ANTİ -PERSONEL KARAMAYINLARI. Dr. Çağlayan Üçpınar, 31 Mayıs 2006

Transkript

1 ANTİ -PERSONEL KARAMAYINLARI Dr. Çağlayan Üçpınar, 31 Mayıs 2006

2 ANTİ-PERSONEL KARAMAYINI Toprağın veya başka bir yüzey alanının altına, üstüne ya da yakınına yerleştirilmek ve bir kişinin veya aracın mevcudiyeti, yaklaşması veya teması ile infilak etmek üzere tasarlanmış mühimmattır.

3 PAM (UXO) PAM: Patlamamış Askeri Mühimmat UXO: Unexploded Ordinance

4 ANTİ-PERSONEL KARAMAYINLARI Mükemmel askerler Daimi nöbetçiler Sinsi silahlar Kitle imha silahları Barış tanımayan silahlar Ucuz silahlar

5 Mayınların Ömrü MAYINLAR DÖŞENDİKTEN SONRA 75 YIL AKTİF KALABİLİR, SUDAN ETKİLENMEZ.

6 Mayın Temizliğinin Maliyeti Bir mayının maliyeti 3 USD, Temizlenmesinin maliyeti yaklaşık 1000 USD. Bir mayının temizlenmesi için de 100 saatten fazla zaman gerekiyor. Bir mayının bulunup çıkarılması ve imha edilmesi, maliyetinin elli-yüz katı daha fazladır.

7 Tarihçe Karamayınları ilk kez, 1862 de Amerika da, Kuzey- Güney Savaşı nda kullanıldı. Anti-personel Karamayınları ise, I.Dünya Savaşı nda, anti-tank mayınlarının sökülmesini engellemek amacıyla geliştirildi.

8 1960 lı yıllara kadar karamayınlarının kullanımı daha kontrollü bir biçimdeydi ve bunların kayıtları tutulup, haritaları çıkarılmaktaydı. Ancak bu yıllardan sonra, toprağa gömülmesi gerekmeyen; uçaklardan, helikopterlerden veya herhangi bir araçtan kolaylıkla atılabilen ve çevreye yayılan yeni tip mayınlar geliştirildi. Bu şekilde döşenen karamayınlarının artık ne kaydı tutulmakta ne de haritaları çıkarılmakta.

9 Mayın Kullanılan Alanlar

10 Türkiye Türkiye'nin mayınlı arazi macerası 1950 yıllarında başlıyor. Mardin'de gümrük koruma memurları ile kaçakçılar arasında çıkan çatışmalar sonucunda iki devlet memuru hayatını kaybediyor. Bu olay nedeniyle harekete geçen dönemin başbakanı Adnan Menderes, Suriye sınırının boydan boya mayınlanması emrini veriyor.

11 Türkiye 1956 yılında da Suriye sınırı mayınlanmaya başlanıyor. Mayınlı arazinin genişliği 300 ile 750 metre arasında değişiyor, uzunluğu altı yüz kilometreye yaklaşıyor. Mayınlı bölge dışında, ayrıca 5 ile 10 km. arasında değişen emniyet şeridi de oluşturuluyor.

12 Türkiye Daha sonraki yıllarda ise, terörizmle mücadele çerçevesinde ve sadece güvenlik nedenleriyle mayın kullanmıştır.

13 Mayınlı Arazi Büyüklüğü yılları arasında yasal olmayan sınır geçişlerini önlemek amacıyla mayın yerleştirilen alan yoğun olarak Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Irak ve Suriye sınır bölgelerinde bulunmaktadırlar. Türkiye-Suriye sınırındaki Antipersonel Karamayını yerleştirilmiş alan, Antakya'dan Siirt'in Silopi ilçesine uzanan, 700 km. uzunluğunda metre genişliğinde, yaklaşık 3.5 milyon dönüm büyüklüğündedir. Verimli tarım alanlarını da kapsayan bu alan yaklaşık Marmara Bölgesi kadardır.

14 Mayınlı Arazi Büyüklüğü Afganistan ve Kamboçya topraklarının yüzde 35 i mayın yüzünden kullanılamıyor (2003 yılı sonu). Anti-Personel karamayınlarına en çok kurban veren ülkeler arasında Afganistan, Kamboçya ve Angola bulunmaktadır.

15 Mayın Sayısı Türkiye de toprağa döşeli 920 bin adet mayın bulunmakta. Yani ~70 kişiye bir mayın düşüyor. Türkiye, stoklarında 2 milyon 973 bin 481 adet mayın bulunduğunu açıklamıştır. Daha önce rapor edilen, ABD nin Türkiye de 1100 Hava Kuvvetleri Gator anti-personel mayın stoku olduğu iddiasını ise reddetmektedir.

16 Mayın Temizliği Dünyada, her yıl 100 bin mayın temizleniyor. Tüm dünyanın mayından temizlenmesi ancak bin yıl sonra gerçekleşebilecek

17 Anti-personel Karamayın çeşitleri Değişik boyut ve biçimlerde yaklaşık 350 değişik mayın tipi vardır. Bunlardan en sık rastlanılanları parça tesirli mayın, basınç tesirli mayın, sıçrayan mayın ve uzaktan fırlatılarak yerleştirilen mayınlardır.

18 Parça Tesirli Mayın Bu mayınlar genellikle yer üstüne bırakılırlar, ya bir kayanın ya da bir ağacın üstüne yerleştirilirler. Bir iple ilişkilendirilen bu mayınlar bir kiloluk ağırlığın çekimi sonucu infilak ederler.

19 Basınç Tesirli Mayın Bir insan tarafından infilakı öngörülen bu mayınlar genellikle 4 cm. yer altında gizlenirler. İnfilak etmesiyle beraber ortaya çıkan basınç tesiriyle, basan kişinin baldırının üst kısmını ayakkabı parçalarıyla birlikte toprak ve otları fırlatarak yaralar veya parçalar.

20 Sıçrayan Mayın Bu mayın iki sefer patlar. İlk patlamayla havaya fırlar. Esas patlayıcının infilak etmesiyle 50 metrelik bir alan içerisinde çember biçiminde dönen parça ve metal bilyeler fırlatır.

21 Uzaktan fırlatılan mayın Ne yazık ki, uçaklardan, helikopterlerden ve ağır toplarca fırlatılan bu mayınlar, en fazla çocukları çekmektedirler. Antipersonel mayınlar arasında en az tesirli olmalarına rağmen bir çocuğun elini ve ayağını koparacak güçtedirler.

22 Mayın Adları M72 ADAM M73 RAAMS M76 AT SCATMINE M77 AP SCATMINE M86 PDM M93 WAM Hornet M131 MOPMS M1023 RADAM NSD-A SHM FASCAM M14 APM M15 ATM M16 APM M18 APM Claymore M19 ATM M21 ATM M23 VX M67 ADAM M70 RAAMS Global Security Org Volcano

23

24

25

26

27

28

29

30

31 M18A1 Claymore Antipersonnel Mine

32 ABD den ithal

33 MKE üretmiş M14, M16

34 Halk Sağlığı Sorunu Olarak MAYIN Gerek Türkiye, gerekse dünya kamuoyu, anti-personel karamayınları konusunda yeterli bilgiye sahip değildir.

35

36 20 DAKİKADA BİR, DÜNYADA YENİ BİR KURBAN YAŞAMINI KAYBEDİYOR YA DA SAKAT KALIYOR.

37 Geçtiğimiz yıl dünyada 20 bin insan, mayın veya patlayıcı askeri malzeme nedeniyle yaşamını kaybetmiş, sakatlanmıştır. Kara mayınlarının kurbanı olan kişilerin yüzde 80 ini siviller oluşturmaktadır. Bunların hemen hemen üçte biri ise çocuklardır.

38 Mayınlar yüzünden yaralanan kişilerin en fazla %19 kadarı gerekli tıbbi bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanabilmektedir. (UNICEF)

39 Yerel kaynaklar, Antipersonel Karamayınları nedeniyle Türkiye- Suriye sınırında bugüne kadar yaklaşık 10 bin kişinin öldüğünü belirtmektedir.

40 Türkiye'de son 12 yılda Antipersonel Karamayını ve patlamamış askeri malzemelerin yol açtığı olaylar sonucu toplam 975 kişi yaşamını kaybetmiş, 1150 kişi de yaralanmıştır. Yani Türkiye'de her 3 günde bir, 1 kişi mayın patlaması nedeniyle yaşamını yitirmekte veya sakatlanmaktadır. Bu olaylarda ölenlerin üçte birini; yaralananların da yaklaşık ¼ ünü çocuklar oluşturmaktadır.

41 Antipersonel Karamayını veya patlamamış askeri malzeme (PAM) nedeniyle yaralananların tedavi olabileceği merkezler bulunmamaktadır. Olayların yoğun görüldüğü Türkiye-Suriye sınır bölgelerinde tek rehabilitasyon merkezi Dicle Üniversitesi'nde bulunmaktadır.

42 28 Haziran 2001 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri hekimlerinin yardımı ile açılan merkez, aynı yıl 43 adet ücretsiz protez sağlamıştır. Ancak tedavi merkezlerinin yeterli olduğunu söylemek oldukça zordur.

43 Mayın Patlamalarından Sağ Kurtulanların Karşılaştıkları Sorunlar Mayın patlaması nedeniyle yaralananların fizik tedavi sorunlarının yanısıra, psikolojik, ekonomik ve toplumsal sorunları da çözülmesi gereken sorunlardır. Psikolojik ve sosyal travmalar, yaşanan fiziki acılardan daha fazla olmaktadır. Üretimden kopan ve toplumdan dışlanan bu insanlar, yaşamlarının geri kalan kısmını oldukça zor koşullar altında sürdürmektedirler

44 Tedavi ve Rehabilitasyon Mayın patlamasından kurtulanların yaşadığı en önemli sorun, fiziki ve psikolojik tedavileridir. Bu hizmetler devlet tarafından karşılanmamakta, mağdur adeta kendi kaderine terkedilmektedir.

45 Eğitim sorunu Mayın patlamasından kurtulanların büyük kısmını çocuklar oluşturmaktadır. Eğitim öncesi yaşta veya eğitim yaşında olan bu çocukların eğitim hayatları, çevrede ve okulda gerekli düzenlemeler yapılmadığı için ne yazık ki olayla birlikte sona ermektedir.

46 Sosyal ve Ekonomik Sorunlar Olay sırasında uzuvlarının en az birini kaybeden mağdurlar, uygun çalışma koşullarının olmaması nedeniyle hem üretimden hem de sosyal hayattan kopmaktadırlar. Üretimden kopan ve toplumdan dışlanan bu insanlar, yaşamlarının geri kalan kısmını oldukça zor koşullar altında sürdürmektedirler.

47 Hukuki Sorunlar Mayından patlamasından kurtulanlar, mağduriyetlerinin giderilmesi için başvurmaları gereken hukuki yolları bilmemektedirler.

48 OTTAWA SÖZLEŞMESİ ANTİ-PERSONEL MAYINLARIN KULLANIMININ, DEPOLANMASININ, ÜRETİMİNİN VE DEVREDİLMESİNİN YASAKLANMASI VE BUNLARIN İMHASI İLE İLGİLİ SÖZLEŞME

49 SÜREÇ Ekim 1991: Korkakların Savaşı: Kamboçya daki Mayınlar Ekim 1992: 6 STK Karamayınlarının Yasaklanması İçin Uluslararası Kampanya başlattı. Sayı 1400 e ulaştı ve International Campaign to Ban Landmines (ICBL) oluştu yılında Belçika, çıkarttığı bir yasa ile mayın üretimini, satışını ve taşınmasını yasakladı.

50 ICBL Kuruluşundaki Aktörler Handicap International Human Rights Watch, Medico International, Mines Advisory Group, Physicians for Human Rights, and Vietnam Veterans of America Foundation

51 Süreç 1996 da, 50 ülkenin temsilcilerinin katıldığı bir konferansta temsilciler karamayınlarının yasaklanmasına yönelik bir deklarasyon yayınladılar. Kanada Dışişleri Bakanı, 1997 Aralığında bu deklarasyonun anlaşmaya dönüşeceği bir konferansa ev sahipliği yapmak istediğini belirtti. Böylece, hükümetler ve STK ların yer aldığı Ottowa süreci başladı.

52 Süreç 3 4 Aralık 1997 tarihinde yapılan konferansta 123 ülke temsilcisi Ottowa Konvansiyonu olarak bilinen 22 maddeden oluşan anlaşmayı imzaladı. 30 Eylül 2005 tarihine kadar 147 ülke tarafından imzalandı, 140 ülke tarafından da onaylandı.

53 Ottawa Sözl. İmzalayanlar

54 Türkiye Süreci 12 Mart 2003 te, TBMM, Antipersonel Karamayınlarının Kullanımı, Depolanması, Üretimi ve Devredilmesinin Yasaklanması ve Bunların İmhası ile ilgili Sözleşme'yi kabul etti. 15 Mart 2003 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlandı.

55 Türkiye Süreci İki ülkenin eşzamanlı olarak Taraf Devlet haline gelmek üzere Nisan 2001 de yaptıkları anlaşma uyarınca Yunanistan aynı tarihte anlaşmayı onayladı. Anlaşma hem Türkiye hem de Yunanistan için 1 Mart 2004 te yürürlüğe girdi.

56 Ottawa nın Getirdiği Yükümlülükler 4 yıldan daha geç olmamak şartıyla mümkün olan en kısa zamanda depolarında bulunan anti-personel mayınları imha etmek. 10 yıldan daha geç olmamak şartıyla mümkün olan en kısa zamanda, toprağa döşeli anti-personel mayınları temizlemek. Anti-personel mayın bulunduğu bilinen veya döşenmiş bulunduğundan kuşkulanılan, bütün alanları belirlemek.

57 Ottawa nın Getirdiği Yükümlülükler Bu alanlarda bulunan bütün anti-personel mayınlar imha edilinceye kadar sivillerin etkili bir biçimde bu alanların dışında tutulmalarını temin etmek için en kısa zamanda, mayınlı alanlardaki bütün antipersonel mayınların, çevreleri işaretli, gözetim altında ve çitler ya da başka yöntemlerle korunuyor olmalarını sağlamak. Sözleşme nin yürürlüğe girmesinden sonra en fazla 180 gün içerisinde rapor vermek.

58 Türkiye Açısından Yükümlülükler Türkiye en geç, 1 Mart 2008 tarihine kadar depolarında bulunan mayınları imha etmiş olmalıdır. Türkiye, en geç, 1 Mart 2014 tarihine kadar toprağa döşeli tüm mayınları temizlemiş olmalıdır. Türkiye, en geç 2004 Eylül ayına kadar mayın bulunduğu bilinen veya döşenmiş bulunduğundan kuşkulanılan, bütün alanları belirlemiş olmalıdır.

59 Türkiye Açısından Yükümlülükler Türkiye, en geç 2004 eylül ayından itibaren bu alanları, işaretlemeli, gözetim altında bulundurmalı, çitler ya da başka yöntemlerle koruyor olmalıdır. Ve Türkiye, 2004 Eylül ayında Sözleşme den doğan yükümlülüklerini yerine getirmek için attığı adımları içeren bir ilk rapor hazırlamalıdır

60 Türkiye neler yaptı? Anti-personel mayın üretimi Ocak 1996 da durduruldu 1996 da konulan 1999 da yenilendi Anti-personel mayın kullanımı 1998 de yasaklandı. İhracat yasağı Mart 2002 de sürekli hale getirildi.

61 Türkiye neler yaptı? 1999 ve 2001 de Bulgaristan ve Gürcistan sınırlarının mayından arındırılması için anlaşmalar yapıldı. Türkiye, Bulgaristan sınırının temizliğini 2002 ortasında bitirdi.

62 Türkiye neler yaptı? 2003 ün sonuna kadar, doğu ve güneydoğu bölgesinde 14,487 antipersonel mayın temizlendi ve Ermenistan sınırında 48,120 m²alan temizlendi 2004 teki temizlik operasyonları sırasında, 1,225 antipersonel mayın temizlendi ve imha edildi, 16,065 m² alan 2004 ve 2005 in başında temizlendi

63 Türkiye neler yaptı? Mayıs 2004 te 3,039,472 adet AP mayın stoğu olduğunu, 16,000 adet AP mayını eğitim amaçlı saklamayı planladığını, Yaklaşık 920,000 antipersonel mayının sınır bölgelere döşenmiş olduğunu açıkladı.

64 Türkiye neler yaptı? Türkiye, 2004 yılı raporunda (2005 Mayıs) elinde 2,973,481 antipersonel mayın olduğunu bildirmiştir.

65 Türkiye neler yaptı? Türk hükümeti 1993 ve 2003 arasında karamayınlarının 2905 ölüm ve yaralanma olayına yol açtığını öne sürdü.

66 Türkiye neler yaptı? Hükümetin Ağustos 2005 te bildirdiğine göre, te 140 sivil mayın/pam kurbanı (29 ölü ve 111 yaralı ) ve 281 askeri kurban (52 ölü ve 229 yaralı) tespit edildi. Sivil kurbanların üçü çocuktur (bir ölü, iki yaralı). Hükümet verileri iç güvenlik olayları istatistiklerine dayanmaktadır.

67 Mayınsız Bir Türkiye Girişimi Mayınsız Bir Türkiye Girişimi 2004 yılında 57 mayın ve PAM olayında en az 168 mayın/pam kurbanı olduğunu tespit etti: 57 ölü (35 sivil 16 sı çocuk) ve 111 yaralı (72 sivil, 29 u çocuk). Çocuklar 2004 te ölenlerin %28 ini, yaralananların ise %26 sını oluşturuyor

68 Dünyadaki durum Burma (Myanmar) Nepal Rusya Gürcistan Mayın kullanmaya devam etmektedir. Devlet dışı güçler mayın kullanmayı sürdürmekteler. 38 ülke mayın üretimine son verdi.

69 2004 ten beri AP Mayın Kullanımı

70 13 ülke üretimi sürdürüyor ABD Çin Rusya Hindistan İran K. Kore G. Kore Nepal Pakistan Singapur Vietnam Burma Küba

71 Mayın Üretimi

72 Dünyadaki Durum Ottawa sözleşmesi yürürlüğe girdiğinde 131 devlete ait tahminen 260 milyondan fazla AP mayın mevcuttu Son 1 yılda 400,000 anti-personel mayın imha edildi. Toplam 38,3 milyon mayın imha edilmiş durumda.

73 Elinde Depolanmış Mayın Bulunan Ülkeler: ABD:10,4 milyon Rusya: 26,5 milyon Çin:110 milyon Pakistan: 6 milyon Hindistan 4-5 milyon Ukrayna: 5,95 milyon Polonya: 9,96 milyon

74 AP Mayın Stokları

75 Elinde Eğitim Amaçlı Mayın Brezilya Cezayir Bangladeş İsveç Türkiye Tutan Ülkeler Elde tutulan mayınların toplamının (248,000) 1/3 ü bu beş taraf ülkede bulunmakta.

76 2004 te Mayın Temizliği 2004 te 37 ülke ve bölgede 135 kilometrekarelik mayından etkilenen alan temizlendi. 170 kilometrekarelik PAM dan etkilenen alan temizlendi. En fazla mayın temizlenen ülke Afganistan;33,3 km² Kamboçya;32 km²

77 Mayın Temizliğini Bitirenler Kostarika Cibuti Honduras

78 Mayınlı Alanların Temizliği

79 Uluslararası Mayınların Yasaklanması Kampanyası (ICBL), bu sözleşme metninin hazırlanması ve yürürlüğe girmesi için yaptığı katkıdan dolayı 1997 yılında Jody Williams şahsında Nobel Barış Ödülü'ne layık görülmüştür.

80 Mayınsız Bir Türkiye Girişimi Türkiye de, bu konuda düzenli olarak bir faaliyet sürdüren tek oluşum. 26 Nisan 2003 tarihinde İstanbul da ulusal ve uluslar arası STK ların desteğiyle Türkiye de ilk kez "Dünya'da ve Türkiye'de Karamayını Sorunu ve Çözüm Önerileri" konulu bir konferans gerçekleştirmiştir.

81 Mayınsız Bir Türkiye Girişimi Türkiye de mayınlı alanların ve miktarının tespitini, Mayın patlaması sonucu ölenlerin ve yaralananların tespitini, Özellikle sınır bölgelerinde başta çocuklar olmak üzere halkın eğitimini, Toplumun anti-personel kara mayınları konusunda duyarlılığının artırılmasını hedefleyen çalışmalar yapmaktadır.

82 Bazı linkler ion/publications/surveillance/landmines/en/