıdır çünkü diğer kısımlara göre biraz daha dikkat edilmesi gerekir. Yapısına göre olan cümlelerin içinde yer alan yan cümlecik konusu çok çok önemlidir. Bu konu içinde dikkat edilmesi gereken, yanlış yapılabilme ihtimali diğer kısımlara göre daha fazla olan kısımdır aynı zamanda yan cümlecik. ÖSYM de bu bilgi etrafında soru sormaktadır. A-)ANLAMINA GÖRE CÜMLELER 1-) Olumlu Cümle 2-) Olumsuz Cümle 3-) Soru Cümlesi 4-)Ünlem Cümlesi 5-)Şart Cümlesi 6-) İstek Cümleleri 7-) Emir Cümleleri B-) YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLELER 1-) Düz(Kurallı) Cümle 2-) Devrik(Kuralsız) Cümle 3-) Eksiltili (Kesik) Cümle 1

2 4-) Parantez Cümlesi C-) YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLELER 1-)İsim Cümlesi 2-)Fiil (Eylem) Cümlesi D-) YAPISINA GÖRE CÜMLELER 1-)Basit cümle 2-)Birleşik cümle 3-) Sıralı cümle 4-) Bağlı cümle A-)ANLAMINA GÖRE CÜMLELER 1-) Olumlu Cümle: Yüklem durumundaki fiilin gerçekleştiğini veya yüklem durumundaki varlık ya da kavramın var olduğunu bildiren cümlelerdir. Başka bir ifade ile de söyleyecek olursak yüklemde belirtilen durumun gerçekleştiğini ya da gerçekleşebileceğini bildiren cümlelerdir. Gerçekleşen veya gerçekleşmeye yakın olan cümlelerdir. Odasında müzik dinliyor. Öğretmenin verdiği ödevi herkes yapmış. Elinde üç tane kitap vardı. Her gece annesini düşünür. Yanında arkadaşı da gelmiş. 2

3 Not: Her ne kadar burada cümleleri anlamına göre incelesek de burada anlamla kastedilen şey eylemin gerçekleşmesidir yani cümlenin içeriğinin olumlu olması değildir. Aşağıdaki cümlelerin içeriği olumsuzdur ama eylemler gerçekleştiği ve varlıkların durumunun var olduğunu anlattığı için olumlu cümlelerdir. Bugün hava çok soğuk. Arkadaşına çok kırılmıştı. Saat geç olduğu için korkuyordu. Ünlü sanatçı dün hayatını kaybetti 2-) Olumsuz Cümle: Yüklemde bildirilen işin, gerçekleşmediğini, gerçekleşmeyeceğini ya da sözü edilenlerin var olmadığını bildiren cümlelerdir, yok, değil sözcükleriyle, sız, ma, maz ekleri ile olumlu cümleler olumsuz yapılır. Sınava hiç kimse gelmedi. Çocuğun cebinde beş kuruş bile yoktu. Hâlâ kendine gelmiş değildi. Hilmi hiç soru çözmez. O da çok akılsızdı. Not 1: Bazı cümleler olumsuzluk ifade eden ek ya da sözcük almadığı halde olumsuz anlam taşıyabilir. Böyle cümlelere yapıca(biçimce) olumlu, anlamca olumsuz cümle denir. Gel de bu işin içinden çık(çıkamazsın) 3

4 Ne ben aradım ne de o aradı.(ikimiz de aramadık) Sanki evde ders çalışacak.(çalışmayacak) Not 2: Bazı cümleler, olumsuzluk ifade eden ek ya da sözcük aldığı halde olumlu anlam taşıyabilir. Böyle cümlelere yapıca(biçimce) olumsuz, anlamca olumlu cümle denir. Seni sevmiyor değil(seviyor) Sen ders çalışırsan da ben sevinmez miyim hiç?(sevinirim) 3-) Soru Cümlesi: İçinde soru eki ya da soru sözcüklerinden biri bulunan cümlelerdir. Cevap gerektirmeyen sözde soru cümleleri de soru cümlesi kabul edilir. Akşam soru çözdün mü? Hilmi sana ne dedi? Ben yanmayayım da kimler yansın? 4-) Ünlem Cümlesi: Kızgınlık, sevinme, alınma, beğenme heyecan gibi duyguları aktaran ya da seslenme bildiren cümlelerdir. Eyvah! Aaa, yine o çocuk! Yaşasın! Ne güzel bir hava! 5-) Şart Cümlesi: Yargının gerçekleşmesinin bir koşula bağlandığı cümlelerdir. Genellikle se-sa ekiyle şart anlamı sağlanır ama illa se-sa eki olacak diye bir şey yoktur. 4

5 Gelirsen görüşürüz. Tv izlersen gündemden haberdar olursun. Soruları çözdün mü başarılı olursun. 6-) Emir Cümleleri: Çabuk soruları çözün. Tv yi kapat. 7-) İstek Cümleleri: Keşke o da yanımızda olsa. Beni biraz dinler misin? B-)YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLELER(ÖĞELERİNİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER) 1-) Düz(Kurallı) Cümle: Yüklemi sonda olan cümlelerdir. Yazar hiç eleştirilmemekten dert yanıyordu. Askeri vesayet henüz bitmedi. 2-) Devrik(Kuralsız) Cümle: Yüklemi sonda olmayan son dışında her yerde olabilen cümlelerdir. Sevdim seni hiç tereddüt etmeden Düşündüm onu saatlerce 5

6 3-) Eksiltili (Kesik) Cümle: Yüklemi olmayan kelime veya kelime gruplarıdır. Annenin sözünü dinler misin? Evet. (dinlerim) Bir yanda o bir yanda ben 4-) Parantez Cümlesi: İçerisinde ara söz veya ara cümle bulunan cümlelere denir. Evde-çocukluğumun geçtiği o yerde- ölü bulundu. C-) YÜKLEMİNE GÖRE (YÜKLEMİN TÜRÜNE, YÜKLEMİN ÇEŞİDİNE GÖRE) CÜMLELER 1-)İsim Cümlesi: Yüklemi isim ya da isim soylu olan sözcüklerdir. Daha başka bir ifade ile yüklemi fiil olmayan bütün cümleler isim cümlesidir. Her ne kadar adı isim cümlesi olsa da isim soylu sözcükler de bu gruba dahildir. Bendim ey sevgili sandalla denizden geçen. Bugün çok hastaydı. Soruyu çözemeyen Ahmet ti. Not 1: Yüklem fiilimsi de olsa isim cümlesidir. En güzel şey sevmektir. Not 2: Ad cümlelerinde gerçek özne mutlaka vardır. ve sözde özne asla bulunmaz. Sözde özne yalnızca edilgen fiille kurulan cümlelerde bulunur. 6

7 2-)Fiil (Eylem) Cümlesi: Yüklemi fiil olan cümlelerdir. Anayasa değişikliği henüz kabul edilmedi. Yavaş yavaş eve gidiyordu. Odanın sıcaklığı gittikçe artıyor. Not: Bazı sözcükler kullanıldığı cümleye göre isim, fiil cümlesi olabilir. Bu sözcükler ortak veya sesteş köklerdir. Akşam evde parti var.(isim cümlesi) Bugün eve erke vardı.(fiil cümlesi) D-)YAPISINA GÖRE CÜMLELER: Her cümle aslında bir yargı bildirir ama bazı cümlelerde birden fazla yargı bulunabilir. Bunlar bazen iki ayrı yüklemle, bazen yan cümleciklerle sağlanan yargılardır. Yapısına göre cümleler kendi arasında dört gruba ayrılır: Basit, Birleşik, Sıralı, Bağlı Cümle. Şimdi bunlara geçmeden önce temel ve yan cümleden bahsedelim. Temel Cümle: Bir cümlenin yüklemi temel cümledir. Cümlenin bildirmek istediği asıl yargı da bu cümleyle verilir. Diğer öğeler ise temel cümleyi tamamlayan öğelerdir. Yan Cümle(cik): Tam bir yargı bildirmeyen temel cümlenin bir öğesi durumunda bulunan ve kendi içinde değişik tamamlayıcı öğeler de alabilen söz öbeğidir. Bu kısımdan soru sorulurken yan cümlecik vardır-yoktur ve yan cümlecik temel cümlenin öznesi, nesnesi, dolaylı tümleci ve zarf tümleci görevindedir şeklinde sorulmaktadır. Yan cümlecik cümlede hangi öğe ise o görevde kullanılmış olur. Not 1: Fiilimsiler yüklemde kullanıldıklarında yan cümlecik oluşturmaz. 7

8 Not 2: Eylem anlamını kaybeden fiilimsiler(kalıcı isim olanlar dondurma gibi) yan cümlecik oluşturmaz. Yan cümleler iki şekilde yapılabilir: Fiilimsilerle Yapılanlar: Yan cümlecik dendiğinde genel olarak fiilimsi kastedilir. Kitabı alınca bana getir.(yan cümlecik zarf tümleci görevindedir.) Onu sevmeye doyamadım. (yan cümlecik dolaylı tümleç görevindedir.) Çekimli Fiillerle Yapılanlar: Akşam ders çalışırsa sizinle gelebilir. (yan cümlecik zarf tümleci görevindedir.) Geliyorum, dedi. (yan cümlecik nesne görevindedir.) Şimdi yapısına göre cümlelere geçelim: 1-)Basit Cümle: Tek yüklemi olan ve yüklem dışında fiilimsi olmayan cümlelerdir. Doğum gününde Paris e gitti. Her güzele gönül koyma. Bize şarkı söyler misin? Not: Basit cümle kısa cümle olarak algılanmamalıdır önemli olan tek yüklem olması ve yüklem dışında yan cümlecik olmamasıdır. Bundan tam elli yıl önce ihtiyar bir adam ve üç oğlu, memleketin en uç noktasındaki bu küçük kasabadaki yardımsever, çalışkan insanlarla tanıştılar. 2-)Birleşik Cümle: Bir temel cümle ve onun anlamını tamamlayan en az bir yan cümlecikten meydana gelen cümlelerdir. Birleşik cümleler kendi içinde dört gruba ayrılır: 8

9 a-)girişik Birleşik Cümle: Yüklem dışında içinde fiilimsi olan cümlelerdir. Onu görmeye doyamadım. (yan cümlecik dolaylı tümleç görevindedir.) Soruyu çözemeyenler ayağa kalksın. (yan cümlecik özne görevindedir.) Memlekete gelince bana mutlaka uğra. (yan cümlecik zarf tümleci görevindedir.) Not 1: Fiilimsi yüklemde olursa yan cümlecik oluşturmaz çünkü yüklem kendisi zaten yargı bildirir. Bu durumda da cümle yapısına göre basit cümle olur. En zor şey beklemektir.(basit cümle) Beklemek çok zordur.(birleşik cümle) Not 2: Bir cümlede yüklem dışında ne kadar fiilimsi varsa o kadar yan cümle vardır. Ona bakıp bakıp sevdiğini söylemekten bıkmıyordu.( Üç fiilimsi dolayısıyla da üç yan cümlecik vardır) b-) Şartlı Birleşik Cümle: Yan cümleciği se-sa ekiyle oluşturulan cümlelerdir. Cümleyi zaman, şart, sebep ve benzetme yönlerinden tamamlar ve cümlede de zarf tümleci olarak kullanılır. Seversen sevilirsin. Düşünürsen sonuca ulaşırsın. c-) İç İçe Geçmiş Birleşik Cümle: Bir cümle başka bir cümlenin içinde yer alır ve onun bir öğesi olursa buna iç içe birleşik cümle denir. Bu cümlelerde yan cümlecik genellikle nesne görevindedir. Seni seviyorum, dedi. 9

10 Mevlana: " Ne olursan ol yine de gel. " dedi. d-) Ki li Birleşik Cümle( İlgi Cümlesi): Ki bağlacıyla birbirine bağlanan cümlelere denir. Düşün ki akşam ne yapacağız. Anladım ki hiç kimse sen değil. Dürüst ol ki insanlar sana güvensin. 3-) Sıralı Cümle: İçinde birden fazla yüklem olan ve bu yüklemlerin art arda sıralandığı cümlelerdir. Birbirine anlamca bağlı cümlelerden oluşan sıralı cümleler, virgül ya da noktalı virgülle birbirine bağlanır. Sıralı cümleler ikiye ayrılır: a-) Bağımlı Sıralı Cümle: Herhangi bir öğesi ortak olan sıralı cümlelerdir. Yanımıza geldi, konuşmadan gitti.(özneleri ortak sıralı cümle) Arabayı aldı, sattı.(özneleri ve nesneleri ortak sıralı cümle) Hilmi sınıfta oturdu, test çözdü.(özneleri ve dolaylı tümleçleri ortak sıralı cümle) Not 1: Sıralı veya bağlı cümlelerde yüklem dışında fiilimsi olursa bu tip cümlelere karma yapılı cümle denir. Not 2: Hem bağlı hem sıralı olma özelliği taşıyan cümlelere sıralı-bağlı cümle de denir Not 3: Sıralı cümlelerde yüklemin ortak olabilmesi için öznelerin söz konusu yargıyı ayrı ayrı gerçekleştirmesi gerekir. b-) Bağımsız Sıralı Cümle: Hiçbir öğesi ortak olmayan sıralı cümlelerdir. Dün tarihtir, yarın bilinmeyendir, bugün bir hediyedir. Yağmur durmuştu yollar çamurdan görünmüyordu. 10

11 Hava çok soğuktu, biz hiç üşümüyorduk. 4-) Bağlı Cümle: Birden fazla yüklemin birbirine bağlaçlarla bağlanmasından oluşur. Aslında sıralı cümle gibidir ama yüklemler birbirine bağlaçlarla bağlandığı için bu ismi alır. Hem konuşuyor hem de soru çözüyordu. Gel de ona derdini anlat. O kadar çalıştı ama başaramadı. 11