PALYATİF BAKIM. Doç. Dr. Ayşe Palanduz. Aile Hekimliği Anabilim Dalı

Transkript

1 PALYATİF BAKIM Doç. Dr. Ayşe Palanduz Aile Hekimliği Anabilim Dalı

2 TARİH DERS PLANI DERS Sağlık Hizmetlerinin Basamaklandırılması ve Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri Ülkemizde Aile Hekimliği Uygulaması Aile Sağlığı Merkezi Yönetimi Evde Sağlık Hizmetleri Palyatif Bakım Tıbbi Kayıtlar Birinci Basamakta Sağlıklı Bireyin İzlenmesi Birinci Basamakta Akılcı Laboratuvar Kullanımı Birinci Basamakta Olgu Yönetimi Sık Görülen Hastalıklar Birinci Basamakta Olgu Yönetimi Sık Görülen Hastalıklar SINAV

3 PALYATİF?

4 PALYATİF Köken pallium (Latince): örtü yada perde İng. palliative Hastalık belirtilerini iyileştirmeksizin geçici olarak hafifleten veya ortadan kaldıran ilaç veya yöntemler.

5 PALYATİF BAKIM Yaşamı tehdit eden bir hastalıkla karşılaşan hastalar ve ailelerinin yaşam kalitesini, başta ağrı olmak üzere tüm fiziksel, psikososyal ve ruhsal problemlerin önlenmesi, ortaya çıktığında değerlendirilerek tedavi edilmesi yoluyla arttıran bir yaklaşımdır.

6 Palyatif bakım tanı konulduğunda başlar, hastalığa yönelik tedavi alıp almamasından bağımsız olarak devam eder.

7 PALYATİF BAKIM Esas amaç, yaşam kalitesini korumak, geliştirmek, kaçınılamaz olduğunda yaşamdan ölüme geçişi kolaylaştırmaktır.

8

9 HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİ Madde 13- Ötenazi yasaktır. Tıbbi gereklerden bahisle veya her ne suretle olursa olsun, hayat hakkından vazgeçilemez. Kendisinin veya bir başkasının talebi olsa dahil, kimsenin hayatına son verilemez. Madde 14- Personel, hastanın durumunun gerektirdiği tıbbi özeni gösterir. Hastanın hayatını kurtarmak veya sağlığını korumak mümkün olmadığı takdirde dahi, ıstırabını azaltmaya veya dindirmeye çalışmak zorunludur.

10 PALYATİF BAKIM HİZMETLERİNİN UYGULAMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNERGE PB: Yaşamı tehdit eden hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkan sorunlarla karşılaşan hastalarda ağrı ve diğer semptomları erken tanımlamak ve değerlendirmek, bu kişilere ve aile bireylerine tıbbi, psikolojik, sosyal ve manevi destek vererek acılarını hafifletmek veya önlemek, yaşam kalitesini geliştirmek

11 PALYATİF BAKIM HİZMETLERİNİN UYGULAMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNERGE Palyatif bakım merkezlerinin kurulması, Bunların işleyişi, Fiziki şartları, Bulundurulması gereken araç, gereç ve personel asgari standardı, Personelin görev yetki ve sorumlulukları, Uygulamanın denetimine ilişkin usul ve esasları

12 PALYATİF BAKIMIN AMAÇLARI Hastanın ölüme yaklaşma sürecini iyi yönetmek; Yaşam kalitesini korumak ve geliştirmek; Ağrı, bulantı, kusma, halsizlik, iştahsızlık gibi rahatsız edici semptomları hafifletmek ya da ortadan kaldırmak; Hasta yakınlarını desteklemek ve eğitmek, kayıp sonrası döneme hazırlamaktır.

13 PALYATİF BAKIM GEREKTİREN HASTALIKLAR?

14 ?

15 PALYATİF BAKIM GEREKTİREN HASTALIKLAR Kanser Motor nöron hastalığı, multiple skleroz, muskuler distrofi, Alzheimer gibi ilerleyici nörolojik hastalıklar İleri dönem organ yetmezlikleri (kalp, akciğer, böbrek, karaciğer) AIDS İleri yaş nedeniyle genel bozulma hali

16 PALYATİF BAKIMIN SUNULACAĞI ZAMAN?

17

18 PALYATİF BAKIMIN SUNULACAĞI ZAMAN Hastalığın başlangıcında Hastalık boyunca Ölüm yaklaştığında Ölüm anında Yas döneminde

19 PALYATİF BAKIMIN SUNULACAĞI YER?

20 PALYATİF BAKIMIN SUNULACAĞI YER Hastane Aile Sağlığı Merkezi Ev Son dönem bakım evleri (Hospis)

21 PALYATİF BAKIM EKİBİ?

22 PALYATİF BAKIM EKİBİ İç hastalıkları / Pediyatri / Aile Hekimliği uzmanı Geriyatri uzmanı Algolog / Anestezi uzmanı Tıbbi Onkoloji uzmanı / Radyasyon Onkolojisi Uzmanı, Hemotoloji uzmanı, Psikiyatri uzmanı, Göğüs hastalıkları uzmanı, Fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı, Cerrah, Hemşire, Diyetisyen, Psikolog, Sosyal hizmet uzmanı

23 PALYATİF BAKIMDA SEMPTOM VE DURUMLAR Ağrı

24 İlerlemiş Çocukluk Çağı Hastalıklarında Ağrı Sıklığı

25 PALYATİF BAKIMDA SEMPTOM VE DURUMLAR Ağrı Beslenme engelleri: Bulantı, iştahsızlık, mukozit, ağız kuruluğu, disfaji Dispepsi, reflü, ishal, kabızlık İnkontinans, kolostomi varlığı Konfüzyon, oriyentasyon bozukluğu, ajitasyon, delirium, anksiyete, depresyon Tremor, baş dönmesi, uyku bozukluğu

26 PALYATİF BAKIMDA SEMPTOM VE DURUMLAR Kaşıntı Öksürük Aşırı sekresyon Dispne Dehidratasyon, Ödem, dolaşım bozukluğu Bası yaraları Halsizlik yorgunluk

27 YAPILMASI GEREKENLER 1. Palyatif Bakım kavramı, 2. Hukuki alt yapısı, 3. Palyatif Bakımın etik yönü 4. Sağlık Hizmetlerinde Palyatif Bakım organizasyonu ve görev tanımları

28 PALYATİF BAKIMIN HEDEFİ KİM? Hasta Hastanın ailesi Arkadaşlar

29 ÖNEMLİ 1. Hasta, aile ve bakım verenler ile iletişim 2. Hasta ve hasta yakınlarının ölüm gerçeği ile karşılaştıklarında psikolojik sorunları Neden ben Neden şimdi Anksiyete Depresyon

30 YAPILMASI GEREKENLER 1. Semptom ve durum yönetimi 2. Bası yarasından korunma ve yara bakımı 3. Enfeksiyon kontrolü 4. Nutrüsyon (yeterli ve dengeli beslenme, enteral, parenteral beslenme uygulamaları) 5. Yatağa bağımlı hasta bakımında hijyen 6. Yatağa bağımlı hastanın mobilizasyonu 7. Tamamlayıcı tedavi: Masaj, akupunktur

31 YATIŞ ENDİKASYONLARI Oral alımı bozulmuş, NRS 2002 (Nutritional Risk Screening 2002) beslenme skoru 3 olan, son 6 ay içerisinde % 10 dan fazla kilo kaybı olan, hiç oral alamadığı için enteral ya da parenteral beslenme desteğine ihtiyaç duyan malnutrisyonlu hastalar Medikal tedaviye rağmen VAS (Visual Analogue Scale) ağrı skalası 5 olan, ağrıya bağlı uyku düzeni bozulan, istirahatta dahi ağrısı devam eden ve yan etkiler nedeni ile medikal tedavi uygulanamayan hastalar

32 VİZÜEL ANALOG SKALA (VAS) Ağrı yok Dayanılmaz ağrı I ı ı

33 YATIŞ ENDİKASYONLARI Enfekte ve/ veya tedaviye dirençli, Evre III- IV (Norton/ Braden' a göre) dekübit yarası olan hastalar Deliryum tanısı almış, etiyolojisi multiple veya belirsiz olan hastalar Geriatrik Sendromlar: düşme, inkontinans, ihmal ve kötüye kullanım vb hastalar Tedaviye dirençli, evre IV kalp yetmezliği olan frajil hastalar Kronik, tedaviye dirençli olan son dönem akciğer hastaları Tükenme Sendromu' na girmiş son dönem HIV hastaları

34 YATIŞ ENDİKASYONLARI Tedaviye rağmen klinik ve laboratuvar olarak kötüleşen ve semptomları artan (dispne, hemoptizi, kontrol edilemeyen ağrı vb.), Karnofsky performans skoru < %70 olan, Vertebra metastazı, hiperkalsemi gibi onkolojik acilleri olan, Son 3 ay zarfında 2 defadan fazla pnömoni geçiren, Komorbiditesi yüksek, Beklenen yaşam süresi 6 aydan kısa, Cerrahi, radyoterapi (RT) ve kemoterapi (KT) gibi tedavilere rağmen ilerleyici hastalığı olan onkoloji hastaları

35 YATIŞ ENDİKASYONLARI Klinik tablosunda akut değişiklik olan demans hastaları: FAST (Functional Assesment Staging of Alzheimer s Disease) Sınıflandırılmasına göre Evre 7 ve üzeri olan ve günlük aktivelerinin en az üç tanesini yardımla yapabilen hastalar Kronik nörolojik hastalığı olup (Hipoksik iskemik ensefalopati, İnme, Parkinson hastalığı, Amiyotrofik lateral skleroz, Multipl Skleroz vb) klinik tablosunda akut değişikliği olan (ateş, beslenme bozukluğu, dekübit yarası, üriner enfeksiyonlar, pnömoni, öz bakımlarında azalma vb) hastalar

36 KANSER DIŞI SON DÖNEM HASTALIK GÖSTERGELERİ Fiziksel çöküş Kilo kaybı Multipl komorbiditeler Serum albumin <2.5 g/dl GYA çoğunda bağımlı Karnofsky puanı < %50 Ölme isteği/arzusu Bu hastanın 1 yıl içinde ölmesi beni şaşırtır mı?

37 KARNOFSKY PERFORMANS DURUMU ÖLÇEĞİ Normal faaliyetlerine ve işine devam edebilir. Özel bakım gerekmez PUAN DURUM 100 Şikayeti yok, hastalık kanıtı yok Normal faaliyetlerine devam edebilir, aktif çalışabilir. Hastalık belirti ve bulguları minimum. Normal faaliyetlerinde zorlanır. Bazı hastalık belirti ve bulguları vardır.

38 KARNOFSKY PERFORMANS DURUMU ÖLÇEĞİ Çalışamaz, evde yaşayıp kendi ihtiyaçlarının çoğunu karşılayabilir, değişik düzeylerde destek gerekebilir. PUAN DURUM Kendine bakabilir, normal faaliyetlerine devam edemez, aktif çalışamaz. Zaman zaman yardım gerekir, fakat çoğu kişisel ihtiyacını kendi karşılayabilir. Hatırı sayılır miktarda yardım gerekir, sık tıbbi bakım gerekir.

39 KARNOFSKY PERFORMANS DURUMU ÖLÇEĞİ Kendine bakamaz, kurumda veya hastanede bakım gerekir, hastalık hızlı ilerleyebilir PUAN DURUM 40 Sakatlık mevcut, özel bakım ve yardım gerekir Ağır sakatlık mevcut, ölüm kaçınılmaz olsa da hastane yatışı endikedir. Çok hasta, hastane yatışı gereklidir, aktif destek tedavisi gerekir. 10 Fatal süreç hızla ilerler.

40 PALYATİF BAKIMDAN EVDE BAKIMA GEÇİŞ KRİTERLERİ Belirti ve bulguların kontrol altına alınması Akut tıbbi problemin çözülmesi Planlanan girişimin başarıyla yapılması (trakeostomi, peruktan endoskopik gastrostomi, vb...) Hasta veya yakınlarının talebi

41 ÜLKEMİZDE DURUM 1. Tescilli Palyatif Bakım Merkezleri 43 İlde 89 kamu hastanesinde toplam 867 yatak 2. Müracaat aşamasında Palyatif Bakım Merkezleri 3. Planlanan Palyatif Bakım Merkezleri

42 İYİLEŞTİRMEK İÇİN NE YAPILABİLİR? Mevzuat SGK Ödeme Kapsamı Eğitim? (Tıp Fakültesi müfredatı)

43 1997

44 2002

45

46

47

48 Yaşama günler katamıyorsak Günlere yaşam katmalıyız!