ALMAN VE TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Hasan Basri Dursun > h.b.dursun@gmail.com

Transkript

1 ALMAN VE TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Hasan Basri Dursun > Almanya da yaşayan vatandaşlarımız, Alman ve Türk eğitim sistemleri hakkında genellikle yüzeysel bir bilgiye sahiptir. Alman ve Türk eğitim sistemlerini karşılaştıran bu yazıyla iki ülke arasındaki eğitimle ilgili farklılıklar ve benzerlikler ortaya konmaya çalışılmıştır. 1.Okul öncesi eğitim-anaokulları (Kindergarten) Almanya da okul öncesi eğitim zorunlu değildir ve paralıdır. Aylık olarak ödenen miktarları velinin gelir durumu belirler. Anaokulları genellikle kiliseler ve belediyeler tarafından açılmaktadır. 4-6 yaş arası çocukları kapsar. Aile Bakanlığına bağlıdır. Anaokullarının tüm giderleri belediye tarafından karşılanır. 4-6 yaş arası çocukların yüzde i anaokuluna gitmektedir. Anaokullarında üniversite mezunu olmayan, meslek lisesine denk bir eğitim almış öğretmenler görev yapmaktadır. Türkiye de okul öncesi eğitim zorunlu değildir. Özel sektör tarafından açılan anaokulları paralı, resmî anaokulları ise parasızdır; ancak imkânların iyileştirilmesi için velilerden isteğe bağlı olarak aylık veya bir defaya mahsus olmak üzere ücret alınabilmektedir. Özel okul öncesi eğitim kurumlarının yaygınlaştırılması devlet tarafından teşvik edilmekte ancak doğrudan bir parasal destek verilmemektedir. Devlete ait anaokulları genellikle ilköğretime bağlı olarak anasınıfı şeklinde yapılandırılmıştır. 4-6 yaş arası çocukların yüzde i anaokuluna gitmektedir. Anaokullarında dört yıllık fakülte mezunu öğretmenler görev yapmaktadır. 2.Zorunlu temel eğitim Almanya da zorunlu eğitim süresi dokuz yıldır. İlkokul olarak tanımlanabilecek birinci basamak-i (Grundschule) öğretiminin süresi dört yıldır. Ders başarısına göre öğrenciler, Grundschule den sonra üç okul tipinden birine devam ederler. Ortaokul şeklinde ifade edilebilecek birinci basamak-ii okullarının beşinci ve altıncı sınıfları yönlendirme (Orienterungsstufe) basamağıdır. Bu basamakta, öğrenciler temel derslerdeki (Almanca ve Matematik) başarılarına göre üst (Realschule ve Gymnasium) veya alt basamak (Hauptschule) okullara devam edebilirler. Almanya da ilkokuldan liseye kadar en yüksek not 1, en düşük not 6 olarak belirlenmiştir. Türkiye de zorunlu eğitimin süresi sekiz yıldır. Birinci (1-5) ve ikinci kademe (6-8) birleşik ve kesintisizdir. 8. sınıf sonundaki okul başarısı ile merkezi sistemle yapılan sınavın sonuçlarının hesaplanmasına göre öğrenciler, tercihlerine göre ortaöğretim okullarına yerleşirler. Değerlendirmelerde 0 ila 100 puan aralığı kullanılır; bunun not sistemindeki karşılığı olarak da en yüksek not 5, en düşük not 1 olarak uygulanmaktadır. 3.İlköğretim Birinci Basamak-I okulları (İlkokul, Grundschule) Almanya da ilkokulun süresi dört yıldır. İlkokulun birinci ve ikinci sınıflarında not verilmez. Karneler, öğrencinin sosyal davranışlarını ve ders başarısını gösteren iki kısımdan oluşan bir rapor şeklindedir. Üçüncü ve dördüncü sınıfta derslerin notla değerlendirildiği bir karne verilir. Almanca ve Matematik dersinin ortalamasına göre dördüncü sınıfın ilk yarı karnesinden sonra öğrencilere ilkokuldan sonra gideceği okul Tavsiye mektubu ile bildirilir. Baden Württemberg eyaletinde öğretmenin verdiği okul tavsiyesi esas olarak kabul edilirken diğer eyaletlerde ise ailenin kararı esas alınır. Baden-Württemberg de aileler öğretmenin verdiği tavsiyeye itiraz edebilir. Bu itiraz iki şekilde olmaktadır. Birincisi rehber öğretmen (Beratungsgespräch) sürecidir. Bu süreçte öğrenci kendi okulundan olmayan bir öğretmen tarafından genel yetenek sınavına tabi tutulur. Öğretmenler kurulu tarafından bu sınavın sonucuna göre öğrencinin hangi okula gideceğine karar verilir. Bu kurulda rehber öğretmen,

2 okul müdürü ve sınıf öğretmeni bulunur. Bu tavsiyeden memnun olmayan veliler, kabul sınavı yolunu seçme hakkına sahiptir (Aufnahmeprüfung). Öğrenciler, bu sınavda Almanca ve Matematik sorularına cevap verirler. Öğrenci, bu sınavın sonucuna göre ilkokuldan sonraki okuluna kaydını yaptırır. İlkokul tavsiye mektubunda, Almanca-Matematik dersinin ortalaması 2,5 in altında olan öğrenciler Gymnasiuma(Lise), 2,5 ile 3,0 olan öğrenciler Realschule ye ve 3,0 ın altında olanlar ise Hauptschuleye kaydını yaptırırlar. Türkiye de birinci basamak eğitim veren ilkokullar ve ortaokullar ilköğretim adı altında birleştirilmiştir; kesintisiz ve zorunludur ve 8. sınıflarda alınan puanların ağırlıklı ortalamaları ve merkezi sistemle yapılan Seviye Belirleme Sınavları sonuçlarının değerlendirilmesiyle oluşturulan Ortaöğretime Geçiş Sistemi (OGES) ile göre öğrenciler, ortaöğretim okullarına girerler. 4.Ortaokul veya Birinci Basamak-II okulları Almanya da ilkokuldan (Grundschule) sonra üç tip okul vardır. Öğrenciler, ders başarısına göre Hauptschule-Werkrealschule ye, Realschule ye, Gymnasium a veya her üç tip okulu bir arada bulunduran Gesamtschuleye devam ederler: Hauptschule-Werkrealschule Hauptschule beş yıl sürer. 9. sınıfın sonunda yapılan bitirme sınavı ile Hauptschule den mezun olunur. Bu okullara not ortalaması düşük öğrenciler devam ederler. Baden- Württemberg de Hauptschule nin dokuzuncu sınıfında Matematik, Almanca, İngilizce ve bir seçmeli ders olmak üzere toplam dört dersin ortalaması 3,0 olan öğrenciler Werkrealschuleye devam edebilirler. 10.sınıf sonunda yapılan bitirme sınavları ile okuldan mezun olurlar. Werkrealschule mezunu öğrencilerin liseye devam etme hakları vardır. Realschule Realschule altı yıl sürer. 10. sınıfın sonunda yapılan bitirme sınavları ile okuldan mezun olunur. Realschule mezunu öğrenciler liseye ve kalifiye meslek eğitimi veren okullara devam edebilirler. Gymnasium En başarılı öğrencilerin devam ettiği Gymnasium, sekiz yıl sürer. Birinci basamak-ii ve ikinci basamak eğitim (ortaöğretim) okullarını bir arada bulundurur. 12.sınıfın sonunda yapılan Abitur adı verilen bitirme sınavı ile okuldan mezun olunur. Abituru başarıyla geçen öğrenciler üniversiteye devam edebilirler. Türkiye de birinci basamak eğitim veren ilkokullar ve ortaokullar ilköğretim adı ile birleştirilmiştir. Kesintisiz ve zorunludur ve 8. sınıflarda yapılan Seviye Belirleme Sınavı(SBS) sonuçlarının ortalamasına göre öğrenciler, ortaöğretim okullarına girerler. 5.Ortaöğretim veya ikinci basamak okulları Alman eğitim sisteminde ortaöğretim ikiye ayrılmıştır. Bunlardan birincisi genel/akademik eğitim veren Gymnasiumlar, ikincisi ise meslekî eğitim verilen okullardır. Sanayi ülkesi olan Almanya da meslekî eğitim çok önemlidir. Hauptschule veya Realschuleden mezun olan öğrenciler için ortalama 3-3,5 yıl süren bir meslek eğitimi süreci vardır. Bu süreçle birlikte zorunlu eğitim süresi 12 yıla çıkmış olmaktadır. Bu süre sonunda Hauptschule veya Realschule öğrencisi için mesleğinde bir yüksek öğrenim yapma fırsatı doğmaktadır. Türk eğitim sisteminde ortaöğretim basamağı bir bütün halindedir. Meslekî eğitim veren liseler ile genel/akademik eğitim veren liseler yüksek öğrenime yöneliktir. Lise mezunları iki basamaklı bir sınavın sonucunda aldıkları puanların yüksekliğine göre üniversitelere kayıt yaptırırlar. 6. Yüksek öğretim

3 Almanya da öğrencilerin yüksek öğretim kurumlarına girebilmeleri için, Gymnasium seviyesinde bir öğrenim görmeleri ve sonunda uygulanan Abitur sınavını başarmaları gerekmektedir. Bu sınavı kazanan öğrenciler herhangi bir yüksek öğretim kurumuna şartsız devam etme hakkına sahip olurlar. Almanya'daki yüksek öğretim kurumları bilim ve araştırma üzerine kurulmuştur. Bu kurumlar, genellikle 4 yıl süreli Fachhochschule'ler ve 5 yıl süreli üniversitelerden oluşmaktadır. Türkiye de öğrencilerin yüksek öğretim kurumlarına girebilmeleri, ÖSYM tarafından düzenlenen merkezi sistemle yapılan sınavdaki başarı durumlarına bağlıdır. Yüksek öğretim kurumları en az 2 yıllık yüksek okullar ve en az 4 yıllık lisans eğitiminden oluşmaktadır. 7. Özel eğitim okulları (Sonderschule) Özel eğitim okulları, herhangi bir sebeple özel eğitime ihtiyacı olan çocukların eğitilerek topluma kazandırılması amacıyla açılırlar. Alman eğitim sisteminde, 2004 yılı içinde özel eğitim okullarından yaklaşık öğrenci faydalanmıştır. Öğrenme engelli öğrenciler için dokuz yıllık eğitim veren Förderschule ler yaygındır. Bu okulları bitiren öğrencilerin Hauptschule mezunu olma imkânları vardır. Zihinsel engelliler hariç olmak üzere fiziksel, görme, duyma engelli öğrenciler için Hauptschule, Realschule ve Gymnasium okulları mevcuttur. Türk eğitim sisteminde, 2004 yılı içinde yaklaşık öğrenci özel eğitim kurumlarından yararlanmıştır. Görme ve işitme engelli öğrenciler için ilköğretimden liseye kadar okullar bulunmaktadır. Öğrenme engelli ve otistik öğrenciler okulların kaynaştırma sınıflarında akranlarıyla birlikte eğitim görürler. 8.Özel öğretim kurumları (Privatschule) Özel okullar, gerçek ya da tüzel kişiler tarafından açılan ücret mukabili eğitim veren kurumlarıdır. Alman eğitim sistemi içerisinde, özel okullar sistemin yedeği olarak görülür. Finansmanı büyük ölçüde belediyeler tarafından sağlanan, velinin öğrenci başına Euro aylık ücret ödenen kurumlardır yılında öğrenci özel okullara devam etmiştir. Türkiye de ise Devletten veya belediyelerden maddi destek almadıkları için ücretleri oldukça yüksek olan özel öğretim kurumlarının başarı oranı da yüksektir. Özel öğretim kurumlarına devam eden öğrenciler 2004 yılında yapılan üniversiteye giriş sınavlarında ortalama %90 oranında başarı sağlamıştır. 9. Akşam okulları Alman eğitim sisteminde, zamanında eğitim hizmetlerinden faydalanamamış kimseler, Abendhauptschule, Abendrealschule ve akşam lisesi (Abendgymnasium) gibi akşam okullarına devam ederek eğitimlerini tamamlama hakkına sahiptirler. Bu kurumlardan mezun olanlar yüksek öğretime devam edebilirler. Türk eğitim sisteminde ise, bu gibi kimselerin eğitimi, daha çok uzaktan eğitim hizmetleriyle sağlanmaktadır. Açık ilköğretim, açık lise, açık meslek lisesi gibi uzaktan eğitim kapsamına alınan eğitim kurumlarından mezun olanların yüksek öğretime devam hakkı bulunmaktadır. 10. Öğretmen yetiştirme Almanya da öğretmen yetiştirme sistemi içinde yer alan eğitim yüksek okullarında (Pädagogische Hochschule), Grundschule, Hauptschule ve Sonderschule gibi okullara öğretmen yetiştirilmektedir. Geriye kalan okul türlerinin öğretmen ihtiyacı, üniversiteler, sanat-müzik yüksek okulları gibi yüksek öğretim kurumlarınca karşılanmaktadır. Gerekli pedagojik formasyonun sağlandığı 3 ya da 4 yıllık Pädagogische Hochschule lerdeki lisans

4 eğitimini birinci devlet sınavı ile tamamlayan öğretmen adayları, en fazla 2 yıl süreli uygulamadan (staj) sonra ikinci bir devlet sınavına tabi olurlar. Türkiye de ise sınıf ve branş öğretmenleri 4 yıllık lisans eğitimi veren fakültelerden mezun olduktan sonra yapılan devlet sınavıyla (KPSS) mesleğe başlamaktadır. Bir yıllık adaylık sürecinden geçerek öğretmenlik yaparlar. 11. Okula kayıt-kabul ve devam zorunluluğu Alman eğitim sisteminde, son baharda okula başlayacak çocuklar, ilkbaharda sağlık kontrolünden ve zekâ testlerinden geçirilip okula uygun olduğu tespit edildikten sonra kaydedilmektedir. Ancak, testler sonucunda özel eğitime ihtiyacı olduğu anlaşılan çocuklar Sonderschule ye yönlendirilir. 6 yaşını dolduran her çocuk mecburi okul çağına girmektedir ve zorunlu eğitim süresi 9 yıldır. Türkiye de o yıl sonu itibariyle 6 yaşını tamamlayan her çocuk ilköğretim okulunda 8 yıl kesintisiz zorunlu eğitime kaydolur. Kayıtlar adres sistemi üzerinden elektronik ortamda gerçekleştirilir. 12. Haftalık ders saatleri, sınavlar ve değerlendirmeler Almanya da öğretim kademelerine göre haftalık ders saatleri yaklaşık ders saati arasında değişmektedir. Haftanın 5 günü tam ya da yarım gün eğitim verilmektedir. Bir ders saati normal olarak 45 dakika olmasına rağmen, blok ders yapılırsa, bu süre dakikaya çıkmaktadır. Öğrenciler, yazılı ve sözlü sınavlarla değerlendirilmektedir. Değerlendirme işlemi, Zeugnisse adı verilen karnelere kaydedilmektedir. İlkokulun sonunda bitirme sınavı yoktur. Hauptschule-Werkrealschule, Realschule ve Gymnasiumun son sınıflarında bitirme sınavları yapılmaktadır. Türkiye de öğretim kademeleri ve programlarına göre haftalık ders saatleri ders saati arasında değişmektedir. Blok ders yapıldığında, 45 dakikalık bir ders saatinin süresi 40 dakikaya indirilmektedir. Haftanın beş günü normal veya ikili öğretim (sabah ve öğle) şeklinde yapılır. Yazılı ve sözlü sınavlardan geçirilen öğrencilerin durumları değerlendirilerek sonuçlar elektronik ortamda tutulur ve yarıyıl tatili ile yıl sonunda karnelere işlenerek öğrencilere verilir. 13. Öğretim yılı ve tatiller Almanya da ortalama öğretim yılı 188 (200) iş günüdür. Tatiller, eyaletlerin Eğitim ve Kültür Bakanlıklarınca düzenlenmekte ve süreleri de 75 gün olarak belirlenmektedir. Kış tatili genellikle şubat ayında olmaktadır. Bunun dışında her yıl Noel Tatili, Paskalya Tatili gibi dinî bayram tatilleri de vardır. Türkiye de 180 iş günü olarak kabul edilen bir öğretim yılı Eylül ayında başlayıp bir sonraki yılın Haziran ayında sona ermektedir. Yaz tatilleri Haziran-Eylül, yarıyıl tatili ise, Ocak-Şubat ayları arasında yapılmaktadır. Bunun dışında resmî ve dinî bayram tatilleri vardır. 14.Derslik başına düşen öğrenci sayısı Almanya da eğitim-öğretim yılında derslik başına düşen öğrenci sayısı ilköğretimde 22,1, ortaöğretimde ise 24,7 olarak tespit edilmiştir. Türkiye de ise MEB verilerine göre, eğitim-öğretim yılında derslik başına düşen öğrenci sayısı, ilköğretimde 33,4, ortaöğretimde 35,1 dir. 15.Üniforma ve kılık kıyafet Almanya da hem öğretmenler hem de öğrenciler için kılık ve kıyafet serbestliği vardır.

5 Türkiye de ise öğretmenler okula, kılık kıyafet yönetmeliğine uygun olarak gelmek zorundadırlar. Öğrenciler üniforma giyerek okula gelirler. Kılık ve kıyafet serbestliği yoktur. 16.Din dersinin statüsü Almanya da Din dersi, zorunlu değildir, seçmelidir. Din dersine dini cemaatlerin görevlendirdiği kişiler girer. Türkiye de din dersi mecburidir. Ancak gayrimüslim bu dersten muaftırlar. Bu dersler de diğer öğretmenler gibi kendi alanında 4 yıllık lisans eğitiminden mezun öğretmenler tarafından verilir. 17.Türkiye deki farklı uygulamalar Birleştirilmiş sınıflar Birden fazla sınıfın birleştirilerek ki, genelde 1-3 sınıflar bir derslikte, 4-5 sınıflar bir derslikte- tek öğretmen tarafından derslerin işlendiği ilköğretim okullarıdır. Bu okullar, genellikle öğrenci sayısının çok az olduğu köy ve mezralarda bulunur. Taşımalı ilköğretim İlköğretim okulu bulunmayan, çeşitli nedenlerle eğitim-öğretime kapalı, birleştirilmiş sınıf uygulaması yapan ilköğretim okullarındaki öğrencilerin eğitim imkânları geniş, merkezi bir ilköğretim okuluna günü birlik taşınarak eğitim-öğretim görmelerini sağlayan bir uygulamadır.