Hemşirelerin çalışma ortamlarında iş güvenliği uygulamalarını değerlendirmesi

Transkript

1 Araştırma / Research Article TAF Preventive Medicine Bulletin DOI: /pmb Hemşirelerin çalışma ortamlarında iş güvenliği uygulamalarını değerlendirmesi The assessment of work places of nurses on occupational safety Ülfiye Çelikkalp 1, Gamze Varol Saraçoğlu 2, Gülten Keloğlu 3, Şebnem Bilgiç 1 ÖZET Amaç: Sağlıklı ve güvenli çalışma ortamları sağlamak, çalışanları iş kazası ve meslek hastalıklarından korumak, bedensel, ruhsal ve sosyal sağlığı geliştirmek mesleki sağlık güvenlik uygulamalarıyla olanaklıdır. Bu çalışmanın amacı hemşirelerin çalıştığı hastanelerdeki mesleki sağlık ve güvenlik uygulamaları kapsamında yapılan hizmetleri değerlendirmektir. Yöntem: Kesitsel tipteki çalışmanın evrenini Namık Kemal Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü ve Tekirdağ merkez ilçedeki iki özel hastanede çalışan 184 hemşire oluşturdu. Araştırmanın gerçekleştirildiği sürede aktif olarak çalışan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 162 kişi çalışmaya alındı. Veriler, kişisel bilgi formu ve İş Güvenliği Ölçeği (İGÖ) ile toplandı, tanımlayıcı ve karşılaştırmalı analizler kullanılarak değerlendirildi. Bulgular: Katılımcıların yaş ortalaması 38.23±7.07 yıl, çalışma süresi ortalaması 16.62±5.78 yıl idi. Yüzde 85.5 i kadın, %47.5 i lisans mezunu olan grubun; %44.4 ü hizmet içi eğitimlerde iş sağlığı ve güvenliği konusunda eğitim aldığını belirtti. Çalışmada İGÖ toplam puan ortalaması ±33.23 olarak belirlendi. Çalışılan servis, mesleki pozisyon ve hizmet içi eğitim alma durumuna göre İGÖ toplam puan ve alt boyut puan ortalamaları arasında anlamlı farklılık belirlendi. Sonuç: Hemşire sağlık çalışanların kendi çalışma ortamlarında iş güvenliği uygulamaları değerlendirildiği bu çalışmada iş güvenliği uygulamalarının yeterli düzeyde olmadığı saptandı. İlgili mevzuat uyarınca çok tehlikeli iş kolunda sayılan hastane çalışma ortamlarında iş güvenliği uygulamalarının arttırılabilmesi için işyeri sağlık birimlerinin kurulması, bireysel ve kurumsal güvenlik kültürü oluşturulması için çalışanları ve idarecileri kapsayan hizmet içi eğitim programlarının gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır. ABSTRACT Aim: Through occupational health safety implementations, it is possible to provide safe working environments, protect the working staff from occupational accidents and diseases, and improve the physical, mental and social health. The aim of this study is to assess the services given within the scope of occupational health and safety implementations at hospitals where nurses work. Methods: The population of the study consisted of 184 nurses working at Namık Kemal University, Research and Development as well as at two private hospitals in Tekirdağ central district. 162 of the nurses, who were actively working at those hospitals during the research and agreed to participate, were included in the study. Data was collected through personal information forms and Occupational Safety Scale (OSS) and was evaluated by using descriptive and comparative analysis. Results: The average of age of participants was 38.23±7.07, and the average duration of employment was 16.62±5.78. The woman population was 85.5%, the percentage of employees with bachelor s degree was 47.5%, and 44.4% of the subjects stated that they got in-service training on occupational health and safety. The total OSS score in the study was found out as ± The difference between OSS total score and sub-dimension score averages was found out to be significant according to the ward, occupational position, and in-service training received. Conclusion: This study assessing the occupational safety implementations at the workplace of nurses, has determined that occupational safety implementation is insufficient at nurses occupational environment. Occupational environment at hospitals which is approved to be at very dangerous level among fields of operations according to the related legislations, it is essential that workplace health units be built, in-service training programmes be implemented for both employees and administrative staff in order to set up individual and institutional safety culture. 1 Namık Kemal Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü, Tekirdağ. 2 Namık Kemal Üniversitesi, Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Tekirdağ. 3 Süleymanpaşa Devlet Hastanesi Kalite Koordinatörü, Tekirdağ. Yazışma Adresi/Address for correspondence: Ülfiye Çelikkalp, Namık Kemal Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü, Tekirdağ. ucelikkalp@nku.edu.tr Anahtar Kelimeler: Hemşire, iş sağlığı, iş güvenliği, iş güvenliği ölçeği Key Words: Nurse, occupational health, occupational safety, occupational safety scale. Gönderme Tarihi/Received Date: Kabul Tarihi/Accepted Date: Yayımlanma Tarihi/Published Online:?? GİRİŞ VE AMAÇ Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 1950 yılında iş güvenliğini bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerini sürdürme ve daha üst seviyeye çıkarma çalışmaları olarak tanımlamıştır (1,2). ILO 2011 yılında bu tanımı mesleki sağlık ve güvenlik uygulamaları yönetimi olarak genişletmiş ve sağlığın sürekli gelişimi için bir araç olarak nitelendirmiştir. Günümüzde işçi sağlığı ve güvenliği tanımı, işle ilgili yaralanma ve hastalıkların önlenmesini de kapsayan çalışanın sağlığının korunması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi ile ilgilenen bir disiplin olarak genişletilmiştir (1,3). Yapılan çalışmalar dünya genelinde bağımlı olmayan nüfusunun (14-65 yaş) yaklaşık %60 ının bir işte çalıştığını göstermektedir. İşyerindeki fiziksel, kimyasal TAF Prev Med Bull 2016 Vol 15 Issue? 1

2 Çelikkalp vd. : Hastanelerde iş güvenliği uygulamaları ve psikososyal çevre çalışanın sağlığını doğrudan ve dolaylı olarak etkilemektedir (4,5). Sağlık alanında da çalışanın sağlığı ve güvenliğini etkileyen çok sayıda faktör bulunmakta ve sağlık çalışanları çalışma ortamındaki risklere bağlı olarak bedensel ve/veya ruhsal yönden geçici ya da kalıcı olarak zarar görmekte, hastalanmakta, yaralanmakta, sakatlanmakta veya yaşamını yitirmektedir (6). Ulaşılabilen çok sayıda literatürde hastanelerdeki güvenli olmayan çalışma ortamlarının sağlık çalışanlarının meslek hastalıklarını, iş kazalarını, işe bağlı sağlık sorunlarını, sakatlık ve iş görmezlik durumlarını arttırdığı, yenilerini oluşturduğu ve çeşitliliğini çoğalttığını göstermektedir (7-10). Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH), sağlıklı ve güvenli hastane ortamını: işin yürütülmesi ile ilgili olarak oluşan ve sağlığa zarar veren fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik tehlike ve risklerin, bunlara bağlı meslek hastalıkları ve iş kazalarının olmaması durumu olarak tanımlamaktadır. NIOSH ve İşçi Güvenliği ve Sağlığı Birliği (OSHA), bu koşulun yerine getirilmesinde, çalışma ortamı ve iş kaynaklı tehlike ve risklerin belirlenmesinin, çalışma koşullarının ve çalışma ilişkilerinin sağlık çalışanlarına yönelik düzenlenmesi gerekliliğine işaret etmektedir (1,3,11). Ülkemizde bu konuya özel mevzuat; Sağlık Bakanlığı tarafından 2009 yılında yayınlanan Sağlık Kurum ve Kuruluşlarında Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanması ve Korunmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ ile başlamış ardından 2011 yılında çıkartılan Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik ile devam etmiştir (12). Bu mevzuat metinleri birçok hastanede Enfeksiyon Kontrol Komitelerinin sağlık çalışanlarının sağlığı konusunda da etkinlik göstermeye başlamasına olanak tanımıştır. Tebliğ ve Yönetmelik düzeyindeki mevzuata ek olarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkartılan 6331 sayılı ve 30 Haziran 2012 tarihli İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile kamuda çalışan sağlık çalışanlarının da iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinden yararlanabilmesine olanak tanınmıştır (13). Bu yasanın kimi hükümlerinde kademeli geçiş uygulanmaktadır. Örneğin kimi kamu sağlık kurumlarında Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Birimi oluşturma çabaları önceden başlatılmış hatta kurulmuşsa da, yasada kamu hastanelerinde çalışan sağlığı ve güvenliği birimlerinin oluşturularak işyerinde temel sağlık gözetimi uygulamaları için Temmuz 2016 ya dek süre tanınmıştır. Bu çalışmanın amacı, hastanelerde yasal zorunluluk öncesinde iş sağlığı ve güvenliği kapsamında yapılan hizmetlerin hemşire sağlık çalışanlarının algılarına dayalı olarak değerlendirmektir. GEREÇ VE YÖNTEM Kesitsel tipteki çalışma, Temmuz 2014 tarihleri arasında gerçekleştirildi. Çalışmanın evrenini Tekirdağ ili merkez ilçesinde bulunan tüm hastanelerin oluşturması planlandı. Devlet hastanesinde çalışan hemşireler için (n=344), gerekli kurum izni alınamadığından çalışmaya dâhil edilmedi. Bu nedenle çalışmanın evrenini Namık Kemal Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürlüğünde (NKUSAUM) ve merkez ilçedeki özel hastanelerde çalışan hemşireler oluşturdu (N=184). Araştırmanın gerçekleştirildiği sürede aktif olarak çalışan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 162 kişi çalışma kapsamına alındı (katılım oranı %88,4). Araştırma verileri iki form aracılığı ile toplandı. Birinci form, araştırmacılar tarafından katılımcıların demografik özelliklerinin sorgulandığı (yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, pozisyon, mesleki ve hastanedeki çalışma deneyimi, çalıştığı servis) yapılandırılmış Kişisel Bilgi Formu dur (KBF). İkinci form ise hastanelerde çalışan sağlık personeli için iş güvenliğinin sağlanıp sağlanmadığını ve iş güvenliği için yapılan faaliyetleri çalışanların gözünden değerlendirmek amacıyla Öztürk ve Babacan (2012) (14) tarafından geliştirilerek, geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılan İş Güvenliği Ölçeği dir (İGÖ). İş Güvenliği Ölçeği 45 maddeden oluşmaktadır ve altılı Likert tipinde yanıtlama seçenekleri vardır (1 kesinlikle katılmıyorum, 2 çoğunlukla katılmıyorum, 3 kısmen katılmıyorum, 4 kısmen katılıyorum, 5 çoğunlukla katılıyorum, 6 tamamen katılıyorum). Ölçeğin kurumsal olarak belirlenmiş ve psikometrik olarak da test edilmiş meslek hastalıkları ve şikâyetler, sağlık taraması ve kayıt sistemleri, kazalar ve zehirlenmeler, yönetsel destek ve yaklaşımlar, malzeme, araç ve gereç denetimi, koruyucu önlemler ve kurallar ve fiziksel ortam uygunluğu olmak üzere altı alt boyutu bulunmaktadır. Toplam puan aralığı olan ölçekte her madde için verilen puan esas alınmakta ve buna göre toplam puan ve alt ölçek puanları hesaplanmaktadır. Öztürk ve Babacan ın (2012) (14) geçerlik, güvenilirlik çalışmasında ölçeğin iç tutarlılık katsayısını (Cronbach α) 0,96 olarak bulmuşlardır. Sunulan çalışmada ise 0,93 olarak bulundu. Araştırma için kurumlardan alınan izinlere ek olarak soru formunda yer alan araştırmanın amacı, kendilerinden ne beklenildiği, yasal hakları ve elde edilen bilgilerin gizli tutulacağı konusunda yazılmış bilgilendirmeler okunarak onayları alındı. Araştırma verileri bilgisayar ortamında SPSS 18.0 (Statistical Package for the Social Sciences) paket programı kullanılarak tanımlayıcı istatistikler (aritmetik ortalama, standart sapma, en çok en az ve yüzdelik değerler) ve analitik yöntemler (Mann Whitney U 2 TAF Prev Med Bull 2016 Cilt 15 Sayı?

3 Celikkalp et al : Safety practices in hospital Testi, Kruskall Wallis Testi) aracılığıyla çözümlendi. İstatistiksel değerlendirmeler %95 güven aralığında ve iki yönlü olarak yapıldı. BULGULAR Çalışmaya katılan hemşirelerin yaş ortalaması 38,23±7,07 yıl olarak hesaplandı ve %49,4 ü yaş arasındaydı. Hemşirelerin %89,5 i kadın, %85,2 si evli ve %47,5 i ise lisans mezunuydu. Katılımcılar ortalama 16,62±5,78 yıldır hemşirelik yapıyorlardı ve araştırmanın yapıldığı kurumda çalışma süresi ortalaması 7,85±6,08 di. Grubun, %93,8 i servis hemşiresi olarak görev yaparken, %6,2 si idari görevde çalışıyordu (Tablo 1). Tablo 1. Hemşirelerin mesleki özellikleri (n=162). Özellikler Sayı % Kurum NKUSUAM* ,2 Özel hastane 58 35,8 Yaş grup , , , ,1 Çalışma süresi 1-9 yıl 35 21, yıl 70 43,2 20 yıl ve 57 35,2 Eğitim durumu Sağlık Meslek Lisesi 13 8,0 Ön Lisans 67 41,4 Lisans 77 47,5 Lisansüstü 5 3,1 Çalıştığı servis Dâhili birimler 37 22,8 Cerrahi birimler 42 25,9 Yoğun bakımlar 17 10,5 Acil 33 20,4 Ameliyathane 14 8,6 Diğer 19 11,8 İSG konusunda hizmet içi eğitim alma Evet 72 44,4 Hayır 90 55,6 İSG hizmet içi eğitim konuları İş kazası delici kesici alet yaralanmaları 55 34,0 Enfeksiyon hastalıkları 22 13,6 *Namık Kemal Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi Hemşirelerin %64,2 si NKUSUAM, %35,8 i özel hastanelerde çalışıyordu. Yüzde 44,4 ü iş sağlığı ve güvenliği konusunda hizmet içi eğitim (HİE) aldığını belirtti. En çok alınan İSG eğitimi konularının iş kazaları/delici kesici alet yaralanmaları (%34,0) ve enfeksiyon hastalıkları ve korunma (%13,6) başlıklarında olduğu saptandı (Tablo 1). Katılımcıların İGÖ toplam puan ortalaması 135,33±33,23, alt ölçek puan ortalamaları sırasıyla; meslek hastalıkları ve şikâyetler 21,17±8,85, sağlık taraması ve kayıt sistemleri 25,75±8,01, kazalar ve zehirlenmeler 15,99±6,85, yönetsel destek ve yaklaşımlar 17,40±8,05, malzeme, araç ve gereç denetimi 18,64±6,36, koruyucu önlemler ve kurallar 21,92±6,69, fiziksel ortam uygunluğu 14,43±6,38 olarak hesaplandı (Tablo 2). Tablo 2. Hemşirelerin İGÖ toplam ve alt ölçek puan ortalamaları (n=162). Alt boyutlar Mesleki Hastalıklar ve Şikâyetler Sağlık Taraması ve Kayıt Sistemi Ortalama ± SS En az - En çok 21,17±8, ,75±8, Kazalar ve Zehirlenmeler 15,99±6, Yönetsel Destek ve Yaklaşımlar Malzeme, Araç ve Gereç Denetimi Koruyucu Önlemler ve Kurallar 17,40±8, ,64±6, ,92±6, Fiziksel Ortam Uygunluğu 14,43±6, Toplam Ölçek 135,33±33, Hemşirelerin medeni durumuna göre İGÖ sağlık taraması ve kayıt sistemi, malzeme, araç ve gereç denetimi, koruyucu önlemler ve kurallar alt boyutları puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptandı (p<0.05) (Tablo 3). Evli hemşireler bekârlara göre sayılan alt boyutlarda daha yüksek puan ortalamalarına sahiplerdi. Katılımcıların çalıştıkları servise göre İGÖ toplam ölçek puan ortalaması ve fiziksel ortam uygunluğu alt boyut puan ortalaması istatistiksel olarak anlamlı farklılık gösterdiği belirlendi (p<0.05). Yapılan ikili karşılaştırmalarda toplam ölçek puan ortalamasındaki farkın, dâhiliye ve cerrahi servislerinin acil ve diğer servislerden daha düşük puan almasından kaynaklandığı belirlendi. Fiziksel ortam uygunluğu alt ölçek puan ortalamasındaki farkın ise dâhiliye servisinin, yoğun bakım servisi ve diğer servislere göre daha düşük puan almasından kaynaklandığı belirlendi (Tablo 3). Çalışma pozisyonuna İGÖ mesleki hastalıklar ve şikâyetler ve yönetsel destek ve yaklaşımlar alt boyut puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulundu (p<0.05). İdari görevde olan katılımcıların daha yüksek puan aldıkları belirlendi (Tablo 3). TAF Prev Med Bull 2016 Vol 15 Issue? 3

4 Çelikkalp vd. : Hastanelerde iş güvenliği uygulamaları Tablo 3. Hemşirelerin tanıtıcı özelliklerine göre İGÖ ve alt boyutlarına ait puan ortalamalarının dağılımı (n=162). Tanıtıcı Özellikler Medeni durum Evli Bekar Yaş grubu yaş yaş yaş yaş Çalışma süresi 1-9 yıl yıl 20 yıl ve Üstü Servis Mesleki Hastalıklar ve Şikâyetler 19 (13-60) p=0.731* 20 (13-60) 18,5 (13-38) 18 (13-67) 21 (13-27) p=0.396** 21 (13-60) 17 (13-67) 18 (13-40) p=0.179** Sağlık Taraması ve Kayıt Sistemi 23 (9-36) p=0.033* 23,5 (9-36) 26 (8-36) 33 (18-36) p=0.393** 24 (9-36) 27 (8-36) p=0.356** Kazalar ve Zehirlenmeler 14,5 (5-27) p=0.146* 15 (6-22) p=0.941** 16,5 (5-30) p=0.871** Yönetsel Destek ve Yaklaşımlar 15 (7-42) p=0.557* 13 (7-15) p=0.285** 15 (7-35) p=0.479** Malzeme, Araç ve Gereç Denetimi 18 (5-28) p=0.024* 19 (7-30) 20 (5-29) 18 (11-21) p=0.728** 19 (7-30) 19,5 (5-30) p=0.617** Koruyucu Önlemler ve Kurallar 24 (5-30) p=0.041* 20 (7-28) 22,5 (5-30) 24 (5-30) 26 (17-30) p=0.232** 21 (7-30) 21,5 (5-30) 24 (5-30) p=0.539** Fiziksel Ortam Uygunluğu 15 (4-24) p=0.672* 16 (4-23) 17 (4-24) 11 (4-14) p=0.189** 16 (4-23) p=0.644** Toplam Ölçek Puanı 137,5 (55-223) 122 (73-223) p=0.079* 124 (88-223) 135 (55-192) 138 (66-222) 127 ( ) p=0.798** 136 (88-223) 135 (75-223) 137 (55-223) p=0.945** Dâhili servisler (1) Cerrahi servisler (2) Yoğun bakım (3) Acil (4) Ameliyathane (5) Diğer (6) Çalışma konumu Klinik hemşiresi Sorumlu/İdari hemşire İSG hizmet içi eğitim Almayan Alan 19 (13-34) 17 (13-40) 20 (13-43) 19 (13-40) 19,5 (13-40) 23 (13-67) p=0.561** 24 (13-40) p=0.010* 17,5 (13-36) p=0.312* İş kazası delici kesici alet yaralanmaları Almayan Alan Enfeksiyon hastalıkları Almayan Alan 17 (13-34) p=0.167* 18 (13-34) p=0.363* 25 (6-36) 25,5 (12-36) 30 (17-36) 28 (9-36) 23,5 (6-35) 27 (18-36) p=0.199** 24,5 (6-36) p=0.776* 24 (6-36) 30 (6-36) p=0.001* 26 (6-36) 30 (6-36) p=0.003* 26 (6-36) 32 (11-36) p=0.005* 15 (5-28) 13,5 (5-30) 18 (5-30) 15 (9-23) p=0.244** 18,5 (9-30) p=0.279* 16 (5-30) p=0.707* 16 (5-30) p=0.610* 17 (7-27) p=0.600* 15 (5-28) 13,5 (5-30) 18 (5-30) 15 (9-23) p=0.085** 21,5 (14-35) p=0.044* 15 (7-42) p=0.180* p=0.242* 17 (7-32) p=0.193* 19 (8-27) 18,5 (5-30) 18 (5-30) 22 (5-30) 18 (11-28) 20 (9-30) p=0.295** 20 (7-29) p=0.252* 18,5 (5-30) 20,5 (5-30) p=0.016* p=0.015* 19,5 (5-30) 19 (8-28) p=0.003* 22 (8-30) 21,5 (5-30) 22 (10-30) 24 (9-30) p=0.514** 23 (5-30) 22 (7-30) p=0.821* p=0.000* 21 (5-30) p=0.001* 22 (5-30) 26,5 (11-30) p=0.001* 13 (4-24) 18 (7-24) 11 (4-24) 14 (8-24) 17 (6-24) p=0.029** 1<3 ve 6* 15 (4-24) p=0.443* 15,5 (4-24) p=0.333* p=0.161* 11,5 (4-24) p=0.058* 128 (77-813) 123 (66-223) 144 (76-192) 149 (55-190) 130 (75-165) 144 ( ) p=0.040** 1 ve 2 <3 ve 4* 135,5 (55-223) 141 (89-223) p=0.135* 131 (55-223) 145 (73-192) p=0.021* 135 (55-223) 145 (73-192) p=0.062* 136 (55-223) 139,5 (73-183) p=0.018* Değerler sürekli değişkenler için medyan (en az en çok) olarak gösterilmiştir. *Mann-Whitney U test, ** Kruskall Wallis test Çalışma grubunun İSG konusunda HİE alma durumuna göre İGÖ toplam ölçek puan ortalaması, sağlık taraması ve kayıt sistemleri, malzeme, araç ve gereç denetimi, koruyucu önlemler ve kurallar alt boyut puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptandı (p<0.05) (Tablo 3). HİE konuları başlıklarına göre İGÖ toplam ve alt ölçek puan ortalaması karşılaştırıldı. İş kazası ve delici kesici alet yaralanmaları ve enfeksiyon hastalıkları konusunda HİE alma durumuna göre İGÖ sağlık taraması ve kayıt sistemleri, malzeme, araç ve gereç denetimi koruyucu önlemler ve kurallar alt boyutları puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulundu (p<0.05). Enfeksiyon hastalıkları konusunda eğitim alma durumu ile toplam ölçek puanı arasında da anlamlı fark olduğu belirlendi (p<0.05). Genel olarak bakıldığında HİE alanların almayanlara göre puan ortalamaları anlamlı derecede yüksekti (p<0.05) (Tablo 3). Çalışılan kuruma, cinsiyete, eğitim durumuna, yaşa ve çalışma süresine göre İGÖ toplam puan ve alt ölçek puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmadı (p>0.05). 4 TAF Prev Med Bull 2016 Cilt 15 Sayı?

5 Celikkalp et al : Safety practices in hospital TARTIŞMA VE SONUÇ Bu çalışmada hemşire sağlık çalışanları kendi çalışma ortamlarını iş güvenliği açısından değerlendirdiler. Çalışmada Öztürk ve Babacan (2012) tarafından geliştirilen ölçek için belirli bir kesim noktası belirlenmemiş olup değerlendirme en düşük ve yüksek puan alma oranına göre değerlendirme yapılmıştır. Buna göre çalışma kapsamındaki hastanelerde İG uygulamalarının yeterli düzeyde olmadığı belirlendi. Literatürde sunulan çalışma bulgularıyla benzer şekilde hastanelerde İG uygulamalarının yetersiz olduğu saptamasını yapan çalışmalar olmakla birlikte (15,16), tersi sonuçlar elde eden çalışmalara da ulaşılmıştır (17,18). Örneğin, Bahçecik ve Öztürk (2009) (15); Abacıgil ve ark. nın (2015) (16) üniversite hastanelerinde sağlık çalışanları ile yaptıkları farklı araştırmalarda, İG uygulamalarının bu kurumlarda istenilen düzeyde olmadığı saptanmıştır. Bununla birlikte Özmusul ve ark. (2015) (18) ile Öztürk ve ark. nın (2012) (17) yaptıkları farklı çalışmalarda ise iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının yeterli düzeyde sağlandığı bildirilmiştir. Yapılan çalışmalardaki farklılığın İSG uygulamalarına ilişkin kurumlar arası yasal bir düzenlemenin olmaması nedeniyle yönetsel farklılıklardan kaynaklanmış olabileceği düşünülmüştür. Çalışmaya katılanlar özellikle meslek hastalıkları ve şikâyetler, yönetsel destek ve yaklaşımlar ve kazalar ve zehirlenmeler alt boyutlarında IG uygulamalarını literatürle benzer şekilde yetersiz olarak değerlendirdiği görülmüştür (17,16). Bunun nedeni kamu hastanelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği birimlerinin bulunmaması nedeniyle çalışanların bulaşıcı hastalıklar ve fiziksel şiddete uğrama durumları dışında başka risk faktörleri nedeniyle yaşadıkları sorunların yönetimi kontrolü ve kaydı sürecinde yapılacakların önceden belirlenmemiş olması olabilir. Kayıt altına alın(a)mayan risk faktörleri için önlem de alınamayacaktır. Farkındalık, kayıt ve bildirim eksikliği başta tanımı yapılan çalışma ortamlarında sağlığın korunması ve geliştirilmesi yaklaşımının gerçekleştirilmesinde önemli engellerdir. Ek olarak bu bulgular, ülkemizde tıbbi meslek hastalıkları tanı sistemi ve iş kazaları bildirimi ulusal veri ağının geliştirilmesinde kamu hastanelerinde iş sağlığı ve güvenliği birimlerinin kurulmasının önemini de göstermektedir. Çalışma ortamları kaynaklı mesleki riskler kişinin sadece kendi sağlığını değil, aile bireylerinin sağlığını da etkilemektedir (7). Bu çerçeveden bakıldığında çalışmada evli hemşirelerin sağlık taraması ve kayıt sistemi, malzeme araç ve gereç denetimi ile koruyucu önlemler ve kurallar alt boyutlarından yüksek puan aldığı bulgusu da evli olanların eş/anne-baba olmanın sorumluluğu ve aile bireylerine enfeksiyon bulaş riskini başta olmak üzere İG konularında daha duyarlı oldukları, koruyucu önlemleri önemsedikleri ve çalışma ortamlarını daha dikkatle değerlendirdikleri şeklinde açıklanabilir. Çalışılan kliniklere göre İGÖ sonuçlarındaki değişim incelendiğinde; toplam İGÖ ve fiziksel ortam uygunluğunun dâhiliye servislerinde daha yetersiz olarak belirtilmesine karşın, tüm kliniklerde istenilen düzeyin altında kalmıştır. Öztürk ve ark (2012) çalışmasında yoğun bakım ünitelerinde çalışan hemşire ve hekimler İG uygulamalarını diğer kliniklere göre daha yetersiz olarak bildirmişlerdir (17). Çalışmaların yapıldığı hastanelerin farklı fiziksel ve altyapısı özelliklerine sahip olması ve mevcut çalışmaların yapıldığı dönemde İG uygulamalarıyla ilgili yasal düzenlemelerin henüz yayınlanmamış olmasından kaynaklanabilir. Sunulan çalışmada idari/sorumlu olarak görev yapan hemşirelerin İGÖ meslek hastalıkları ve şikâyetler ile yönetsel destek ve yaklaşımlarda alt boyut puan ortalamalarının kliniklerde çalışan hemşirelere kıyasla yüksek olarak bulunmasının birkaç nedeni olabilir. Birincisi klinikte bizzat hasta ile karşı karşıya kalan/ temas eden hemşirelerin İG uygulamalarını birebir deneyimlemesi ve pratik uygulamalar sırasında yaşanan sorunları net bir biçimde fark edebilmesi olabilir. İkincisi de hastanede İG uygulamaları, alınacak önemler görevler vb. genellikle idareci/yönetici olarak çalışan kişilerin görevi olduğundan ve henüz 6331 sayılı yasa hükümlerinin uygulanmasının zorunlu olmayışı ya da pratik uygulamalardaki sorunlardan yukarıdaki paragrafta bahsedilen nedenlerle haberdar olunmayış nedeniyle mevcut IG uygulamalarının yeterli görülüşü olabilir. Tüzüner ve ark. (2011) Güvenlik İklimi Ölçeği kıllanarak yaptıkları çalışmalarında ölçeğin iletişim, iş ortamı, iş sağlığı ve güvenliği eğitimi ve geribildirim, yönetim bağlılığı boyutlarında tıbbi birimlerde çalışanların idari ve destek birimlerde çalışanlara göre daha düşük algıya sahip olduklarının tespit edilmiş olması çalışma sonuçları farklı ölçek kullanılmış da olsa sunulan çalışma bulgularını destekler niteliktedir (19). Mevcut çalışmada hemşirelerin yarısından azı HİE almıştır ki bu çok yetersizdir. Bununla birlikte HİE alanların İGÖ toplam ölçek puan ortalaması ve sağlık taraması ve kayıt sistemleri, malzeme araç ve gereç denetimi ile koruyucu önlemler ve kurallar alt boyutlarından anlamlı düzeyde yüksek puan alması önemli bulunmuştur. Ancak HİE konuları kısıtlıdır, en fazla iş kazası delici kesici alet yaralanmaları ve enfeksiyon hastalıkları konularında HİE ler yapılmaktadır. Çalışmada yapılan HİE lerin ölçek puanları üzerindeki olumlu etkisi önemli kabul edilmekle beraber, 6331 sayılı yasanın hükümlerinin uygulanmaya konması sonrasında yapılan risk analizine göre kapsamlı, uygun TAF Prev Med Bull 2016 Vol 15 Issue? 5

6 Çelikkalp vd. : Hastanelerde iş güvenliği uygulamaları sürede ve nitelikteki eğitimlerin yapılmaya başlanmasıyla HİE lerin etkisinin de artacağı öngörülmektedir. Çalışmanın burada vurgulanmaya değer kısıtlılığı, çalışmanın yapıldığı ildeki kamu hastanesinin hem sağlık çalışanı hem de hasta bakım hizmetleri kapsamında ilin en yoğun ve merkezi sağlık kurumu konumunda olmasına karşın bu kurumda çalışmanın yapılmasına izin verilmeyişidir. Bu durum çalışma bulgularının Tekirdağ İl Merkezindeki hastanelerde İG önlemlerine ilişkin bir genelleme yapabilmenin önünde önemli bir engel oluşturmuştur. Sonuç olarak; ilgili mevzuata (29 Mart 2013 tarihli, Sayılı, İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ) (Resmi Gazete) göre çok tehlikeli risk grubunda yer alan hastanelerde 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası nın (20) hükümlerinin tam olarak yerine getirilmesi kamuda Temmuz 2016 ya dek uzatıldıysa da bu sürenin dolması beklenmeden iş ve çalışma ortamı tehlike ve risklerini belirlemek ve çalışanı bu konuda bilgilendirmek, eğitimler düzenlemek, çalışanların işe giriş ve periyodik muayenelerini yapmak, kişisel kayıtları tutmak, iş kazası ve meslek hastalıkları kayıt ve bildirimlerini yapıp takip etmek, çalışanları iş yeri kaynaklı risklerden tıbbi ve teknik önlemler geliştirmek yoluyla korumak ve sağlıklarını geliştirmek için hastanelerde işyeri sağlık birimleri ivedilikle oluşturulmalı, yasal sürenin dolması beklenmemelidir. Çünkü bu güne dek birkaç kez ertelenen süre, ilerleyen günlerde yine ertelenebilir. Buna karşın sağlık çalışanlarının sağlığı ise her gün çalışma ortamları nedeniyle olumsuz etkilenmeye devam etmektedir. Kurulan işyeri sağlık birimlerinde çalışanlar da, işyerinde sağlık ve güvenliği etkileyen tüm faktörlerin dikkate alındığı çalışma ortamlarını sağlanması amacıyla başta idareciler olmak üzere tüm sağlık çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği konusundaki farkındalığını arttırmak, güvenlik kültürünü geliştirmek için nitelikli ve kapsamlı eğitim programlarını bir an önce hayata geçirmelidir. Bu temel uygulamalar tüm çalışma ortamlarında istisnasız uygulandığı takdirde ülkemizde işçi sağlığı ve güvenliği ile ilgili ulusal veri ağı geliştirilebilir. KAYNAKLAR 1. Bilir N, Yıldız AN. İş Sağlığı ve Güvenliği. Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2014: Smedley J. Dick F. Sadhra S. Oxford Handbook of Occupational Health. Oxford University Pres. Newyork. 2007; Saygun M. Sağlık çalışanlarında iş sağlığı ve güvenliği sorunları TAF Prev Med Bull. 2012; 11(4): Saraçoğlu GV. Mesleki sağlık ve güvenlik uygulamalarında epilepsili bireyler için sağlığı geliştirme ve sağlık eğitimi. Türk Tabipleri Birliği, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Ocak, Şubat, Mart 2013; Linan L, Peabody K, Wieland J. İşyeri ortamlarında sağlığı geliştirme programları. 14. Bölüm. Sağlığı Geliştirme Programları Teoriden Pratiğe. Fertman CI, Allensworth DD (Eds.) içinde. Sağlık Bakanlığı ve The Society for Public Health Education. Ankara, Beyzadeoğlu H, Cengiz İ. Sağlık çalışanlarının riskleri ve sağlık takipleri. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 2013; 28: Özkan Ö, Emiroğlu ON. Hastane sağlık çalışanlarına yönelik işçi sağlığı ve iş güvenliği hizmetleri. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2006; 10(3): Aldem M, Arslan FT, Kurt AS. Sağlık profesyonellerinde çalışan güvenliği. Tıp Araştırmaları Dergisi, 2013; 11(2): Liu X, Sun X, Genugten LV, Shi Y, Wang Y, Niu W et al. Occupational exposure to blood and compliance with standart precautions among health care workers in Beijing, China. American Journal of Infection Control, 2014; 42: Beşer A. Sağlık çalışanlarının sağlık riskleri ve yönetimi. Sağlık çalışanlarının riskleri. DEÜHYO e-dergi, 5 (1): 39-44] Sunal N. Hemşirelerin iş güvenliği. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi. Aralık-Ocak-Şubat ; 33: Sağlık Kurum ve Kuruluşlarında Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanması ve Korunmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ. Resmî Gazete sayı: Nisan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. Mevzuat, Kanunlar. portal?page=mevzuat&id=1 14. Öztürk H, Babacan E, Bir Ölçek Geliştirme Çalışması: Hastanede çalışan sağlık personeli için iş güvenliği ölçeği. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi 2012; 9 (1): Bahçecik, N, Öztürk, H. The occupational safety and health in hospital from the point of nurses. Colleguim Antropologicum, 2009; 33 (4): Abacıgil F, Çapacı B, Beşer E, Gürcan B, Avcil M, Uğurlu A. Sağlık personellerinin iş güvenliği algısı ve iş kazaları ile ilişkisi 18. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Özet Kitabı 2015; Öztürk H, Babacan E, Anahtar EÖ. Hastanede çalışan sağlık personelinin iş güvenliği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2012;1(4): Özmusul B, Ulutaşdemir N, H Balsak. Özel bir hastanede görev yapan hekim dışı sağlık çalışanların iş sağlığı ve güvenliği kapsamında karşılaştıkları risk ve tehlikelerin iş stresi düzeylerine etkisi 2015, 18. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Özet Kitabı 2015; Tüzüner LV, Özaslan BÖ. Hastanelerde iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının değerlendirilmesine yönelik bir araştırma. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 2011; 40(2): İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ. 29 Mart 2013 tarihli, Sayılı, eskiler/2013/03/ htm GATA. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License ( which permits unrestricted, noncommercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Source of Support: Nil, Conflict of Interest: None declared 6 TAF Prev Med Bull 2016 Cilt 15 Sayı?