Çine Çaparı. Prof.Dr.. Orhan KARACA. Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, AYDIN

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Çine Çaparı. Prof.Dr.. Orhan KARACA. Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, AYDIN"

Su Akburç
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Çine Çaparı Prof.Dr.. Orhan KARACA Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, AYDIN

2 Çine Çaparı nın Yayılma Alanı Aydın bölgesinin özgün yerli koyunudur. Başlıca yayılma alanı Aydın il sınırları içinde bulunan ve geniş bir yayılma alan olan Madran dağı ve eteklerinde bulunan Çine ve Bozdoğan ilçeleridir. Bunun yanında Koçarlı ve Nazilli ilçelerinin kimi dağlık köylerinde de yetiştirilmiştir. Irkın geçmişteki sayısal durumu, tam olarak yayılma alanı ve verim özellikleri konusunda son yıllarda yapılan araştırmalar dışında herhangi bir yazılı kaynağa rastlanamamıştır. Yörede yetiştiriciler ile yapılan görüşmeler temel kaynak niteliğindedir.

3 Genel Özellikleri Yağlı kuyruklu olup kuyruk yapısı diğer yağlı kuyruklu koyun ırklarımızdan daha toplu ve kuyruk ucu genellikle içe kıvrıktır. Ödemiş Çine Çaparı

4 Genel Özellikleri Çine Çaparı Ödemiş

5 Genel Özellikleri Vücut beyaz, baş, bacaklar ve karın altı kahverengisiyah arası tonlarda veya beneklidir

6 Genel Özellikleri Erkeklerin tümü spiral boynuzlu, dişiler ise genellikle boynuzsuzdur

7 Genel Özellikleri Doğan kuzular sağlam yapılı ve hızlı gelişme yeteneğindedir

8 Genel Özellikleri Çiftleşme dönemi Ağustos-Eylül aylarıdır. Dolayısıyla doğumlar yeşilliğin bol olduğu Ocak-Şubat aylarına rast gelmektedir

9 Genel Özellikleri Yöresel çevre koşullarına çok iyi uyum sağlamıştır. Merada sürü idaresinin kolay olduğu yetiştiricilerin ortak kanısıdır. Süt veriminin yüksek olduğu, hastalıklara ve sıcağa da dayanıklı olduğu yetiştiriciler tarafından dile getirilmektedir.

10 Irkın Yok Olma Süreci Yöre hatta bölge koyunculuğunda döl verimi ön plandadır Yörede ıslah edici ırk olarak Sakız koç kullanma eğilimi vardır Son yılda Sakız ve Kıvırcık ırkı koçlar ile yapılan sistemsiz melezlemeler sonucu Çine Çaparı koyunlar ince kuyruklu bir forma (Karya Tipi) dönüştürülmüştür Ödemiş ırkı da benzer nedenlerle yok olmuştur Dağlıç ise aynı sürecin etkisindedir Sakız Çine Çaparı Karya Tipi Kıvırcık

11 Mevcut Durum ADÜ-ÇÇKP Koruma Sürüsü (ADÜ Ziraat Fakültesi) 52 Koyun + 14 Koç + 19 Kuzu Erdoğan AKTÜRK (Tatarmemişler köyü, Çine-Aydın) 23 Koyun + 4 koç + 18 Kuzu Mustafa VURAL (Dereköy, Koçarlı-Aydın) 17 Koyun + 2 Koç + 15 Kuzu 9 ve 6 baş koyunu olan 2 yetiştirici (ince kuy. Koç)

12 Irkın Korunmasına Yönelik Çalışmalar Aydın yöresinde yıllarında yapılan gözlem ve yetiştiricilerle görüşmeler sonucunda birkaç sürü dışında diğer sürülerin Karya ya dönüştüğü belirlenmiştir Koruma altyapısının oluşturulması ve ırkın korunması amacıyla 1996 yılında Adnan Menderes Üniversitesi nde sürü kurma ve tanımlama çalışmalarına başlanmıştır Kısıtlı imkanlarla 3 farklı sürüden alınan koyunlarla küçük bir Çine Çaparı sürüsü oluşturulmuş ve daha sonra diğer sürülerden de hayvan akışı gerçekleştirilmiştir İlçe Köy Yetiştirici tirici Adı Durum Çine Tatarmemişler Aydın Sever Yetiştirmiyor Çine Tatarmemişler Mehmet Sever Yetiştirmiyor Çine Seferler Mustafa Çiçek Yetiştirmiyor Çine Camızağılı Durmuş Girgin Rahmetli, sürü yok Çine Tatarmemişler Erdoğan Aktürk Koruma programında Koçarlı Dereköy Mustafa Vural Koruma programında Adnan Menderes Üniversitesi ndeki Çine Çaparı Koruma Sürüsüne kaynak oluşturan sürüler

13 Irkın Korunmasına Yönelik Çalışmalar Irkın korunmasına yönelik çalışmaların kurumsallaştırılması için Adnan Menderes Üniversitesi Çine Çaparı Koruma Programı (ADÜ-ÇÇKP) isimli stratejik yönelim programı devreye sokulmuştur. Aydın Tarım İl Müdürlüğü ile ortaklaşa sürdürülen Özel İdare destekli bir proje 2006 yılından beri devrededir 2005 yılından itibaren 2 yetiştirici sürüsü Tarım Bakanlığının teşvik programı kapsamına alınmış, verilen teşvikler yetiştirici motivasyonunu güçlendirmiştir

14 Irk İçi Genetik Varyasyonun Korunması Çalışmaları Sürülerdeki koyunlar numaralanarak kayıt altına alındı Sürüler izlenerek pedigri kayıtları tutulmakta Bireyler arası akrabalık ilişkilerine dayalı çiftleşme planları hazırlanmakta - sürüler arası koç değişimi devrede Koruma sürüsünde senkronizasyon ve laparoskopik intrauterin yapay tohumlama uygulanmakta Yetiştirici sürüleri için yapay tohumlama planlanmakta ADÜ-ÇÇKP Sürüsü Akrabalık İlişkileri ( , ) Veri Seti F X R XY Erkekler arası Erkekler ile dişiler arası Dişiler arası Tüm bireyler arası Fx: Ortalama akrabalı yetiştirme katsayısı Rxy: Grup içi bireyler arası akrabalık derecesi ortalaması

15 Irkın Tanımlanmasına Yönelik Çalışmalar Çalışmaların önemi, yok olmak üzere olan bu yerli koyun ırkının genetik kaynak olarak korunması alt yapısının oluşturması bakımından öne çıkmaktadır. Irkın özelliklerine ilişkin literatür bilgisi bulunmaması, çok küçük bilgi ve bulguları bile çok anlamlı kılmaktadır. Şu ana kadar yürütülen çalışmalar sonucunda, sayısı oldukça sınırlanan ırkın kimi özellikleri tanımlanmaya çalışılmıştır.

16 1-Genetik Özellikler (DNA analizi) - Sürüler içi ve sürüler arası genetik benzerlik ve farklılıkları araştırmak için üç sürüden toplam 72 baş koyun örneklenmiş - 24 RAPD primerinden 15 i bant vermiş - Toplam 47 polimorfik bant elde edilmiştir ADU EA MV Üç sürü arası genetik uzaklıklara dayalı oluşturulan dendogram (ADU=Adnan Menderes Üniversitesi, EA=Erdoğan AKTÜRK, MV= Mustafa VURAL)

17 Tüm populasyona ait dendogram ADU18 EA05 ADU10 EA25 EA26 EA27 EA15 EA18 ADU20 EA31 EA24 EA32 ADU16 EA07 EA30 EA14 EA04 EA08 EA06 EA10 EA01 EA02 EA03 EA09 EA11 MV06 MV07 MV01 MV09 MV10 MV11 MV02 MV12 MV13 MV05 EA20 ADU11 ADU06 MV03 MV04 MV08 MV14 EA12 EA29 EA22 EA19 ADU07 EA17 ADU26 EA21 ADU12 EA13 EA16 ADU21 ADU23 ADU24 ADU25 EA23 EA28 ADU09 ADU15 ADU03 ADU14 ADU04 ADU01 ADU17 ADU22 ADU13 ADU08 ADU19 ADU02 ADU Sürüler arası ayrım oldukça belirgin

18 2-Morfolojik özellikler Canlı ağırlık ve kimi vücut ölçülerine ait ortalamalar (n=62) Özellik Canlı Ağırlık (kg) Cidago Yüksekliği (cm) Sağrı Yüksekliği (cm) Kuy.Sokumu Yüksekliği (cm) Vücut Uzunluğu (cm) Göğüs Derinliği (cm) Ön Göğüs Genişliği (cm) Göğüs Çevresi (cm) Baş Uzunluğu (cm) Alın Genişliği (cm) Kuyruk Uzunluğu (cm) Kuyruk Genişliği (cm) Ortalama±sh 38.06± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.893

19 3-Üreme özellikleri Özellik Ort.±sh Doğumda kuzu sayısı (n=143) 1.07±0.023 Doğumda kuzu sayısı Tekr. Der (34 koyunun 136 kaydı) Yumurtlama sayısı (n=22) 1.23±0.123 Laparoskopik intrauterin tohumlama (Doğum sonuçlarına göre başarı, n=23) %69.6

20 4-Gelişme özellikleri Özellik n Ort.±sh Doğum Ağırlığı ±0.133 Kuzularda canlı ağırlık (~2.5 aylık) ±0.422 Kuzularda canlı ağırlık (~5 aylık) ±1.208

21 5-Süt verimi özellikleri Özellik n Ort.±sh Günlük Ort. Süt Ver. (ml) ±22.2 Laktasyon Süresi (Gün) ± 8.5 Laktasyon Süt Verimi (lt) ±2.57

22 6-Yapağı verimi ve kalite özellikleri Özellik Çine Çaparı (n=30) Karya Tipi (n=56) Kırkımda canlı ağırlık (kg) Kirli yapağı verimi Yapağı randımanı (%) Lüle uzunluğu (%) Elyaf uzunluğu (%) Elyaf uzunluğu VK (%) Hakiki elyaf oranı (%) Medullalı elyaf oranı (%) Heterotip elyaf oranı (%) Kemp elyaf oranı (%) Bir dakikalık rezilyans (%) Beş dakikalık rezilyans (%)

23 Öngörüler çerçevesinde sürdürülen etkinlikler Genotipin korunmasıyla birlikte varolan yetiştirme altyapı ve alışkanlıkları da korunmaya çalışılmaktadır. Bunun da en sağlıklı yolu halen Çine Çaparı koyun yetiştiren birkaç yetiştiricinin mevcut yetiştiriciliği sürdürmelerinin teşvik edilmesidir. Yetiştirici sürülerini de kapsayacak çiftleşme planları sürekli olarak yürütülmektedir. Sürülerdeki hayvanların performans ve pedigri bilgileri izlenmektedir.

24 Öngörüler çerçevesinde sürdürülen etkinlikler Koruma altına alınan sürüler biyetoknolojik uygulamalardan da yararlanılarak büyütülmeye çalışılmaktadır Yetiştirici sürülerinde de senkronizasyon ve yapay tohumlama uygulamasının devreye sokulması planlanmaktadır. Ulusal ve uluslararası arenada ırkın tanıtımı için etkin yayın ve yayım faaliyetleri sürdürülmektedir. Irkın tanımlanması çalışmaları devam etmektedir.

25 Sonuç Adnan Menderes Üniversitesinde oluşturulan koruma sürüsü ve yetiştiriciler ile sürdürülen iletişim ırkın tamamen devre dışı kalmasını önlemiştir. Yetiştirici sürüleri de dikkate alınarak gerçekleştirilen çiftleşme planları ve damızlık koç değişimi etkinlikleri kendilenmeyi belirli bir düzeyde tutmaktadır. Ancak var olan küçük çaplı iki yetiştirici sürüsünün de elden çıkma riski vardır. Yetiştiricilerin desteklenmiş olması sürülerin geleceği anlamında temel güvencedir.

26 Yararlanılan Kaynaklar Karaca, O., Cemal, İ., Batı Anadolu koyunculuğunda genetik kaynakların korunma ve kullanımı. Ege Bölgesi 1.Tarım Kongresi, s , 7-11 Eylül 1998, ADÜ Ziraat Fakültesi, Aydın. Karaca, O., Çetiner, Ş., Cemal, İ., Çine Çaparı koyunların kimi özellikleri ve genetik kaynak olarak korunması olanakları. Uluslararası Hayvancılık 99 Kongresi, s , Eylül 1999, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, İzmir. Altın, T., Karaca, O., Cemal, İ., Atay, O., Çine Çaparı ve Çine Tipi (yöresel sentetik) koyunların yapağı verimi ve özellikleri. Uluslararası Hayvancılık 99 Kongresi, s , Eylül 1999, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, İzmir. Karaca, O., Cemal, İ., Atay, O., Çine Çaparı, Çine Tipi ve Menemen X Çine Tipi (F1) kuzularda kimi besi ve kesim özellikleri. Uluslararası Hayvancılık 99 Kongresi, s , Eylül 1999, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, İzmir. Karaca, O., Yıkılmaz, H., Cemal, İ., Atay, O., Çine Tipi, Menemen X Çine Tipi melezi (F1) ve Çine Çaparı kuzuların kimi gelişme özellikleri. Uluslararası Hayvancılık 99 Kongresi, s , Eylül 1999, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, İzmir. Karaca, O., Cemal, İ., Altın, T., Yerli Çine Çaparı Koyun Irkının Genetik Kaynak Olarak Korunması Çalışmaları. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, Eylül 2004, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, Cilt 1 (Sözlü Bildiriler), s Karaca, O., Cemal, İ., Gen kaynağı olarak risk altındaki yerli koyun ırklarımızdan: Çine Çaparı. HASAD Hayvancılık, 20, 239: [ 8 MByte] Bu yayınlar adresinden indirilebilir

33 Önceden Çine Çaparı yetiştirilen doğal kaya altı koyun barınağı Teşekkürler

Benzer belgeler

Sakız Koyunu. Prof.Dr.. Orhan KARACA. Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, AYDIN

Sakız Koyunu. Prof.Dr.. Orhan KARACA. Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, AYDIN Sakız Koyunu Prof.Dr.. Orhan KARACA Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, AYDIN SAKIZ Türkiye ve Yunanistan ın ortak ırkıdır Adını, İzmir in Çeşme ilçesine komşu olan Yunanistan