TÜRKİYE DE MISIR TARIMINDA SON GELİŞMELER VE ÇEŞİDİN ETKİSİ. Burhan KARA

Transkript

1 TÜRKİYE DE MISIR TARIMINDA SON GELİŞMELER VE ÇEŞİDİN ETKİSİ Burhan KARA Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü-Isparta Giriş İletişim: Tel: , Fax: Mısır Gramineae familyasına ait, yazlık ve tek yıllık bir bitkidir. Mısır insan beslenmesinde buğday ve çeltikten sonra en fazla kullanılan bitkilerden biridir. Mısır Dünyada tahıllar içinde ekiliş alanı bakımından üçüncü, üretim açısından ilk sırada alan önemli bir tahıl cinsidir. Gelişmekte olan Asya ülkelerinde buğday ve çeltikten sonra yer alırken, özellikle Latin Amerika ve Afrika da birinci sırada yer almaktadır. Ülkemizde ise mısır, ekim alanı bakımından oldukça gerilerde olmasına rağmen, buğday ve arpadan sonra en fazla üretilen önemli bir bitkidir. Son yıllarda, yüksek dane ve yeşil aksam veriminden dolayı mısır biyo-yakıt olarak değerlendirilme potansiyeli bakımından önemi artmıştır (Özcan, 2009). Dünya da üretilen mısırın %27 si insan beslenmesinde, % 73 ü ise hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde ise %71 yem hammaddesi, %19 nişasta ve endüstriyel tüketim, %7-10 mahalli tüketim olarak değerlendirilmektedir (Bilgiç ve ark., 2012). Bu tüketim oranı ülkelerin gelişmişlik oranına bağlı olarak değişmektedir. Örneğin gelişmekte olan ülkelerde

2 %45.9 u hayvan beslenmesinde, %54.1 i insan beslenmesi ve sanayi hammaddesi olarak kullanılırken, gelişmiş ülkelerde hayvan yeminin payı % 88.9 a ulaşmakta, hatta bu oran A.B.D de %90 a yükselmektedir. Ülkemizde mısır ekim ve üretiminde mevcut durum ve gelişmeler Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluşundan itibaren mısır ekim alanı, toplam üretim miktarı ve dekara verimi Çizelge 1 de sunulmuştur. Cumhuriyetin ilk yıllarında ekim alanında dalgalanmalar olmakla birlikte, günümüzdeki mısır ekimi alanına yakındır, hatta bazı yıllar yüksektir. Ancak Cumhuriyetin ilk yıllarında mısırın dekara verimi 50 kg dolaylarında olup, 1975 yılına kadar önemli bir atış olamamış, 50 yıllık bu sürede ancak 3 katına çıkmıştır. Bu durumun temel nedeni kaliteli çeşit eksikliği ve tohum teminindeki güçlüklerdir. Bunun yanında tarım tekniklerinin, bakım işlemlerinin yetersizliği ve bilgi eksikliği sayılabilir yılından sonra ülkemizde çeşit ıslahı üzerine yapılan teşvikler ile özel sektör tohumculuk alanına girmiş ve yabancı firmalar ülkemizde faaliyet göstermeye başlamıştır yılında tohumluk ithalatı serbest bırakılmış ve ithal edilen tohumlar için desteklemeler yapılmıştır (Altındal ve Akgün, 2007). Böylece ülkemize yüksek verimli hibrit çeşitler girmeye başlamış ve verimde önemli oranda artış olmuştur (Çizelge 1). Hibrit tohumların girmesiyle ekim alanları, iklim koşulları bakımından mısır yetiştiriciliği için daha uygun olan Çukurova bölgesi başta olmak üzere Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgesine doğru hızlı bir şekilde kaymış ve ülkemiz mısır üretiminde ve veriminde sıçrama olmuştur. Ancak Karadeniz, Orta Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde eski tohumların yetiştirilmeye devam etmesi bir başka deyişle hibrit tohumların yeterince girmemesi, modern tarım tekniklerinin ve bakım

3 işlemlerinin yeterli düzeyde olmamamsı nedeniyle ülkemiz mısır üretimi istenen seviyeye ulaşamamıştır. Ancak mısır tarla bitkileri içerisinde modern tarımsal mekanizasyon tekniklerinin kullanımına uygun bir bitkidir. Ekim, çapalama, boğaz doldurması, ilaçlama ve hasadı el değmeden tarım makineleri kullanılarak yetiştirilebilir. Son yıllarda özellikle 2005 yılından sonra verim potansiyeli yüksek kaliteli hibrit çeşitlerin ülkemizde hızlı yayılmaya başlamasıyla birlikte modern tarım tekniklerinin gelişmesi, toprak işlemesinden hasada kadar mısır yetiştiriciliği hakkında yeterince bilgi sahibi uzman teknik elemanların yetişmesi ve çiftçilerin bilgi ve tecrübelerinin artmasıyla mısır veriminde giderek önemli aranda artışlar olmuş ve 2013 yılında üretim ton ile cumhuriyet tarihinin en yüksek düzeyine çıkmış, dekara verim ise Avrupa ortalamasına yaklaşmıştır. Başta Çukurova bölgesi olmak üzere Akdeniz bölgesi, Ege ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde birim alan verimi 1000 kg ın üzerine çıkmıştır. Çizelge 1. Türkiye de yılara göre mısır ekim, üretim ve verimi* Yıllar Ekim alanı (Bin ha) Üretim (Bin ton) Verim (kg/da)

4

5

6

7 895 *: TÜİK verileri Mısır üretimi bir ülkenin gelişmişliğinin göstergesidir. Ülkelerin gelişmişlik düzeylerine paralel olarak mısır üretimi artmaktadır. Mısır bitkisinin en fazla ekilip, üretildiği ülkelere bakıldığında gelişmiş ülkeler göze çarpmaktadır. Dünya mısır üretiminin yüzde 37 si ABD de, yüzde 22 si Çin de gerçekleşmektedir. Diğer gelişmiş ülkelerde dünya mısır üretiminde önemli paya sahiptirler. Ülkemizde ise toplam hububat üretiminde %15,7 oranında payı olan mısır, buğday ve arpadan sonra üretim miktarı bakımından üçüncü sırada yer almaktadır. Ülkemizdeki mısır üretiminin %68 ini tanelik, % 32 sini ise silajlık mısır oluşturmaktadır. Ülkemizde dekarlık silaj mısır ekim alanının %33 ü Marmara, %31 i Ege, %13 ü Karadeniz, %10 u İç Anadolu, %8 i Akdeniz, %3 ü Güney Doğu Anadolu, % 2 si Doğu Anadolu Bölgesinde yer almaktadır (Bilgiç ve ark., 2012). Ülkeler geliştikçe silaj ve tanesi kesif yem olarak hayvan beslenmesinde, haşlamalık, közlemelik, körpe mısır, çerezlik vb. (şeker ve sert mısır) insan beslenmesinde, biyodizel ve değişik alanlarda sanayide kullanımı yükselir (Kara, 2014). Ülkemizde 2013 yılında ton tohum üretilmiş ve son 10 yılda hibrti mısır tohumu ihracatı yıllara göre dalgalanmalar olmakla birlikte 2002 de 4694 ton ve 2013 de ton olarak gerçekleşmiş, ithalat ise 2002 de 784 ton, en yüksek 2005 de 4558 ton olmuş ve 2013 de 1559 ton olarak gerçekleşmiştir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verilerine göre ülkemizde faaliyet gösteren yerli ve yabancı tohumluk firmaları tarafından 101 mısır çeşidi tescil ettirilmiştir. Bu çeşitlerin büyük bir bölümü yabancı firmalar tarafından tescil ettirildiği için ihracatta büyük paya sahiptirler. Ayrıca ülkeler arası ticaretlerde yurtdışından alınıp başka ülkelere satma şeklinde olmaktadır.

8 Ülkemiz yıllık mısır tüketimi milyon ton dolayındadır (Yılmaz, 2014). Ülkemiz yemlik tane mısır alanında yıllardır net ithalatçı konumundadır yılında ton tane mısır ithalat yapılmış, sonraki yıllarda dalgalanmalar olmakla birlikte genel olarak azalmış ve 2011 yılında ton ithalat yapılmıştır yılında ise 5.9 milyon ton mısır üretimi ile ihtiyaçtan daha fazlasını üretme durumuna gelmiştir. Bu durum ekim nöbeti sistemi, ürün modeli, fiyat durumu, desteklemelere bağlı olarak yıllara göre değişebilir. Ancak mısır üretimindeki önemli bir artışın olduğu kesindir. Bu artış başta hibrit çeşitler olmak üzere tarım tekniklerinin gelişmesi, ikinci ürün koşullarında erkenciliği sağlamak için fide ile üretim (ülkemizde yaygın değildir) ve direk anıza ekim yöntemi, tarımsal bilgi düzeyinin artması ve desteklemelere bağlanabilir. Ayrıca yurtdışında, özellikle Amerika ve Avrupa ülkelerinde GDO lu mısırın fazla yetiştirilmesi, yurtdışından gelen mısıra olumsuz bir önyargı oluşturmuştur. Bu önyargı ithalatı azaltıp çiftçimizin desteklenmesi ile mısır üretiminde önemli artışlar sağlamıştır. Son Yıllarda Artan Mısır Üretim ve Verimine Çeşidin Etkisi Tarımsal üretimde temel amaç yüksek verim ve yüksek kalitedir. Tarımsal olarak verim; birim alandaki bitki sayısı, bitkideki meyve veya tohum sayısı ve bitkideki meyve ya da tohumun iriliğinden oluşur. Bunu sağlamak için kaliteli tohum kullanılmalıdır. Ayrıca verim ve kaliteyi iklim ve çevre faktörleri (sıcaklık, yağış, ışık, toprak yapısı), toprak işleme, ekim zamanı, bakım işlemleri (gübreleme, sulama, ilaçlama vb.) ve hasat zamanı olmak üzere birçok faktör etkilemektedir. Mısırın genetik verim potansiyeli en uygun arazi koşullarında yaklaşık 3000 kg/da dır (Elmore ve Abendroth, 2007). Bitkisel üretimde verimi artırmanın en önemli yollarından biriside

9 bitkinin genetik verim potansiyelini ortaya çıkarmaktır. Tohumun verime katkısı kendine döllenen bitkilerde %20-30 seviyesinde iken, mısır gibi yabancı döllenen bitkilerde bu payın %100 lerin üzerinde olduğu bilimsel araştırmalarla ortaya konulmuştur. Bitkisel üretimde verimliliğin ve kalitenin artırılmasında en önemli tarımsal girdi tohumluktur. Diğer agronomik uygulamaların alternatifleri üretilebilirken tohumun alternatifi yoktur. Bitki yetiştiriciliğinde tarım tekniklerinin kullanımı ve agronomik faaliyetlerin (sulama, gübreleme, çapalama ) pek çoğu aslında tohumlukta var olan genetik ve fizyolojik potansiyelin tam olarak ortaya çıkmasına imkan sağlamak içindir. Tarımda bitki gelişimi için tüm koşullar optimum düzeyde olsa bile tohumluğun genetik değeri kadar ürün alınabilir (Anonim, 2014). Genetik ilerlemelerin verim artışına katkısı %50 civarında olmasına rağmen tohumu değiştirmenin ilave maliyet artırışı %2 yi geçmemektedir. Son yıllarda ülkemizde mısır üretiminde ve birim alan verimindeki sıçramanın en önemli nedeni HİBRİT tohum kullanımıdır. Hibrti Tohum Neden Verimi Artırır - Tarımsal üretimde verim ve kaliteyi etkileyen en önemli faktör tohumluktur. Kaliteli bir tohumluğun, değişik ekolojilerde yetişebilme kabiliyetinde olması, bulundurduğu üstün özelliklerin üründe kendini gösterebilme kabiliyetinde olması, çimlenme-sürme hızı ve gücünün yüksek olması, safiyetinin yüksek ve iri olması istenir. Bu özellikler genel olarak hibrit bir tohumda bulunur. - Hibrit tohumlar belirli bir ıslah programından geçip, çok sayıda hat içerisinden üstün özelliklere sahip ebeveynler seçilmekte ve uzun yıllar kendilenerek homozigotlaştırılmış, genel ve özel uyum yetenekleri belirlenerek en uyumlu hatlar bir araya getirildiği için genetik verim potansiyeli yüksektir. - Hibrit çeşitler ilk defa kullanıldığı için açılma olamamaktadır

10 bu durum özellikle yabancı döllenenler için önemlidir. - Hibrit çeşitler bazı hastalıklara, zararlılara dayanıklı ve uygun olmayan çevre koşullarında ürün performansları yüksektir. Bu nedenlerden dolayı ıslah edilmiş kaliteli hibrit tohumluklar uygun bölgelerde ve uygun yetiştirme teknikleri ile birlikte tarımsal üretimde kullanılması verimliliği artırır, üretim riskini azaltır ve üretici gelirini yükseltir Sonuç 1. Son yılda mısır üretiminde ve birim alan verimindeki artışın en önemli nedeni hibrit tohumların kullanılmasıdır. Hibrit tohum kullanımın yansıra modern tarım teknolojilerinin kullanılmasının da etkisi önemlidir. 2. Uzun yıllardır özellikle yemlik tane mısırda mutlak ithalatçı konumunda olan ülkemiz artık kendi ihtiyacını karşılama durumuna gelmiştir. 3. Ülkemizde büyük oranda çift melez mısır tohumluğu kullanılmaktadır. İklim koşulları mısır tarımı için son derce uygun olan Akdeniz, Ege ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde verim potansiyeli daha yüksek olan üçlü melez ve tek melez tohumların kullanılmasıyla verim yükselecektir. 4. İkinci ürün koşullarında erkenciliği sağlamak için fide ile üretim (ülkemizde yaygın değildir) ve direk anıza ekim yöntemi mısır üretimine katkı sağlamıştır. 5. Ülkemizde mısır üretiminin artmasına özel tohumculuk sektörlerinin etkisi hibrit tohum ıslahı üzerine yaptıkları çalışmalar ve bu tohumların yayılmasına yaptıkları katkılardan dolayı büyüktür.

11 6. Ülkemizin gelişmesine paralel olarak mısırın hayvancılıkta kullanılması, taze tüketime yönelik şeker mısırının tanınmaya başlaması, körpe mısır tüketimi ve sanayide kullanımı artmaya başlamasıyla gelecekte daha da artacağı ve dünya mısır üretiminde ülkemizin söz sahibi olacağı düşünülmektedir. Kaynaklar Altındal, D. İ. Akgün Yeni tohumculuk yasası ve Türk tarımına etkileri. S.D.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(2): Anonim, Neden sertifikalı tohum. (Erişim tarihi: ). Bilgiç, Ş., Sade B., Soylu, S., Bilgiçli N., Cerit, İ., Öz, A., Cengiz, R., Özkan, İ., Ulusal Hububat Konseyi, Mısır Raporu, Elmore, R., Abendroth, L., Corn Production. The integrated crop management extension newsletter on pages of the IC-498(1)- February 5, 2007 issue. /harvest/producing.html. (Erişim tarihi: ). Kara, B., Baby corn - Körpe mısır (Zea mays L.). Harman Time Dergisi, Sayı: 17 (Temmuz), S: Özcan, S., Modern dünyanın vazgeçilmez bitkisi mısır: Genetiği değiştirilmiş (Transgenik) mısırın tarımsal üretime katkısı. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 2 (2): Yılmaz, Ö. B., 2014.

12 -misir-ihracati (Erişim tarihi: ).