T.C. BAŞBAKANLIK Hazine Müsteşarlığı

Transkript

1 T.C. BAŞBAKANLIK Hazine Müsteşarlığı ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR 2005 YILI RAPORU YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MAYIS 2006

2 İÇİNDEKİLER A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ Dünyada Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Uluslararası Raporlarda Türkiye nin Yeri AT Kearney Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Güven Endeksi Dünya Ekonomik Forumu Uluslararası Rekabet Gücü Araştırması Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü Dünya Rekabet Yıllığı Dünya Ekonomik Forumu Küresel Bilgi Teknolojileri Raporu Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Özelleştirme Uygulamalarında Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin İl Bazında Dağılımı Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırımcı Ülkelere Göre Dağılımı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüklerine Göre Dağılımı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Uluslararası Doğrudan Yatırımcıların Türkiye deki Yatırım Projeleri TÜRKİYE DE YATIRIMCI ÜLKELER ABD Almanya Belçika Fransa Hollanda İngiltere İtalya YILINDA EN FAZLA ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM ÇEKEN SEKTÖRLER AÇISINDAN DEĞERLENDİRME Genel Olarak Sektörler Yılı İtibarıyla En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Çeken Beş Sektördeki Uluslararası Sermayeli Firmaların İl ve Ülke Bazında Dağılımı

3 3.3 İlk Beş Sektörün Uluslararası Yatırım Trendleri Açısından Değerlendirmesi ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM ÇEKME PERFORMANSI BAKIMINDAN TÜRKIYE ILE ÇEŞITLI ÜLKELER ARASINDA YAPILAN KARŞILAŞTIRMALAR...59 B.ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA YÖNELİK FAALİYETLER 1. YATIRIM ORTAMININ İYİLEŞTİRİLMESİNE YÖNELİK FAALİYETLER Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu (YOİKK) Çalışmaları Yatırım Danışma Konseyi ULUSLARARASI İLİŞKİLER Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmaları Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları

4 A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ Yılı Genel Değerlendirmesi 1.1 Dünyada Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 1990 lı yılların ortalarından bu yana giderek artan bir oranda önem kazanan uluslararası doğrudan yatırım akımları birçok ülke için borç yaratmayan bir dış finansman kaynağı olması sebebiyle önemini korumaktadır. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı nın (UNCTAD) 2005 yılı için yaptığı tahminlere göre uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin toplamı 897 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır 1. Bu değer 2004 yılına göre % 29 luk bir artışı ifade etmektedir. Söz konusu artış temel olarak birleşme ve satın alma işlemlerinden kaynaklanırken, yeni (greenfield) yatırım projelerinde sayıca düşüş görülmüştür. Yine UNCTAD tarafından düzenlenen yatırım promosyon ajansları, çok uluslu şirket yöneticileri ve uzmanların katıldığı uluslararası doğrudan yatırım beklentileri anketinin sonuçlarına göre döneminde uluslararası doğrudan yatırımların artış trendi izlemesi beklenmektedir 2. Anılan dönem içerisinde faizlerin ve petrol fiyatlarının daha yüksek seviyelere ulaşması gibi riskler hariç tutulduğunda dünya büyüme ortalamasının % 3 ün üzerinde gerçekleşeceği beklentisi uluslararası doğrudan yatırımlar hakkındaki iyimser beklentilerin temelini oluşturmaktadır yılında 897 milyar ABD Doları düzeyinde gerçekleştiği tahmin edilen uluslararası doğrudan yatırım girişleri yılları arasında dalgalı bir seyir izlemiştir. Uluslararası doğrudan yatırım girişleri 2000 yılında ulaştığı seviyeyi (1,4 trilyon ABD Doları) sürdürememiş ve 2001, 2002, 2003 yıllarında bir önceki yıla göre 1 UNCTAD Investment Brief #1, 2006, 2 UNCTAD Prospects for Foreign Direct Investment and the Strategies of Transnational Corporations, , UNCTAD/ITE/IIT/2005/7 3

5 gerileme kaydetmiştir yılında uluslararası doğrudan yatırım girişleri 2003 yılına göre % 2 artış göstermiş ve üç yıldır devam eden aşağı yönlü hareket sona ermiştir. Uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin rekor seviyeye ulaştığı 2000 yılında en fazla doğrudan yatırım çeken on ülkeye yapılan uluslararası doğrudan yatırım toplamı milyar ABD Doları olup, bu değer toplamın % 71 ini temsil etmektedir. Uluslararası doğrudan yatırım girişleri sıralamasında 2000 yılında ilk üç sırayı ABD, Almanya, İngiltere alırken Türkiye 53 üncü sırada yer almıştır. Uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin gerilediği 2001, 2002 ve 2003 yıllarında gelişmiş ülkeler ilk sıralardaki yerini korumuş, bununla birlikte Çin söz konusu yıllarda artan miktarda uluslararası doğrudan yatırım çekerek 2002 ve 2003 yıllarında üçüncü sırada yer almıştır. Toplam 648,1 milyar ABD Doları uluslararası doğrudan yatırım girişinin gerçekleştiği 2004 yılında en fazla doğrudan yatırım çeken on ülkeye 463,8 milyar ABD Doları doğrudan yatırım yapılmıştır. İlk on ülkenin çektiği uluslararası doğrudan yatırımlar toplamı dünya toplamının % 72 sini oluşturmaktadır. Türkiye 2004 yılında, sıralamada bir önceki yıla göre 15 sıra yükselerek 35 inci sırada yer almıştır. 4

6 Tablo 1: En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Çeken On Ülke ve Türkiye ( ) (Milyar ABD Doları) Sıra Ülke Uluslararası Doğrudan Yatırım Sıra Ülke Uluslararası Doğrudan Yatırım Sıra Ülke Uluslararası Doğrudan Yatırım Sıra Ülke Uluslararası Doğrudan Yatırım Sıra Ülke Uluslararası Doğrudan Yatırım 1 ABD 314,0 1 ABD 159,5 1 Lüksemburg 117,2 1 Lüksemburg 91,0 1 ABD 95,9 2 Almanya 198,3 Belçika / 2 Lüksemburg 88,2 2 ABD 71,3 2 ABD 56,8 2 İngiltere 78,4 3 İngiltere 118,8 3 İngiltere 52,6 3 Çin 52,7 3 Çin 53,5 3 Çin 60,6 Belçika / 4 Lüksemburg 88,8 4 Hollanda 51,9 4 Almanya 50,5 4 Fransa 42,5 4 Lüksemburg 57,0 5 Kanada 66,8 5 Fransa 50,5 5 Fransa 49,0 5 Belçika 32,1 5 Avustralya 42,6 6 Hollanda 63,9 6 Çin 46,9 6 İspanya 43,7 6 İspanya 29,0 6 Belçika 34,4 7 Hong Kong 62,0 7 İspanya 27,9 7 İrlanda 29,0 7 Almanya 27,3 7 Hong Kong 34,0 8 Fransa 43,3 8 Kanada 27,7 8 Hollanda 25,0 8 İrlanda 26,9 8 Fransa 24,3 9 Çin 40,7 9 Meksika 27,6 9 İngiltere 24,0 9 İngiltere 20,3 9 İspanya 18,4 10 İspanya 40,0 10 Almanya 26,4 10 Kanada 21,5 10 Hollanda 19,3 10 Brezilya 18,2 53 Türkiye 1,0 37 Türkiye 3,3 51 Türkiye 1,1 50 Türkiye 1,8 35 Türkiye 2,7 Dünya Toplamı 1.396,5 Dünya Toplamı 825,9 Dünya Toplamı 716,1 Kaynak: World Investment Report 2005 Transnational Corporations and the Internationalization of R&D, UNCTAD Dünya Toplamı 632,6 Dünya Toplamı 648,1 5

7 1.2 Uluslararası Raporlarda Türkiye nin Yeri AT Kearney Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Güven Endeksi 3 33 ülkeden ve 16 sektörden büyük şirketin genel müdürleri, finans yöneticileri, yönetim kurulu üyeleri ve stratejistleriyle yapılan görüşmeler sonucunda oluşturulan birincil verilerle, uluslararası kuruluşlardan sağlanan ikincil verilerin değerlendirilmesiyle oluşturulan Uluslararası Doğrudan Yatırım Güven Endeksi, gelecek bir ile üç yıllık dönemde, belirli pazarların doğrudan yatırımların küresel dağılımından alacağı payın tahmin edilebilmesi amacıyla A.T. Kearney Danışmanlık Şirketi tarafından tasarlanmıştır. Endeks, yıllık olarak, uluslararası doğrudan yatırımlar açısından cazibesi en yüksek olan ilk 25 ülkeyi sıralamaktadır. Türkiye 2004 yılında, uluslararası doğrudan yatırım açısından cazip ilk 25 ülke arasına girememiştir yılında da 24 üncü sırada yer almıştır yılı Endeksi, uluslararası doğrudan yatırımlara ilişkin olarak yatırımcıların güveninin yükseldiğini ve gelişmekte olan ülkelerin yatırımcılar tarafından en cazip yatırım yeri olarak değerlendirildiğini kaydetmiştir. Yatırımcı güveninin en yüksek olduğu 1. ve 2. ülke sırasıyla Çin ve Hindistan dır. İlk on ülke içinde ABD (3), İngiltere (4) ve Almanya (9) dışında Batı Avrupa ülkesi bulunmamaktadır. Avrupa Birliği üyeliğinin ve müzakere sürecinin başlamasıyla birlikte, Türkiye nin de içinde bulunduğu Doğu Avrupa ülkeleri, uluslararası doğrudan yatırım alanında en cazip ülkeler haline gelmiştir. Bu yükselişte ayrıca bu ülkelerin yüksek büyüme oranlarının, düşük kurumlar vergisinin ve artan maliyetleri dengeleyen yüksek verimlilik düzeylerinin de etkili olduğu belirtilmiştir. Endekste yer alan ilk 10 ülkenin ve Türkiye nin 2004 ve 2005 yılı skorları aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. 3 AT Kearney FDI Confidence Index, 6

8 Tablo 2: AT Kearney- Uluslararası Doğrudan Yatırım Güven Endeksi Sıralama Ülke Ülke Skoru* Sıralama Ülke 1 Çin Çin 2 Hindistan ABD 3 ABD Hindistan 4 İngiltere İngiltere 5 Polonya Almanya 6 Rusya Fransa 7 Brezilya Avustralya 8 Avustralya Hong-Kong 9 Almanya İtalya 10 Hong Kong Japonya 13 Türkiye Türkiye *Ülke skorları 0-3 değerlendirme aralığında belirlenmektedir. Skor 3 e yakınlığı, yatırımcıların ülkeyle ilgili "yüksek güven"ini ifade etmektedir yılı endeksinde Türkiye, uluslararası doğrudan yatırımlar açısından cazibesi en yüksek olan ilk 25 ülke içinde 13. sırada yer almıştır. Bu olumlu sonucun doğmasında etkili olan faktörler olarak Avrupa Birliğine üyelik perspektifi, ekonomik programın kararlılıkla uygulanması, enflasyonun düşürülmesinde başarı sağlanması gösterilmektedir yılında kaydedilen 2,8 milyar ABD Doları tutarındaki uluslararası doğrudan yatırımların bir önceki yıla oranla %56 lık bir yükselişi temsil ettiği ifade edilmiştir. Avrupalı yatırımcılar, Türkiye hakkında en iyimser düşüncelere sahip yatırımcı grubu olarak ortaya çıkmakta ve Türkiye yi doğrudan yatırım yeri olarak en cazip 21. ülke konumundan 7. sıraya yükseltmektedirler. İtalyan yatırımcılar için ise Türkiye, Çin in dahi ilerisinde, en cazip 1. ülke konumundadır. 7

9 Özelleştirme uygulamalarının da katkısıyla bankacılık sektöründe de önemli bir yükseliş göze çarpmaktadır. (20 den 11 e yükselmiştir.) Otomotiv sektöründe yatırımcılar, Türkiye yi Avrupa için önemli bir ihracat platformu olarak değerlendirmektedirler. Telekomünikasyon, temel kamu hizmetleri ve ağır sanayi alanlarında Türkiye en elverişli 12. ülke olarak görülmektedir. Hafif sanayi yatırımları açısından ise 9. sırada yer almaktadır. (20. sıradan 9. sıraya yükselmiştir.) Dünya Ekonomik Forumu Uluslararası Rekabet Gücü Araştırması 4 Dünyada ülkelerin rekabet edilebilirlik yönünden konumlarının ölçüldüğü Uluslararası Rekabet Gücü Araştırması kapsamında, ülkelerin ekonomik, sosyal ve teknolojik alanlarda kamuoyuna açıkladığı verilerle, rapor kapsamında düzenlenen Yönetici Fikir Anketi verilerine dayanarak oluşturulan endeks sonucuna göre 117 ülkenin uluslararası rekabet gücü açısından yeri tahmin edilmektedir. Söz konusu araştırma kapsamında bir ülkenin ekonomik refah ve yaşam standardını yükseltebilmesi için gerekli ekonomik güç olarak tanımlanan rekabet gücünün bilinmesi, ülkelerin ekonomi politikalarının oluşturulması ve yapısal reformların yapılandırılması sürecinde önemli rol oynamaktadır. Uluslararası Rekabet Gücü Araştırması kapsamında Büyüme Rekabet Gücü Endeksi ve İş Ortamı Rekabet Gücü Endeksi hesaplanmakta ve ülkeler endeks bazında yer alan çeşitli kriterlere göre değerlendirilerek sıralanmaktadır. Büyüme Rekabet Gücü Endeksi, Teknoloji, Kamu Kurumları ve Makroekonomik Görünüm Endeksinin bileşiminden oluşmaktadır. İş Ortamı Rekabet Gücü Endeksi ise Büyüme Rekabet Gücü Endeksini tamamlayıcı bir endeks olup, mikro düzeyde ülkelerdeki firmaların rekabet gücünü değerlendirmektedir yılı Uluslararası Rekabet Gücü Araştırmasında yer alan Büyüme Rekabet Gücü Endeksine göre ilk sırayı 5,94 puanla Finlandiya alırken, bunu sırasıyla ABD, 4 World Economic Forum, Global Competitiveness Report,

10 İsveç, Danimarka ve Tayvan takip etmiştir. Büyüme Rekabet Gücü Endeksinde 3,68 puanla 66. sırada yer alan Türkiye, İş Ortamı Rekabet Gücü Endeksinde 51. sıraya yükselmiştir. Tablo 3: Büyüme Rekabet Gücü Endeksi Sıra Ülke Ülke Skoru Sıra Ülke 1 Finlandiya 5,94 1 Finlandiya 2 A.B.D 5,81 2 A.B.D 3 İsveç 5,65 3 İsveç 4 Danimarka 5,65 4 Tayvan 5 Tayvan 5,58 5 Danimarka 6 Singapur 5,48 6 Norveç 7 İzlanda 5,48 7 Singapur 8 İsviçre 5,46 8 İsviçre 9 Norveç 5,40 9 Japonya 10 Avustralya 5,21 10 İzlanda 66 Türkiye 3,68 66 Türkiye Tablo 4: İş Ortamı Rekabet Gücü Endeksi Sıra Ülke Sıra Ülke 1 A.B.D 1 A.B.D 2 Finlandiya 2 Finlandiya 3 Almanya 3 Almanya 4 Danimarka 4 İsveç 5 Singapur 5 İsviçre 6 İngiltere 6 İngiltere 7 İsviçre 7 Danimarka 8 Japonya 8 Japonya 9 Hollanda 9 Hollanda 10 Avusturya 10 Singapur 51 Türkiye 52 Türkiye 9

11 1.2.3 Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü Dünya Rekabet Yıllığı yılından beri yayımlanan Dünya Rekabet Gücü Yıllığında Ekonomik Performans, Hükümet Etkinliği, İş Etkinliği ve Altyapı gibi başlıklarda özetlenen faktörler, rekabet gücünü belirleyen 4 temel faktör olarak kabul edilmektedir. Bu faktörlerin her biri de 5 er alt faktöre dayandırılmıştır. Ülke sıralamasında kullanılan 300 rekabet gücü kriteri bulunmaktadır. Endeksin oluşturulmasında hem ülkelerin çeşitli konulardaki göstergeleri hem de anketler kullanılmakta olup, göstergelerin ülke sıralamasına olan etkisinin ağırlığı 2/3 dür. Sıralama en yüksek rekabet gücünden en düşüğe doğru yapılmakta ve endekste ayrıca ülkelerin skoruna da yer verilmektedir. Dünya Rekabet Gücü 2005 Yıllığında; tek bir genel sıralamanın yanı sıra, nüfusu 20 milyondan fazla olan ülkeler arası sıralama, bölgesel sıralama, kişi başına düşen milli geliri A.B.D. Doları üzeri olan ülkeler sıralaması gibi farklı sınıflandırmalara dayanan sıralamalara da yer verilmektedir. Dünya Rekabet Gücü 2005 Yıllığında ilk onda yer alan ülkeler sırasıyla; A.B.D, Hong Kong, Singapur, İzlanda, Kanada, Finlandiya, Danimarka, İsviçre, Avustralya ve Lüksemburg dur yılında genel sıralamada 55. sırada yer alan Türkiye, 2005 yılında 48. sıraya yükselmiştir. Diğer taraftan, nüfusu 20 Milyondan fazla olan ülkeleri baz alan sıralamaya göre ise; 25. sırada olduğu 2004 yılına göre konumunu 20. sıraya yükseltmiştir. Kişi başına düşen Milli Geliri A.B.D. Doları altı ülkeler arası sıralamada ise; 2004 yılında 19. sırada yer alan Türkiye, 2005 yılında 15. sıraya yükselmiştir. 5 Institute of Management Development, World Competitiveness Yearbook 10

12 Tablo 5: Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü Dünya Rekabet Gücü Yıllığı Sıra Ülke Sıra Ülke 1 ABD 1 ABD 2 Hong Kong 2 Singapur 3 Singapur 3 Kanada 4 İzlanda 4 Avustralya 5 Kanada 5 İzlanda 6 Finlandiya 6 Hong Kong 7 Danimarka 7 Danimarka 8 İsviçre 8 Finlandiya 9 Avustralya 9 Lüksemburg 10 Lüksemburg 10 İrlanda 48 Türkiye 55 Türkiye Dünya Ekonomik Forumu Küresel Bilgi Teknolojileri Raporu 6 Yayınlandığı 2001 yılından bu yana, ülkelerin bilişim ve iletişim teknolojileri alanındaki kuvvetli ve zayıf yönlerinin belirlenmesi adına önemli bir karşılaştırma aracı olarak kullanılmakta olan Küresel Bilgi Teknolojileri Raporu, bu alanda ülkelerin sağladıkları gelişmelerin değerlendirilmesinde de etkin rol oynamaktadır. Bilişim ve İletişim Teknolojileri alanındaki yaşanacak gelişmelerin, ülkelerin ekonomik büyümesine büyük katkı sağlayacağını vurgulayan Küresel Bilgi Teknolojileri Raporu kapsamında yayınlanan Enformasyon Ağı Hazırlık Endeksine göre ülkelerin bilişim ve iletişim teknolojileri alanındaki hazırlıklarının derecesi sıralanmaktadır. Enformasyon Ağı Hazırlık Endeksi üç ana bileşenden oluşmaktadır. Bilişim ve iletişim teknolojileri altyapısı Toplumdaki paydaşların bilişim ve iletişim teknolojilerini kullanıma hazırlığı Toplumdaki paydaşların bilişim ve iletişim teknolojilerini kullanma sıklığı 6 World Economic Forum, Global Information Technology Report,

13 Enformasyon Ağı Hazırlık Endeksine göre 2004 yılında 52. sırada yer alan Türkiye, 2005 yılında 115 ülke arasında 48. sıraya yükselmiştir. Söz konusu endeks sıralamasında ABD birinci sırayı alırken, bu ülkeyi sırayla Singapur, Danimarka, İzlanda ve Finlandiya takip etmiştir. Sıralamada en son sıraları Panama, Çad ve Etiyopya almıştır. Tablo 6: Enformasyon Ağı Hazırlık Endeksi Sıra Ülke Ülke Skoru Sıra Ülke Ülke Skoru 1 A.B.D 2,02 1 Singapur 1,73 2 Singapur 1,89 2 İzlanda 1,66 3 Danimarka 1,80 3 Finlandiya 1,62 4 İzlanda 1,78 4 Danimarka 1,60 5 Finlandiya 1,72 5 A.B.D 1,58 6 Kanada 1,54 6 İsveç 1,53 7 Tayvan 1,51 7 Hong-Kong 1,39 8 İsveç 1,49 8 Japan 1,35 9 İsviçre 1,48 9 İsviçre 1,30 10 İngiltere 1,44 10 Kanada 1,27 48 Türkiye 0,00 52 Türkiye -0,14 12

14 1.3. Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2005 yılı Türkiye için uluslararası doğrudan yatırımlar açısından tarihi zirvenin görüldüğü yıl olma özelliğini taşımaktadır yılına göre yaklaşık 3,5 kat artış gösteren uluslararası doğrudan yatırım girişi 2005 yılında 9,7 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Söz konusu tutarın bileşenlerine bakıldığında 7,9 milyar ABD Doları tutarındaki kısmının sermaye transferi, kalan 1,8 milyar ABD Doları tutarındaki kısmının ise yurt dışında yerleşiklerin Türkiye deki gayrımenkul alımları sonucunda oluştuğu görülmektedir. Böylece Türkiye önemli ölçüde tek bir büyük ölçekli yatırımla 2001 yılında sağladığı 3,3 milyar ABD Doları tutarında uluslararası doğrudan yatırım girişinin ardından, 2002 yılında çektiği 1,1 milyar ABD Doları seviyesinden başlayan artış trendini sürdürmüştür. Grafik-1 ve Tablo-7 den görüleceği üzere, Türkiye nin çektiği uluslararası doğrudan yatırımlar 2000 yılı öncesi ve sonrası dönemler itibariyle incelendiğinde, uzun dönemli eğilimde önemli bir pozitif yönlü kırılmanın gerçekleştiği görülmektedir. Türkiye ye yapılan uluslararası doğrudan yatırım döneminde ortalama 853 milyon ABD Doları düzeyindeyken, özellikle 2003 yılı ve sonrasında Türkiye nin çektiği doğrudan yatırım artış göstermiş ve 2005 yılında 9,7 milyar ABD Doları düzeyine yükselmiştir. Büyüme, enflasyon ve faiz oranları gibi makroekonomik göstergelerde görülen iyileşme; AB ile tam üyelik müzakerelerine ilişkin sürecin öngörülebilirlik üzerindeki etkisi ve yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik yapısal reformların hız kazanması Türkiye nin uluslararası doğrudan yatırımlar açısından cazibesini artırmıştır. Özellikle finans sektöründe gerçekleşen satın alma işlemleri ile özelleştirme ihalelerine yabancı yatırımcıların gösterdiği ilgi, Türkiye nin artan cazibesine somut örnek teşkil etmektedir. 13

15 Grafik 1: Döneminde Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırımlar (Milyon ABD Doları) Kaynak: TCMB Tablo 7: Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar ve Bileşenlere Göre Dağılımı (Milyon ABD Doları) Uluslararası doğrudan yatırımlar Toplam (Net) Doğrudan Yabancı Sermaye Sermaye (Net) Giriş Çıkış Yeniden Yatırımda Kullanılan Kazançlar * Diğer Sermaye Gayrimenkul (Net) *Tahmin Kaynak: TCMB 14

16 Tablo 8: En Büyük Beş Uluslararası Doğrudan Yatırım* (Milyon ABD Doları) Uluslararası Satın Alınan Şirket Satın Alan Şirket Ülke Doğrudan Yatırım 1 Garanti Bankası GE Consumer Finance ABD Turkcell İletişim Alfa Group Rusya Fed Türk Telekom Oger Telekom Lübnan Dışbank Fortis Bank Belçika - Hollanda YKB Koç Fin. Hizmetler (Unicredito) İtalya 602 Kaynak: TCMB *2005 yılında gerçekleşen nakit girişlere göre Tapu Kadastro Genel Müdürlüğünün verilerine göre tarihine kadar Türkiye genelinde satın alma yoluyla taşınmaz elde eden tüzel kişi sayısı (birikimli olarak) 35 iken bu rakam sadece 2005 yılı için 162 olarak gerçekleşmiştir. Tüzel kişiler 2004 yılına kadarki dönemde toplam m 2 lik alana sahip 305 adet taşınmaz almıştır yılı içerisinde ise toplam alanı m 2 olan 1164 adet taşınmaz satın alınmıştır tarihine kadarki dönemde yabancı uyruklu gerçek kişi Türkiye de toplam alanı m 2 olan adet taşınmaz almıştır yılı içerisinde ise 7209 yabancı uyruklu gerçek kişi adet taşınmaz satın almıştır. Söz konusu taşınmazların toplam alanı m 2 dir. TCMB ödemeler dengesi verilerine göre Türkiye de yabancıların edindikleri gayrimenkul tutarı 2003 yılı için 998 milyon, 2004 yılı için milyar ve 2005 yılı için milyar ABD doları seviyesindedir. Tablo 9 * : Yabancı Uyruklu Gerçek ve Tüzel Kişilerin Türkiye Genelinde Satın Alma Yolu ile Edindikleri Taşınmazlara Ait İstatistikler Gerçek Kişi Tüzel Kişi ** Kişi Sayısı Taşınmaz Sayısı Toplam Alan (m 2 ) Kişi Sayısı Taşınmaz Sayısı Toplam Alan (m 2 ) 2004 e kadar * Kaynak: Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü ** Tüzel Kişi yurtdışında yerleşik tüzel kişileri ve Türkiye de yerleşik yabancı sermayeli tüzel kişileri kapsamaktadır. 15

17 1.3.1 Özelleştirme Uygulamalarında Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Özelleştirme İdaresi Başkanlığı verilerine göre 2005 yılında toplam 8,2 milyar ABD Doları tutarında özelleştirme işlemi gerçekleştirilmiştir 7. Söz konusu tutarın % 86 lık kısmını blok satış yöntemiyle gerçekleştirilen özelleştirme işlemleri oluşturmuştur. Blok satışlar içerisinde 6,55 milyar ABD Doları tutarındaki Türk Telekom özelleştirmesi ilk sırayı almıştır. İhalesi 2005 yılında yapılmış olmakla birlikte devir sözleşmesi 2006 yılında imzalanan Tüpraş ve Erdemir e ilişkin özelleştirme değerleri 2006 yılı istatistikleri arasında yer almaktadır. Tablo 10: 2005 Yılı Özelleştirme İşlemleri Özelleştirme Yöntemi Özelleştirme Tutarı (Milyon ABD Doları) Yüzde Pay Blok satış ,9 Tesis / Varlık Satışı 399 4,9 Halka Arz 274 3,3 İMKB'de satış 460 5,6 Bedelli Devirler 29 0,4 Toplam Kaynak: ÖİB 2005 yılı ödemeler dengesine özelleştirme işlemlerine bağlı olarak yansıyan uluslararası sermaye transferi toplamı 1,5 milyar ABD Doları düzeyinde gerçekleşmiştir. Söz konusu tutar Türk Telekom un özelleştirme işlemine bağlı olarak ihale bedelinin ilk taksidi ve Türkiye de kurulacak şirketin sermayesi için Türkiye ye transfer ettiği tutarın toplamından oluşmaktadır yılında özelleştirme yoluyla Türkiye ye gelen uluslararası doğrudan yatırım, doğrudan yatırımlar toplamının % 15 ini oluşturmaktadır yılında ihale süreci (devir sözleşmesi tarihi dikkate alınmaksızın) tamamlanan özelleştirme işlemlerinin toplam tutarı 18,9 milyar ABD Dolarıdır. Bununla birlikte devir sözleşmesi 2005 yılında imzlanan özelleştirme işlemlerinin toplamı ÖİB ye göre 8,2 milyar ABD Doları düzeyindedir. 16

18 Tablo 11: Özelleştirme ve Uluslararası Doğrudan Yatırımlar (Milyon ABD Doları) Özelleştirme Yoluyla Özelleştirme Tutarı Türkiye'ye Gelen Uluslararası Doğrudan Yatırımlar * * Toplam * GSM operatörü lisans bedeli dahil Kaynak: ÖİB, TCMB Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 2006 yılının ilk aylarında yayımlanan Ernst & Young Birleşme ve Satın Alma İşlemleri Raporuna göre 2005 yılı gerek işlem sayısı gerekse işlem değeri olarak en yüksek seviyenin görüldüğü yıl olmuştur. Rapora göre 2005 yılında Türkiye de 164 adet birleşme ve satın alma işlemi açıklanmış ve söz konusu işlemlerin değerlerinin toplamı değeri açıklanmamış işlemlerle ilgili tahminler de dikkate alındığında 31 milyar ABD Dolarını bulmuştur. Toplam işlem değerine göre 2005 yılı değeri 2004 yılına göre yaklaşık 12 kat artmıştır. Raporda açıklanan işlem sayısına ihale süreci tamamlanan özelleştirme işlemleri ile TMSF nin gerçekleştirdiği ihaleler de yer almıştır 8. İşlem sayısı bazında Türk şirketlerinin gerçekleştirdiği 103 işlem, yabancı şirketler tarafından gerçekleştirilen 61 birleşme ve satın alma işleminin oldukça üzerinde görünmekle birlikte işlem değerlerine bakıldığında yabancı şirketler, 17,9 milyar ABD Doları tutarındaki işlem hacmi ile öne çıkmaktadır. 8 Ernst & Young Birleşme ve Satın Alma İşlemleri Raporu, Ernst & Young Türkiye, Ocak

19 Yabancı şirketler tarafından gerçekleştirilen birleşme ve satın alma işlemlerine ilişkin ödemelerin tamamı 2005 yılı içerisinde tamamlanmadığı için 17,9 milyar ABD Doları tutarındaki işlem değeri ödemeler dengesine bütünüyle yansımamıştır. Özelleştirme işlemleri dahil birleşme ve satın alma yoluyla 2005 yılı ödemeler dengesine uluslararası doğrudan yatırım olarak yansıyan rakam 7,1 milyar ABD Dolarıdır. Geriye kalan bölümün de (10,8 milyar ABD Doları) 2006 yılı ve izleyen yıllarda Türkiye ye transfer edilmesi beklenmektedir. 1,3 milyar ABD Doları tutarındaki uluslararası doğrudan yatırım girişi Türkiye de 2005 yılında kurulan şirketler ve mevcut şirketlerin sermaye arttırımları için ödenen sermaye paylarından kaynaklanmaktadır. Grafik 2: 2005 Yılı Birleşme ve Satın Alma İşlemleri (Milyar ABD Doları) Tüm Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinin Değeri Yabancı Yatırımcıların Gerçekleştirdiği İşlem Değeri Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinden Ödemeler Dengesine Yansıyan Doğrudan Yabancı Yatırım Kaynak: Ernst & Young Birleşme ve Satın Alma İşlemleri Raporu, TCMB 18

20 Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin İl Bazında Dağılımı 2005 yılında Türkiye de gerçekleştirilen uluslararası doğrudan yatırımların iller bazındaki dağılımına göre İstanbul 7,9 milyar ABD Doları ile ilk sırada, Kocaeli ikinci, İzmir üçüncü sırada yer almıştır. Sakarya ve Antalya da 10 milyon ABD Doları üzerinde uluslararası doğrudan yatırım çekmiş illerdir. 19

21 HARİTA 1: 2005 Yılı Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişinin İllere Göre Dağılımı (1) (1Mavi Nokta = ABD $) 20

22 HARİTA 2: 2005 Yılı Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişinin İllere Göre Dağılımı (2) Renk DYY Girişi Aralıkları (ABD$) >= Minimum < Maximum İl Sayısı Renk DYY Girişi Aralıkları (ABD$) >= Minimum < Maximum İl Sayısı 21

23 1.4 Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları Uluslararası doğrudan yatırım verileri kapsamında doğrudan yatırım girişlerinin yanı sıra, Türkiye de kurulan yabancı sermayeli şirketler, mevcut şirketlere yapılan iştirakler ve şube sayıları baz alınarak hazırlanan uluslararası sermayeli şirket sayıları da uluslararası doğrudan yatırımlara ilişkin analiz ve değerlendirmelere katkı sağlayan önemli birer gösterge niteliğindedir yılı sonu itibariyle adet yabancı sermayeli şirket ve şube kurulmuş olup, adet yerli sermayeli şirkete de yabancı sermaye iştiraki gerçekleşmiştir. Toplamda adet yabancı sermayeli şirket ülkemizde faaliyette bulunmaktadır (Tablo-12). Tablo 12: Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketler ( Birikimli ) (Adet) Yeni İştirak Şube Toplam * Geçici Veriler Kaynak: Hazine Müsteşarlığı * 2005* Toplam Uluslararası yatırımcılar açısından önemli kolaylıklar getiren 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu nun 17 Haziran 2003 tarihinde yürürlüğe girmesiyle, Türkiye deki uluslararası sermayeli şirket sayısında hızlı bir artış gözlenmiştir. 17 Haziran Aralık 2005 döneminde, önceki yıllarda kurulmuş olan toplam uluslararası sermayeli şirket sayısından fazla uluslararası sermayeli şirket kurulmuştur. 22

24 Tablo 13: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı (Adet) ( Birikimli ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam * * Toplam * Geçici Veriler Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı adet uluslararası sermayeli şirketin, adedi toptan ve perakende ticaret, adedi imalat sanayi, adedi gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Toptan ve perakende ticaret sektöründe faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketlerden toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu sektörü şirketle birinci sırada yer almaktadır. İmalat sanayiinin alt sektörlerinden tekstil ürünleri imalatında 355 şirket, kimyasal madde ve ürünleri imalatında 287 şirket, gıda ürünleri ve içecek imalatında 256 şirket faaliyet göstermektedir (Tablo-14). 23

25 Tablo 14: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sektörlere Göre Dağılımı (Adet) * Sektörler ( Birikimli ) * 2005* Toplam Tarım, Avcılık ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayii Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Tekstil Ürünleri İmalatı Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazların İmalatı Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork İmalatı Mobilya İmalatı; B.Y.S. Diğer İmalat Diğer İmalat Elektrik, Gaz ve Su İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret, Motorlu Taşıtlar ve Motosikletlerin Satışı, Bakımı ve Onarımı; Motorlu Taşıt Yakıtının Perakende Satışı Toptan Ticaret ve Tic. Komis Perakende Ticaret Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Kamu Yönetimi ve Savunma, Zorunlu Sosyal Güvenlik Eğitim Hizmetleri Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Evlerde Yaptırılan Hizmet İşleri Uluslararası Örgütler ve Temsilcilikleri Toplam *Geçici veriler Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 24

26 Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırımcı Ülkelere Göre Dağılımı adet uluslararası sermayeli firmanın ülke gruplarına göre dağılımına bakıldığında AB ülkeleri ortaklı uluslararası sermayeli şirket sayısının adet ile birinci sırada yer aldığı, onu Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri ortaklı uluslararası sermayeli şirketlerin izlediği görülmektedir. AB ülkeleri ortaklı uluslararası sermayeli şirketlerin içinde Almanya adet firma ile birinci sırayı alırken, onu 926 şirket ile İngiltere, 925 şirket ile Hollanda izlemektedir (Tablo-15). 17 Haziran Aralık 2005 tarihleri arasında faaliyette bulunan AB ülkeleri ortaklı uluslararası sermayeli şirketlerin 146 adedinde kayıtlı sermaye doların üzerindedir. Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri ortaklı uluslararası sermayeli şirketlerin içinde İran 703 adet firma ile birinci sırayı alırken, onu 335 şirket ile Irak, 257 şirket Azerbeycan izlemektedir (Tablo-15). 25

27 Tablo 15: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Ülkelere Göre Dağılımı Ülkeler (Adet) * ( Birikimli ) * 2005* Toplam AB Ülkeleri (25) Almanya Fransa Hollanda İngiltere İtalya Diğer AB Ülkeleri Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) İsviçre Bulgaristan Ukrayna Rusya Federasyonu Kuzey Kıbrıs T.C Diğer Kuzey Afrika Ülkeleri Diğer Afrika Ülkeleri Kuzey Amerika A.B.D Kanada Orta Amerika ve Karayipler Güney Amerika Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri Azerbeycan Irak İran İsrail Suriye Diğer Diğer Asya Çin Halk Cum Japonya Güney Kore Cum Pakistan Afganistan Diğer Avustralya ve Yeni Zellanda Diğer Okyanusya ve Kutup Böl. Ülkeleri Toplam *Geçici veriler Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 26

28 Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüklerine Göre Dağılımı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu nun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ülkemizde faaliyete geçen adet uluslararası sermayeli şirketin 253 adedinde kayıtlı sermaye doların üzerindedir. 17 Haziran Aralık 2005 tarihleri arasında kayıtlı sermayesi doların üzerinde olan 253 uluslararası sermayeli şirketin 79 adedi imalat sanayiinde, 51 adedi toptan ve perakende ticaret, 23 adedi inşaat sektörlerinde faaliyet göstermektedir (Tablo-16). Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre Dağılımı (Adet) ISIC Kodu A Tarım, Avcılık ve Ormancılık B Balıkçılık C Madencilik ve Taşocakçılığı D İmalat Sanayii D 15 Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı D 17 Tekstil Ürünleri İmalatı D 24 Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı D 29 B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı D 31 B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazların İmalatı D 34 Motorlu Kara Taşıtı, Römork, Yarı-Röm.İmalatı D 36 Mobilya İmalatı; B.Y.S. Diğer İmalat D Diğer İmalat E Elektrik, Gaz ve Su F İnşaat G Toptan ve Perakende Ticaret, G 50 Motorlu Taşıtlar ve Motosiklet.Satışı, Bakımı, Onarımı; Motorlu Taş. Yakıtının Per. Satışı G 51 Motorlu Taşıtlar ve Moto. Dışında Kalan Top. Tic. ve Tic. Komis G 52 Motorlu Taşıtlar ve Moto. Dışında Kalan Perakende Tic H Oteller ve Lokantalar I Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri J Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri K Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri L Kamu Yönetimi ve Savunma, Zorunlu Sosyal Güvenlik M Eğitim Hizmetleri N Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler O Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri P Evlerde Yaptırılan Hizmet İşleri Q Uluslararası Örgütler ve Temsilcilikleri Toplam * Geçici Veriler Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Sektörler <50.000$ $ $ 2004* 2005* $ $ > $ Toplam <50.000$ $ $ $ $ > $ Toplam 27

29 17 Haziran Aralık 2005 tarihleri arasında faaliyette bulunan AB ülkeleri ortaklı uluslararası sermayeli şirketlerin 150 adedinde kayıtlı sermaye doların üzerindedir (Tablo-17). Tablo 17: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere Göre Dağılımı (Adet) Ülkeler <50.000$ $ $ 2004* 2005* $ $ > $ Toplam <50.000$ AB Ülkeleri (25) Almanya Fransa Hollanda İngiltere İtalya Diğer AB Ülkeleri Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) İsviçre Bulgaristan Ukrayna Rusya Federasyonu Kuzey Kıbrıs T.C Diğer Kuzey Afrika Ülkeleri Diğer Afrika Ülkeleri $ $ $ $ > $ Kuzey Amerika A.B.D Kanada Orta Amerika ve Karayipler Güney Amerika Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri Azerbeycan Irak İran İsrail Suriye Diğer Diğer Asya Çin Halk Cum Japonya Güney Kore Cum Pakistan Afganistan Diğer Avustralya ve Yeni Zellanda Diğer Oky.ve Kutup Böl. Ülkeleri Toplam Toplam (1) Uluslararası sermayeli şirketler, kuruluş türlerine göre yeni şirket kuruluşlarını, mevcut bir şirkete iştirakleri ve şube kuruluşlarını içermektedir. Firma adedinde baskın ülke, sermaye büyüklüklerinde ise ortağın ülkesi esas alınmıştır. * Geçici Veriler Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 28

30 Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı adet uluslararası sermayeli firmanın illere göre dağılımına bakıldığında; İstanbul ilinin adet ile birinci sırada yer aldığı görülmektedir. İstanbul ilini Antalya (1.175 adet), Ankara (885 adet) ve İzmir (731 adet) illeri takip etmektedir (Tablo-18). İstanbul ilinde faaliyette bulunan adet uluslararası sermayeli firmanın başta toptan ve perakende ticaret (2.745 adet) olmak üzere, imalat sanayi (1.509 adet), gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri (687 adet) sektörlerinde faaliyette bulundukları görülmektedir. Tablo 18: Uluslararsı Sermayeli Şirketlerin İllere Göre Dağılımı(Adet) İl Şirket Sayısı* İSTANBUL ANTALYA ANKARA 885 İZMİR 731 MUĞLA 546 BURSA 247 MERSİN 239 KOCAELİ 155 AYDIN 129 ADANA 91 DİĞER 711 TOPLAM *Geçici veriler Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 29

31 HARİTA 3: Döneminde Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı (1 Kırmızı Nokta = 1 Şirket) 30

32 2003, 2004, 2005 Yıllarında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı (1 Mavi Nokta = 1 Şirket) HARİTA 4: 2003 HARİTA 5: 2004 HARİTA 6:

33 HARİTA 7: Döneminde Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı (1 Kırmızı Nokta = 1 Şirket) 32

34 HARİTA 8: Döneminde Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Renk Şirket Sayısı Aralıkları >= Minimum < Maximum İl Sayısı Renk Şirket Sayısı Aralıkları >= Minimum < Maximum İl Sayısı

35 1.5. Uluslararası Doğrudan Yatırımcıların Türkiye deki Yatırım Projeleri Uluslararası sermayeli şirketlerce gerçekleştirilecek yatırımlar için, 2005 yılında 209 adet teşvik belgesi düzenlenmiştir. Söz konusu yatırımların (3,49 milyar ABD Doları) %51 lik kısmının yabancı ortaklar tarafından karşılanması öngörülmektedir yılında belgelendirilen 209 adet yatırım projesinin 164 ü imalat, 35 i hizmetler, 2 si tarım, 8 i de madencilik sektörlerindedir yılında uluslararası sermayeli şirketler için düzenlenen 209 adet teşvik belgesi 37 ili kapsamaktadır. 40 yatırım projesinin İstanbul da, 22 projenin Bursa da, 20 projenin Kocaeli nde gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. 34

36 2. Türkiye de Yatırımcı Ülkeler 2005 yılı uluslararası doğrudan yatırımlarının yatırımcının ülkesine göre dağılımına bakıldığında ilk beş sırayı ABD, İngiliz Virjin Adaları, Lübnan, Belçika ve İtalya almaktadır. Söz konusu ülkelerden Türkiye ye gelen uluslararası doğrudan yatırım toplamı 6,7 milyar ABD Doları olup, bu değer 2005 yılı sermaye bileşeni toplamının % 81 ini, toplam uluslararası doğrudan yatırımların % 70 ini ifade etmektedir. İlk beş sırayı alan ülkelerden Türkiye ye yapılan uluslararası doğrudan yatırımlarda 2005 yılında gerçekleştirilen satın alma ve özelleştirme işlemlerinin payı büyüktür (Tablo-19). İlk sırayı alan ABD nin Türkiye ye transfer etmiş olduğu yaklaşık 1,9 milyar ABD Dolarının 1,8 milyar Dolarlık bölümü GE Consumer Finance şirketinin Garanti Bankası na iştirak etmek için ödediği tutardan oluşmaktadır. İkinci sırada yer alan İngiliz Virjin Adaları nın uluslararası doğrudan yatırımlar açısından çok uluslu şirketler tarafından bir transfer merkezi (conduit) olarak kullanıldığı bilinmektedir 9. Dolayısıyla İngiliz Virjin Adaları yatırım ihraç etme potansiyeli bakımından temkinli değerlendirilmesi gerekmektedir. Nitekim, 2005 yılında İngiliz Virjin Adaları ndan Türkiye ye uluslararası doğrudan yatırım olarak transfer edilen yaklaşık 1,6 milyar ABD Dolarının kaynağı Rusya orijinli Alfa Group şirketinin Turkcell İletişim e dolaylı iştirak etmek için ödediği anlaşma bedelidir. Lübnan ın 2005 yılında Türkiye de yaptığı 1,5 milyar ABD Doları tutarındaki uluslararası doğrudan yatırım, Türk Telekom un özelleştirme ihalesini kazanan konsorsiyumun lideri, Lübnan orijinli Oger Telecom un ihale bedelinin ilk taksidi ve Türkiye de kurulacak şirketin sermayesi için Türkiye ye transfer ettiği tutarın toplamıdır. 9 Note on the Application of the Residence Concept to Small Economies with International Financial Centers,

37 Belçika Hollanda orijinli Fortis Bank ın Dışbank ın %93 ünü ve İtalya orijinli Unicredito nun Yapı ve Kredi Bankası nın % 57 sini satın alması Belçika ve İtalya nın 2005 yılında Türkiye ye en çok uluslararası doğrudan yatırım yapan beş ülke arasında yer almasında etkili olmuştur. Tablo 19: 2005 Yılında En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Yapan Beş Ülke Ülke Uluslararası Doğrudan Yatırım*, (Milyon ABD Doları) Türkiye deki şirket sayısı 1 ABD İNG. VİRJİN ADALARI LÜBNAN BELÇİKA İTALYA * TCMB nin 2005 yılı için yaptığı yeniden yatırımda kullanılan kazançlar tahmini hariç tutulmuştur. Kaynak: TCMB 2005 yılı Türkiye nin çektiği uluslararası doğrudan yatırımlar bakımından geçmiş yıllara göre önemli bir sıçrama yılı olma özelliği taşımaktadır. Türkiye ye en fazla uluslararası doğrudan yatırım yapan ülkelere ilişkin sağlıklı bir değerlendirme yapılabilmesi için dönemindeki eğilimlerin de incelenmesi gerekmektedir yılları arasında gerçekleştirilen uluslararası doğrudan yatırımların yıllık ortalamalarına göre ilk beş sırayı Hollanda, Almanya, İtalya, İngiltere ve Fransa almıştır. Her ne kadar yıllık ortalamaya göre Türkiye ye söz konusu ülkelerden getirilen uluslararası doğrudan yatırım tutarları 2005 yılına göre düşük seviyelerde kalmış olsa da, ilk beş ülke orijinli yatırımcıların 2004 yılı sonuna kadar Türkiye de kurmuş oldukları ortaklıkların sayısı anılan ülkelerin Türkiye ye ilgisinin bir göstergesi olarak algılanabilir. Diğer taraftan, döneminde Türkiye ye en fazla uluslararası doğrudan yatırım yapan beş ülkenin yatırım toplamı (551 milyon ABD Doları) üç yıllık sermaye bileşeni ortalamasının (870 milyon ABD Doları) % 63 ünü, toplam uluslararası doğrudan yatırım ortalamasının (1,9 milyar ABD Doları) % 29 unu ifade etmektedir (Tablo-20). 36

38 Tablo 20: Döneminde En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Yapan Beş Ülke Ülke Uluslararası Doğrudan Yatırım, (milyon ABD Doları) ortalaması Türkiye deki şirket sayısı (2004 yılı sonu) 1 HOLLANDA ALMANYA İTALYA İNGİLTERE FRANSA Kaynak: TCMB Sonuç olarak, kurulan şirket sayıları, İngiliz Virjin Adaları nın transfer merkezi olma özelliği ve Lübnan ın 2005 yılına kadar Türkiye ye yönelik olarak düşük seviyede kalan uluslararası yatırım performansı dikkate alındığında yılları arasında gerçekleştirilen uluslararası doğrudan yatırım tutarlarına göre, Türkiye deki önemli yatırımcı ülkelerin ABD, Almanya, Belçika, Fransa, Hollanda, İngiltere ve İtalya olarak sıralanması mümkündür. Söz konusu ülkelerin dış yatırımlarının daha yakından incelenmesi, önümüzdeki dönemde yatırımlarının Dünya ekonomisindeki yönelimi ve bu ülkelerin Türkiye deki uluslararası yatırımlardaki mevcut ağırlıklı konumu hakkında yapılabilecek değerlendirmeler açısından önem taşımaktadır ABD yılları arasında ABD yıllık ortalama 150 milyar ABD Doları tutarında doğrudan dış yatırım gerçekleştirmiş olup, dönem içerisindeki en yüksek değere 229 milyar ABD Doları ile 2004 yılında ulaşılmıştır döneminde söz konusu rakam 119 ile 143 milyar ABD Doları aralığında seyretmiştir

39 ABD kaynaklı uluslararası doğrudan yatırımların genel itibariyle gelişmiş ülkelere yöneldiği görülmektedir. Örneğin 2004 yılı verilerine göre AB 25 ülkelerine 83, sadece Kanada ya 22 milyar ABD Doları doğrudan dış yatırım yapılmıştır. ABD nin uluslararası doğrudan yatırım istatistiklerini yayınlayan Ekonomik Analiz Teşkilatı nın sektör sınıflandırmasına göre yılları arasında ABD orijinli yatırımcılar genellikle imalat sanayii ve iş faaliyetleri sektörlerinde yatırım yapmışlardır. Söz konusu eğilimin farklılık gösterdiği 2002 yılında ilk sırayı finans ve sigortacılık sektörü almıştır. Madencilik ve toptan ticaret sektörleri de döneminde ABD orijinli yatırımcıların yurt dışı uluslararası doğrudan yatırımlarında öne çıkan sektörler olmuştur. Diğer taraftan imalat sanayii yatırımları alt sektörler itibariyle incelendiğinde ağırlığın kimya, bilgisayar ve elektronik ürünler, taşıt araçları ve gıda sektörlerinde olduğu görülmektedir. Grafik 3: 2004 Yılında Yapılan ABD Orijinli Doğrudan Yatırımların Ülke Grupları ve Sektörlere Göre Dağılımı (Yüzde) Asya Pasifik 37% Kanada 10% Diğer 17% AB-25 36% İş faaliyetleri 47% İmalat 24% Diğer 16% Finans ve sigortacılık 13% 38

40 Grafik 4: ABD Orijinli Yatırımcılar Tarafından Türkiye de Kurulan Şirket Sayısı ve ABD den Gelen Doğrudan Yatırım Uluslararası Doğrudan Yatırım Milyon ABD $ Şirket Sayısı Uluslararası Doğrudan Yatırım Şirket Sayısı Tablo 21: ABD Orijinli Yatırımcılar Tarafından Türkiye de Kurulan Şirket Sayısı ve ABD den Gelen Doğrudan Yatırım Şirket Sayısı (Adet) Uluslararası Doğrudan Yatırım (Milyon ABD Doları) Almanya Almanya orijinli yatırımcılar döneminde yıllık ortalama 20 milyar ABD Doları doğrudan dış yatırım gerçekleştirmiştir ve 2004 yıllarında Almanya nın doğrudan dış yatırımları negatiftir. Diğer bir deyişle Almanya nın doğrudan dış yatırımlarının tasfiye edilmesi nedeniyle Almanya ya aktarılan tutar bu ülke orijinli yatırımcıların yurt dışındaki yatırımlarından yüksek çıkmıştır. Sadece yılları dikkate alındığında yıllık dış yatırım ortalaması 37 milyar ABD Doları düzeyine 39

41 çıkmaktadır. Dönem içerisindeki en yüksek doğrudan dış yatırım değeri 56 milyar ABD Doları ile 2000 yılında görülmüştür 11. Coğrafi dağılıma göre Almanya orijinli yatırımcılar başta AB üyesi ülkeler ve ABD olmak üzere gelişmiş ülkeleri tercih etmektedirler. 56 milyar ABD Doları doğrudan dış yatırım yapılan 2000 yılında gelişmiş ülkelerin payı % 69 dur. Dönem içerisinde dış yatırımların pozitif olduğu yılları arasında Almanya orijinli yatırımcılar yatırımlarını İngiltere, Fransa, ABD, Belçika, İsveç, İtalya gibi ülkelerde yoğunlaştırmışlardır ve 2004 yıllarında ise Almanya anılan ülkelere yatırımlarını sürdürmüş olmakla birlikte, özellikle Hollanda dan 2003 yılında yapılan şirket içi kredi geri ödemeleri ve 2004 yılında İtalya, İngiltere ve Belçika daki büyük yatırımların tasfiye edilmesi nedeniyle Almanya nın doğrudan dış yatırımları negatif olmuştur 12. Almanya nın doğrudan dış yatırımlarında yılları arasında hizmetler sektörünün ağırlıkta olduğu görülmektedir. Dış yatırımların pozitif olduğu yılları arasında finans, telekomünikasyon ve enerji gibi sektörler ön plana çıkmıştır. Örneğin 2000 yılında finans sektöründeki doğrudan yatırımlar Almanya nın toplam doğrudan dış yatırımlarının % 60 ını, 2001 yılında telekomünikasyon sektöründeki doğrudan yatırımlar Almanya nın toplam doğrudan dış yatırımlarının % 34 ünü oluşturmuştur yılında imalat sanayii ve telekomünikasyon sektörlerinde, 2004 yılında hizmetler sektöründe gerçekleşen tasfiye ve şirket içi kredi geri ödemeleri Almanya nın dış yatırımlarının negatif çıkmasında etkili olmuştur döneminde imalat sanayii yatırımlarında kimya, taşıt araçları, gıda ve elektrikli-elektronik ürünler öne çıkan alt sektörler olmuştur World Investment Report 2005 Transnational Corporations and the Internationalization of R&D, UNCTAD 12 Direktinvestitionen It. Zahlungsbilanzstatistik, Oktober 2005, Deutsche Bundesbank 13 WID Country Profile: Germany, 2005, UNCTAD 40