Dermatolojide mmünmodülatörler

Transkript

1 Derleme Review 3 Dermatolojide mmünmodülatörler Immunomodulators in Dermatology Eda Kumbasar, Gonca Gökdemir, Adem Köfllü fiiflli Etfal E itim ve Araflt rma Hastanesi Dermatoloji Klini i, stanbul, Türkiye Özet mmünmodülatörler, immünsupresif ve immünstimülan özelliklere sahip olan ajanlard r. Bu yeni s n f ilaçlar n klinik dermatolojide kullan ma girmesi post-kortizon ça n bafllam fl oldu unu düflündürebilir. lerleyen teknoloji ile birlikte hergün yeni bir immünmodulatör ajan gelifltirilmifltir. Bu ajanlar kortikosteroidlerle benzer klinik etkilere sahip olup, yan etkileri oldukça azd r. Topikal ve sistemik immünoterapi ajanlar enflamatuar, enfeksiyöz ve neoplastik deri hastal klar nda giderek artan oranda kullan lmaya bafllanm flt r. Bu derlemede dermatolojide kullan labilecek immünmodülatörler literatür bilgileri fl nda sunulmaktad r. (Turkderm 2008; 42: 3-8) Anahtar Kelimeler: mmünmodülatörler, tedavi, interferon, imikuimod, takrolimus, pimekrolimus, alefasept, etanersept, infliksimab, adalimumab, talidomid, mikofenolat mofetil Summary Immunomodulators include both immunostimulatory and immunosuppressive agents. The introduction of this new class of drugs marked the beginning of the post-cortisone era in clinical dermatology. Topical immunotherapy with both immunostimulatory and immunosuppressive agents show potential for effective treatment of inflammatory, infectious and neoplastic skin diseases. These agents have few side effects and have clinical effects similar to corticosteroids. The purpose of this review is to introduce to our collagues potentially useful immunomodulators in clinical dermatology. (Turkderm 2008; 42: 3-8) Key Words: mmunomodulators, treatment, interferon, imiquimod, tacrolimus, pimecrolimus, alefacept, etanercept, infliximab, adalimumab, thalidomide, mycophenylate mofetil Dermatolojide birçok deri hastal nda kortikosteroidler tedavinin temelini oluflturmaktad r. Kortikosteroidler, uzun dönem kullan mlar nda yan etki ve güvenilirlik aç s ndan yerlerini yeni kuflak ilaçlara b rakmaktad rlar. Dermatolojide immünmodülatörler 1970 lerden bu yana klinik kullan ma girmifllerdir. mmünkompetan ve immünsuprese kiflilerde tedavide etkin olmalar ve yan etkilerin az olmas nedeniyle son y llarda immünmodülatörler ile ilgili yap lan klinik çal flmalar h zla artmaktad r. mmünmodülatörler, kiflinin vücudunu bir tak m kimyasal maddelerin üretilmesi için stimüle ederler ve hastal k prosesini tersine döndürürler 1 Bu derlemede dermatoloji prati inde giderek daha s k kullan lmaya bafllanan belli bafll immünomodülatör ilaçlar n etki mekanizmalar ve kullan m alanlar anlat lmaya çal fl lm flt r. Dermatolojide kullan lan immünmodülatörler: nterferonlar mikuimod Takrolimus ve pimekrolimus Alefasept Etanersept nfliksimab Adalimumab Talidomid Mikofenolat mofetil nterferonlar Etkilerini hedef hücrede spesifik antijenlere ba lanarak gösterirler ve gen ekspresyonu olufltururlar (oligo- Yaz flma Adresi/Address for Correspondence: Dr. Eda Kumbasar, Süsen sokak. 9/3 Yeflilyurt, stanbul, Türkiye Tel.: Faks: E-posta: edakumbasar@hotmail.com

2 4 Dermatolojide mmünmodulatörler Türkderm 2008; 42: 3-8 adenilat sentetaz ekspresyonu sonucu ATP yi oligomerlere ay r rlar, böylece viral RNA replikasyonu durur). Hücre siklusunu her evrede durdururlar. Mitoz inhibisyonu, büyüme faktörlerinin inhibisyonu, onkogenlerin downregülasyonu, p53 ün ekspresyonu ve Natural Killer hücrelerin say s nda artma ise di er etkileri aras ndad r. Genel olarak antiviral, antiproliferatif, immünregülatör özellikleri vard r. nterferonlar n, Food and Drug Administration (FDA) taraf ndan onaylanm fl endikasyonlar flunlard r: kondiloma akuminata, melanoma, AIDS ile birlikte görülen Kaposi sarkomu, kronik granülomatöz hastal k 2,3,4,5. nterferon-alfa ( FN-α); malin melanom, kütanöz T hücreli lenfoma, AIDS ile birlikte görülen Kaposi sarkomu, bazal hücreli karsinom (BHK), aktinik keratoz, skuamöz hücreli karsinom, keloid, keratoakantom, Behçet hastal ve hemanjiyoma tedavisinde kullan lmaktad r. nterferon-beta ( FN-β) Kaposi sarkomunda kullan lm flt r. nterferon gamma ( FN-γ) atopik dermatit ve çocukluk ça n n kronik granülomatöz hastal tedavisinde etkilidir 6. Stevens ve ark.n n 7 yapt çift kör plasebo kontrollü bir çal flmada 24 atopik dermatit tan s alan hastaya, 12 hafta boyunca FN-γ uygulanm flt r. Vücut tutulum alan ve klinik fliddet skorlar nda (kafl nt, eritem, ödem, ekskoriasyon, kuruluk, soyulma ve likenifikasyon) tedavi sonras anlaml bir azalma oldu u saptanm flt r. Georgiou ve ark. n n 8 yapt bir çal flmada aktif Behçet hastal oldu u bilinen toplam 12 hastaya iki ay boyunca FN-γ uygulanm fl ve dokuz hastada tam remisyon gözlenmifltir. Jumbou ve ark.n n 9 yapt bir çal flmada kütanöz T hücreli lenfoma tan s alan toplam 51 hastaya düflük doz FN-α ortalama 14.9 ay süreyle uyguland ktan sonra, hastalar ortalama 43.4 ay kadar takip edilmifllerdir. Tam remisyon 21 hastada, k smi remisyon 13 hastada elde edilirken ve 17 hastada progresyon veya stabilite izlenmifltir. Lozada ve ark.n n 10 yapt bir çal flmada oral verrüka vulgaris tan s alan toplam dört AIDS hastas FN-α subkütan ve intralezyonel kombinasyon tedavisi ile tedavi edilmifl ve 42 hafta boyunca remisyonda kalm flt r. Dinsmore ve ark.n n 11 yapt bir çal flmada önceki tedavilere yan t vermeyen kondiloma akuminata tan s alan toplam 124 hasta intralezyonel rekombinan FN-β veya plasebo ile tedavi edilmifltir. Hastalar üç ay boyunca takip edilmifllerdir. FN-β ile tedavi edilen grupta, plasebo grubuna göre çok daha büyük oranda tam ve k smi remisyon izlenmifltir. Gross ve ark.n n 12 yapt çok merkezli, kontrollü, çift kör çal flmada kondiloma akuminata tan s alan toplam 120 hasta, karbondioksit lazer, elektrokoter ve kriyocerrahi sonras dört hafta boyunca rekombinan FN-β jel (0.15 or 1.0 x 10(6) IU/g) veya plasebo jel ile tedavi edilmifltir. Hastalar n 24 haftal k takibi sonucunda, plasebo grubunda %75 oran nda nüks, FN-β (1.0 X 10(6) IU/g) kullanan grupta %62 oran nda nüks ve FN-β (0.15 X 10(6) IU/g) kullanan grupta ise %54 oran nda nüks görülmüfltür. Sonuç olarak kondiloma akuminata tedavisinde rekombinan FN-β (0.15 X 10 (6) IU/g) jel kullan m nüksleri azaltmada etkili ve güvenli olarak de erlendirilmifltir. nterferonlar n kontraendikasyonlar aras nda hipersensitivite, kardiyak aritmi, depresyon ve di er psikiyatrik hastal klar, lökopeni, gebelik ve önceki organ transplantasyonlar yer almaktad r 2. mikuimod (1-2 methylpropyl 1 H imidazo quinolin 4 amin) mikuimod %5 krem, FDA taraf ndan eksternal genital ve perianal si il tedavisinde onaylanm flt r 1. Genel olarak antiviral, antitümör, immünregülatör etkileri olan imikuimod, NF-α, interlökin-1, interlökin-6, interlökin-8, TNF-α sentezini, Natural Killer hücre aktivitesini, makrofajdan nitrik oksid sal n m n, B lenfosit proliferasyonunu artt r r. Langerhans hücrelerinin migrasyonu artt rarak T lenfositlere antijen prezentasyonunu artt r r 2,13,14. Etkisini FN-α, FN-β, FN-γ n n lokal prodüksiyonunu artt rarak gösterir ve hücresel arac l immün cevab indükler 21. Endikasyonlar aras nda verruka vulgaris, genital si il, molluskum kontagiozum, keloid, BHK, aktinik keratoz, Bowen hastal, vulvar intraepitelyal neoplazi, skuamöz hücreli karsinom, kütanöz T hücreli lenfoma, lentigo malina, memed fl Paget hastal ve kütanöz melanom metastaz yer almaktad r 2,15,16,17,18,19,20. mikuimod kremin %5 lik formu haftada üç kez ortalama 16 hafta boyunca kullan l r. Yap lan kontrollü klinik çal flmalarda tedaviye dirençli ve yayg n molluskum contagiozum olgular nda imikuimod un efektif oldu u gösterilmifltir 21. Nagore ve ark. 22 taraf ndan bildirilen 19 yafl ndaki kseroderma pigmentozumlu bayan hastan n, %5 imikuimod kullan m ile pigment de iflikliklerinde ve çok say da küçük pigmente BHK lezyonlar nda çok iyi klinik cevap al nm flt r. Stockfleth ve ark. 23 histopatolojik olarak kan tlanm fl çok say - da aktinik keratozu olan yafl aras toplam 36 hastaya çift kör, randomize olarak % 5 imikuimod veya plaseboyu haftada üç kez 12 hafta boyunca uygulam fl, imikuimod ile tedavi edilen grupta hastalar n % 84 ünde tam klinik iyileflme, %8 inde k smi iyileflme, tüm iyileflen hastalar n %10 unda ise 1 y l sonra nüks olmufltur. Plasebo grubunda ise lezyonun boyutunda küçülme olmam flt r. Shumack ve ark. 24 histopatoloji ile konfirme edilmifl BHK tan s alan 99 hastaya alt hafta veya 12 hafta boyunca %5 imikuimod ile tedavi uygulad klar nda, her gün tedavi fleklinin en yüksek klinik ve histolojik baflar y sa lad n göstermifllerdir. Trying ve ark.n n 25 yapt randomize, plasebo kontrollü, toplam 109 hastadan oluflan bir çal flmada, genital si il tan s alan 46 kad n hastan n 33 ünde (%72) ve 63 erkek hastan n 21 inde (%33), 16 hafta boyunca uygulanan imikuimod tedavisi sonucunda tam iyileflme görülmüfltür. Naylor ve ark. 26 histolojik olarak lentigo malina tan s alan 30 hastaya üç ay boyunca topikal imikuimod %5 krem uygulam fllard r. Tedaviyi tamamlayan 30 hastan n 28 inde lezyonlardan al nan biyopsi ile tedaviye cevap de erlendirilmifl ve hastalar n %93 ünde tam iyileflme görüldü ü bildirilmifltir. mikuimodun yan etkileri aras nda eritem, ülserasyon, ödem, soyulma, grip benzeri semptomlar, halsizlik, atefl, bafla r s, diyare ve miyalji yer almaktad r 2. Takrolimus ve Pimekrolimus Takrolimus, FDA taraf ndan Aral k 2000 de onaylanm flt r ve fiubat 2001 de kullan lmaya bafllanm flt r. Pimekrolimus ise, Aral k 2001 de onaylanm flt r ve fiubat 2002 de kullan lmaya bafllanm flt r (27). Etki mekanizmas siklosporine benzeyen takrolimus, proteinlerden fosfat grubunu ay ran kalsinörin enziminin potent inhibitördür 28,29,30. Kalsinörin, immünsupresyon için mükemmel bir hedef oluflturur, çünkü birçok sitokinin aktivasyonunda ve mast hücre degranülasyonunda gereklidir. Kalsinörin, kollajen sentezinde rol almad için steroidlerin yapt atrofi takrolimus ile görülmez 31. Takrolimus (%0.1 ve %0.03) ve pimekrolimus (%0.1), 2 yafl üstü çocuklarda ve eriflkinlerde atopik dermatit tedavisinde kullan l r; bu

3 Türkderm 2008; 42: 3-8 Dermatolojide mmünmodulatörler 5 ilaçlar ayr ca kortikosteroidlerin yan etkilerinin görülebilece i bölgelerin (örne in göz kapa ) enflamatuar dermatozlar nda, pyoderma gangrenozumda, liken planus ve perineal Crohn hastal nda kullan lm flt r 32,33. Steroid rozasesi olan üç olguda lezyonlar takrolimus tedavisi ile geçmifltir 2. Son zamanlarda kullan ld klar hastal klar aras nda kontakt dermatit, seboreik dermatit, numüler dermatit ve dishidrotik dermatit yer al r 2. Kapp ve ark.n n 34 yapt bir çal flmada atopik dermatitli hastada plasebo kontrollü karfl laflt r lmal olarak takrolimus %0.1 ve %0.03 etkinli i araflt r lm flt r. Tedavinin etkinli i ilk üç günde görülmeye bafllanm fl olup hastal n alevlenmemesi ve uzun dönemde kontrolü sa lanm flt r. Olivier ve ark.n n 33 yapt prospektif bir çal flmada eroziv oral liken plan tan s alan sekiz hastaya alt ay boyunca takrolimus gargara uygulanm flt r. Tedavinin sonunda yedi hastada düzelme görülüp, bir hastada iyileflme olmam flt r. Bir y ll k takip sonunda tüm hastalarda nüks bildirilmifltir. Bu çal flman n sonucunda topikal takrolimus tedavisinin h zl, ancak palyatif etkilerinin oldu u söylenmektedir. Lepe ve ark 35 taraf ndan yap lan çift kör, randomize bir çal flmada vitiligo tan s alan 20 çocuk hastada iki adet simetrik lezyon belirlenmifl ve iki ay boyunca bir lezyona topikal %0.1 takrolimus ve di er lezyona %0.05 klobetazol uygulanm flt r. Çal flman n sonunda 20 hastan n 18 inde repigmentasyon görülmüfltür. Takrolimus için repigmentasyon oran %41.3 ve klobetazol için %49.3 olarak izlenmifltir. Takrolimusun kontraendikasyonlar, varisella, aktif herpes simpleks enfeksiyonu ve ekzema herpetikumdur 2. Yan etkileri ise yanma, iritasyon, kafl nt, eritem, folikülit, akne, bafla r - s, grip benzeri semptomlar, herpes zoster enfeksiyonu, tinea inkognito ve impetigodur 2,27. Alefasept Alefasept, LFA-3 (leukocyte function associated antigen) veya LFA-3-IgG olarak da bilinen bir füzyon proteinidir 2. FDA taraf ndan Ocak 2003 tarihinde onaylanm flt r 1. Psöriaziste görülen T hücre afl r aktivasyonunu bloke eder, bellek T hücrelerinin selektif apopitozunu sa lar 1. Psöriazis, bellek T hücre aktivasyonu sonucunda oluflur. Aktivasyon için 2 ayr sinyal gerekmektedir. Birincisi; antijen sunan hücrelerdeki MHC moleküllerinin T hücrelerle interaksiyonudur. kincisi; antijen sunan hücrelerle T hücre aras ndaki birçok etkileflim sonucudur. Alefasept, CD2 ye ba lan r ve LFA-3 ile T hücre aras ndaki interaksiyonu bozar 2. Alefasept, esas olarak psöriazis için kullan lsa da di er T hücre arac l hastal klarda da kullan labilir. Bir doz ayarlama çal flmas nda 12 hafta boyunca mg/kg intravenöz (haftada bir) alefasept uyguland nda psöriazisli hastalar n %75 inde PASI skorlar nda %50 den fazla gerileme olmufltur 2. Bu çal flmay bitiren 118 hastan n 19 unda tam iyileflme olmufltur. Ortalama 10 ay boyunca tekrar tedaviye gerek kalmam flt r. kinci bir çal flmada alefasept, 12 haftal k birkaç kür fleklinde uygulanm fl ve hastalara haftal k intravenöz 7.5 mg verilmifl ve hastalar n %32 sinde PASI skorlar nda %75 den fazla düzelme olmufltur 2. Kullan m flekli ve dozu: intramüsküler 15 mg veya intravenöz 7.5 mg haftal k toplam 12 hafta süreyle uygulanmaktad r 1. Enfeksiyon ve malinite durumlar nda kontraendike oldu u bildirilmifltir. CD4 ve T hücre say s 250 nin alt na düflerse ilaç kesilmelidir 1. Yan etkiler, plasebo ile yaklafl k ayn bulunmufltur. F rsatç infeksiyonlarda ve major organ toksisitelerinde bir art fla rastlanmam flt r. Bin befl yüzün üzerinde hasta tedavi edilmifltir ve lenfoproliferatif hastal klarda veya malinitelerde art fl görülmemifltir. Klinik cevapla paralel olarak T hücrelerde azalma görülebilir 2. Efalizumab Efalizumab, anti CD11a veya HU1124 olarak da bilinir. T hücre üzerindeki CD 11a y ba layan monoklonal bir antikordur 2. CD 11a, LFA-1 in (leucocyte function-associated antijen) bir komponentidir. T hücre aktivasyonu için, T hücrenin üzerinde bulunan LFA-1 ile antijen sunan hücre üzerindeki ICAM-1 in interaksiyonu gerekmektedir. Ayr ca LFA-1, ICAM-1 in endotel hücrelerine yap flmas na neden olur ve deriye T hücre migrasyonu gerçekleflir. Efalizumab bu etkileflimi engeller 2. lac n endikasyonlar aras nda yer alan T hücre ba ml hastal klar üzerine genifl çal flmalar vard r. Plasebo kontrollü bir çal flmada psöriazisli hastalara 12 hafta boyunca subkütan efalizumab (1 mg/kg/hafta) veya plasebo enjeksiyon uygulanm fl. laç alan gruptakilerin %39 unda PASI skorlar nda %75 den fazla iyileflme görülürken bu oran plasebo grubunda %2 de kalm flt r. Tedavi sonras ortalama gün içinde hastalar n PASI skorlar tedavi öncesindeki de erlerinin yar s na ulaflm flt r 2. Amerika Birleflik Devletleri ve Kanada da 30 ayr merkezde bulunan toplam 556 plak psoriasisli hasta randomize,çift kör, plasebo kontrollü bir çal flmaya al nm fl, hastalara 12 hafta boyunca 1 mg/kg efalizumab veya plasebo subkütan verilmifltir. Sonuç olarak efalizumab alan grupta PASI skorunda %75, plasebo alan grupta ise PASI skorunda %4 oran nda azalma olmufltur 36. Baflka bir çal flmada da efalizumab tedavisiyle benzer sonuçlar elde edilmifltir 37. Yan etkiler aras nda grip benzeri semptomlar, bafla r s, titreme, atefl bildirilmifltir 2. Etanersept fiubat 2002 de FDA taraf ndan kullan m onaylanm flt r 1. TNF-α ya ba lanarak reseptör aktivitesini inhibe eder 1,2. Bafll ca romatoid artrit ve psöriatik artrit tedavisi için kullan ld bilinmektedir. Psöriatik artriti olan 60 hastada yap lan çift kör, plasebo kontrollü bir çal flmada artrit grubunda American College of Rheumotology kriterlerine göre %73 oran nda düzelme, plasebo grubunda ise %13 düzelme olmufltur 2. Leonardi ve ark. 38 taraf ndan yap lan çift kör, randomize, plasebo kontrollü bir çal flmada psöriazis tan s alan 672 hasta 24 hafta boyunca etanersept kullanm flt r. Hastalara etanersept 25 mg subkütan haftada bir; 25 mg haftada iki; 50 mg haftada iki olarak uygulanm flt r. Tedavinin bafllang c ndan 24 haftadan sonra PASI skorunda %75 gerileme ilk grupta %25; ikinci grupta %44; üçüncü grupta %59 oran nda görülmüfltür. Gottlieb ve ark.n n 39 yapt randomize, çift kör, plasebo kontrollü bir çal flmada plak tipi psöriazis tan s alan toplam 112 hastan n 57 sine etanersept tesavisi ve 55 ine plasebo 24 hafta boyunca uygulanm flt r. Etanersept ile tedavi edilen grubun %56 s nda ve plasebo grubunun %5 inde PASI skorlar nda %75 oran nda azalma görülmüfltür. Kullan m flekli ve dozu: Subkutan 25 mg haftada iki kez fleklindedir 1,2. Kontraendikasyonlar aras nda sepsis, hipersensitivite, multipl skleroz, kontrolsüz diabetes mellitus, immün yetmezlik, malinite geliflimi bildirilmifltir 1,2. Yan etkiler içinde nörolojik semptomlar; konfüzyon, görmede de ifliklik, yürümede zorluk geliflimi, enjeksiyon alan nda eritem, pruritus, a r, ÜSYE insidans nda art fl, antinükleer antikorlarda art fl bulunmaktad r 1,2.

4 6 Dermatolojide mmünmodulatörler Türkderm 2008; 42: 3-8 nfliksimab Henüz FDA taraf ndan onaylanm flt r. TNF-α ya karfl gelifltirilmifl monoklonal bir antikor olan infliksimab TNF-α ya ba lan p etkisini bloke eder 2. Bafll ca endikasyonlar Crohn hastal ve romatoid artrit olarak bilinmektedir. Psöriazis tan s alan 33 hastaya plasebo, infliksimab 5 mg/kg veya 10 mg/kg intravenöz olarak 0, 2 ve 6. haftalarda uygulanm flt r. Plasebo alan 11 hastan n ikisinde, 10 mg alan 11 hastan n 10 unda, 5 mg alan 11 hastan n dokuzunda iyileflme bildirilmifltir 2. Gach ve ark.n n 40 yapt bir çal flmada, psöriatik artritli bir olguda Vitamin D analoglar, topikal steroidler, ditranol, katran, darband UVB, PUVA ve asitretine direnç görülmüfltür. Hastaya 1 gram hidroksiüre ve 3 ay aralarla infliksimab infüzyonu verildikten sonra hiçbir yan etki gözlenmeden hastan n psöriazis ve artrit bulgular nda yeterli bir kontrol sa lanm flt r. Sullivan ve ark. 41 hidradenitis supurativa tan s alan hastalara infliksimab infüzyon tedavisi uygulam fl ve tedavi öncesi ve sonras hastal k aktivite düzeyini hastalar n cevaplar na göre kaydetmifllerdir. Klinik cevaptaki düzelmenin gözlenmesi hidradenitis supurativa tedavisinde infliksimab n yeni bir alternatif ajan olarak de erlendirilmesini sa lam flt r. Misumi ve ark. 42 Behçet hastal nda FN-γ, interlökin-12, TNF-α sal n - m ndaki art fl ve hastal k aktivitesinde infliksimab tedavisinin etkilerini de erlendirmifllerdir. Tek bir infliksimab infüzyonu 24 saat içinde TNF-α düzeyinde azalmaya neden olmufltur. TNF-α n n art fl Behçet hastal nda klinik kötüleflme ile iliflkili oldu undan infliksimab tedavide önemli rol oynayabilir. Yan etkiler aras nda infüzyon ile iliflkili semptomlar, (atefl, titreme, gö üs a r s ) hipotansiyon, hipertansiyon, nefes darl, pnömoni, sellülit, sepsis, antinükleer antikor titresinde art fl bildirilmifltir 2. Adalimumab Romatoid artrit tedavisi için FDA taraf ndan 2002 y l nda onaylanm flt r. Crohn hastal, psöriazis, psöriatik artrit, ve koroner kalp hastal nda kullan m konusunda çal flmalar devam etmektedir 43,44,45,46. Talidomid mmünmodülatör ve antienflamatuar grupta yer almaktad r 1. Avrupa da 1950 y l nda sedatif/hipnotik olarak gebelikte bulant tedavisini önleme amac yla piyasaya ç km flt r. Ancak binlerce bebe in fokomeli anomalisiyle do mas üzerine bu ilaç toplat lm flt r. Amerika da hiçbir zaman FDA onay almam flt r. Avrupa da 1997 y l nda eritema nodozum leprozum tedavisindeki etkilerinden dolay tekrar FDA taraf ndan onaylanm flt r 2. Talidomid lipofilik, nonpolar, piperidin-dion dur. Etki mekanizmas tam olarak bilinmemektedir. lac n antienflamatuar ve immünmodülatör etkisini TNF-α sal n m n ve aktivitesini engelleyerek gerçeklefltirdi i söylenmektedir 2. Talidomid reçete etmek için thalidomide education and prescribing safety program through the FDA adl programa doktor ve eczac lar n kat lm fl olmalar gerekmektedir. laç kullan m öncesi kad n hastalar n 1 ay önceden do um kontrol metodlar na bafllam fl olmalar ve ilac ilk kez almalar ndan 24 saat önce hamilelik testinin negatif olmas zorunludur. Endikasyonlar aras nda sadece eritema nodozum leprozum yer almaktad r. laç, dirençli lupus eritematozus, Behçet hastal ve aftöz stomatit tedavisi için henüz deneme aflamas ndad r 1,47. Tedavi öncesinde hemogram, karaci er enzim düzeyleri, ayl k gebelik testi ve her ay bu testlerin ve nörolojik muayenenin tekrar gerekmektedir. HIV enfeksiyonu ile birlikte görülen mukozal ülserasyonda mg/gün 4 hafta içinde etkili olmaktad r. Major aft ve Behçet hastal nda mg/gün ile 2 hafta içinde iyileflme görülse de genellikle tedaviyi kestikten 1 ay sonra nüks s kt r. Diskoid lupus eritematozus tan s olan hastalar mg/gün dozla 2 hafta içinde %75-90 oran nda düzelme gösterir. Graft versus host hastal - ve prurigo nodularis de talidomid tedavisinden oldukça yarar görmektedir 2. Hausman ve ark. 48 antimalaryal ilaçlara dirençli 23 kütanöz lupus eritematozuslu hastada 1 ay boyunca 100 mg/gün talidomid kullanm fllard r. On yedi hastada komplet rezolusyon, 3 hastada %75 ten fazla parsiyel iyileflme, geri kalan 3 hastada ise %75 ten daha az bir oranda parsiyel iyileflme görülmüfltür. Sonuç olarak talidomidin, antimalaryal ilaçlara dirençli lupus eritematozus olgular nda alternatif ilaç olabilece i söylenmektedir. Teratojenite en önemli yan etkisidir. Sedasyon, konstipasyon, t rnaklarda k r lmalar, kserozis, pruritus, avuç içlerinde k zar kl k, lökopeni, eksfolyatif eritroderma, periferik nöropati yapabilir 2. Mikofenolat Mofetil Yaklafl k 14 y ld r psöriazis tedavisinde kullan lmakta olan mikofenolat mofetil inozin monofosfat dehidrogenaz enzimini inhibe eder; böylece inozin 5 fosfat, guanozin 5 fosfata dönüflemez ve DNA yap s na kat l m olamaz. T lenfosit ve B lenfositlerdeki DNA sentezi durur, B lenfositlerden sal nan immünglobulin sentezi azal r 2. Günlük optimal doz 2000 mg d r. Bafll ca endikasyonlar psöriazis, pemfigus vulgaris, pemfigus foliaseus, atopik dermatit, pyoderma gangrenozum, büllü liken plan, lupus eritematozus ve dermatomyozittir 2,49,50,51,52,53,54. Grundmann-Kolmann ve ark. 55 taraf ndan yap lan bir çal flmada atopik dermatit tan s alan hastalara mikofenolat mofetil 4 hafta boyunca 1gr/gün ve sonraki 4 hafta 500 mg/gün verilmifl, hastalar 20 hafta süreyle takip edilmifllerdir. Tedaviye cevap scoring atopic dermatitis indeksi kullan larak ölçülmüfltür. Tedavi sonras tüm hastalar n skorlar nda azalma saptanm flt r. Hastalar taraf ndan oldukça iyi tolere edilen mikofenolat mofetilin atopik dermatit tedavisinde alternatif bir ilaç oldu u söylenmektedir. Nousari ve ark. 56 taraf ndan bildirilen bir makalede metastatik kütanöz Crohn hastal olan bir hasta, pemfigus foliaseuslu olan bir hasta, pemfigus vulgarisli olan dört hasta, büllöz pemfigoid ile birlikte psöriazisi olan bir hasta ve psöriazisli bir hasta mikofenolat mofetil ile tedavi edilmifltir ve tüm hastalar tedaviyi iyi tolere etmifllerdir. Michel ve ark. 57 pyoderma gangrenosum tan s alan 68 yafl ndaki kad n hastaya, tüm tedavilere dirençli olmas sonucunda, mikofenolat mofetil ve siklosporin A kombinasyon tedavisi vermifllerdir. Tedavinin bafllang c ndan sekiz hafta sonra hastan n ülserleri greft ile kapat labilir duruma gelmifltir. lac n yan etkileri aras nda bulant /kusma, ishal, hematolojik toksisite, hepatik toksisite say labilir. Ayl k hemogram ve karaci er enzim takibi gerekmektedir. Lökositler 4000 hücre/mm2 nin alt na düflerse ilaç kesilir 2. Levamizol Antihelmintik bir ajan olan levamizol lepra, kollajen vasküler hastal klar, enflamatuar deri hastal klar, parazitik, viral ve bakteriyel enfeksiyonlarda kullan lmaktad r. Dirençli kondiloma akuminata tedavisinde simetidin ile, liken planus, aftöz ülser ve eritema multiforma tedavisinde ise prednizolon ile kombine edilerek kullan lmaktad r. Yan etkileri aras nda bulant, kusma, artalji, alopesi, grip benzeri semptomlar yer al r 58.

5 Türkderm 2008; 42: 3-8 Dermatolojide mmünmodulatörler 7 Simetidin Histamin arac l farmakolojik reaksiyonlar bloke etmek için gerek H1-antagonist ve gerek H2-antagonist ajanlar, dermatolojide yayg n bir flekilde kullan lmaktad r. H2 anatagonist ilaçlar aras nda en s k kullan lan simetidin olmufltur. Ürtiker, fliddetli kafl nt, atopik dermatit, mastositoz, akne ve psöriazis tedavisinde etkili oldu una dair raporlar mevcuttur. Deneysel ve klinik bulgular simetidinin, geç tip afl r duyarl l k reaksiyonlar n etkileyerek immünmodülatör etkilere sahip oldu unu düflündürmektedir. Azalm fl immün direncin oldu u hastalarda simetidin al m önerilmektedir 59. Sonuç olarak immünmodülatörler, dermatolojik tedavide yeni bir dönemin bafllang c olarak kabul edilebilir. Ancak bu ilaçlar n oldukça pahal olmas, ülkemizde bulunma zorlu u, etkinli ine ve yan etkilerine ait yeterli çal flmalar n olmamas klinik kullan m n k s tlamaktad r. Bu nedenle immünmodülatörler geleneksel tedaviye dirençli olgularda alternatif ajanlar olarak düflünülebilirler. Kaynaklar 1. Maddin M: A review of effective drugs to treat skin disease and some warnings. 5th Dermatology and Dermatopathology in Anatholia Congress. stanbul, Berman B, Araujo T, Lebwohl M: Immunomodulators. Dermatology. Ed. Bolognia JL, Jorizzo JL, Rapini RP: Edinburg, Mosby, 2003; Edwards L: The interferons. Dermatol Clin 2001;19: Zoqua C, Nashan D, Metze D, Beiteke U, Ruping KW, Luger TA, Grabbe S: Imiquimod, pegylated interferon-alpha-2b and interleukin-2 in the treatment of cutaneous melanoma metastases. Hautarzt. 2004;55: Zioga A, Hantschke M, Klouvas G, Hatzis J, Zioga A: Hemorrhagic Kaposi sarcoma. Successful treatment with IFN-alpha. Eur J Dermatol 2004;14: Asadullah K, Sterry W, Trefzer U. Cytokines: interleukin and interferon therapy in dermatology. Clin Exp Dermatol 2002;27: Stevens SR, Hanifin JM, Hamilton T, Tofte SJ et al: Long-term effectiveness and safety of recombinant human interferon gamma therapy for atopic dermatitis despite unchanged serum IgE levels. Arch Dermatol 1998; 134: Georgiou S, Monastrli A, Pasmatzi E, Gartaganis S et al: Efficacy and safety of systemic recombinant interferon-alpha in Behcet s disease. J Intern Med 1998;243: Jumbou O, N Guyen JM, Tessier MH, Legoux B et al: Long-term follow-up in 51 patients with mycosis fungoides and Sezary syndrome treated by interferon-alfa. Br J Dermatol 1999;140: Lozada-Nur F, Glick M, Schubert M, Silverberg I: Use of intralesional interferon-alpha for the treatment of recurrent oral warts in patients with AIDS: a report of 4 cases. Oral Surg Oral Med Pathol Oral Rad Endod 2001;92: Dinsmore W, Jordan J, O Mahony C, McMillan A et al: Recombinant human interferon-beta in the treatment of condylomata accuminata. Int J AIDS 1997;8: Gross G, Rogozinski T, Schofer H, Jablonska S et al: Recombinant interferon beta gel as an adjuvant in the treatment of recurrent genital warts: results of a placebo- controlled double blind study in 120 patients. Dermatology 1998;196: bmj.bmjjournals.com 14. Hengge UR, Cusini M: Topical immunomodulators for the treatment of external genital warts and molluscum contagiosum. Br J Dermatol 2003;149: Sparling JD, Checketts SR, Chapman MS: Imiquimod for plantar and periungual warts. Cutis 2001;68: Liota E, Smith KJ, Buckley R, Menon P,et al: Imiquimod therapy for molluscum contagiosum. J Cutan Med Surg 2000;4: Beutner KR, Geisse JK, Helman D, Fox TL, Ginkel A, Owens M: Therapeutic response of basal cell carcinoma to the immune response modifier imiquimod 5% cream. J Am Acad Dermatol 1999;41: Bianchi L, Costanzo A, Campione E, Nistico S, Chimenti S: Superficial and nodular basal cell carcinomas treated with an immune response modifier: a report of seven patients. Clin Exp Dermatol 2003;28: Ahmed I, Berth-Jones J: Imiquimod: a novel treatment for lentigo maligna. Br J Dermatol 2000;143: Chapman MS, Spencer SK, Brennick JB: Histologic resolution of melanoma in situ (lentigo maligna) with 5% imiquimod cream. Arch Dermatol 2003;139: Lipper GM, Arndt KA, Dover JS: Recent therapeutic advances in Dermatology. JAMA 2000;283: Nagore E, Sevila A, Sanmartin O, Botella Estrada R et al: Excellent response of basal cell carcinomas and pigmentary changes in xeroderma pigmentosum to imiquimod 5% cream. Br J Dermatol 2003;149: Stockfelth E, Meyer T, Benninghoff B, Salasche S et al: A randomized, double blind, vehicle-controlled study to assess 5% imiquimod cream for the treatment of multiple actinic keratoses. Arch Dermatol 2002;138: Shumack S, Robinson J, Kossard S, Golitz L et al: Efficacy of topical imiquimod cream for the treatment of nodular basal cell carcinoma: comparison of dosing regimens. Arch Dermatol 2002;138: Trying S, Conant M, Marini M, Meijden W et al: Imiquimod; an international update on therapeutic uses in dermatology. Int J Dermatol 2002:41; Naylor MF, Crowson N, Kuwahara R, Teague K et al: Treatment of lentigo maligna with topical imiquimod. Br J Dermatol 2003;149: Abramovits A, Goldstein AM, Stevenson LC: Changing paradigms in dermatology: topical immunomodulators within a permutational paradigm for the treatment of atopic and eczematous dermatitis. Clinic in Dermatology 2000;21: Bayramgüler D, Odyakmaz E, Apayd n R: Topikal immunoterapi. Türkderm 2004;38: Ngheim P, Pearson G, Langley RG: Tacrolimus and pimecrolimus: from clever prokaryotes to inhibiting calcineurin and atopic dermatitis. J Am Acad Dermatol 2002;46: Bornhövd E, Burgdorf WHC, Wollenberg A: Macrolactam immunomodulators for topical treatment of inflammatory skin diseases. J Am Acad Dermatol 2001; 45: Ngheim P: Topical immunomodulators? : Introducing old friends and a new ally, tacrolimus. J Am Acad Dermatol 2001;44: Ruzicka T, Assmann T, Homey B: Tacrolimus: the drug or the return of the millennium. Arch Dermatol 2000;136: Olivier V, Lacour JP, Mousnier A, Garaffo R et al: Treatment of chronic oral erosive lichen planus with low concentrations of topical tacrolimus: an open prospective study. Arch Dermatol 2002;138: Kapp A, Allen BR, Reitamo S: Atopic dermatitis management with tacrolimus ointment. J Dermatolog Treat 2003;14: Lepe V, Moncada B, Castenedo-Cazares JP, Torres-Alvarez MB et al: A double blind randomized trial of 0.1% tacrolimus vs 0.05% clobetasol for the treatment of childhood vitiligo: Arch Dermatol 2003;139: Gordon KB, Papp KA, Hamilton TK, Walicke PA et al: Efalizumab for patients with moderate to severe plaque psoriasis: a randomized controlled trial. JAMA 2003;17:290: Lebwohl M, Tyring SK, Hamilton TK, Toth D et al: A novel targeted T-cell modulator, efalizumab, for plaque psoriasis. N Eng J Med ;349: Leonardi CL, Powers JL, Matheson RT, Goffe BS et al: Etanercept as monotherapy in patients with psoriasis. N English J Med ;349: Gottlieb AB, Matheson RT, Lowe N, Krueger GG et al: A randomized trailof etanercept as monotherapy for psoriasis. Arch Dermatol 2003;139:

6 8 Dermatolojide mmünmodulatörler Türkderm 2008; 42: Gach JE, Berth-Jones J: Successful treatment of recalcitrant psoriasis with a combination of infliximab and hyroxyurea. J Dermatolog Treat 2003;14: Sullivan TP, Welsh E, Kerdel FA, Burdick AE: Infliximab for hidradenitis suppurativa. Br J Dermatol 2003;149: Misumi M, Hagiwara E, Takeno M, Takeda Y et al: Cytokine production profile in patients with Behcet s disease treated with infliximab. Cytokine 2003;724: Patel T, Gordon KB: Adalimumab: efficacy and safety in psoriasis and rheumatoid arthritis. Dermatol Ther 2004;17: Chew AL, Bennett A, Smith CH, Barker J, Kirkham B: Successful treatment of severe psoriasis and psoriatic arthritis with adalimumab. Br J Dermatol 2004;151: Hanauer S, Lukas M, Macintosh D, Rutgeerts P, Sandborn W, Pollack P: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial of the human anti-tnf-alpha monoclonal antibody adalimumab for the induction of remission in patients with moderate to severely active Crohn's disease. Gastroenterology 2004;127: Bang LM, Keating GM: Adalimumab: a review of its use in rheumatoid arthritis. BioDrugs 2004;18: Peri AJ, Hsu S: A review of thalidomide s history and current dermatological applications. Dermatol Online J 2003;9: Housman TS, Jorizzo JL, McCarty MA, Grummer SE et al: Low dose thalidomide therapy for refractory cutaneous lesions of lupus erythematosus. Arch Dermatol 2003;139: Liu V, Mackool BT: Mycophenolate mofetil in dermatology. J Dermatolog Treat 2003;14: Benez A, Fierlbeck G: Successful long-term treatment of severe atopic dermatitis with mycophenolate mofetil. Br J Dermatol 2001;144: Mimouni D, Anhalt GJ, Cummins DL, Kouba DJ, Thorne JE, Nousari HC: Treatment of pemphigus vulgaris and pemphigus foliaceus with mycophenolate mofetil. Arch Dermatol 2003;139: Frieling U, Bonsmann G, Schwarz T, Luger TA, Beissert S: Treatment of severe lichen planus with mycophenolate mofetil. J Am Acad Dermatol 2003;49: Lee M, Cooper A: Mycophenolate mofetil in pyoderma gangrenosum. J Dermatolog Treat 2004;15: Gelber AC, Nousari HC, Wigley FM: Mycophenolate mofetil in the treatment of severe skin manifestations of dermatomyositis: a series of 4 cases. J Rheumatol 2000;27: Grundmann-Kollmann M, Podda M, Ochsendorf F, Boehncke WH et al: Mycophenolate mofetil is effective in the treatment of atopic dermatitis. Arch Dermatol 2001;137: Nousari HC, Sragovich A, Kimyai-Asadi A, Orlinsky D et al: Mycophenolate mofetil in autoimmune and inflammatory skin disorders. J Am Acad Dermatol 1999;40: Michel S, Hohenleutner U, Mohr V, Landthaler M: Therapy-resistant pyoderma gangrenosum-treatment with mycophenolate mofetil and cyclosporin A. Hautarzt 1999;50: Scheinfeld N, Rosenberg JD, Weinberg JM. Levamisole in dermatology: a review. Am J Clin Dermatol 2004;5: Diller G, Orfanos CE. H2 antagonists and possibilities for their therapeutic use in dermatology. Hautarzt 1982;33:521-8.