T.C. YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI

Transkript

1 T.C. YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI MADENİ ETNOGRAFİK TAKILAR ÜZERİNE BİR ANALİZ; DİYARBAKIR MÜZESİ ÖRNEĞİ DOKTORA TEZ ÖNERİSİ Hazırlayan Ercan ÇALIŞ VAN-2014

2 T.C. YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI MADENİ ETNOGRAFİK TAKILAR ÜZERİNE BİR ANALİZ; DİYARBAKIR MÜZESİ ÖRNEĞİ DOKTORA TEZ ÖNERİSİ Hazırlayan Ercan ÇALIŞ Danışman Prof. Dr. Recai KARAHAN VAN-2014

3 İçindekiler 1. ARAŞTIRMANIN AMACI ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ SINIRLILIKLAR MATERYAL VE YÖNTEM TANIMLAR SÜRE VE OLANAKLAR GEÇİCİ ANA HATLAR KAYNAKÇA DOKTORA TEZ ÖNERİSİNİN İNGİLİZCE ADI ÖĞRENCİNİN DOKTORA DÖNEMİNDE ALDIĞI DERSLER I

4 1. ARAŞTIRMANIN AMACI Tarih boyunca uygarlıkların takıya büyük bir ilgi gösterdiğini yapılan araştırmalardan görebilmekteyiz. Öyle ki; insanoğlunun en ilkel giyim döneminde bile takıya yönelik bir çekicilik her zaman kendini göstermiştir. Takılar İlk etapta din, tılsım, sihir, büyü, uğur, nazara karşı korunma hissi ve etkisi sonucuyla insanlar tarafından üzerlerinde bulundurup takarlarken zamanla ölü hediyesi, doğaüstü güçlere ve tanrılara sunu, zenginlik, güç ve kuvvet göstergesi gibi amaçları kapsamıştır. Bu kullanım alanlarının yanı sıra yeri gelmiş ticari anlamda bir değişim ve dönüşüme ayak olurken bir diğer yandan yakıştırma, güzel görünme, hediye gibi amaçlarla da kullanılmıştır. Takılara olan ilginin neredeyse insanoğlu tarihi ile çok büyük ölçüde bir paralellik gösterdiği yapılan araştırma ve bulunan bulgulardan ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda araştırmamızın en temel amaçlarından birisi el sanatlarında takı alanında önemli bir noktada olduğu bilinen, lakin günümüze dek gerektirdiği oranda bilimsel araştırma ve çalışması yapılıp tanıtımı yapılamayan müzelerden Diyarbakır Müzesinin takı alanındaki durumunu ortaya koymaktır. Bu itibarla çalışmamızın sonucunda Diyarbakır Müzesinde özenli bir şekilde depoda muhafaza edilen takıların değerlendirilmesi ve belgelendirilmesidir. En nihayetinde Diyarbakır Müzesinde yer alan Etnografik Madeni Takıları örnek alarak takı üzerine genel bir araştırma yapmaktır. Yapılan bu araştırma sonucunda Yontma veya Eski Taş Çağı olarak da bilinen Paleotik Dönemin sonlarına doğru Anadolu'da kendini hissettiren süs eşyalarının yanı sıra takıların diğer fonksiyonel özelliklerinin de günümüze ne şekilde geldiğini incelemektir. Böylelikle geçmiş ile günümüz dünyası arasındaki kültür bağının ortaya konulmasındaki bilimsel bilgiyi oluşturup Sanat Tarihi ve El Sanatları literatürüne yeni bilgiler ve tezler kazandırmaktır. Araştırma konumuzun bir diğer amacı, daha çok yazının bulunmasından önceki dönemi kapsamakla beraber, yazının bulunmasından sonraki tarihi dönemlerde kayıtlara geçen ancak; objektifliğinden ve doğruluk gerçeğinden şüphe 1

5 edilen bilgi ve verileri ortaya koymaya çalışmaktır. Nitekim Sanat Tarihi ve dolayısıyla Sanat Tarihçiler, tarihi eserler üzerinde yaptığı kapsamlı çalışmalar sonucunda eserin tarihteki rolünü, statüsünü ve toplum ile yaşadığı zamanın değer yargılarını netleştirmeye çalışır. Yapılan bu araştırma ve çalışmalar tarihi bilginin günümüzde daha sağlıklı bir şekilde değerlendirilmesine olanak sağlayacaktır. 2. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ Kültür mirası ve kaynağının en temel öğelerinden biri olan el sanatları bir önceki nesilden aldığı değerleri, içinde olduğu dönemle harmanlayıp yeni değerler de katarak, bir sonraki nesillere aktarmada kültür ve toplum adına adeta bir köprü görevi görmüştür. Araştırmamızın en önemli yanı geçmişten günümüze doğru toplumların ve özelikle de Anadolu Medeniyetlerinin sosyo-kültürel ve iktisadi ile genel yaşam felsefesini ortaya koymaya çalışmaktır. Medeniyetler arası diyalogun kültürün ve toplumu oluşturan diğer değerlerin daha sonraki nesillere aktarılması ve bu sayede bir kültür birliği ile kültür birikiminin oluşmasında hiç şüphe yok ki el sanatları dalı, bu anlamda çok önemli bir yere sahiptir. Kültürün bir öğesi olan sanat, sosyolojik bir durum olduğundan medeniyeti oluşturan toplulukların nesilleri arasında en kolay bir şekilde aktarılan öğelerin başında gelir. Sanat dalları arasında da El Sanatları bu anlamda çok önemli bir yer tutar. Nihayetinde Diyarbakır müzesinde yer alan takıların her birinin ayrı bir misyon ve anlayışla oluşturulduğunu ön araştırmalarımızdan görebilmekteyiz. Esere yüklenen anlam ve bunun da ötesinde çevresine verdiği mesaj da bir o kadar önemlidir. Bu müzede yer alan eserlerin incelenerek depoya adeta hapsedilmiş bir bilgi birikiminin, kültür hazinesinin anlam ve önemini ortaya koymaya çalışmaktır. Günümüzde hala devam eden bir takım gelenek ve göreneklerin nerden geldiği ve tam olarak ne manaya geldiğinin anlaşılmasında takının önemli bir role sahip olduğunu göstermeye çalışmaktır. Araştırma tezimizin bir diğer önemli yanı Müzelerin sadece Kültürel ve tarihsel değeri olan eserlerin bir araya getirilip sergilendiği, muhafaza edildiği bir kurum olmasının ötesine de gitmektir. Anılan bu görevler dışında müzeler aslında 2

6 yaşayan bir tarih ve bir şahittir. Geçmişimizin özünü bir ayna gibi günümüze bütün çıplaklığı ile taşımaktadır. Bu itibarla milli tarihimizin serüveni incelenirken bilim, sanat ve kültürel açıdan artılarımız bir yana eksik yanlarımızın da tespit edilmesinde büyük bir öncüldür. Bu gerçekler dururken, daha önce yaşamış medeniyetlerin tanıtılmasında çok önemli bir yere sahip olmasına rağmen müzelerdeki takılar, bilimsel çalışmalara yeterince konu olmamıştır. Bu da çalışmamızın ne denli önemli olduğunu bizlere göstermesi açıdan önemlidir. Temennimiz müzelerde özellikle de teşhir bölümlerin dışında arka planda, depolarda uzun yıllardır saklı tutulan eserlerin incelenip birer kültür mirası değerlerin toplumla paylaştırılmasını sağlamaktır. Tabiatıyla eser üzerinde yapılacak araştırma ve bulgular diğer kültürlere ait topluluklar ile karşılaştırılıp geleceğimizin ışığını görmemizde büyük bir katkısı olacaktır. 3. SINIRLILIKLAR Araştırma Diyarbakır Müzesinde yer alan etnografik Madeni takılarla sınırlı tutulmuştur. Müzede farklı kültür ve çağlara ait birçok takı niteliğindeki eser olmasına karşın, araştırma konumuzun etnografik bilezik takılarıyla sınırlı tutulmasından ve ayrıca konu birliği ile bütünlüğü sağlanması açısından diğer dönem ve kültürlere ait eserler araştırma kapsamına alınmayacaktır. Müzede yer alan etnografik takılarının tamamı gözden geçirilmiş, farklı yapım ve bezeme tekniği ile gerek tür ve gerekse de süsleme durumlarına göre sınıfsal olarak ayrılan eserlerin tamamı incelenmeye alınacaktır. Konunun sadece etnografik madeni takılarla sınırlandırılmasında, yukarıda sayılan durumlar dışında diğer el sanatlarına nazaran ayrıca fonksiyon ve misyon dolarak da farklı bir yere sahip olmasından ötürüdür. Takılar insanlar tarafından kullanılmaya başlanmasında bireyler için zaruri ihtiyaçtan çok simgesel olarak taşıdığı anlamı ön plana çıkmıştır. Çünkü tarihteki en önemli rolünden biri gurupları birbirinden ayırmaya araç olmanın yanı sıra, liderin gücünü, kuvvetini belirlemedeki siyasi yönü de ağır basmaktadır. Araştırmada yazılı kaynaklar, görsel veriler ve görüşmelerle de desteklenecektir. 3

7 4. MATERYAL VE YÖNTEM Konu kapsamındaki Müzede yer alan takı eserlerin tamamı etnografik döneme aittir. Söz konusu eserlerle ilgili yapacağımız çalışmada konu bölümler halinde işlenerek bir bütünlük oluşturulmaya çalışılacaktır. İlk bölümde takı ile ilgili genel tanıtımlar yapılacak ve tarihsel gelişim sürecine değinilecektir. Konunun mahiyeti ile ilgili bilimsel veri araştırması ve kaynak toplatılması ayrıca yapılacaktır. Takı ve takı sanatının tanıtım ve tarihsel sürecine değinildikten sonra ikinci bölümde Çalışma konumuza esas teşkil eden müzenin bulunduğu Diyarbakır ilinin fiziki yapısı ve tarihçesi, Anadolu da maden sanatının gelişim evreleri ele alınacaktır. Yine bu bölümde konunun gerek önemi ve gerekse de daha iyi anlaşılması açısından takı sanatında kullanılan malzemeler ile bunlara ait yapım ve süsleme teknikleri ana hatlarıyla ele alınacaktır. Malzemelerin değişen şartlarda tarihteki dönemi içerisindeki evrelerine ve gelinen noktadaki son durumuyla ilgili bilgi verilecektir. Çalışmamızın üçüncü ana bölümünde daha önceden belirlenmiş tarih ve zamanda ilgili müzeye gidilecek, yetkili görevliler huzurunda eserler teker teker incelenerek yazılı ve görsel kayıtlar tutulacaktır. Çalışmalar sırasında Muhafaza edildiği depodan eserler çıkarılacak türlerine göre sınıflara ayırarak bir tür gurubu oluşturulmaya çalışılacaktır. Daha sonra eserler bir katalog düzeni içinde incelenecektir. Eserin Türü, Yer Aldığı Müze, Resim ve Çizim No, Müzeye Geliş Tarihi ve Geliş Şekli, İnceleme Tarihi, Dönemi, Maden Cinsi, Yapım ve Süsleme Tekniği, Ölçüleri, Kitabe ve Bugünkü Durumları başlıkları altında, eserler hakkında ön bilgi verilmiş, tanım kısmında ise örnekler ayrıntılı olarak tanıtılmaya çalışılacaktır. El sanatlarının bir ayağını oluşturan takı sanatı ve takılar, insanoğlunun varoluşuyla birlikte sürekli bir cazibe olarak her dönemde kendini hissettirmiştir. Bu bağlamda konunun daha iyi anlaşılması açısından Diyarbakır takı sanatı ustaları başta olmak üzere takı satıcılılığına yapan kuyumcular, Halk Eğitim Merkezi, İl Kültür Müdürlüğü, ilgili yayın ve makaleler araştırılacak, bilimsel verilere ulaşmaya çalışılacaktır. 4

8 5. TANIMLAR TAKI : En genel anlamıyla takı insan bedeninin dışa yansıyan taraflarından boyun, kulak, bel, ayak bileği, parmak ve kafa gibi vücudunun belli yerlerine gerek giysileri üzerine gerekse de çıplak olarak üzerinde sergilediği süs eşyalarıdır. Başka bir ifadeyle takı; Kişinin kılık kıyafetiyle beraber bir uyum sağlamak, özgün ve daha güzel bir görünümle kendine özel bir model oluşturmak ve ayrıca hoşluk hissi duymak ve hissettirmek gibi amaçlarla dizayn edilmiş çeşitli tür, ebat, şekil ve malzemelerden üretilmiş aksesuar olarak tanımlanmaktadır. MÜZE : Kültürel ve tarihi bir değere sahip sanat ve bilim eserlerinden oluşan nesneleri inceleyen, değerlendirip gerektiğinde koleksiyon oluşturan, koruyan, saklayan ve tanıtmaya yönelik halka gösterilmek üzere sergilendiği yer veya yapıdır. SANAT TARİHİ : Tarih boyunca yaşamış toplulukların görsel sanatlarının sanat anlayışlarını belirleyip, tarihsel sürecini inceleyen bilim dalıdır. Geçmişten günümüze doğru mimari, resim, heykel, süsleme ve benzeri sanatların tarihsel sürecinin saptanarak sınıflandırılması, tanımlanması ve çözümlenmesi ile uğraşır. EL SANATLARI : kavimlerin kendi ihtiyaçlarından ortaya çıkan ve geleneklerinden nesillerce aktarılıp gelen her türlü maddi kültür varlıklarıdır. ETNOGRAFYA : Maddi kültür unsurlara bağlı olarak kavimleri inceleyen bir bilimdir. İnsan emeğiyle ortaya çıkan, içinde çıktığı topluma özgü, tarihte yer almış ve günümüze gelmiş maddi kültür varlıkları ile el sanatlarını kapsamaktadır. MADEN : Dünyamızı oluşturan yer kabuğunun kimi bölgelerinde birtakım iç ve dış faktörlerle oluşan, iktisadi açıdan değeri bulunan mineral olarak tanımlanmaktadır. Başka bir ifadeyle Maden; Tabiattaki filizlerden elde edilerek, eritilip dökülmeğe müsait olan kesilip dövülebilen ve çeşitli form ile ebatlarda biçimlendirilip üzerlerinde süslemeler yapılabilen maddeler olarak da ifade edilmektedir. KUYUMCULUK :Başta Altın, Pırlanta ve Gümüş olmak üzere değerli veya değersiz metal ve taşların işlenerek takı ve süs eşyası yapma sanatıdır. 5

9 6. SÜRE VE OLANAKLAR Araştırmamızda ortaya koyacağımız tezimizin ana hatları Diyarbakır Müzesi Örneği ile ortaya konulacaktır. Müzedeki yetkili kişilerle yapılan değerlendirme de dikkate alınarak Danışman hocamın önerdiği plan ve programa göre dört eğitimöğretim dönemi içinde tezin tamamlanması öngörülmektedir. Sürenin etkin ve verimli kullanılması adına öncelikle Müzede çalışmamızın önünü açma adına gerekli izinler süratle alınacaktır. Takı ve takı sanatı üzerinde genel bir değerlendirme de yapılacağından ilk dönem kaynak araştırması ve veri toplama işlemi yapılacaktır. Çalışma takvimimizin ikinci döneminde Müzedeki eserler fotoğraflanacak ve analizleri yapılacaktır. Üçüncü dönemde ise eserlerin sentezleri yapılıp tanımlamaları ve karşılaştırma olanakları yapılacaktır. Çalışmamızın son döneminde ise tez çalışmamızda elde ettiğimiz tüm bilgi ve verileri derleyip yazmayı planlamaktayız. Yukarıda bahsedilen çalışma takviminin planlanan süre ve aşamalarda ilerleyebilmesi için belirlenen takvim olanağının dışında ekonomik gerekliliklerin karşılanması noktasında Bilimsel Araştırma Projeleri Başkanlığından destek alınmaya çalışılacaktır. 6

10 7. GEÇİCİ ANA HATLAR İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ KISALTMALAR 1. GİRİŞ 1.1. Konunun Tanımı ve Önemi 1.2. Amaç 1.3. Konunun Sınırı 1.4. Materyal ve Yöntem 1.5. Tanımlar 2. BÖLGENİN COĞRAFİ KONUMU VE TARİHÇESİ 2.1. Coğrafi Konumu 2.2. Tarihçesi 3. MÜZE 3.1. Müze Teriminin Tanımı Müzeciliğin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi Diyarbakır Müzesi Hakkında Genel Bilgi 4. TAKI 4.1. Takının Tanımı Takı Sanatı ve Tarihçesi Kuyumculuk Kuyumculuğun Tarihçesi Kuyumculukta Kullanılan Araçlar Etnografik Takıların Özellikleri Takıların Sınıflandırılması Baş Takıları Saç Takıları Boyun Takıları Bel Takıları El Takıları 5. ANADOLU DA MADEN SANATI 7

11 5.1. Maden Sanatı 5.2. Maden Sanatının Anadolu daki Tarihsel Gelişimi Neolitik Çağ Kalkolitik Çağ Tunç Çağı Demir Çağı Uratularda Maden Sanatı Friglerde Maden Sanatı Lidyalılarda Maden Sanatı Orta Çağ ve Sonrası Maden Sanatı Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Maden Sanatı Osmanlı Maden Sanatı 6. GELENEKSEL MADEN EL SANATLARI VE İLK ÖRNEKLERİ 6.1. Geleneksel Maden El Sanatları 6.2. Madeni Eserlerde Kullanılan Ham Maddeler Metaller Altın Gümüş Bakır Kurşun Tunç (Bakır-Kalay Alaşımı) Pirinç (Bakır-Çinko Alaşımı) Cıva Demir Takı Sanatında Kullanılan Taşlar Kıymetli Taşlar Zümrüt Safir Yakut Yarı Kıymetli Taşlar Organik Maddeler 8

12 7. TAKI YAPIM TEKNİKLERİ 7.1. Kabartma (Çekiçleme-Repousse) 7.2. Telkari (Filigre) 7.3. Damlatma (Granül) 7.4. Mine (Emaye) 7.5. Savat (Niello) 7.6. Mıhlama 7.7. Kakma 7.8. Kazıma Tekniği 7.9. Delik İşi (Ajur) Kaplama ve Yıldız 8. KATALOG 9. DEĞERLENDİRME 9.1. Karşılaştırma 9.2. Bulgular ve Yorum 10. SONUÇ 11. KAYNAKLAR 12. ÖZET 13. SUMMARY 14. ÇİZİM LİSTESİ 15. RESİM LİSTESİ 9

13 8. KAYNAKÇA AKTAN, HAMZA, Maden Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXVII. Ankara, ANONİM, Diyarbakır Salnameleri, III ( ), İstanbul, 1999, ARTAM, Nurcan, Antika, Dekorasyon ve Sanat Dergisi, Sayı 58, İstanbul, ARSEVEN, CELAL ESAT, Türk Sanatı, İstanbul, 1970 ASLANAPA, Oktay, Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (14. Yüzyıl), Ankara,1977. ASLAN, RIFKI Diyarbakır Kentinin Tarihi ve Bugünkü Konumu, Diyarbakır Müze Şehir, İstanbul, 1999, ATASOY, Sümer, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı 1,Trakya, BAŞAK, Oktay, Diyarbakır Arkeoloji Müzesi ile Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi'nde Bulunan Türk İslam Dönemine Ait Bir Grup Madeni Eser, (Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Van, BAKIR, ABDULHALİK Ortaçağ İslam Dünyasında Madenler ve Maden Sanayi Belleten LXI, 232, Ankara, 1997 BARIŞTA, H. ÖRCÜN, Türk El Sanatları, Ankara, BAŞARAN, CEVAT, Arkeolojiye Giriş, Erzurum, BELLİ, OKTAY, Demir Çağda Doğu Anadolu Bölgesinde Demir Metalurjisi Anadolu Demir Çağları / Anatolian Iron Ages Editör, Altan Çilingiroğlu İzmir, BİLGİN, Mualla, Takı Sektör Profili, İstanbul Ticaret Odası Dış Ticaret Şubesi Uygulama Servisi Aralık 2006,İstanbul,2006. BODUR, Fulya, Türk Maden Sanatı, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Sanat Yayınları, İstanbul,1987. DİYARBEKİRLİ, NEJAT, Diyarbakır Müzesindeki Tunç Sfenks, Türk Kültürü, VI, No.66, Ankara, DİYARBEKİRLİ, NEJAT, Hun Sanatı, İstanbul, ERGİNSOY, Ülker, "Türklerin İslam Maden Sanatına Katkıları", İslam Sanatında Türkler, İstanbul, ERGİNSOY, Ülker, İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul,

14 ERUZ, FULYA, Konuşan Maden, İstanbul, FIRAT, Yeter, Mardin İli Gümüş Telkari Kadın Takıları, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, GERÇEK, FERRUH, Türk Müzeciliği, Ankara, GÖKÇEN, RIFAT, Diyarbakır Güneydoğu Anadolu Bölgesi. GÜNKUT, BEDRİ, Diyarbakır Tarihi, Diyarbakır, İNAL, NEJDET, Diyarbakır Arkeoloji ve Etnografya Müzesi İslam Ansiklopedisi, IX, İstanbul, KARPUZ, Emine, "Anadolu Mutfaklarında Kullanılan Bakır Kaplar ve Osmanlı Dönemi Örnekleri", Türkler, XII, Ankara, KARAMAĞARALI, BEYHAN, Türk Mimari Eserlerinde Ahlat Mezar Taşları, Ankara, KAPLAN, Kaplan, Türkiye de Kuyumculuk ve Altın, İstanbul Ticaret Odası, Yayın No: , İstanbul, KAYAOĞLU, İ. GÜNDAĞ, Bakır Kap Yapım Teknikleri: I, Dövme Tekniği Folklor ve Etnografya Araştırmaları, İstanbul, KERAMETLİ, CAN, Türk ve İslâm Eserleri Müzesindeki Erken İslâm Devri Maden İşçiliği Türk Etnografya Dergisi, 14, Ankara. MISIRLI, Seyyit, The Turkish Journal Of Collectable Art Aylık Dergisi, Sayı 18, İstanbul,1986. MÜLAYIM, SELÇUK, Değişimin Tanıkları Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi, İstanbul, ÖZTÜRK, İSMAİL, Geleneksel Türk El Sanatlarına Giriş, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, PORTAKAL, Portakal, Çağlar Boyunca Takı ve Mücevher, Sanat Kültür Antika,Sayı 17, İstanbul,2000. RİPPERGER, Paul, Maden Sanatları Teknolojisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, SEVİN, Veli, Anadolu Arkeoloji' sinin ABC si, İstanbul, SOYHAN, CİHAT, Maden Sanatı Antika, İstanbul, Mart,1987. SOYUKAYA, NEVİN Arkeolojik Araştırmalar Işığında Diyarbakır ve Çevresi, Diyarbakır Müze Şehir, İstanbul,

15 SÖZEN, METİN- TANYELİ, UĞUR, Sanat Kavram ve Terimler Sözlüğü, İstanbul, TEMİZOCAK, YILMAZ, Türk-Kuyumculuğunun Dünü ve Bugünü Türkiye de Sanatın Bugünü ve Yarını, Beytepe, TÜRE, Altan, Dünya Kuyumculuk Tarihi II, Ortaçağ dan Günümüze Batı Dünyasının Takıları, İstanbul Kuyumcular Odası Yayınları II, İstanbul, TÜRE, Altan, Dünya Kuyumculuk Tarihi I, Eski Çağlardan Orta Çağa, İstanbul, TÜRKOĞLU, SABAHATTİN, Maden Sanatı ve Kuyumculuk Geleneksel Türk Sanatları, İstanbul, YILDIRIM, Tayfun, İPEK, Önder, Çorum Bölgesinde Çağlar Boyu Takı Sanatı, Çorum Valiliği, Mayıs YILMAZ, TERCAN, Osmanlı Maden Sanatı, Osmanlı, 11, (Yeni Türkiye Yayınları), Ankara,

16 9. DOKTORA TEZ ÖNERİSİNİN İNGİLİZCE ADI An Analysis On Metallic Etnographic Ornaments; Diyarbakır Museum Sample. 10. ÖĞRENCİNİN DOKTORA DÖNEMİNDE ALDIĞI DERSLER 1. Osmanlı Sanat Oluşumu ve Gelişiminde Temel İlkeler I 2. Halk Plastik Sanatları 3. Sanat Tarihinde Yüzey Araştırmaları 4. Anadolu Türk Sanatında Beylikler Devri Mimarisinin Yeri 5. Tekstil Sanatında Yöresel Analizler 6. Anadolu Türk Süs. San. Etk. ve Böl. Üsluplar 7. Tekstil Sanatında Yöresel Analizler II 8. Bizans Dini Mimarisinde Süsleme Programı-II 13