ÜNVERSTELERMZDE BAKA SORUNLAR DA VAR. Fikret enses 1

Transkript

1 ÜNVERSTELERMZDE BAKA SORUNLAR DA VAR Fikret enses 1 Üniversitelerimize ilikin yasal düzenleme tartımaları, özellikle son otuz yılda kamuoyunu en çok megul eden konular arasında yer aldı. Bu tartımalar 1981 yılındaki yasal düzenleme sonunda üniversiter yaamda birinci derecede söz sahibi olmaya balayan Yüksek Öretim Kurulu (YÖK) etrafında yeniden alevlendi. Çeitli biçimler alarak süregelen tartımalar bugün de hazırlanan çeitli yasal düzenleme taslaklarına da yansıyan derin fikir ayrılıkları çerçevesinde bütün iddetiyle devam etmektedir. Çoktürel (heterojen) yapılarının doal bir sonucu olarak üniversitelerin asgari müterekler üzerinde uzlaabilecekleri bir yasal düzenleme bir türlü yapılamamaktadır öncesinde yüksek öretim kurumlarının akademiler ve üniversiteler arasındaki ayrımadan kaynaklanan yapısı bu tarihten sonra farklı nitelik ve yapıdaki vakıf üniversitelerinin ve belki daha önemlisi ülkenin deiik yerlerinde açılan çok sayıdaki yeni üniversitenin katılımıyla daha da karmaık bir görünüm içine girdi. Üniversite sisteminin giderek artan bu farklılama dönemi, neoliberal ekonomi politikalarının birçok dier ülkeyle birlikte ülkemizde de giderek yaygınlatıı dönemle örtütü. Bu politikalar sonucunda üniversitelerimizde örencilere yönelik barınma, beslenme ve ulaım gibi hizmetlerin taeronlatıı ve özelletirildii gözlendi. Vakıf üniversiteleri yoluyla paralı eitim uygulaması yeniden baladı. Devlet üniversitelerinde ise örenci katkı payı uygulamasıyla aynı dorultuda önemli bir adım atılmı oldu. Devlet üniversiteleri, derinleen kaynak sorunları karısında kurdukları vakıflar aracılııyla kendi kaynaklarını kendileri yaratmak ve bu süreç içinde ister istemez serbest piyasa kurallarına uyum göstermek zorunda bırakıldı. Üniversitelere ilikin olarak ülkemizde süregelen tartımaların önemini yadsımamakla birlikte bu yazımızda bu tartımalarda büyük ölçüde gözardı edilen kimi önemli sorunlara, aırlıkla sosyal bilimler çerçevesinde deinmeyi amaçlamaktayız. Bu sorunların baında yabancı dilde eitim gelmektedir. Oldukça yaygın olarak ilköretim ve liseden sonra üniversite de süren yabancı dilde eitimin yabancı dilin öretim elemanları ve örenciler tarafından yeterince kavranamamı olmasından kaynaklanan güçlükler, anadilde bilim dilinin oluamaması ve belki en önemlisi örencileri yerel sorunlardan uzaklatırma gibi çeitli sorunlar yarattıı ve beyin göçüne uygun koullar hazırladıı gözardı edilmektedir. Yabancı dilde eitim veren yükseköretim programlarının son on-onbe yılda önemli bir artı göstermesi bu kaygılarımızı artırıcı niteliktedir. Yabancı dilde eitim deneyimleri uzun yıllara dayanan yüksek öretim kurumlarının dahi bu konuda esnek bir tavır sergileyemedikleri, örnein, Türkiye Ekonomisi, Türkiye ktisat Tarihi, Türk Hukuk Sistemi gibi dersleri bile yabancı dilde verme çabası içinde oldukları ve birçou Türkiye ile dorudan ilgili lisansüstü tezlerin yabancı dilde yazılmasının yarattıı sorunları görmezden geldikleri gözlenmektedir. Bu yazı kapsamında deinmek istediimiz ikinci konu, özellikle sosyal bilimlerde akademik performans deerlendirme konusundaki gelimelerin ülkemizdeki yansımaları ve uygulamada gözlenen çarpıklık ve sakıncalarla ilgilidir. 1 ODTÜ ktisat Bölümü Öretim Üyesi. Bu yazıda önemli ölçüde F.enses, Difficulties and Trade-offs in Performance Evaluation in Social Sciences-A Turkish Perspective, ERC Working Paper, 03-11, Middle East Technical University, Ankara, Aralık 2003 ten yararlanılmıtır. Bkz.

2 Batı Avrupa ülkelerinde siyasal otoritenin üniversiteleri denetim altına alma talepleri arttıkça, üniversiteler uluslararası finans kurulularının artlılık kıstaslarına benzer biçimde performans kıstaslarıyla karı karıya kaldılar. Bu durum karısında üniversiteler de öretim elemanlarının atama ve yükseltme kıstaslarını yeniden düzenleme çabası içine girerek kendilerini uluslararası akreditasyon ve kamu fonlarından daha büyük pay kapma yarıı içinde buldular. Üniversitelerin performans deerlendirmelerinde ise öretim elemanlarının aratırma ve yayın etkinlikleri ön plana çıktı. Çetili kuruluların bu temelde yaptıkları sıralamalar yüksek öretim kurumlarının kalitesinin temel göstergesi olarak alınmaya balandı ve birçou paralı eitim veren bu kurulular, serbest piyasa koullarında biribirleriyle yarımaya baladı. Aratırma ve yayın etkinlikleriyle ön plana çıkan öretim elemanları ise, sporcu transfer piyasasındakine benzer bir biçimde deiik kurumlardan yüksek meblalar karılıında bir kurumdan dierine transfer edilebilen üretim faktörlerine dönütü. Türkiye de de siyasal otoritenin son dönemde üniversiteye ilikin yasal düzenleme istekleri ve bazı üniversitelerin de, benzer bir çaba içine girmeleri yukarıdaki sürecin bir yansıması olarak deerlendirilebilir. Türkiye de de çeitli üniversiteler, bata akademik atama ve yükseltmelere ilikin kararları olmak üzere akademik performans deerlendirmelerinde temel kıstas olarak aratırma ve yayın etkinliklerini benimserken yurtdıında yapılan yayınlara aırlık verme yolunu seçtiler. Özellikle Social Science Citation Index (SSCI) gibi uluslararası atıf endekslerince taranan dergilerde yayınlanan makalelere ve uluslararası yayınevlerince yayınlanan kitaplara ve bu kitaplar içinde yayınlanan bölümlere yurtiçi dergilerde anadilde yayınlanan çalımalarla kıyaslanamayacak derecede büyük bir önem verilmeye balandı. Merkezî doçentlik sınavlarında da yurtdıı yayınlara aırlık veren bir yanlılık gözlendi. Kimi üniversiteler ve Türkiye Bilimler Akademisi gibi kurulular yurtdıındaki yayın organlarında yayınlanan çalımaları çeitli biçimlerde ödüllendirmeye baladı. Bu deerlendirme sürecinin ortaya çıkardıı aksaklık ve sakıncaların büyük ölçüde gözardı edildii söylenebilir. Bunların baında bir öretim üyesinin etkinlikleri içinde çok önemli bir yer tutması gereken eitim etkinliklerinin bu deerlendirme sürecinin hemen hemen tümüyle dıında tutulması gelmektedir. Bata SSCI kapsamındaki dergiler olmak üzere yurtdıındaki yayın organlarının yerel yayın organlarına kıyasla çeitli üstünlükleri olduu söylenebilir. Bunların baında bu yayın organlarında yayınlanan çalımaların genellikle yayın öncesinde sıkı bir deerlendirme sürecinden geçmi olması gelmektedir. Öte yandan, mevcut performans deerlendirmelerinin yurtdıı yayınlara aırlık vererek aratırmacıları, birçou Anglo-Amerikan kökenli yurtdıı dergilerinin gündemine yönlendirdii ve yabancı dilde eitime benzer bir biçimde yerel sorunlardan uzaklatırdıı söylenebilir. Bu tür bir yönelim, yerel aratırma fonlarının cılızlıı ve uluslararası kuruluların destekledikleri yerel aratırmalarda aratırma fonlarını kendi gündemlerinde ön plana çıkan konulara tahsis etme eilimleri karısında kukusuz daha da pekimektedir. Son yıllarda ardarda gelen ekonomik kriz ve büyük depremlerin Türkiye de ortaya çıkardıı derin sosyal ve ekonomik bunalımda sosyal bilim aratırmalarının yeni bir ivme kazanamamı olmasının nedenlerini bir ölçüde bu çarpık deerlendirme kıstaslarında aramak gerekmekedir. Aratırma ve yayın etkinliklerinin kalitesini artırmayı amaçlayan bu deerlendirme sürecinin yayın sayılarını ön planda tutarken yayın kalitesini de gözardı ettii gözlenmektedir. Oysa, yurtdıında yapılan bir yayının yurtiçinde anadilde yapılan bir yayından bizatihi daha kaliteli olduunu söylemek güçtür. Bir çalımanın SSCI kapsamında bir dergide yayınlanmı olmasının her zaman iyi bir kalite ölçütü oluturduunu söylemek de güçtür. Örnein, SSCI kapsamındaki dergilerde 1996 yayınlanan iktisat makalelerinin %26 sının yayın tarihinden sonra geçen ilk be yılda hiç atıf almadıkları, %85 inin ise aynı sürede 10 veya daha az atıf aldıı gözlenmi ve toplumsal yararlarının da sorgulanmasına

3 neden olmutur. 2 Bir gözlemcinin çok çarpıcı bir biçimde belirttii gibi, bir bilim insanının yayın yapması, ne kadar yayın yaptıı ve özellikle nerede yayın yaptıı ne yayınladıından çok daha önemli hale gelmitir. 3 Türk sosyal bilimcilerin SSCI kapsamındaki dergilerdeki yayınlarının önemli bir kısmının balıında Türkiye veya Türk gibi ibarelerin geçiyor olması bunların bir bölümünün evrensel bilime katkıdan çok Türkiye de olup biteni uluslararası kamuoyuna ana hatlarıyla aktarma ilevi gördüü ve/veya mevcut analitik birikimin yerel bir uyarlaması olduu kukusunu yaratmaktadır. Yurtdıı yayınları özendiren bir deerlendirme süreci yabancı dilde eitim veren kurumlar ve eitimlerini yurtdıında yapmı öretim elemanları lehine bir ortam oluturmakta ve kütüphane/internet eriimi gibi temel eitim araç gereçlerden yoksun kesimlerin durumunu gözardı ederek kendi içinde etkileen bir akademik topluluun olumasını engelleyici unsurlar taımaktadır. Bu kısa yazı çerçevesinde ana hatlarıyla deindiimiz yabancı dilde eitim ve akademik performansın deerlendirilmesi konuları teknik birer sorun olmanın çok ötesinde sonuçları olan konular olarak üniversitelere yönelik yeni düzenleme ve planlama çalımalarında da dikkate alınmalıdır. Üniversitelerin yabancı dil örenimine aırlık vermeleri ve ders programlarının yabancı dilde yazılmı kaynaklarla desteklenmesi özendirilirken yabancı dilde eitimin yukarıda belirtilen sakıncaları asla gözardı edilmemelidir. Bu yöndeki uygulamaların yaygınlamasına son verilmeli ve yabancı dilde eitim veren programların yeniden gözden geçirilmesi ve bu konuda daha deneyimli konumdaki kurumların uygulamalarının daha esnek bir yapıya kavuturulması salanmalıdır. Ara çözüm olarak da, yabancı dilde eitim veren yüksek öretim kurumlarında güçlü yerel unsurlar taıyan dersler anadilde verilmeli, lisansüstü tezler mutlaka anadilde yazılmalıdır.yerel unsur ve sorunları ön plana çıkaran ders programlarının oluturulması ve bunlara yönelik ders kitaplarının grup çalıması bazında örgütlenerek yazılması özendirilmelidir. Bunun gibi, sosyal bilimlerde akademik performans deerlendirme kıstasları yeniden gözden geçirilerek eitim performansına deerlendirmelerde daha fazla aırlık verilmesi salanmalıdır. Öte yandan, aratırma ve yayın etkinliklerinin deerlendirilmesinde yabancı dilde yapılan yayınlara özel aırlık verilmesi uygulamasına son verilmeli, bu yayınlara öncelik verilmesi durumunda ise, kuramsal katkı içerenlere ve çok disiplinli ve baka ülkelerle kıyaslamalı çalımalarla, çok sayıda atıf alabilen yayınlara önem verilmelidir. Performans ölçütlerinin oluturulmasında toplumsal gündeme ve mevcut sorunların çözümüne yönelik çalımalara aırlık verilmeli ve kendi içinde etkileebilen canlı bir akademik topluluun oluması amacı ön planda tutulmalıdır. Yine bu amaca yönelik olarak öretim elemanlarının gönüllülük esasına dayalı olarak yükseköretim kurumları arasında kısa süreli dolaımı özendirilmelidir. Üniversitelerimize ilikin yasal düzenlemelerin eitim sürecini daha önceki kademeleriyle bir bütün olarak ele alan ve üniversiteler arasındaki kurulu yılları ve buna balı olarak gelimilik düzeyi açısından varolan çeitlilii gözönüne alan bir anlayı içinde yapılması gereklidir. Bata fırsat eitsizlii olmak üzere, eitimin daha önceki kademelerinde gözlenen çeitli olumsuzlukların yüksek eitim kurumlarına taındıı gözardı edilmemelidir. Fırsat eitsizliine kısa erimli bir çözüm olarak daha önceki eitim kademelerinde de burs programları ve yoksul ailelere yönelik olarak parasız yatılı uygulaması yaygınlatırılmalıdır. Bu amaçlar dorultusunda, bata ABD olmak üzere kimi sanayilemi ülkelerde uygulanan ve dezavantajlı kesimlere belirli kotalar ayıran uygulamalara (affirmative 2 Bkz. Laband, D.L. and Tollison, R.D (2003), Dry Holes in Economic Research, Kyklos, 56, (2), Holub, H.W., Tappeiner, G. and Eberharter, V. (1991), The Iron Law of Important Articles, Southern Economic Journal, 58, s.326..

4 action) benzer düzenlemelerin üniversite giri sınavlarında toplumsal cinsiyet ve bölgesel öncelikleri yansıtacak biçimde yapılması düünülmelidir.