Ooo, bir dakika müsaade et... Geçen hafta 250 teker sattık... O zaman, bu hafta ne kadar satmalıyız... Tahmin Nedir?

Transkript

1 Ooo, bir dakika müsaade et... Geçen hafta 250 teker sattık... O zaman, bu hafta ne kadar satmalıyız... Tahmin Nedir? IENG 481 Tahmin Yöntemleri Dr. Hacer Güner Gören

2 Dersin amacı Tahmin, geleceğe hazır olmak için gereken planların hazırlanmasında kullanılan en önemli araçtır. Bu dersin amacı, endüstri mühendisliğinde sıkça kullanılan ve önemli olan tahmin yöntemlerini tanıtmak ve yöntemlerin bilgisayar uygulamaları ile elde ettikleri sonuçları doğru yorumlayarak karar verebilme becerilerini kazanmalarını sağlamaktır.

3 Konular Tahmin nedir? İstatistiksel kavramların gözden geçirilmesi Temel tahminleme araçları Zaman Serileri Üssel Düzeltme Metodları Basit Regresyon Çoklu Regresyon Tahmin Yöntemleri Uygulamaları (SPSS) Proje sunumları

4 Kaynaklar Ders notları: hgoren.pau.edu.tr/courses/ Forecasting Methods Forecasting Methods and Applications, Spyros Makridakis, Steven C. Wheelwright, Rob J. Hyndman, Wiley-India Edition, Delhi, Olasılık ve İstatistiğe Giriș, Sheldon M. Ross., Çeviri Editörleri: Reșat Kasap, Salih Çelebioğlu, Nobel Akademik Yayıncılık, Kantitatif Tahmin Yöntemleri, Çekerol G.S., Ulukan A., Nisan Kitabevi Seçkin Yayıncılık, 2012.

5 Tahmin nedir? Gelecekle ilgili bir ifadedir. Geçmiș dönemlerde meydana gelmiș olay/olayların sonuçlarını değerlendirerek, gelecek dönemlerde meydana gelebilecek olayların sonuçlarını önceden görebilmeyi hedeflemektir. Bu dönem bir A1 alacağını görüyorum.

6 Tahmin nedir? Tahminin Temelleri Geçmiș: projeksiyon (geçmișin geleceğe iz düșümü) teknikleri Nedensel ilișkiler: regresyon Görüșler: Örneğin; idareciler, birleșik satıș ekibi, tüketici anketleri, örneklem grubu, uzman görüșleri (Delphi metodu)

7 Öngörü nedir? Farklı eğilimler ve tercihler sonucu ortaya çıkacak farklı gelecek alternatiflerini tanımlar. Gelecekle ilgili kararlarda tahminden daha ileri bir süreçtir. Öngörüde farklı gelecek seçeneklerinden en mümkün olanının seçimi yapıldıktan sonra, bu seçenek günümüze uyarlanır.

8 Tahmin ve Öngörü arasındaki farklar Çoğunlukla niteldir. Öngörü Öncelik belirlemek için gelecek hakkında bilgi arar. Gelecek hakkında tartıșmak ve ağ olușturmak için insanları bir araya getirir, dağılmıș zekadan faydalanır. Bir amaç için gelecekten haber alıp bugüne uyarlamaktır. Fikir birliği önemlidir. Uzun, orta ve kısa dönemli çalıșmalar bugüne yön verir. Uzman ve diğer katılımcılar daha çok fikirlere bağımlıdır. Daha çok niceldir. Tahmin Seçilen bölgede geleceğin nasıl olacağı sorusunu cevaplamaya çalıșır. Belli bir metodolojiyi takip eder. Gelecekteki seçenek ve sonuçlar önemlidir. Fikir birliği olması gerekmez. Uzun, orta ve kısa dönemli çalıșmalar gelecekteki önemli kararlara yön verir. Uzman ya da metodolojiler fikirlere fazla bağımlı kalmaz.

9 Tahminin kullanıldığı alanlar Maliyet/ kar Fon ve nakit akıșı Fiyatlandırma, promosyon stratejisi Bilgi teknolojileri ve sistemleri Yeni ürünler ve hizmetler Tanı, tedavi sürecinde vs.

10 Tahminin kullanıldığı alanlar

11 Tahmin Çeșitleri Sınıflandırma 1: Olay-Sonuç Tahmini Olay-Zaman Tahmini Zaman Serisi Sınıflandırma II: Kapsadıkları Zaman Aralıklarına Göre Nokta ve Aralık Tahmini Sınıflandırma III: Ekonomik Tahminler Teknolojik Tahminler Talep Tahminleri

12 Sınıflandırma I Olay-Sonuç Tahmini: Eğer gelecekte bir olayın kesin gerçekleșeceği bilinmekte ise ve tahmin edilmek istenmekte ise. Vergi rekortmeninin kimin olacağı..

13 Sınıflandırma I Olay-Zaman Tahmini: Bir olayın ne zaman gerçekleșeceği tahmin edilecekse bu tür tahminler kullanılır. Kredi faizleri ne zaman değișecek

14 Sınıflandırma I Zaman Serisi: Aynı değișkende gözlenen değișmelerin zamana göre düzenlenmesi ile elde edilen serilerdir. Bir ildeki yıllık yağıș miktarı, bir ildeki aylık doğum sayısı vs

15 Sınıflandırma 2 Kapsadıkları zaman aralıklarına göre: Kısa vadeli tahminler Günlük veya haftalık süreler için. Satıș planlaması, envanter yönetimi, iș çizelgelerinin hazırlanması vs.. Orta vadeli tahminler Haftalık veya aylık süreler için. Ürün ailesi için satıș tahmininde, ișgücü büyüklüğünün planlamasında vs.. Uzun vadeli tahminler Aylık veya yıllık süreler için. Yatırım planlamasını ilgilendiren konularda, kapasite planlaması vs

16 Sınıflandırma 2 Nokta ve Aralık Tahminleri: Tahmin, tek bir rakam olarak verilmișse nokta, alt ve üst sınırlar verilmișse aralık tahmini denir.

17 Sınıflandırma 3 Ekonomik Tahminler: Ekonomik büyüme, enflasyon, üretim gibi değișkenler üzerinde yapılan tahminlerdir.

18 Sınıflandırma 3 Teknolojik Tahminler: Uzun dönemdeki teknolojik düzeyin ve bu düzeydeki teknolojinin olası etkilerinin incelenmesi için yapılırlar.

19 Sınıflandırma 3 Talep Tahminleri: Talep, belirli bir piyasada, belirli bir zamanda, belirli bir fiyattan, satın alınmak istenen ve satın alma gücü ile desteklenen mal veya hizmet miktarıdır.

20 Zaman Kriterine Göre Talep Tahminlerinin Kullanım Amaçları Planlama Dönemi Uzun Dönemli (2-10 yıl) Orta Dönemli (1-24 ay) Kısa Dönemli (1-8 hafta) Çok Kısa Dönemli Haftalık/ Günlük Kullanım Amaçları Üretilecek ürün ve hizmetlerin belirlenmesi Kullanılacak süreç ve teknolojilerin belirlenmesi Kapasite seçimi Kuruluș yeri seçimi İș gücü büyüklüğünün belirlenmesi Fazla mesai saatlerinin belirlenmesi Optimal üretim ve satın alma parti büyüklüklerinin belirlenmesi Siparișlerin makinelere tahsisi Siparișlerin ișlem görme sıralarının belirlenmesi Parça, malzeme ve mamul stoklarının kontrolü veya montaj hattı iș programlarının hazırlanması İșletme içi verilerin derlenmesi

21 Tahminin Özellileri 1. Genellikle yanlıștır. Bu tahminlerin yanlıș olduğu kanıtlanırsa, bu durumda kaynak ihtiyaçları ve üretim programlarının değiștirilmesine ihtiyaç duyulabilir. 2. İyi bir tahmin, bir tek sayıdan daha fazlası demektir. İyi bir tahmin yapılan tahmin hatasının da dahil edildiği tahmindir. Kantitatif Tahmin Yöntemleri Aytulun 21

22 Tahminin Özellileri 3. Bütünleșik tahminler daha etkilidir. Tek bir ürün hakkında yapılan tahminin hatası, bir ürün grubu hakkında yapılan tahmin hatasında daha büyüktür. Örnek ortalaması varyansı < Popülasyon varyansı 4. Uzun dönemli tahminler daha az etkilidir. 5. Tahminler, bilinen (kesin olan, eldeki) bilgileri dıșlamamalıdır. Kantitatif Tahmin Yöntemleri Aytulun 22

23 Tahmin Çatısı Kerem Aytunlu Kantitatif Tahmin Yöntemleri

24 Tahmin Așamaları 1. Tahmin amacının belirlenmesi 2. Tahmin döneminin belirlenmesi 3. Bir tahmin yönteminin seçilmesi 4. Gerekli verilerin toplanması ve tahmin olușturulması 5. Tahmin modelinin geçerliliğinin test edilmesi 6. Modelin çözümü ve tahmin sonuçlarının elde edilmesi 7. Sonuçların uygulanması ve izlenmesi

25 Tahminin Doğruluğu Tahminler gerçeğe ne kadar yakın? Tahminin etkinliğinin gösterilmesinde iki önemli gösterge bulunur. Bunlar; MAD : Ortalama Mutlak Sapma (Mean Absolute Deviation) MSE : Ortalama Hatanın Karesi (Mean Squared Error)

26 Tahminin Doğruluğu MAD yöntemi, kare almaya gerek olmadığı için genellikle tercih edilen bir yöntemdir. Ayrıca genellikle kabul gördüğü gibi, tahmin hatalarının normal dağıldığı kabulünden hareketle tahmin hatasının standart sapması MAD ın yaklașık 1,25 katıdır. Kerem Aytunlu Kantitatif Tahmin Yöntemleri

27 Tahmin Yöntemleri Kalitatif Yöntemler Pazar Araștırması Uzman Grup Görüșleri Satıș Gücü Karması Delphi Yöntemi Senaryo Yazımı Kantitatif Yöntemler Nedensel Yöntemler Zaman Serisi Analizi Yapay Zeka

28 Kalitatif Yöntemler Hedef kitleyi tanımaya, anlamaya ve anlatmaya yönelik araștırmalardır. Mevcut durumlara ve gelecekle ilgili planlara ilișkin bilgisi olması beklenen kișilerin fikir ve yargılarının toplanmasını gerektirmektedir.

29 Kalitatif Yöntemler ne zaman kullanılır? Genel olarak, tahminlenecek duruma ilișkin sayısal verilerin yeterli olmadığı durumlarda, uzun vadeye yönelik tahmin beklentisi olduğunda, eldeki verilerin güvenilirliğinin olmadığı veya değișkenliğinin fazla olduğu durumlarda.

30 Toplanan veri çeșitleri Çevresel veriler Süreçle ilgili veriler Algılara ilișkin veriler

31 Kalitatif Yöntemler Pazar Araștırması Uzman Grup Görüșleri Satıș Gücü Karması Delphi Yöntemi

32 Kantitatif Yöntemler Matematiksel modellere dayanan tahmin yöntemleridir. Bu yöntemleri kullanabilmek için üç koșulun sağlanması gereklidir: Geçmișe ait bilginin varlığı Bu bilginin sayısal biçimde ifade edilir olması Değișkenin geçmiște gösterdiği yapının gelecekte de devam edeceği düșüncesinin geçerli olması

33 Kantitatif Yöntemlerin Beș Temel Adımı 1. Problemin tanımlanması 2. Bilgilerin toplanması 3. Ön hazırlık analizlerinin yapılması 4. Model seçimi ve uyumlaștırılması 5. Tahmin modelinin uygulanması ve değerlendirilmesi

34 Kantitatif Yöntemlerin Seçiminde Etkili olan Faktörler 1. Zaman dilimi 2. Verilerin İzlediği Yol 3. Maliyet 4. Doğruluk Derecesi 5. Basitlik ve uygulama kolaylığı 6. Bilgisayar yazılımının olması

35 NEDENSEL YÖNTEMLER REGRESYON ANALİZİ BASİT GRAFİK YÖNTEMİ ZAMAN SERİSİ ANALİZİ MEKANİK TAHMİN YÖNTEMİ ORTALAMA YÖNTEMLERİ ÜSTEL DÜZELTME YÖNTEMLERİ TREND ANALİZİ BOX-JENKINS YÖNTEMİ YAPAY ZEKA GENETİK ALGORİTMA DESTEK VEKTÖR MAKİNELERİ YAPAY SİNİR AĞLARI

36 Nedensel Yöntemler Açıklayıcı ve açıklanan değișkenlerin olduğu yöntemlerdir. Regresyon tekniği: Açıklayıcı (bağımsız), açıklanan (bağımlı) değișkenler arasında ilișki belirlenir. Ekonometrik modeller: Sebep-sonuç ilișkisi gösteren iki ya da daha çok regresyon modelinden olușan denklem sistemidir.

37 Nedensel Yöntemler Bağımlı değișkenin gelecek dönemdeki bir tahminini elde edebilmek için, bağımsız değișkenlerin gelecek dönemdeki değerlerinin bilinmesi veya tahmin edilmesi gereklidir.

38 Zaman Serisi Analizi Zaman serisi, bir değișkene ilișkin zamana göre sıralanmıș gözlem değerleridir. Basit Grafik Yöntemi Mekanik Tahmin Yöntemi Ortalama Yöntemleri Basit Ortalama Yöntemi Hareketli Ortalama Yöntemi Ağırlıklı Hareketli Ortalama Yöntemi Çift Hareketli Ortalama Yöntemi Üstel Düzeltme Yöntemi Basit Üstel Düzeltme Yöntemi Holt un İkili Düzeltme Yöntemi Trend Analizi Yöntemleri Box-Jenkins Yöntemi

39 Zaman Serisi Analizi Çoğunlukla kullanılan zaman serisi biçimleri: Trend (eğilim) Dönemsellik Döngüler Rasgelelik Kerem Aytunlu Kantitatif Tahmin Yöntemleri

40 Zaman Serileri Yöntemleri Talep Rasgelelik Talep Artan doğrusal trend Zaman Zaman Talep Eğrisel Kareli, üstel Talep Dönemsel, doğrusal Zaman Zaman Kerem Aytunlu Kantitatif Tahmin Yöntemleri 40

41 Yapay Zeka İnsanın düșünce sistematiğini inceleyerek elde ettiği analiz sonuçlarına göre benzer yapay önergeler geliștiren bilgisayar sistemleri Genetik Algoritmalar Yapay Sinir Ağları Uzman Sistemler Zeki öğretim sistemleri Kaos teorisi vb.

42 Sorusu olan?????