ÜNİTE PSİKOLOJİ İÇİNDEKİLER HEDEFLER PSİKOLOJİDE BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER PSİKOLOJİDE BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Giriş Temel Kavramlar Bilimsel Araştırmalarda Bulunması Gereken Özellikler Bilimsel Araştırma Süreci (Aşamaları) Psikolojide Kullanılan Bilimsel Araştırma Yöntemleri Betimsel Yöntemler İstatiksel - Korelasyonel Yöntem Deneysel Yöntem Gelişimsel Yöntem Nitel Araştırma Yöntemi PSİKOLOJİ Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Sosyal bilimlerde bilimsel araştırmalarda kullanılan temel kavramları bilecek, Bilimsel araştırma özelliklerini bilecek, Bilimsel araştırma sürecini, aşamalarını kavrayacak, Bilimsel araştırmaların amaçlarını bilecek, Psikolojide yaygınlıkla kullanılan bilimsel araştırma yöntemlerini bilecek ve farklarını ayırt edebilecek, Psikolojide kullanılan bilimsel araştırma yöntemlerin insan gelişimini ve öğrenmesini açıklamada nasıl kullanıldığını fark edecek, Psikolojide kullanılan bilimsel araştırma yöntemlerin her birine ilişkin örnekler oluşturarak, bu yöntemlerin güçlü ve sınırlı yönlerini tartışabileceksiniz. ÜNİTE 3

2 Örnek Psikolojide Bilimsel Araştırma Yöntemleri GİRİŞ Bilim en genel anlamı ile insan ve evren hakkında genel-geçere, tutarlı, tekrarlanabilen, objektif, evrensel bilgiler birikimidir. Bilimsel araştırma yöntemi de bu genel-geçere, tutarlı, objektif, evrensel bilgileri elde etmek için izlenen düzenli sistem yollar olarak ifade edilmektedir. Bir bilimin bilim olmasını gerektiren en önemli esaslardan birisi kendine özgü konusu ve yönteminin olmasıdır. Nitekim, maddeyi inceleyen fizikle, canlıyı inceleyen biyoloji aynı yöntemleri kullanmazlar. Psikoloji biliminin de kendine özgün kullandığı araştırma yöntemleri vardır. Ancak burada öncelikle konu ilgili temel kavramlar ve bilimsel araştırma sürecinden bahsetmek daha uygun olacaktır. TEMEL KAVRAMLAR Bir bilimin bilim olmasını gerektiren en önemli esaslardan birisi kendine özgü konusu ve yönteminin olmasıdır. Nitekim maddeyi inceleyen fizikle, canlıyı inceleyen biyoloji aynı yöntemleri kullanmazlar. Araştırma Araştırma kavramı çok değişik biçimlerde algılanmaktadır. Günlük konuşmalarda, çantasını koyduğu yeri unutarak onu bulmaya çalışanla, laboratuvarda deney yapan birinin yaptığı işe kadar, çeşitli tür ve düzeydeki çabalar araştırma olarak nitelendirilmektedir. Oysa bilimsel anlamda araştırma, karşılaşılan bir güçlüğün giderilmesi için bilimsel yöntemin uygulanması yada planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenişi (analizi), yorumlanarak sonucun raporlaştırılması ile problemlere güvenilir çözümler arama süreci şeklinde tanımlanmaktadır. Problem Bilim adamının cevabını merak ettiği ve sonucunu bilmediği araştırmaya değer gözlemlediği bir sorundur. Olay Yeri ve zamanı belli ve gerçekleşmiş durumdur. Olgu Daha geneldir. Süreci ifade eder. Psikoloji olguları inceler. Birinci dünya savaşı olaydır, savaş olgudur. Hatice ile Murtaza'nın evlenmesi olay iken evlilik olgudur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 Değişken Farklı ölçümlerde farklı değerler alan olgulara değişken denir ve iki tür değişken vardır. Bunlar sürekli ve süreksiz değişkenlerdir. Süreksiz Değişken Sınıflama yapılan bölündüğünde sonsuz değer buçuklu, küsuratlı değer alamaz ve kategoriktir (cinsiyet, bölgeler, ırklar, renkler, kardeş sayısı). Sürekli Değişken İki puan aralığı bölündüğünde sonsuz, küsuratlı, virgüllü değer alabilir (ağırlık, uzunluk, KPSS puanı, yaş, zeka puanı) Varsayım Araştırma problemine yönelik doğruluğu kabul edilen ama test edilmemiş önermelerdir. Hipotez (Denence) Araştırma problemine yönelik doğruluğu test edilmek üzere hazırlanmış önermedir. Üzerinde deney, gözlem yapılır. Deney Laboratuvar koşulları altında yapay ortamda yapılan kontrollü gözlemdir. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER Bilimsel araştırmanın doğru, geçerli ve güvenilir bilgilere ulaşması için bazı özelliklere sahip olması gerekir. Bu özellikleri dört temel başlık altında toplamak mümkündür. Bilimsel araştırmanın sahip olması gereken özellikler: Nesnellik (objektiflik), Doğruluk ve tekrar, Basitlik ve açıklık, Sınırlılık. Nesnellik (Objektiflik) Araştırmacının, yaptığı bilimsel çalışmaya kişisel inançları, çıkarları, alışkanlıkları, beklentileri ve değerlerini karıştırmadan çalışmasını sürdürmesidir. Araştırma bulguları, yanlılık karışmadan olduğu gibi sunulmalıdır. Buna aynı zamanda bilim ahlakı da denilir. Araştırmacılar bilgilerini geçici olarak unutmuş ya Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 da bilmiyormuş gibi hareket ederek araştırmaya başlamalıdırlar. Yani bilim adamı araştırmaya başlarken sanki ceketini çıkarıyor gibi inanç, değer, amaç ve beklentilerini de çıkarıp araştırmasına devam etmelidir. Böylece araştırma sonuçları herkes tarafından, olduğu gibi izlenebilir, anlaşılabilir. Doğruluk ve Tekrar Her araştırma en doğruyu bulmak amacıyla gerçekleştirilir. Bilimde doğruluk, bilim adamının mutlak gerçeği göstermesi değil, ona mümkün olduğu kadar yaklaşması ve söylediğini, en anlaşılır ve en doğru şekilde söylemeye çalışmasıdır. Her olay incelendiği yer ve zamanın somut koşulları içinde, doğru bir biçimde tanımlanmalıdır. Böylece bir araştırmanın bulguları, diğer araştırmacılar tarafından da aynen ve kısmen tekrarlanabilir olmalıdır. Aynı konuda, aynı örneklem üzerinde, aynı tekniklerle, belli bir zaman süresi içinde, aynı araştırma tekrarlandığında benzer bulgular elde edilmelidir. Bu, araştırmanın tekrarlanabilirliğini ve güvenilirliğini gösterir. Basitlik ve Açıklık Her bilimsel araştırma bulguları çok değerlidir ve diğer araştırmacıların istifadesine sunulur. Bu nedenle araştırma sonuçları son derece sade açık ve anlaşılır bir dille raporlaştırılmalıdır. Bilimsel bir araştırma diğer araştırmalarda rapor edilmiş bulguların kontrol edilmesine, genellemelerin kabul ya da reddedilmesine dayanır ve bunlardan geniş ölçüde yararlanılır. Bu nedenle araştırmada basitlik ve açıklık ilkesi esas olmalıdır. Basitlik ve açıklık temelinde, kavramların açıklanmış olması, kullanılan kavramların diğer kavramlardan farklı olan yönlerinin ortaya konulması gerekir. Okuduğunda herkesin aynı şeyi anlıyor olmasıdır. Sınırlılık Bilimsel araştırma konuları bazen çok geniş olabilir. Bu da konuyu karmaşıklaştırır, süreci zorlaştırır. Bu nedenle bir araştırma, incelediği konuyu diğerlerinden ayıran özellikleri belirterek sınır çizmelidir. Böylece konuların karışıklığı önlenmiş olur. Araştırıcı belirli bir ilgi odağı üzerinde yoğunlaşarak araştırmasını sürdürür. Gereksiz konular araştırma sürecinin hem uzamasına hem de ilgi odağının dağılmasına neden olabilir. Bu nedenle her araştırma sınırlı bir alanda yapılmalıdır. BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ-AŞAMALARI Bilimsel araştırmalar bir problemin tespitiyle başlayıp çözüme doğru giden mantıksal bir süreç izler. Bu durum en temelde bir insanın günlük yaşamda bir sorun ile karşılaştığında ne yapıyorsa aynı mantıksal sürecin bilimsel araştırmalar için de geçerli olduğunu gösterir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 1. Aşama: Problemi Fark etmek, Hissetmek Bilimsel araştırmalar bir problem ile başlar. Yapay ya da kurgusal bir problem değil, araştırmacının bizzat yaşadığı, gözlemlediği bir problemdir. 2. Aşama: Problemi Tanımlama, Sınırlandırma Bilimsel araştırma sürecinde problemin fark edilmesinden sonra problem tanımlanarak sınırları kesinleştirilir. Sorunun tam olarak ne olduğu ifade edilir. 3. Aşama: Problem İle İlgili Bilgi (Verileri) Toplama; Kaynak, Literatür Taraması Problem ile ilgili kütüphane, internet araştırması yaparak ilgili yayınlar taranır. 4. Aşama: Hipotezin Kurulması Daha sonra araştırma varsayımlarından seçilerek, doğruluğu test edilmek üzere hipotez hazırlanır. 5. Aşama: Hipotez İle İlgili Bilgilerin Verilerin Toplanması Saha çalışması yapılır. Anket test, görüşme gibi teknikler uygulanarak hipotez ile ilgili veriler (bilgiler) toplanır. 6. Aşama: Hipotezin Test Edilmesi (Deney Gözlem) Bu aşamada deney ve gözlem yapılabilir. Hipotez ile ilgili veriler analiz edilerek hipotezin test edilmesi sağlanır. 7. Aşama: Sonuca Ulaşma Genelme Yapma Hipotezin doğrulanması veya yalanlanması durumuna göre ise bir sonuca, genellemeye ulaşılır. Araştırmacının amacı, hipotezi doğrulamak olamaz. Bilimsel araştırmada bir hipotezin doğrulanması da yalanlanması da bilimsel bir sonuçtur. PSİKOLOJİNİN KULLANDIĞI BAŞLICA YÖNTEMLER Psikoloji deneyleri ile ilgili örnek videoyu sistemde ünite başlığı altında yer alan video bölümünden izleyiniz. Bir bilimin bilim olmasını gerektiren en önemli esaslardan birisi kendine özgü konusu ve yönteminin olmasıdır. Nitekim maddeyi inceleyen fizikle, canlıyı inceleyen biyoloji aynı yöntemleri kullanmazlar. Organizmaların davranışlarını içinde inceleyen psikolojinin de pozitif bilim olarak kendine özgün bilimsel araştırma yöntemleri vardır. Psikoloji bilimi de gerek kendine özgü yöntem ve teknikler kullanılarak, gerekse diğer bilimlerin yöntem ve tekniklerinden yararlanarak, insan ve hayvan davranışlarını bilimsel bir şekilde inceler. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 Psikolojinin kullandığı başlıca yöntem betimsel, istatiksel, deneysel, gelişimsel ve nitel olmak üzere beş başlıkta incelenebilir. Aşağıdaki tabloda psikolojinin kullandığı bu yöntemler çok kısa şekilde açıklanmıştır. Betimsel (Tanılayıcı) Araştırma Yöntemleri Gözlem Yöntemi: Doğal gözlem, sistematik gözlem ve yapay gözlem olmak üzere başlıca 3 türü vardır. Tarama Yöntemi (Survey) Test, Anket, Mülakat (Görüşme) : Var olan durumu, sorunu, olayı test anket veya mülakat tekniği kullanarak ortaya koyma, tespit etmek için yapılan araştırmalardır. Olay-Vaka İncelemesi: Herhangi bir alanda, konuda sınırları iyice daraltılarak derinlemesine detaylı olarak yapılan araştırmadır. İstatiksel Korelatif Yöntem İki değişken arasında ilişki olup olmadığını, eğer var ise ilişkinin yönünü ve derecesini gösteren bağıntıya denir, sayısal değerdir. Deneysel Yöntem (Kontrollü Yapay Gözlem) Koşulları araştırmacı tarafından oluşturulan ve değiştirilebilen kontrollü yapay gözlemdir. Gelişimsel Yöntem Yaşa bağlı olarak bireyin davranışlarında meydana gelen farklılıkların incelendiği araştırmalardır. Boylamsal: Bireyin yaşına bağlı olarak oluşan gelişimsel ve davranışsal farklar incelenir. Aynı bireylerin 2 yaş, 4 yaş ve 6 yaşlarında su kavramını algılayışlarını incelemek. Bu araştırma yöntemi zaman alıcı, yorucu ve zahmetlidir. Kesitsel: Bir davranışın farklı yaş guruplarındaki bireylerde nasıl ortaya çıktığı incelenir. Sıralı araştırma: Hem kesitsel hem de boylamsal yöntemlerin birlikte kullanıldığı yöntemdir. Nitel Araştırmalar Belli bir nokta üzerinde odaklanmada çok metodlu araştırma probleminde yorumlamacı yaklaşımı benimseyen bir yöntemdir. İnsan ve grup davranışlarının niçin ini anlamaya yönelik araştırmalara niteliksel (qualitative) araştırma denir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Ödev Özet Psikolojide Bilimsel Araştırma Yöntemleri Bir bilimin bilim olmasını gerektiren en önemli esaslardan birisi kendine özgü konusu ve yönteminin olmasıdır. Nitekim maddeyi inceleyen fizikle, canlıyı inceleyen biyoloji aynı yöntemleri kullanmazlar. Buna bağlı olarak psikoloji bilimin de kendine özgün kullandığı araştırma yöntemleri vardır. Psikoloji bilimi de gerek kendine özgü yöntem ve teknikler kullanarak, gerekse diğer bilimlerin yöntem ve tekniklerinden yararlanarak insan ve hayvan davranışlarını bilimsel bir şekilde inceler. Psikolojinin kullandığı başlıca yöntem Betimsel, İstatiksel, Deneysel, Gelişimsel ve Nitel olmak üzere beş başlıkta incelenebilir. Betimsel yöntemler var olan psikolojik bir problemin mevcut durumunu ortaya koymaya yarayan bilimsel yöntemlerdir. İki değişken arasıdaki ilişkinin yönünü ve derecesini gösteren bağıntıya korelasyon denir. Psikolojide insan gelişimine ve öğrenmesine ilişkin belli bir özelliğin veya değişkenin diğer bir özellik veya değişkenle ilişkili olup olmadığı, bu ilişkinin nasıl bir ilişki olduğu ve düzeyini anlayabilmek için korelasyonel yöntem kullanılır. Laboratuvar koşulları altında gerçekleştirilen, koşulları araştırmacı tarafından hazırlanan, değiştirilebilen kontrollü gözleme deney denir. Deneysel yöntem, bilimsel bilgiyi en objektif bir biçimde elde etmeye yarayan etkili bir yöntemidir. Yaşa bağlı olarak meydana gelen davranış değişikliklerinin incelenmesine gelişimsel yöntem araştırmaları denir. Betimsel araştırma yöntemlerinin her birinin insanı anlamada ne gibi katkıları olabileceğini tartışınız. Gelişimsel araştırmalar yapmanın insanın gelişimini ve öğrenmesini açıklamada neden önemli olduğunu tartışınız. Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan ödev bölümüne yükleyebilirsiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi bilimsel araştırmalarda bulunması gereken özelliklerden değildir? a) Nesnellik (objektiflik) b) Doğruluk ve tekrar c) Basitlik ve açıklık d) Sınırlılık e) Kesitsellik 2. Araştırmacının yaptığı bilimsel çalışmaya kişisel inançları, çıkarları, alışkanlıkları, beklentileri ve değerlerini karıştırmadan çalışmasını sürdürmesi araştırmalarda bulunması gereken özelliklerden hangisi ile ilgilidir? a) Nesnellik (objektiflik) b) Doğruluk ve tekrar c) Basitlik ve açıklık d) Sınırlılık e) Kesitsellik 3. Her bilimsel araştırma bulgusu çok değerlidir ve diğer araştırmacıların istifadesine sunulur bu nedenle araştırma raporları dikkatle yazılmalıdır diyen bir bilim insanı araştırmalarda bulunması gereken özelliklerden hangisine vurgu yapmış olmaktadır? a) Nesnellik (objektiflik) b) Doğruluk ve tekrar c) Basitlik ve açıklık d) Sınırlılık e) Kesitsellik 4. Bilimsel araştırma konuları bazen çok geniş olabilir. Bu da konuyu karmaşıklaştırır, süreci zorlaştırır. Bu nedenle bir araştırma, incelediği konuyu diğerlerinden ayıran özellikleri belirterek gerekir Yukarıda verilen cümlede boş bırakılan yer aşağıda verilen kavramlardan hangisi ile doldurulursa doğru olur? a) Basitleştirmek b) Açıklamak c) Tekrarlamak Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 d) Sınırlandırmak e) Objektifleştirmek 5. Aşağıdakilerden hangisi bilimsel araştırmaların aşamalarından biri değildir? a) Problemi fark etmek, hissetmek b) Problemin diğer kişiler tarafından fark edilip edilmediğini kontrol etmek c) Problemi tanımlama, sınırlandırma d) Problem ile ilgili bilgi (verileri) toplama kaynak, literatür taraması e) Hipotezin kurulması Cevaplar: 1.E, 2.A, 3.C, 4.D, 5.B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Budak, S. (2003). Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat. Cüceloğlu, D. (2000). İnsan ve Davranışı (Psikolojinin Temel Kavramları). İstanbul: Remzi. Web Hattı. (ty). adresinden 22 Mayıs 2011 tarihinde erişilmiştir Morris, G.C. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. H.B Ayvaşık ve M. Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği. Not Oku. (ty). Açıköğretim Fakültesi (AÖF) e-öğrenme eğitim portalı dersleri. adresinden 22 Mayıs 2011 tarihinde erişilmiştir. ODTÜ Bilgisayar Topluluğu.(ty). adresinden 22 Mayıs 2011 tarihinde erişilmiştir. Atkinson, R.C., Rita Atkinson., Smith, E.E., Daryl J. Bem., Hoeksema, S.N. (2006). Psiklojiye Giriş (3. baskı). ( Çev. Yavuz Alagan). Ankara: Arkadaş. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10