ÖNSÖZ Doğan HASOL. UZMAN GÖRÜŞÜ Prof. Dr. Metin TAŞ. Yap -Endüstri Merkezi Araşt rma Bölümü - Önsöz

Transkript

1

2 Yayımlayan YAPI-ENDÜSTRİ MERKEZİ The Building Information Centre, Istanbul Hazırlayan YEM ARAŞTIRMA BÖLÜMÜ (YEMAR) Yapı Bilgi Merkezi Bölüm Yöneticisi BİRGÜL YAVUZ YEM Araştırma Sorumlusu ANIL KAYGUSUZ Ekonomi Danışmanı Prof. Dr. METİN TAŞ Grafik Uygulama Sorumlusu KENAN ÖZTÜRK Matbaa Sorumlusu KEMAL KARA Grafik Uygulama ZEHRA İLTER RESUL ATABAY Baskı Doruk Grafik San. Tic. Ltd. Şti. Yüzy l Mah. Matbaac lar Sitesi 5. Cadde No: 44 Bağc lar - STANBUL Tel: Faks: e-posta: doruk@dorukgrafik.com Sertifika No: Yaz ve Yönetim Bürosu Fulya Mah. Yeşilçimen Sok. No: 12/430 (Polat Towerside) Fulya STANBUL Tel: Faks: e-posta : yemar@yem.net Bu raporun her hakk sakl olup, tümünün ya da bölümlerinin fotokopi, ofset, teksir ya da başka yollarla çoğalt lmas ancak Yap -Endüstri Merkezi A.Ş. nin onay ile olabilir. Yap -Endüstri Merkezi A.Ş. bu kitapta verilen bilgilerin doğruluğundan, yanl ş veya eksikliğinden sorumlu değildir ÖNSÖZ Doğan HASOL UZMAN GÖRÜŞÜ Prof. Dr. Metin TAŞ Yap -Endüstri Merkezi Araşt rma Bölümü - Önsöz B R NC BÖLÜM TÜRK YE EKONOM S K NC BÖLÜM NŞAAT SEKTÖRÜ G R Ş KONUT YATIRIMLARI KONUT DIŞI B NA YATIRIMLARI ALTYAPI YATIRIMLARI ÜÇÜNCÜ BÖLÜM HİZMETLER YURT Ç MÜTEAHH TL K H ZMETLER ve BELGELEND RME YURTDIŞI MÜTEAHH TL K H ZMETLER TEKN K MÜŞAV RL K H ZMETLER GAYR MENKUL F NANS Ş ve NŞAAT MAK NELER DÖRDÜNCÜ BÖLÜM NŞAAT MALZEMELER SANAY S G R Ş Ç MENTO HAZIR BETON PREFABR KASYON SERAM K TU LA-K REM T B MS (SÜNGERTAŞI) ALÇI K REÇ GAZBETON CAM DEM R-ÇEL K BORU ALÜM NYUM AHŞAP PLAST K BOYA YAPI KİMYASALLARI DO AL TAŞLAR YALITIM ÇATI KAPLAMA MALZEMELER ISITMA-SO UTMA-HAVALANDIRMA ASANSÖR AYDINLATMA MUTFAK ve BANYO KAYNAKLAR

3 Önsöz Ya p En düs tri Mer ke zi nin her y l ha z r la d ğ Ya p Sek tö rü Ra po ru yi ne eli niz de Ra por, ül ke nin 2009 y l n da ki ge nel eko no mik du ru mu nun ya n s ra ya p sek tö rü - nün du ru mu nu da kap sam l bil gi ler, araş t r ma so nuç la r, is ta tis tik sel ve ri ler ve uz man gö rüş le riy le ay r n t l ola rak su nu yor. Ay r ca, TÜ K ka bul le ri ne gö re Ya p Sek tö rü d ş n da tu tu lan ve Sa na yi kap sa m n da yer bu lan Ya p Mal ze me le ri ke - si mi ni de içe ri yor y l na dam ga s n vu ran kü re sel eko no mik bu na l m 2009 da da sür dü; 2009 y l eko no mi si için ilk sap ta ma kuş ku suz bu dur. Dün ya ça p n da ki bu na l m n Tür ki - ye yi et ki le me me si bek le ne mez di. Si ya sal söy lem ler han gi doğ rul tu da olur sa ol - sun, Tür ki ye de üre tim, d ş ti ca ret, is tih dam alan la r n da da ral d. Dar l k la r n, ne za - man bi te ce ği kes ti ri le me yen kü re sel bu na l ma bağ l ola rak da ha da sü re ce ği bek - len me li dir. Yur ti çi ve yurt d ş ta lep te ki da ral ma lar ne de niy le mil li ge lir bü yü me ra ka m 2008 in son çey re ğin de, 27 çey rek dö ne min ar d n dan ilk kez ek si ola rak ger çek leş ti un ilk çey re ğin de %14,3 ile bü tün za man la r n en yük sek ge - ri le me si ni ya şa yan Tür ki ye eko no mi si, ikin ci ve üçün cü çey rek ler de h z ya - vaş la sa da da ral ma y sür dür dü. Tah min le re gö re 2009 da %6,5 ora n n da bir kü çül me ol ma s söz ko nu su dur y l n da ise %3,5 lik bir bü yü me bek len ti - si var d r. 2009, ya t r m lar, iç ta lep, d ş ta lep için de da ral ma la r n ya şan d ğ bir y l ol muş - tur. ş siz lik te ki y l so nu tah mi ni ise %14,8 dir. Bu oran iş siz lik aç s n dan Tür ki ye yi OECD ül ke le ri ara s n da ikin ci s ra ya yer leş tir mek te dir. Ka mu ma li ye si ba k m n dan da 2009, büt çe den ge si nin cid di bi çim de bo zul du ğu bir y l ol muş tur un sonunda büt çe aç ğ 52,2 mil yar TL olmuştur. Doğ ru dan ya ban c ser ma ye gi ri şi de çok ya vaş la m ş t r. t ha lat da ral ma s ne de niy le ca ri aç k aza l r ken, iç ve d ş borç lar da bü yük bir ar t ş mey da na gel miş ve y l so nun da iç borç lar top la m 330 mil yar TL ye, d ş borç lar ise; özel sek tör borç la r ha riç 300 mil yar do la ra yaklaşmıştır. n şa at sek tö rü ne ge lin ce Sek tö rün 2008 y l n da %8,2 ora n n da kü çül dü ğü bi lin mek te dir. Eko no mik kri zin et ki le ri nin da ha da be lir gin leş me siy le 2009 un ilk do kuz ay n n so nun da sek tör - de ki da ral ma %19,5 e ç k m ş t r de Tür ki ye de top lam ya t r m la r n %47,9 unu in şa at ya t r m la r oluş tu rur - ken, 2009 y l n da sek tö re en bü yük dar be ka mu in şa at ya t r m la r n n ke sil me siy - le gel miş tir. Öte yan dan 2008 yılının başından be ri kü çü len özel sek tör in şa at ya - t r m la r 2009 un ilk üç çey re ğin de de kü çül me si ni sür dür müş tür. Ra por da ay r ca, in şa at sek tö rüy le il gi li ola rak dü zen len miş olan bir GZFT ana li zi de yer al mak ta d r. Bu na gö re sek tö rün Güç lü ve Za y f yön le ri nin ya n s ra F r sat - lar ve Teh dit le re de yer ve ril miş tir. Ra por da Ko nut, Ko nut D ş Bi na Ya t r m la r, Alt ya p Ya t r m la r, Yur ti çi Mü te ah hit lik Hiz met le ri, Tek nik Mü şa vir lik Hiz met le ri, Gay ri men kul, Fi - nans, ş ve n şa at Ma ki ne le ri, Pre fab ri kas yon, n şa at Mal ze me le ri ve ya p - ya gi ren tek no lo ji ler ay r baş l k lar al t n da ir de len miş bu lu nu yor. Ra por, eko no mik ve ri ler le ge nel de ül ke nin, özel de ya p sek tö rü nün eko no mik ba k m dan du ru mu nu or ta ya ko yu yor. An cak, da ha ön ce ki ra por lar da da de - ğin di ği miz gi bi, eko no mi nin ya n s ra mi mar l k-mü hen dis lik di sip lin le ri nin yol gös te ri ci li ğin de ba z önem li nok ta la ra da de ğin mek te ya rar ol ma l. Sek tö rün ger çek du ru mu nun de ğer len di ril me si için eko no mik ve ri le rin ya n s ra ni tel (ka li ta tif) de ğer len dir me le rin de göz den uzak tu tul ma ma s ge re kir. Bu gö rü - şü, ge çen y l ki ra po run ön sö zün de de or ta ya koy du ğu muz ki mi so ru lar la so - mut laş t ra bi li riz:

4 - Ger çek leş ti ri len ya t r m n ka ra r doğ ru mu dur? - Har ca nan pa ra ile, he def le nen mik tar da in şa at, ön gö rü len sü re de ger çek leş ti ril - miş mi dir? - Ya p lan in şa at doğ ru pro je ler le ger çek leş ti ril miş mi dir? Doğ ru mi mar l k, doğ ru mü hen dis lik, doğ ru uz man l k pro je le riy le? - Uy gu la ma s tek nik hiz met öl çüt le ri ne uy gun ya p l m ş m d r? - Ka li te-fi yat den ge si sağ la na bil miş mi dir? - Or ta ya ç kan ya p es te tik ve iş lev sel ge rek li lik le re ya n t ver mek te mi dir? Ge rek - li sağ lam l k ta m d r? - Ya p m da, eko lo jik il ke ler ve sür dü rü le bi lir lik dik ka te al n m ş m d r? Bi raz da ha aça l m: - Ya t r m n ve rim li li ği çok önem li dir. Ya t r m ka ra r doğ ru de ğil se ya t r m n ya p l - m ş ol ma s n n bek le nen eko no mik de ğe ri ya rat ma ya ca ğ aç k t r. Bu nok ta ka mu ke si mi ya t r m la r için ol du ğu ka dar özel ke sim ya t r m la r için de ge çer li dir. Ör - nek: yan l ş yer de ya p lan ya t r m lar Ge rek sin me d ş ya t r m lar Yaz l k yö re - ler de ki ikin ci ko nut lar vb. - Pa ra n n tü mü har can d ğ hal de he def le nen ya p m n tü mü nün ger çek leş ti ri le me - miş ol ma s in şaa t n da ha uzun za man da ve da ha pa ha l ya ç ka ca ğ n n gös ter ge - si dir. - Doğ ru mi mar l k, mü hen dis lik ve tek nik uz man l k hiz me ti al n ma yan, doğ ru pro - je ler le ve doğ ru yön tem ler le yü rü tül me yen bir sü reç so nu cun da iyi bir ya p el - de edil me si ola nak s z d r. - Har ca nan pa ray la, he def le nen ka li te dü ze yin de bir ya p n n el de edil me si ge re - kir. Bu ra da, doğ ru iha le ve de ne tim sis te mi önem ka za n r. Özel lik le de ka mu ya - p la r n da.. - Es te tik de ğer le ri ol ma yan bir ya p iyi bir mi mar l k ör ne ği ola maz. Ya p ge rek li iş lev le re ya n t ve re mi yor sa kul la n m da s k n t lar do ğar; ye ter li sağ lam l k ta de - ğil se güç len dir me ve sü rek li ba k m-ona r m gi der le ri ne ve kül fe ti ne yol açar. - Kü re sel ik lim de ği şik lik le ri, çev re so run la r, kir li lik, gi de rek tü ke nen do ğal kay - nak lar eko lo jik ön lem le re yö nel me yi zo run lu k l yor. Ya p lar da eko lo ji ko nu su gi - de rek önem ka za n yor. Ül ke miz he nüz bu zo run lu lu ğun pek far k n da de ğil. le ri - de bu nun be de li ni pa ha l öde mek zo run da ka la ca ğ m z aç k t r. Doğ ru bir ya t r m an cak, yu ka r da s ra la nan bü tün bu hu sus la r n dik ka te al n ma - s y la ger çek leş ti ri le bi lir. Ak si hal de, ya p lan ya t r m lar pa ra sal bü yük lük te bir de - ğer ifa de ede bi lir ama, ya t r m n doğ ru lu ğu nu ve he de fe ulaş t ğ n gös ter me ye yet mez. Sek tö rün bü tün ak tör le ri nin sek tö rü bir de bu göz le ir de le me le ri nin ve bu yol dan bir sen te ze var ma la r n n ge rek li li ği ne ina n yo rum. Ya p En düs tri Mer ke zi Ya p Bil gi Mer ke zi gö rev li le ri nin bü yük bir özen, emek ve ti tiz lik le bü tün y l ça l şa rak ha z r la d k la r ra po run yurt eko no mi si ne ve sek tö - re ya rar l ol ma s di le ğiy le Doğan HASOL TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU

5 Uzman Görüşü 80 li y l la r n ba ş n dan iti ba ren dün ya eko no mi sin de ne o-li be ral ak m n bas k n l ğ his se dil me ye baş lan d. Dev le tin eko no mi üze rin de ki ro lü nün en aza in dir gen me si ni sa l k ve ren bu ak m, pi ya sa eko no mi si nin ola bil di ğin - ce mü da ha le den uzak bir şe kil de uy gu lan ma s n ha ra ret le sa vun mak ta - d r. Za man la et kin lik ve ege men li ği ni ar t ran bu ak m n, pi ya sa eko no mi - si nin ya ra ta ca ğ re ka bet sa ye sin de ve rim li lik ve ka li te ar t ş n n or ta ya ç - ka ca ğ söy le mi ge nel lik le her or tam da ka bul gör dü. Kuş ku suz bu ka bul - len me de, ka mu eko no mik gi ri şim le rin de ki han tal l ğ n ve yol suz luk la r n da cid di kat k la r bu lun mak ta d r. Dün ya eko no mi sin de pi ya sa eko no mi si ne yö ne lim, baş lan g ç ta ucuz luk, çe şit ve ka li te yö nün den gör sel aç dan olum lu et ki ler or ta ya ç kar d. Di - ğer yan dan, ar tan ta le bi kar ş la ya cak ya t r m ve ti ca re tin fi nans ma n so - ru nu or ta ya ç k t. Bu nok ta da, ye ni fi nan sal araç lar pi ya sa s n da be lir gin bir ge liş me göz len di. Bu nun so nu cun da, fi nan sal araç lar ti ca re ti dün ya mal ti ca re ti nin se kiz ka t na ulaş m ş t r. Bu aş r bü yü me, as l n da or ta ya ç - ka cak kri ze da ir ilk sin yal le ri de ver mek tey di. Fi nan sal pi ya sa lar da or ta ya ç kan ye ni du rum so nu cu be lir gin bir li ki di te bol lu ğu ya şan d. Sis te min var l ğ n sür dü re bil me si için da ha çok tü rev araç lar or ta ya ç k t. Or ta ya ç kan du rum ya p ola rak sa bun kö pü ğü nü an - d r mak ta d r. Özel lik le ba z fon lar ve mort ga ge kre di le rin de gö rü nen de - ğer ile ger çek de ğer ara s n da bir uçu rum or ta ya ç k m ş t r. Bu du ru mun do ğal so nu cu ola rak 2007 y l n n or ta la r n dan iti ba ren ABD ko nut kre di le rin de so run lar or ta ya ç k ma ya baş la d. Bu du rum ade ta do - mi no et ki siy le k sa sü re de fi nan sal kri ze dö nüş tü. Bu na rağ men, bu kri zin ge çi ci özel lik ta ş ya ca ğ ve ABD ile s n r l ka la ca ğ ön gö rü sü ha kim ol du. An cak 2008 y l n n or ta la r n da, du ru mun çok da ha cid di ol du ğu yö nün - de ki gö rüş ler ağ r bas ma ya baş la d. Bu gö rüş ler de ABD nin dur gun luk sü - re ci ne gi re ce ği, ABD nin ar d n dan Av ru pa ve Ja pon ya n n da ay n or ta ma sü rük le ne ce ği tah min edil di. Bu bek len ti so nu cun da pet rol ve de mir çe lik fi yat la r n da h z l dü şü ler or ta ya ç kar d. Bu ge liş me ler, or ta ya ç kan pa ni - ğin de et ki siy le dün ya öl çe ğin de bir kriz or ta ya ç kar d. Ya şa nan ge liş me - ler so nu cun da bir çok ban ka ve fi nans ku ru lu şu bat t. His se se ne di pi ya - sa la r n da kes kin dü şüş ler or ta ya ç k t. Or ta ya ç kan bu kao tik or ta ma çö züm ola rak, dev let mü da ha le si öne ril di. Ne o-li be ral po li ti ka la r n ta viz siz sa vu nu cu su du ru mun da ki ül ke ler, so run - la r n tek çö züm yo lu nun dev le tin acil mü da ha le siy le müm kün ola bi le ce - ğin de bir leş ti ler. Dev le tin te mel gö rev le ri ara s n da ol du ğu ge nel ka bul gö ren eği tim ve sağ l k ala n n da bi le özel leş tir me nin fa na tik sa vu nu cu su du ru mun da olan - lar, kriz ne de niy le dev let leş tir me den me det um ma ya baş la d lar. Av ru - pa da bir çok ku ru luş dev let des te ğiy le if las et mek ten k l pa y kur ta r l d. ABD de ise 8 tril yon do la r n üze rin de des tek pa ke ti yü rür lü ğe ko nul du. Ya şa nan kri zin han gi harf le (U, V, W) ifa de edi le ce ği tar t ş l r ken, kri zin et ki si ni di ğer alan lar da gös ter me si de ge cik me di. Be lir siz li ğin ya rat t ğ ta lep da ral ma s, tü ke tim ve ih ra cat ta kes kin dü şü ler or ta ya ç kar d. Bir yan dan ta lep da ral ma s, di ğer yan dan da if las lar yü zün den iş siz lik re kor oran lar da art t y l n n son la r n da ge liş miş ül ke ler bağ la m n da so run la r n en az n - dan kon trol al t na al n d ğ yö nün de gös ter ge ler mev cut tur. Bu ül ke ler de geç miş 2 y l da ç kan ani et ki le rin tek rar lan ma s ola s l ğ son de re ce dü - şük. Hat ta, ba z la r n da be lir li s n r lar da hi lin de iyi leş me ler de bek le nil - mek te dir. Bu nun la be ra ber, ya k n ge le cek te mik ro öl çek te fi nan sal şok lar ya şan - ma s da bek len me li dir. Bu nun en önem li ne de ni, fi nan sal pi ya sa lar da or - ta ya ç k m ş olan şiş kin li ğin tam ola rak gi de ril me miş ol ma s d r. Baş ka bir de yiş le, sa bun kö pü ğü nün tam ola rak al na ma m ş ol ma s ne de niy le ya k n ge le cek te or ta şid det te fi nan sal dep rem ler or ta ya ç k ma s ola ğan bir so nuç ola cak t r. K sa bir sü re ön ce Du ba i de ya şa nan ge liş me le rin ABD ve Av ru pa da or ta ya ç kar d ğ et ki ler, bu sa v n ka n t ni te li ğin de dir. Dün ya da bu ge liş me ler ya şa n r ken Tür ki ye de kriz den pa y na dü şe ni faz - la s y la al d. Faz la s y la di yo ruz, çün kü mü da ha le de geç ka l n ma s kri zin Tür ki ye de da ha da ağ r his se dil me si so nu cu nu or ta ya ç kar d. O dö nem için de bu lu nu lan se çim sü re ci nin et ki siy le baş lan g ç ta kriz ka bul le nil me - di. Son ra s n da ise te ğet ge çe ce ği yö nün de ki bek len ti ne de niy le eko no - mi ref leks siz kal d. Bü tün bu nun so nu cun da, Tür ki ye eko no mi si sa vaş dö nem le ri ha riç ta ri - hin en bü yük eko no mik kri zi nin içi ne gir di. ş siz lik te ve büt çe aç ğ n da re - kor lar k r d k, ka pa nan iş yer le ri ve pro tes to lu se net ler de as tro no mik ar - t ş lar or ta ya ç k t. Tür ki ye, son y l lar da gün de mi en h z l de ği şen ül ke le rin ba ş n da ge li yor. Hat ta ki mi yo rum cu lar bu du ru mu; Tür ki ye de gün dem mü hen dis li ği ba şa r l bir şe kil de uy gu la ma ya ko nu lu yor cüm le siy le ifa de et mek te dir - ler. H z la de ği şen gün dem ne de niy le eko no mik so run lar ve çö züm yol la - r bir tür lü ka mu oyun da ge rek ti ği gi bi tar t ş la ma d. Kri ze kar ş al nan ön lem le rin bü yük bir bö lü mü geç ka l n d ğ için bek le nen iş le vi gör me di. KO B ler için can su yu kre di si ad al t n da ve ril me si dü şü - nü len kre di ler den bir çok ku ru lu şun çe şit li ne den ler le ya rar la na ma d k la r ile ri sü rül dü. Ye ni ya t r m lar için ge ti ri len in di rim li ver gi oran la r teş vi ki ise ge le cek te mel li ol ma s ne de niy le her han gi bir et ki or ta ya ç kar ma d. Var l k ba r ş uy gu la ma s ise ba r n d r d ğ cid di ek sik lik ler ne de niy le bek le - nen il gi yi gör me di. Bu nun üze ri ne uy gu la ma üç ay sü rey le uza t l d. Bu nun - la be ra ber, ya sa ile ida re aç k la ma la r ara s n da ki tu tar s z l k lar ne de niy le uy gu la ma dan ya rar lan ma s bek le nen pek çok ki şi bek le me yi ter cih et ti. Di ğer yan dan, dev let ala cak la r n da uy gu la nan fa iz oran la r n da ki yük sek - lik ne de niy le bi rik miş ver gi ve si gor ta prim borç la r öde ne mez ha le gel di. Ka s m ay n n ikin ci ya r s n da oran lar bi raz aşa ğ ya çe kil me si ne rağ men, bu in di rim son de re ce ye ter siz kal d. Ya p lan oran in di ri mi nin geç mi şe bir et ki si ol ma ma s ne de niy le, bi rik miş ka mu ala cak la r için öde me ko lay l ğ ç kar t l ma s n n dev le tin için de bu lun du ğu kay nak s k n t s n aş ma nok ta - s n da ya rar l ola ca ğ dü şü nül mek te dir. Bu bağ lam da, ana pa ra ay n kal - mak kay d y la fa iz he sa b n n ÜFE üze rin den ye ni den ya p la rak tak sit len - dir me sağ la na bi lir. Tür ki ye eko no mi si nin en önem li de za van ta j, tü ke tim top lu mu nok ta s - na doğ ru h z la sü rük len me si dir. Ya t r m yap mak ve is tih dam ya rat mak ter cih ler s r la ma s n da gi de rek da ha ar ka plan da kal mak ta d r. Bu nun ye - ri ne rant, fa iz ve ki ra ge li ri el de et mek gi de rek da ha faz la rağ bet gör mek - te dir. Bu ter cih, eko no mi de ki ya p de ği şi mi nin do ğal bir so nu cu ola rak or - ta ya ç k m ş t r. Bu ya p de ği şi mi öy le bir nok ta ya gel miş tir ki, ya t r m söz cü ğü ne fark - l bir an lam yük len miş tir. Spe kü la tif amaç l k sa va de li pa ra ha re ket le ri ne s rar la ya t r m de ni le rek, ger çek ya t r m c lar la alay edil mek te dir. Tür ki ye, di ğer ül ke ler den fark l ola rak cid di bir eko no mik po tan si ye le sa - hip tir. Genç ve eği tim li nü fus, do ğal kay nak zen gin li ği, ta r m sal po tan si - yel bu nun ba z gös ter ge le rin den dir. An cak, sis te min kur gu lan ma s n da cid di so run lar bu lun mak ta d r. Ön ce lik le eko no mi nin ek se ni nin üre ti me yö nel til me si ge rek mek te dir. Bu bağ lam da, is tik rar ola rak da ad lan d r lan ge le ce ğe gü ven le ba ka bil - me nin sağ lan ma s son de re ce önem li dir. Bu nu ya pa bil me nin en te mel yo - lu, k s r çe kiş me ve ya pay gün dem ler le meş gul olup po le mik ya rat mak ye ri ne ül ke ç kar la r için or tak po li ti ka lar oluş tur mak t r. Prof. Dr. Me tin TAŞ* *Gazi Üniversitesi..B.F. Maliye Bölüm Başkan, Gazi Üniversitesi Maliye ve Vergi Hukuku Araşt rma ve Uygulama Merkezi Müdürü 4

6 Önsöz Siz de ğer li okur la r m z yi ne Ya p Sek tö rü ne yö ne lik ye ni bir ra por la bu - luş tu ru yo ruz.. Ya p -En düs tri Mer ke zi Araş t r ma Bö lü mü (YE MAR) ku ru lu şun dan bu gü - ne edin di ği bil gi le ri iş le ye rek, be lir li dö nem ler de gün de mi yan s tan bi - lim sel araş t r ma dos ya la r ha li ne ge ti rir. Üni ver si te le rin aka de mik, sek - tö rün ise ti ca ri kim li ği ara s n da köp rü oluş tu rur, fark l pa zar la ra ve ürün le re yö ne lik araş t r ma lar yü rü tür. Bö lüm de, ya p sek tö rün de ki fir - ma la ra, sek tör de ki ko num la r n be lir le ye bil me le ri ve re ka bet güç le ri ni ar t ra bil me le ri için, sek tör le il gi li, ka mu sal-özel ku rum ve ku ru luş la r kap sa yan mal ze me ve pa zar araş t r ma ra por la r ha z r la n r. Bu y l bir ye ni li ği siz le re su nu yo ruz: Türk Ya p Sek tö rü Ra po ru nu elek - tro nik or ta ma ak ta ra rak içe ri ği ni da ha faz la bil giy le do na t yo ruz. pi ve ri.com ad re sin den iz le ne bi le cek olan ya p sek tö rü ne ve eko - no mi ye yö ne lik ve ri ler, gün lük, ay l k, üç ay l k ve y l l k sü re ler le gün cel le - ne rek, siz le re doğ ru pa zar la ma ve sa t ş stra te ji le ri oluş tur ma ya yö ne lik alt ya p su nu yor. pi ve ri.com 15 Mart 2010 ta ri hin den iti ba ren ya y n da ola cak. Por - tal de in şa at sek tö rü ne yö ne lik her tür lü bil gi yi anah tar ke li me ler yar d - m y la ba sit bir sor gu la ma man t ğ y la sü ze bi le cek, ara d ğ n z ko nu hak - k n da tam ve do na n m l bil gi ye ula şa bi le cek. Bu bil gi yi araş t r ma la r n z - da, ürün ge liş tir me le ri niz de, pro je ana liz le ri niz de, fi zi bi li te le ri niz de kul - la na bi le cek si niz. pi ve ri.com ya p pro fes yo nel le ri nin ve ya p sek - tö rü nü he def le yen in şa at sek tö rü nün üst dü zey ya t r m c la r n n baş vu ru kay na ğ ola cak, gün de mi ni be lir le ye cek, ya t r m ka rar la r n yön len di re cek. Ki şi sel leş ti ri le bi lir bil giy le do na t la cak por tal, hem ya t r m ya p la bi le cek alan la r öne ç kar t yor, hem de ya p sek tö rü nün ve alt sek tör le ri nin ge - le ce ği ni ta raf s z bir göz le in ce li yor. Uz man araş t r ma eki bi sü re ge len yur ti çi ve yurt d ş pro je le ri in ce li yor, Tür ki ye ile be ra ber 40 a ya k n ül - ke de in şa at sek tö rün de ki ya t r m ola nak la r n ve ge liş mek te olan pa zar - la r ve ri ler le or ta ya ko yu yor, ge le ce ğe yö ne lik ön gö rü ler de bu lu nul ma - s n ko lay laş t r yor. Gün lük eko no mi, ya t r m, pro je, ku rum, ku ru luş ha ber le ri, iha le ler, çe şit - li ko nu lar da ki araş t r ma lar, yur ti çi ve yurt d ş pro je ve ri ta ba n, 35 ül ke - nin in şa at sek tö rü ve ri si, her y l ya y m la nan Ya p Sek tö rü Ra por la r, in şa at sek tö rün de son on y l d r üre til mek te olan ve kul la n c - lar ta ra f n dan ki şi sel leş ti ri le bi lir gra fik ler ve tab lo lar, eko no mi söz lü ğü, kav ram sal ana liz ler bö lü mü, eko no mi ana list le ri nin ve ya p sek tö rü uz - man la r n n gö rüş ve öne ri ya z la r, y l l k eko no mi ve in şa at sek tö rü ajan - da s ile pi ve ri.com dop do lu Üye lik sis te miy le kul la n la bi le cek por ta lin siz de ğer li ya p pro fes yo nel le - ri ne ya rar l ol ma s di lek le ri miz le Ya p -En düs tri Mer ke zi Araş t r ma Bö lü mü TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU

7 Türkiye Ekonomisi ABD nin fi nan sal pi ya sa la r n da baş la y p, h z l bir bi çim de Av ru - pa ya ya y lan ve 2008 y l son çey re ğin den iti ba ren de rin le şe - rek Tür ki ye yi de et ki si al t na alan kü re sel kriz, 2009 da et ki si ni azalt sa da de vam et miş tir. IMF, Ekim ay n da ya y m la d ğ ve da - ha son ra re vi ze et ti ği Dün ya Eko no mik Gö rü nü mü ra po run da, dün ya eko no mi si nin As ya eko no mi le rin de ki to par lan ma ya bağ - l ola rak kriz den ç ka bi le ce ği ni be lirt miş ve dün ya eko no mi si ne iliş kin bü yü me tah min le ri ni re vi ze ede rek, 2009 da ral ma tah mi - ni ni %1,4 den %1,1 e, 2010 için bü yü me tah mi ni ni ise %2,5 ten, %3,1'e çek miş tir. Ay n ra po ra gö re, Tür ki ye eko no mi si nin 2009 y l n da %6,5 ora n n da da ra la ca ğ, 2010 y l n da ise %3,7 ora n n - da bü yü ye ce ği tah min edil miş tir 1. Ni te kim hü kü me tin aç k la d ğ Or ta Va de li Prog ram ve Or ta Va de li Ma li Plan da da 2009 için %6 da ral ma, 2010 için %3,5 bü yü me he def len mek te dir. TEMEL EKONOM K BÜYÜKLÜKLER ( ) BÜYÜME VE ST HDAM GSYH (milyar TL, cari fiy.) GSYH (milyar USD, cari fiy.) Kişi Baş na Milli Gelir (GSYH, USD) GSYH Büyümesi (% değişim) -6,0 3,5 4,0 5,0 Toplam Tüketim (% değişim) -2,3 2,5 3,3 4,4 Kamu 5,2 2,3 2,8 2,2 Özel -3,1 2,5 3,4 4,7 Toplam Sabit Sermaye Yat r m (% değişim) -17,9 7,5 6,8 10,2 Kamu 0,6 5,7-4,6 2,6 Özel -22,0 8,0 10,0 12,0 Toplam Nihai Yurtiçi Talep (% değişim) -6,1 3,6 4,1 5,7 Toplam Yurtiçi Talep (% değişim) -7,6 3,8 4,4 5,8 Nüfus (y l ortas, milyon kişi) 71,9 72,7 73,5 74,3 şgücüne Kat lma Oran (%) 47,6 47,4 47,3 47,3 stihdam Düzeyi (milyon kişi) 20,9 21,3 21,7 22,2 şsizlik Oran (%) 14,8 14,6 14,2 13,3 DIŞ T CARET hracat (FOB) (milyar USD) 98,5 107,5 118,0 130,0 thalat (CIF) (milyar USD) 134,0 153,0 168,0 187,0 D ş Ticaret Dengesi (milyar USD) -35,5-45,5-50,0-57,0 hracat / thalat (%) 73,5 70,3 70,2 69,5 D ş Ticaret Hacmi / GSYH (%) 38,2 40,6 42,8 43,9 Turizm Gelirleri (milyar USD) 21,0 22,5 23,5 24,5 Cari şlemler Dengesi (milyar USD) -11,0-18,0-22,0-28,0 Cari şlemler Dengesi / GSYH (%) -1,8-2,8-3,3-3,9 Ham Petrol Fiyat (USD/w)* 62,1 75,2 78,0 80,9 Ham Petrol thalat (milyar USD) 7,9 12,4 13,6 15,5 Enerji thalat (milyar USD) 26,1 34,5 38,4 43,4 ENFLASYON GSYH Deflatörü 6,0 5,0 4,5 4,5 TÜFE Y l Sonu (% değişim) 5,9 5,3 4,9 4,8 Kaynak: DPT Orta Vadeli Program *DPT taraf ndan IMF tahminleri kullan larak yap lan hesaplamalard r dö ne min de eko no mi yi et ki le yen te mel baş l k lar da ya şa nan ge liş me ler aşa ğ da ki gi bi dir: Milli Gelir Yur ti çi ve yurt d ş ta lep te ki da ral ma ile bir lik te mil li ge lir bü yü me ra ka m 2008 in son çey re ğin de tam 27 çey rek dö nem so nun da ilk de fa ne ga tif ger çek leş miş tir un ilk çey re ğin de de %14,3 ile tüm za man la r n en yük sek ge ri le me si ni ya şa yan Tür ki ye eko no - mi si, ikin ci çey rek te %7 da ra la rak kü çül me ye de vam et miş, üçün - cü çey rek te da ral ma h z ya vaş la sa da de vam et miş ve %3,3 ola - rak ger çek leş miş tir. Ya şa nan da ral ma n n bo yut la r baş ka ve ri le re de yan s m ş t r. Ör ne ğin Sa na yi Üre tim En dek si Şubat 2009 dan Ocak 2010 a son 17 aydır (Aralık 2009 da %-25,2 ile dip ya şan m ş - t r), ar ka ar ka ya ne ga tif ger çek leş miş tir. Sanayi Üretim Endeksi 1994 ve 2001 eko no mik kriz le ri ile 1999 dep re min de bi le bu ka dar uzun sü re ve bu ka dar yük sek oran lar da ne ga tif ger çek leş me miş - ti y l n da hü kü me tin y l l k bü yü me tah mi ni %-6,0 iken, IMF ye gö re bu ra kam %-6,5 dir y l n da ise yak la ş k %3,5 bü yü me bek len mek te dir bü yü me he de fi nin tut ma s ola s gö rün mek te dir, çün kü bir ön ce ki y l baz al n d ğ n dan do la y, bir ön ce ki y l da ya şa nan da ral ma ya gö re Tür ki ye nin bü yü me si ga yet do ğal d r. Yat r mlar Gay ri Sa fi Sa bit Ser ma ye Olu şu mu (GSSSO) re el ola rak, 2009 un ilk çey re ğin de %27,5, ikin ci çey re ğin de %24,3, üçün - cü çey re ğin de %18,0 ge ri le miş tir. GSSSO için de 2009 un ilk çey re ğin de ka mu nun in şa at ya t r m la r n da %24,2, ikin ci çey re - ğin de %10,7 re el ar t ş ger çek le şir ken, üçün cü çey re ğin de %9,2 ge ri le me ger çek leş miş tir. Özel sek tö rün in şa at sek tö rün de ki ya - t r m la r n da ise ilk çey rek te %28,7, ikin ci çey rek te %31,6 ve üçün cü çey rek te %21,8 re el ge ri le me ger çek leş miş tir. ç Ta lep 2009 un ilk çey re ğin de yur ti çi ta lep te ki da ral ma re el ola rak %10, ikin ci çey rek te %0,8, üçün cü çey rek te %0,2 ola rak ger - çek leş miş tir. Yur ti çi ta lep te ki da ral ma y ya vaş lat mak için, 2009 y l Mart ay n da, ba z da ya n k l mal lar da (oto mo bil, elek tro nik eş ya) Özel Tü ke tim Ver gi si oran la r 3 ay sü re ile ge çi ci ola rak in - di ril miş tir. 30 Mart 2009 ta ri hin de yi ne be lir li ürün ler de (oto - mo bil, elek tro nik eş ya ve mo bil ya gi bi) Kat ma De ğer Ver gi si oran la r in di ril miş tir. Ha zi ran 2009 da, ba z ürün ler de ver gi oran la r n n es ki se vi ye si ne çe kil me si, ba z la r n da ise in di rim le - rin 30 Ey lül 2009 ta ri hi ne ka dar k s men de vam et ti ril me si ka rar laş t r l m ş t r. Ya p lan dü zen le me ile har ca ma kom po zis yo - nu için de y l n ilk çey re ğin de yur ti çi ta le bi re el ola rak en h z l ge ri le yen (%23,4 da ral ma) mo bil ya ve ev alet le ri y l n ikin ci çey re ğin de %2,7 ar t ş gös ter miş tir. kin ci çey rek mil li ge lir ve ri - le ri gös ter mek te dir ki, özel tü ke tim har ca ma la r n da ki to par lan - ma bü yük öl çü de ma li ted bir ler doğ rul tu sun da be lir li mal grup - la r na yö ne lik ta le bin öne çe kil me sin den kay nak lan m ş, bu na 1 DPT, Mali Piyasalarda Gelişmeler, Eylül 2009, s

8 kar ş l k, ver gi in di rim le ri ne ko nu ol ma yan mal grup la r n da ya ta - ya ya k n bir se yir ger çek leş miş tir. Di ğer ta raf tan, teş vik le rin et - ki siy le ikin ci çey rek te h z la yük se len ve özel tü ke tim de göz le nen s ç ra ma n n te mel be lir le yi ci si olan mal lar dan oto mo bil ve be yaz eş ya sa t ş la r, ver gi in di rim le ri nin aşa ma l ola rak ge ri al n ma s y - la bir lik te üçün cü çey rek te dö nem lik baz da ge ri le miş tir 2. D ş Ta lep Da ra lan yurt d ş ta lep, ih ra ca t cid di an lam da et ki le miş ve ih ra - cat 2009 y l n da ge çen y la gö re %23 ge ri le miş tir. h ra cat bu per for mans ile 2007 de ki 105 mil yar do lar l k ger çek leş me nin bi - le al t n da kal m ş t r. Tür ki ye ih ra ca t n n ya r dan faz la s n n yapıldığı AB ve Do ğu Blo ku ül ke le rin de kri zin et ki si nin ha len de - vam et me si ve to par lan ma n n ya vaş ol ma s ne de niy le d ş ta lep - te ki ar t ş n za y f ola ca ğ aç k t r. Ni te kim bu Or ta Va de li Prog - ram (OVP) tah min le ri ne de yan s m ş ve 2008 de ki ih ra cat ra - ka m n n an cak 2012 y l n da ya ka la na bi le ce ği ön gö rül müş tür. Ben ze ri du rum it ha lat ta da ya şan mak ta d r. şsizlik Dün ya ve Tür ki ye eko no mi sin de ya şa nan kriz en çok emek ke - si mi ni et ki le miş, re el üc ret ler ge ri ler ken, iş siz lik cid di bo yut la ra ulaş m ş t r. Tür ki ye ilk al t ay l k ve ri le re gö re %13,6 ile dün ya da iş siz lik ora n en yük sek al t n c ül ke ol muş tur. ABD de bi le iş siz - lik 1929 buh ra n n dan bu ya na ger çek le şen en yük sek dü ze yi ne ulaş m ş ve %10 u geç miş tir. Tür ki ye de y l so nu iş siz lik ra ka m %14,8 ola rak tah min edil mek te dir. Tür ki ye 2009 y l n da iş siz lik ora n aç s n dan OECD ül ke le ri ara s n da ikin ci s ra da d r. Kamu Maliyesi 2009 y l büt çe den ge si nin cid di bi çim de bo zul du ğu bir y l ol - muş tur y l n n on bir ay l k büt çe ger çek leş me le ri ne gö re büt çe aç ğ 50 mil yar TL ye yak laş m ş t r. Büt çe aç ğ n da ki ar t - ş n en önem li ne de ni ver gi ge lir le ri nin bir ön ce ki y la gö re ge ri - le me si dir y l n da büt çe aç ğ n n 50 mil yar ol ma s n plan la - yan hü kü met, 2010 y l n da ÖTV ge lir le rin de %31,6 gi bi cid di bir ar t ş bek le mek te dir. ç borç sto ku 2009 Ocak-Ka s m dö ne min - de ya ni on bir ay da 54,4 mil yar TL ar ta rak 329,2 mil yar TL ye ulaş m ş t r. D ş borç sto ku ise 2009 un ilk do kuz ay n da 273,5 mil yar do lar ola rak ger çek leş miş tir. Bu ra ka m n 176,3 mil yar do - la r özel sek tö re ait tir. Sermaye Girişi Kü re sel kriz tüm dün ya da ol du ğu gi bi Tür ki ye ye gi ren doğ ru - dan ya ban c ser ma ye (DYS) ak ş n da ya vaş lat m ş, DYS ak ş n n ilk on bir ay da ge çen y la gö re %59,2 ge ri le me si ne ne den ol - muş tur. Son üç y l d r or ta la ma 20 mil yar do lar DYS gi ri şi nin ger çek leş ti ği Tür ki ye de, 2009 y l n da DYS gi ri şi nin 7,5 mil yar do la r n al t n da kal ma s ola s gö rün mek te dir so nun da 107 mil yar do lar ile re kor k ran k sa va de li ser ma ye (s cak pa ra) gi - ri şi ise, yi ne ya şa nan kriz ne de niy le 2009 Şu bat ta 44,9 mil yar do la ra ka dar ge ri le miş tir un ikin ci çey re ğin de ar t şa ge - çen s cak pa ra sto ku 2009 Ka s m so nu iti ba riy le yak la ş k 80 mil yar do la ra ulaş m ş t r. S cak pa ra sto kun da Mart-Ka s m dö ne - min de yak la ş k 35 mil yar do lar l k ar t ş gö rül müş tür. 2 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Enflasyon Raporu 2009-IV. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU

9 İnşaat Sektörü Yüz ler ce çe şit mal ve hiz met üre ti mi ile doğ ru dan bağ lan t s, yo ğun iş gü cü kul la n m ve sos yo-eko no mik re fah dü ze yi ne olan kat k s ne de niy le eko no mik ya p içe ri sin de ay r bir ye re ve öne - me sa hip olan in şa at sek tö rü, ya rat t ğ kat ma de ğer ve is tih dam aç s n dan ül ke eko no mi le ri nin de lo ko mo ti fi dir. Bü yük öl çü de ulu sal ser ma ye ye da ya nan Tür ki ye in şa at sek tö - rü de yüz ler ce mes lek da l n il gi len dir me si ile is tih dam ve üre - tim sü re ci ni önem li öl çü de et ki le mek te dir. Ulu sal ve ulus la ra ra - s alan da bü yük bir de ne yi me ve po tan si ye le sa hip olan sek tör, ken di si ne bağ l 200 den faz la alt sek tö rü ha re ke te ge çir me özel li ğiy le lo ko mo tif sek tör ve bü yük is tih dam kay na ğ ol ma - s özel li ğiy le de sün ger sek tör ola rak ad lan d r l mak ta d r. Sek tö re gir di sağ la yan ve fa ali yet le ri ni bu sek tör de ki ge liş me le - re bağ l ola rak de vam et ti ren di ğer sek tör le rin kat k s da dik ka - te al n d ğ n da in şa at sek tö rü nün GSMH için de ki pa y n n yak la ş k %30 se vi ye sin de ol du ğu gö rül mek te dir. A. DÜNYADA NŞAAT SEKTÖRÜ Dün ya ge ne lin de, 2009 y l n da %3,7 da ral ma s bek le nen in şa at sek tö rün de, dö ne min de en h z l bü yü me yi As ya ül - ke le ri nin gös ter me si bek len mek te dir. Bu dö nem de kü çü len tek böl ge ise Ba t Av ru pa ola cak t r. Dün ya ge ne lin de in şa at sek tö - rü nün ge li şi mi nin bü yük öl çü de alt ya p ya t r m la r n dan kay nak - la na ca ğ tah min edil mek te dir y l n da dün ya ge ne lin de 200 mil yar do lar üze ri in şa at har ca ma s ya pan ül ke ler ABD (845,9 mil yar USD), Çin (701,6 mil yar USD), Ja pon ya (571,2 mil yar USD), s pan ya (283,1 mil yar USD), Fran sa (272,6 mil yar USD), n gil te re (270,8 mil yar USD), Al man ya (243,5 mil yar USD), tal ya (237,8 mil yar USD) ve Hin - dis tan (214,8 mil yar USD) ol muş tur. Bu 9 ül ke nin 5,5 tril yon do - lar l k in şa at har ca ma s n da ki top lam pa y %65 dir. Dün ya da sek tö rün önem li trend le ri, glo bal leş me nin et ki siy le in - şa at fir ma la r n n iş hac mi ve çe şit li li ği ba k m n dan önem li öl çek - le re ulaş ma s, re ka be tin ulus la ra ra s plat form da kes kin leş me si - dir. Bu ge liş me ler so nu cun da ser ma ye ve ka li fi ye iş gü cü ak m - la r h z lan m ş, ulus la ra ra s eko no mik et ki le re ma ruz kal ma ne - de niy le risk ler art m ş ve çe şit len miş tir. B. TÜRK YE DE NŞAAT SEKTÖRÜ Tür ki ye de 1980'li y l lar dan iti ba ren cid di ge li şim gös te ren in şa at sek tö rü, 1988 y l n dan son ra ya vaş la m ş t r dö ne min - de Tür ki ye eko no mi si %26,13 ora n n da bü yür ken in şa at, ana sek - tör ler ara s n da kü çü len tek sek tör ola rak %22,4 da ral ma gös ter - miş tir. Da ral ma n n en önem li fak tör le rin den bi ri ka mu in şa at sek - tö rü ya t r m la r n da ki dü şüş ola rak gö rül müş tür y l ön ce - sin de ko nut in şa at la r n n da dü şük se vi ye de ol ma s ne de niy le ka - mu ya t r m la r sek tö rün be lir le yi ci si ol muş tur. Ko nut ya t r m la r - n n bu dö nem de ye ter siz li ği nin en önem li ne den le ri nin ba ş n da, yük sek fa iz ve dö viz kur la r ne de niy le bi rey sel ta sar ruf la r n ko nut ya t r m la r ye ri ne ka mu ka ğ t la r na yö nel miş ol ma s gel mek te dir. po li ti ka la r n umu la n n ak si ne ül ke de ye ter li is tik rar l or ta m ya - ra ta ma ma s ve glo bal dal ga lan ma la r n da et ki siy le in şa at sek tö - rü ge liş me h z, ge çen se ne le rin ak si ne dü şük bir se vi ye de sey - re de rek %5,7 ola rak or ta ya ç k m ş t r y l n da sek tör %8,2 ora n n da kü çül müş tür. Söz ko nu su kü çül me de, 2006 y l n n ilk ya r s n dan iti ba ren h z kes me ye baş - la yan ko nut ta le bin de ki ge ri le me ye kü re sel eko no mik kri zin olum suz et ki le ri nin de ek len me si rol oy na m ş t r. Kri zin et ki le ri - nin da ha da be lir gin leş me siy le 2009 y l n n ilk do kuz ay so nun - da sek tör de ki da ral ma %19,5 e ka dar ç k m ş t r. nşaat Sektörünün GSYH çindeki Pay n şa at sek tö rü nün GSYH için de ki pa y n n son beş y l l k ge li şi mi in - ce len di ğin de %5,8-6,5 ara s n da de ğiş ti ği gö rül mek te dir y - l n da %18,5 gi bi yük sek bir bü yü me ora n ya ka la yan sek tö rün ay n y l GSYH dan al d ğ pay %6,4 olur ken, 2007 y l n da %5,7 bü yü me - si ne rağ men sek tö rün GSYH ya kat k s %6,5 ile ön ce ki y l ki se vi ye - de ger çek leş miş tir y l n dan son ra ilk kez 2008 y l n da %8,2 kü çü len sek tö rün GSYH ye kat k s da 3 se ne ön ce si nin se vi ye sin - de, %5,9 ola rak ger çek leş miş tir y l n n ilk üç çey re ğin de ise bu kat k sabit fiyatlarla 0,7 pu an aza la rak %5,2 ye düş müş tür. nşaat Sektörünün Büyüme H z n şa at sek tö rün de ki da ral ma 2008 in ilk çey re ğin de %3,3 ile baş - la m ş ve tam ye di çey rek dö nem ar ka ar ka ya da ra lan sek tör en son 2009 un üçün cü çey re ğin de %18,1 da ral m ş t r. Böy le ce sek tö rün 2009 y l n n ilk do kuz ay n da ki kü çül me ora n %19,5 ol muş tur. Bü yük oran da ulu sal ser ma ye ye ve iş gü cü ne da yan ma s ve çok sa - y da sek tör le gir di-ç k t iliş ki si içe ri sin de bu lun ma s do la y s y la eko - no mi de önem li bir ye ri olan in şa at sek tö rü nün GSYH için de ki pa y ca ri fi yat lar la 2007 y l n da %4,9 iken 2008 y l n da bu oran %4,7, 2009 y l n n ilk do kuz ay n da ise %3,9 ola rak ger çek leş miş tir. Özel lik le 2005 ve 2006 y l la r ol mak üze re, 2008 y l na ka dar önem li oran da bü yü me eği li mi gös te ren in şa at sek tö rü 2008 y - l n dan iti ba ren, ya şa nan kü re sel kriz den cid di bi çim de et ki len - miş tir. Kri zin 2008 y l n n ilk çey re ğin den iti ba ren ken di ni his - set tir me siy le, sek tör de %8,2 lik bir da ral ma mey da na gel miş tir y l n n ba ş n dan iti ba ren ise sek tör de ki kü çül me ora n %20 le re ulaş m ş t r 3. nşaat Sektörünün Yat r mlar çindeki Pay 2007 y l n da ise ge rek mil li ge lir he sap la ma sis te min de ya p lan dü zen le me ler ge rek se de ül ke de ki ge nel eko no mik ve sos yal 3 DPT, 2010 Yılı Programı, s y l ya t r m la r, har ca ma lar yön te miy le ca ri fi yat lar la 188 mil yar 816 mil yon TL dir. Bu mik tar içe ri sin de 90 mil yar 382 mil yon TL lik k s m in şa at ya t r m la r na ay r l m ş t r. Do lar cin sin - den ise 2008 y l ya t r m la r n n de ğe ri 145 mil yar 243 mil yon do la ra, in şa at ya t r m la r n n de ğe ri de 69 mil yar 524 mil yon do - la ra kar ş l k gel mek te dir y l n da Tür ki ye de ger çek leş ti ri len top lam ya t r m tu ta r - n n %47,9 unu in şa at ya t r m la r oluş tur muş tur y l n da bu oran %42,8 iken 2007 de 2,1 pu an l k ar t ş la %44,9 ola rak ger çek leş miş tir. 8

10 2009 y l n da ise y l n üçün cü çey re ğin de ger çek leş tir di ği 8,6 mil yar TL lik ca ri de ğer le ilk do kuz ay so nun da 27,6 mil yar do - la ra ula şan in şa at sek tö rü ne en ağ r dar be ka mu in şa at ya t r m - la r n n ke sil me siy le gel miş, I. ve II. çey rek ler de s ra s y la %24,2 ve %10,7 ar tan ka mu in şa at ya t r m la r üçün cü çey rek te %9,2 azal m ş t r. Bu nun la bir lik te 2008 in başından beri sürekli küçülen özel sek tör in şa at ya t r m la r da 2009 un 3. çey re ğin de kü çül me ye de vam et miş tir. Üç çey rek so nun da 119,3 mil yar TL lik de ğe re ula şan sa bit ser ma ye ya t r m la r için de in şa at ya - t r m la r 55,8 mil yar TL lik pay al m ş t r. Ka mu ya t r m la r n n özel sek tör ya t r m la r n, özel sek tör ya t r m - la r n n da ka mu sek tö rü nü te tik le me si, in şa at sek tö rü nün ge le ce - ği aç s n dan hem ka mu sek tö rü, hem de özel sek tör ya t r m la r n önem li k l mak ta d r. Ka mu ya t r m la r n n in şa at ya t r m la r içe ri sin - de ki pa y son y l lar da ge nel lik le %30 ci va r n da sey ret miş, 2008 y l n da ar tan alt ya p in şa at la r ne ti ce sin de bu pay da art m ş t r. Bina nşaat Maliyet Endeksi Bi na in şaa t ma li yet en dek si nin oluş tu rul ma ama c, bi na in şa at - la r n da kul la n lan gir di mik ta r n be lir le mek ve bu ağ r l k lan d r l - m ş gir di mik tar la r n n y l la ra gö re ma li yet de ği şi mi ni gös ter - mek tir y l n baz al mak ta olan bu in deks, 1991 te mel y l l 295 mad de den olu şan bi na in şa at ma li yet en dek sin den fark l ola rak, in şa at sek tö rün de ki tek no lo jik ge liş me ler den ve ba z mad de grup la r n n da ha az mad de ile tem sil edi le bi lir li ğin den do la y 121 mad de den oluş mak ta d r. Pi ya sa n n ge nel du ru mu na gö re ha re ket eden bi na in şa at ma li - yet le ri can l dö nem ler de TÜ FE nin üze ri ne ç k mak ta, dur gun luk dö nem le rin de ise TÜ FE nin al t na in mek te dir. Son beş y l da bi na in şa at ma li yet le ri ile TE FE dal ga l bir se yir iz le miş tir y l n - dan iti ba ren TÜ K in is ta tis tik le rin de ya p lan de ği şik lik ler ne de - niy le Top tan Eş ya Fi yat En dek si (TE FE) ye ri ne Üre ti ci Fi yat En - dek si (ÜFE) he sap lan mak ta d r y l n da enf las yon oran la r - n n düş me siy le bi na in şa at ma li yet le ri TÜ FE nin üze ri ne ç k m ş - t r. Son ra ki 3 y l da bi na in şa at ma li yet le ri s ra s y la %18,6, %8,4 ve %13,7 ar ta rak ÜFE den yük sek oran lar da ger çek leş miş tir. An cak 2008 y l n da ÜFE ve TÜ FE de ki ar t ş la bir lik te her 3 ra - kam da bir bir le ri ne ol duk ça ya k n sey ret miş ler dir. Bi na in şaa t ma li yet en dek si, Ekim Ka s m Ara l k ay la r n kap sa - yan 2009 y l dör dün cü dö ne min de, top lam da bir ön ce ki dö ne - me gö re %0,07 ve bir ön ce ki y l n ay n dö ne mi ne gö re %0,62 ar tar ken dört dö nem or ta la ma la ra gö re %4,28 azal m ş t r. ÜFE ise 2009 Ara l k ay n da, bir ön ce ki aya gö re %0,66, bir ön - ce ki y l n ay n ay na gö re %5,93 ve on iki ay l k or ta la ma la ra gö re %1,23 art m ş t r. Ay n dö nem de TÜ FE bir ön ce ki aya gö re %0,53, bir ön ce ki y l n Ara l k ay na gö re %6,53 ve on iki ay l k or ta la ma la ra gö re %6,25 ar t ş gös ter miş tir. Bina nşaat Maliyeti ve Yap Malzemeleri Bi na in şa at ma li yet le rin de ge nel in şa at mal ze me le ri nin gir di pa - y %64,5, te si sat mal ze me le ri nin pa y %14,2, iş çi lik le rin pa y ise %21,3 tür. Kul la n m amaç la r na gö re ise ma li yet le rin %8 i bir da ire li ika met amaç l bi na lar, %65,5 i iki ve da ha faz la da ire li ika met amaç l bi na lar için har can mak ta d r. B NA NŞAATI MAL YET ENDEKS DÖRT DÖNEM ORTALAMALARA GÖRE DE Ş M ORANLARI (%) ( ) İşçilikler toplamı 3,04 3,09 3,06 Malzemeler toplamı -6,12-7,05-6,37 Genel inşaat malzemeleri -7,70-8,55-7,92 Tesisat malzemeleri 0,31 0,14 0,27 Genel toplam -4,07-4,86-4,28 Kaynak: Türkiye statistik Kurumu Konut nşaat Sektöründe Yat r mlar Diğer (ticari, idari, sıhhi yapılar, okullar) Bina (Konut + Diğer) n şa at sek tö rü 2002 y l n dan bu ya na sü rek li bir ge li şim içe ri sin - de dir y l n da sek tör %18,5 ile en yük sek bü yü me ora n n ya ka la m ş t r y l n da da bü yü me eği li mi de vam et mek le bir - lik te ge liş me h z n da bir kü çül me söz ko nu su dur. An cak 2008 y - l po zi tif ge liş me eğ ri si nin tek rar k r l d ğ y l ol muş tur. n şa at sek - tö rü 2008 y l n da %8,2 kü çül müş, bu dö nem de ka mu in şa at ya - t r m la r %10,4 ar tar ken, özel sek tör in şa at ya t r m la r %12,5 azal m ş ve sek tö rün bü yü me ye kat k s (GSYH için de ki pa y ) bir ön ce ki y la gö re 0,6 pu an aza la rak %5,9 ola rak ger çek leş miş tir. Dev let Plan la ma Teş ki la t ta ra f n dan ha z r la nan "Ge nel Eko no - mik He def ler ve Ya t r m lar 2010" ra po ru na gö re 2009 y l n da ol du ğu gi bi 2010 y l n da da ka mu ya t r m la r n n sek tö rel da ğ l - m n da en bü yük pay ulaş t r ma hiz met le ri ne ay r l mak ta d r. Da ha son ra s ra s y la eği tim, ta r m ve ener ji sek tör le ri gel mek te dir y l n da, ma hal li ida re ya t r m la r ve ya t r m iş çi lik gi der le - ri ha riç ol mak üze re, Tür ki ye de; top lam tu ta r 2009 y l fi yat la - r y la 245,8 mil yar TL, 2008 so nu kü mü la tif har ca ma s 110,9 mil - yar TL ve 2009 y l baş lan g ç öde ne ği 21,5 mil yar TL olan adet ka mu ya t r m pro je si yü rü tül müş tür Y l Ya t r m Prog ra m na gö re; 245,8 mil yar TL tu ta r n da - ki pro je için 2008 y l so nu iti ba r y la ger çek leş ti ri len kü - mü la tif har ca ma tu ta r 110,9 mil yar TL olup, ta mam lan mak TÜRK YE DE KAMU YATIRIMLARI ( )* Proje Sayısı (adet) Toplam Proje Tutarı (cari-milyar TL) 105,2 166,8 187,1 196,1 206,7 200,4 209,3 219,0 245,8 Cari Yıl Öncesi Kümülatif Harcama (cari-milyar TL) 33,8 66,0 80,4 86,8 84,0 86,5 93,5 102,4 110,9 Toplam Program Ödenek (cari-milyar TL) 6,9 10,6 12,5 12,0 16,2 17,5 17,1 17,1 21,5 Yatırım Programına Alınan Çok Yıllık Yeni Proje Sayısı (adet) Toplam Program Ödenek / Toplam Proje Tutarı (%) 6,5 6,3 6,7 6,1 7,8 8,7 8,2 7,8 8,7 Yatırım Stokunun Ortalama Tamamlanma Süresi** (yıl) 9,4 8,5 7,6 8,1 6,6 5,5 5,8 5,8 5,3 *Mahalli idare yat r mlar, kamulaşt rma harcamalar ve yat r m program nda toplam d ş tutulan yat r mlar hariçtir. **Mevcut stokun, ilgili y ldaki program ödenek seviyesiyle tamamlanmas için gereken ilave süreyi göstermektedir. Kaynak: DPT TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU

11 üze re ka lan pro je sto ku bü yük lü ğü 134,9 mil yar TL dir. Bu du - rum da, 2009 y l öde nek le ri nin ta ma m n n har ca na ca ğ, ka mu ya t r m la r için son ra ki y l lar da da 2009 y l dü ze yin de öde nek ay r la ca ğ ve Prog ra ma ye ni pro je al n ma ya ca ğ var sa y m y la, mev cut sto kun ta ma men bi ti ri le bil me si için 2009 y l son ra s n - da 5,3 y l l k bir sü re ge rek mek te dir y l n da, sek tö rel ve böl ge sel ön ce lik le rin ya n s ra de vam eden pro je ler den; 2010 y l için de ta mam la na rak eko no mi ye ka zan d r la bi le cek pro je le re, Uy gu la ma s n da önem li fi zi ki ger çek leş me sağ lan m ş pro je le re, Ya t r m Prog ra m n da yer alan ve d ş fi nans ma n sağ la nan pro je ler den önem li oran da fi zi ki ger çek leş me sağ lan m ş pro je le re, Baş la t l m ş bu lu nan di ğer pro je ler le bağ lan t l ve ya eş za man - l ola rak yü rü tül me si ve ta mam lan ma s ge re ken pro je le re, Mev cut ser ma ye sto ku nun da ha et kin kul la n l ma s na ve ko - run ma s na yö ne lik ida me-ye ni le me, ba k m-ona r m, re ha bi li - tas yon ve mo der ni zas yon tü rü ya t r m pro je le ri ne, Afet le rin ön len me si ve afet ha sar la r n n te la fi si ne yö ne lik pro je le re, AB ye üye lik yö nün de or ta ya ko nu lan po li ti ka ve ön ce lik le - rin ha ya ta ge çi ril me si için sür dü rü len ça l ş ma la r n ge rek tir - di ği pro je le re, E-Dö nü şüm Tür ki ye Pro je si ve Bil gi Top lu mu Stra te ji siy le uyum lu pro je le re ağ r l k ve ri le cek tir. nşaat Sektöründe stihdam ve Mesleki Yeterlilikler n şa at sek tö rü yo ğun iş gü cü kul la n m sa ye sin de her za man iş - gü cü aç s n dan önem li ye re sa hip bir sek tör ol muş tur. Özel lik le düz iş çi ler aç s n dan in şa at sek tö rü, ge niş bir is tih dam ala n d r. Ha ne hal k iş gü cü araş t r ma s so nuç la r TÜ K ta ra f n dan, en gün - cel nü fus pro jek si yon la r na gö re ağ r l k lan d r l mak ta ve ya y m - lan mak ta d r. Ha ne hal k iş gü cü araş t r ma s so nuç la r n n ağ r l k - lan d r l ma s n da Ocak 2009 dö ne mi so nuç la r n dan baş la mak üze re ye ni le nen nü fus pro jek si yon la r kul la n l ma ya baş lan m ş - t r. Bu kap sam da in şa at sek tö rü de sa na yi sek tö rü içe ri sin de de - ğer len di ril mek te dir y l n da is tih dam edi len le rin %23,7'si ta r m, %21 i sa na yi, %5,9'u in şa at, %49,5'i ise hiz met ler sek tö rün de dir y l Ekim ay iti ba riy le bu oran lar s ra s y la %25,3, %19,4, %6,3 ve %49 ol muş tur. Tür ki ye ş Ku ru mu ta ra f n dan 2008 y l n da, iş gü cü pi ya sa s n da ih ti yaç du yu lan mes lek le ri be lir le mek, önü müz de ki dö nem ler de is tih dam ar t ş ve ya aza l ş bek le nen mes lek le ri tes pit et mek, iş - gü cü pi ya sa s n da mey da na ge len de ğiş me ve ge liş me le ri iz le ye - rek, bu de ği şim ve ge li şim le rin iş gü cü ih ti ya c üze rin de ki et ki si - ni or ta ya ç kart mak ve al n ma s ge rek li ön lem le ri be lir le mek ama c y la ş gü cü Pi ya sa s Bil gi le ri An ke ti ha z r lan m ş t r. Bu na gö re iş yer le ri nin ih ti yaç duy du ğu ele man sa y s ve mes lek grup - lan d r ma s n da in şa at sek tö rü nün pa y %5 ol muş tur. Ta r m ve in şa at sek tö rün de aç k iş oran la r n n dü şük ol ma s an ke tin Ka - s m-ara l k ay la r n da ya p l m ş ol ma s na bağ lan mak ta d r. C. GENEL DE ERLEND RME VE GELECE E YÖNEL K BEKLENT LER Kü re sel eko no mik kri zin in şa at sek tö rü üze rin de ki et ki si ilk ola - rak Ku zey Ame ri ka'da his se dil miş tir. Kri zin sek tör üze rin de ki olum suz et ki le ri da ha son ra Av ru pa'ya s ç ra m ş t r. Bu dö nem de Do ğu Av ru pa ile Or ta do ğu-af ri ka Böl ge le ri bu sü reç ten gö re ce - li ola rak da ha az et ki len miş ler dir. 2009'da ise ne ga tif bü yü me tren di As ya ha riç tüm böl ge le re ya y l m ş t r. ABD'nin 2010 y l ba ş n da to par lan ma ya baş la ma s bek len mek - te dir. Av ru pa'da ki to par lan ma n n ise da ha uzun bir za man ala - ca ğ ön gö rül mek te dir y l son la r n da, yük se len pa zar eko - no mi le rin den ge liş miş ül ke le re ih ra ca t n h z lan ma s, ar tan ta lep ile pet rol fi yat la r n n yük se li şe geç me si, 2011 ve 2012 y l la r n da dün ya eko no mi sin de to par lan ma ol ma s bek len mek te dir dö ne min de in şa at sek tö rün de en h z l bü yü me yi As - ya ül ke le ri nin gös ter me si bek len mek te dir. Bu dö nem de kü çü len tek böl ge ise Ba t Av ru pa ola cak t r. Dün ya ge ne lin de in şa at sek - tö rü nün ge li şi mi nin bü yük öl çü de alt ya p ya t r m la r n dan kay - nak la na ca ğ tah min edil mek te dir. Özel lik le Av ru pa da ko nut sek tö rün de ar tan bir da ral ma ya şan - mak ta, tü ke ti ci te dir gin li ği art mak ta, har ca ma lar azal mak ta, bi - rey sel ya t r m lar er te len mek te dir. Ko nut d ş in şa at ya t r m la - r n da ise özel sek tö rün ya şa mak ta ol du ğu s k n t lar ne de niy le ve geç miş te ki eği lim ler den fark l ola rak, ka mu fi nans ma n ile ger çek leş ti ri len ya p lar art mak ta, özel sek tör ta ra f n dan fi nan - se edi len ler ise azal mak ta d r y l n da in şa at sek tö rü %8,2 ora n n da kü çül müş tür. Söz ko nu su kü çül me de, 2006 y l n n ilk ya r s n dan iti ba ren h z kes - me ye baş la yan ko nut ta le bin de ki ge ri le me ye kü re sel eko no mik kri zin olum suz et ki le ri nin de ek len me si rol oy na m ş t r. n şa at sek tö rün de or ta ya ç kan da ral ma 2008 in ilk çey re ğin de %-3,3 ile baş la m ş ve tam ye di çey rek dö nem ar ka ar ka ya da ra - lan sek tör en son 2009 un üçün cü çey re ğin de %18,1 da ral m ş t r. Bü yük oran da ulu sal ser ma ye ye ve iş gü cü ne da yan ma s ve çok sa - y da sek tör le gir di-ç k t iliş ki si içe ri sin de bu lun ma s do la y s y la eko - no mi de önem li bir ye ri olan in şa at sek tö rü nün GSYH için de ki pa y ca ri fi yat lar la 2007 y l n da %4,9 iken 2008 y l n da bu oran %4,7, 2009 y l n n ilk do kuz ay n da ise %3,9 ola rak ger çek leş miş tir. Özel lik le 2005 ve 2006 y l la r ol mak üze re, 2008 y l na ka dar önem li oran da bü yü me eği li mi gös te ren in şa at sek tö rü 2008 y - l n dan iti ba ren, ya şa nan kü re sel kriz den cid di bi çim de et ki len - miş tir. Kri zin 2008 y l n n ilk çey re ğin den iti ba ren ken di ni his - set tir me siy le, sek tör de %8,2 lik bir da ral ma mey da na gel miş tir y l n n ba ş n dan iti ba ren ise sek tör de ki kü çül me ora n %20 le re ulaş m ş t r. Ka mu yö ne ti ci le ri nin bir ba k ma zo run lu ola rak yap t k la r umut ve ri ci aç k la ma la ra kar ş n sek tör ol duk ça s k n t l bir sü reç ten geç mek te dir. Ko nut kre di le ri nin ge ri öden me sin de ki güç lük le - rin, in şa at ç la r n elin de ki sa t la ma yan ko nut sto ku nun, de mir ve çi men to baş ta ol mak üze re in şa at mal ze me si fi yat la r n da ki bü - yük dal ga lan ma la r n so run la r ar t r d ğ ve de rin leş tir di ği göz len - mek te dir. Mar ka l ko nut lar da ki fi yat la r n 2008 y l n da da art ma - ya de vam et me si ne ve ta le bin bir öl çü de sür me si ne kar ş l k kri - zin et ki le ri nin iyi den iyi ye his se dil me si nin ar d n dan bu ke sim de de s k n t lar or ta ya ç k m ş t r. 10

12 Di ğer ta raf tan, Türk in şa at sek tö rü için olum lu sa y la bi le cek ge - liş me ler de bu lun mak ta d r. Bun la r n ba ş n da, ka mu alt ya p ya t - r m la r n da ta r m sal su la ma ya t r m la r n n ön pla na ç k ma s bek - len ti si gel mek te dir. TO K nin çok sa y da pro je ile ko nut sek tö rü ne ha re ket ge tir me - yi amaç la yan iha le le ri nin ya n s ra top lam 2,3 mil yar do lar kay - nak tah sis edi le ce ği be lir ti len GAP, DAP ve KOP ad l böl ge sel kal k n ma pro je le ri nin ey lem plan la r na uy gun ola rak ger çek leş - me si de in şa at sek tö rü nün bü yü me per for man s n doğ ru dan et - ki le ye cek önem li fak tör ler dir. Ha len mev cut olan du rum ge le ce ğe yö ne lik ola rak cid di risk le ri de ba r n d r mak ta d r. Bu nun en önem li ne den le rin den bi ri, ül ke - miz de ki in şa at fa ali ye ti içe ri sin de ko nut sek tö rü nün ağ r l ğ n n %60 dü ze yin de ol ma s, ko nut üre ti mi nin tüm sek tör ler den gir - di kul lan ma s ve bu gü ne ka dar ve ri len ko nut kre di le ri nin ge ri dön me me siy le or ta ya ç ka cak en ufak bir kri zin bi le do mi no et - ki si ya ra ta rak hem in şa at sek tö rü nü hem de yüz ler ce yan fa ali - yet ala n n doğ ru dan et ki le ye cek ol ma s d r. Bu bağ lam da, sek tö - rün ve fir ma la r n risk le ri ay r n t l bi çim de de ğer len di re rek ka l c çö züm ler oluş tur ma s ge rek mek te dir. Yurtiçi Yeterli makine ve teçhizat kapasitesi Yeterli say da deneyimli mühendis ve teknik eleman Maliyetlerini kontrol alt nda tutabilme yeteneği Süreklilik taş yan konut talebi SEKTÖRÜN GÜÇLÜ YÖNLERİ Yurtdışı Çok çeşitli ülkelerde ve proje türlerinde kazan lm ş zengin uluslararas deneyim Aile şirketlerine özgü h zl karar alma, uygulama ve beraberinde risk alma yeteneği Yak n çevrede yükselen inşaat pazarlar ndaki güçlü konum ve yerel iş kültürüne aşinal k Maliyet etkenleri ve kaliteli Türk işgücü kullan m Çevredeki h zl büyüyen pazarlara nüfuz etmek aç s ndan Türkiye nin coğrafi konumunun sağlad ğ lojistik avantajlar Yurtiçi SEKTÖRÜN ZAYIF YÖNLERİ Yurtdışı Sektördeki büyümenin konut talebine aş r bağ ml olmas nedeniyle gücünü sanayileşmeden ve altyap yat r mlar ndan alan geniş tabanl ve istikrarl büyümenin gerçekleştirilememesi Katma değer yaratacak özel sektör yat r mlar n özendirecek teşvik araçlar n n uygulanmamas ve kamu-özel sektör ortakl ğ na dayal (PPP) finansman modellerinin hayata geçirilmesinde h z kazan lamamas Kamu hale Kanunu başta olmak üzere sektörle ilgili mevzuat n s k s k ve çoğu kez sektör kuruluşlar n n görüş ve önerileri gerektiği gibi dikkate al nmadan değiştirilmesi ve bu nedenle gerçek ihtiyaçlara cevap vermekte yetersiz kalmas Mevzuat uygulamakla yükümlü kurumlar n kapasitelerinin yetersizliği Geciken hakediş ödemelerinin ve yükselen girdi maliyetlerinin firmalar n mali yap lar n olumsuz etkilemesi Kay t d ş ve standart d ş üretimin yayg nl ğ ve aş r düşük teklif sorunu ile birleştiğinde nitelikli firmalar için haks z rekabet yaratmas Mesleki yeterlilikler sorunu ve nitelikli ara eleman teminindeki güçlük Uluslararas projeler için mesleki kalite standartlar nda ve yabanc dil bilen mühendis bulmaktaki güçlük Sektördeki planlay c, uygulay c, düzenleyici ve denetleyici kurumlar ile önlemlerin yetersizliği nedeniyle ciddi bir kalite sorunu yaşanmas ve bu durumun sektörde faaliyet gösteren bütün müteahhitlerin imaj na büyük zarar vermesi Aile şirketlerine özgü yetersiz kurumsallaşma düzeyinin uluslararas düzeydeki projelerde engel oluşturmas Mega projeler üstlenecek ölçeğe ulaşmak için şirket birleşmelerine yönelmekteki yetersizlik Firmalar n finansal yap lar n n güçsüzlüğü Devlet destekli siyasi ve ticari risk sigortas sistemlerinin durumunun rekabet gücünü azaltmas Şeffaf bilanço ve uluslararas standartta bağ ms z denetim hizmetlerinden yararlanma düzeyinin yetersizliği Uluslararas tahkim, sözleşme yönetimi, ihtilaflar n halledilmesi vb. konular başta olmak üzere hukuk ve teknik süreçlere yeterince vak f olunmamas. Teknik müşavirlik firmalar n n yeterince gelişmiş olmamas nedeniyle özellikle yeni pazarlarda sektörün yolunu açmakta yetersiz kalmalar. Konuyla ilgili detayl grafik ve tablolara adresinden ulaşabilirsiniz. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU

13 Yurtiçi Otoyol ve köprü özelleştirmeleri ile demiryolu ulaş m n geliştirecek yat r mlar n gündemde olmas Türkiye nin enerji koridoru olarak önemini art rmas paralelinde oluşabilecek yat r m potansiyeli Hükümet taraf ndan aç klanm ş ve gerçekleşmeleri halinde inşaat sektörünü canland r c etki yaratacak olan bölgesel kalk nma projeleri: GAP, Doğu Anadolu (DOP) ve Konya Ovas (KOP) Yurtiçi Küresel krizin ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerinin de katk s yla oluşan talep gerilemesi, maliyet art şlar, istikrars zl k ve geleceğin görülemez olmas Büyüme, enflasyon, cari aç k ve işsizlik rakamlar nda meydana gelen ve y ll k hedefler ile beklentilerden önemli ölçüde sapma gösteren olumsuz gelişmeler Demir-çelik, akaryak t ve bitüm başta olmak üzere temel inşaat malzemelerinde meydana gelmiş olan ve baz lar 2008 in ilk yar s nda %100 ü aşm ş olan maliyet art şlar n n, bir yandan üretimde kalitenin düşmesine neden olmas, diğer yandan pek çok firmay ciddi zararlara uğratmas Kamu yat r m ödeneklerinin bir önceki y la k yasla reel olarak %3,9 oran nda azalt lm ş olmas Küresel krizin, kredi k s tlamalar ve yükselen faiz oranlar yla konut talebini olumsuz etkilemesi Kamu hale Sisteminin mevzuat n içeriği ve uygulama boyutlar nda şeffaf ve rasyonel bir işleyişe kavuşamam ş olmas Bankac l k sektöründeki yüksek yabanc sermaye oran n n yurtd ş nda yaşanan teminat mektubu sorunlar n yurtiçi ihalelere de taş mas tehlikesi Deprem tehdidine karş al nan önlemlerin yetersizliği nşaat standard ve kalitesi konusundaki denetimlerin etkin olmay ş n n, sektörde kalitesiz üretim yapanlar lehine haks z rekabet yaratmas FIRSATLAR TEHDİTLER Yurtdışı Küresel kriz nedeniyle yükselişe geçen petrol ve doğal gaz fiyatlar n n yak n çevre ülkelerinde Türk müteahhitlerinin deneyim sahibi olduklar petrol ve doğal gaz ihracatç s ülkelerdeki iş f rsatlar n art racak olmas Avrupa Birliği ne yeni üye olmuş ülkelere ve Afrika n n iç kesimlerine akan yabanc yat r m fonlar n n ek iş f rsatlar yaratma potansiyeline sahip olmas Hükümetin yurtd ş müteahhitlik faaliyetlerinin önemini kavram ş olmas ve destek aç s ndan aktif bir tutum içerisinde olmas Yurtdışı Türkiye nin çevresindeki ülkelerdeki siyasi gelişmelerin ve ikili ilişkilerdeki mevcut ve potansiyel sorunlar n Kafkasya ve Ortadoğu daki işleri olumsuz etkileme olas l ğ n n yüksekliği Akreditasyon sistemi eksikliği nedeniyle yurtiçindeki haks z rekabetin yurtd ş na da yay lmas ve hem Türk müteahhitlerinin itibar na zarar vermesi hem de TMB üyelerinin pazar paylar n azalt c rol oynamas Teminat mektubu temini ve yurtd ş nda Türk işçisi istihdam maliyetlerinin yüksekliği Pazarda meydana gelen küreselleşme, konsolidasyon ve mega firmalar gibi önemli trendlere uyum sağlay c reflekslerin zaman nda gerçekleştirilememesi olas l ğ 12

14 Konut Yatırımları En te mel ih ti yaç olan ba r n ma n n ara c olan ko nut, özel lik le ge - le nek sel eko no mi ler de önem li ya t r m araç la r n n ba ş n da gel - mek te dir. Ko nut ya t r m la r ül ke eko no mi si nin ge li şi mi nin önem li gös ter ge le rin den bi ri dir. Araş t r ma lar, kal k n ma sü re ci - nin ilk aşa ma la r n da ko nut ya t r m la r n n, eko no mik ge liş me nin uzun ca bir dö ne min de di ğer ya t r m lar dan da ha h z l ge liş ti ği ni gös ter mek te dir. Ko nut ya t r m la r dö nem le re gö re de ğiş ken ol - mak üze re, GSYH n n %2-8'ine ve sa bit ser ma ye ya t r m la r n n %15-30'una ulaş mak ta d r. Ulus la ra ra s dü zey de ya p lan ça l ş ma lar, ko nut sek tö rü ne ya t - r lan 1 do la r n çar pan et ki si ile di ğer sek tör ler de or ta la ma 2 do - lar l k bir ge liş me ya rat t ğ n gös ter miş tir. Ko nut sek tö rü nün enf las yon, fi nan sal pi ya sa lar, öde me ler den ge si ve dev let büt çe si üze rin de de et ki li ol ma s onun eko - no mik öne mi ni ar t r mak ta d r. Sek tör, ha ne hal k ta sar ru fu nu ar t r ma ya ve tü ke ti mi ni k s ma ya yö nel ten bir et ken ol du ğun - dan, eko no mi de ki ya t r m dü ze yi üze rin de olum lu et ki yap - mak ta d r. Kent ve ül ke eko no mi si nin te mel di re ği olan ko nut sek tö rü ay - n za man da ge nel eko no mi yi re el, pa ra sal ve fi nan sal bağ lar la güç lü bir şe kil de et ki le mek te dir. Sek tö rün re el et ki le ri, ge lir ar - t ş, ta sar ruf ve ya t r m la r n dü ze yi ile is tih dam ve emek ak ş - kan l ğ dü ze yin de göz len mek te dir. Nü fus ar t ş ve kent leş me ye pa ra lel ola rak ge rek de mog ra fik fak tör le rin ge rek se ye ni le me ih ti ya c n dan do ğan fak tör le rin et ki siy le ko nu ta olan ih ti yaç art mak ta d r. Ko nut Müs te şar l ğ ta ra f n dan ha z r la nan Kent sel Dö nü şüm Pro je le ri, Prob lem ler ve Uy gu la ma Yön tem le ri ko nu lu ra po ra gö re 2010 y l n da 2 mil yon 860 bin 343 adet ko nut ih ti ya c n n ol ma s bek len mek te dir. TÜ K ve ri le ri ne gö re Tür ki ye'de 15 mil yon ci va r n da ko nut sto - ku bu lun mak ta d r. Ha li ha z r da bu lu nan 15 mil yon sto kun %55'inin ruh sat s z ve ka çak ol du ğu, %60' n n 20 yaş üze ri ko - nut lar dan oluş tu ğu, %40' n n dep re me kar ş güç len di ril me si ge rek ti ği be lir til mek te dir. Yap zinlerine Göre Konut Üretimi Tür ki ye de ya p laş ma izin le ri ile il gi li is ta tis tik ler Tür ki ye s ta - tis tik Ku ru mu ta ra f n dan ya p ruh sat la r ve ya p kul lan ma izin bel ge le ri baş l k la r al t n da tu tul mak ta d r. Ya p ruh sat la r, in şaa ta baş la ma dan ön ce in şaa t n ya p la bi lir li ği ni gös te rir ni te - lik te izin bel ge le ri dir. Ya p kul lan ma izin le ri, ya p m bit miş ve kul la n c ya su nul muş in şa at la r gös te rir. Bu ne den le fii li üre ti - mi, ya ni in şa at ar z n ifa de eder. An cak Tür ki ye'de baş la nan her in şa at bir ruh sa ta sa hip ol ma d ğ gi bi, ya p m ta mam la nan her bi na da ya p kul lan ma iz ni ne sa hip de ğil dir. Özel lik le ya p kul lan ma izin bel ge le ri bu ba k m dan doğ ru is ta tis tik sel bil gi de - ğe ri ni yi tir miş tir. Ya p ruh sat la r n da, y l la ra gö re be lir gin bir ge ri le me gö rül mek te dir. Ge rek do lar ku ru nun de ği şi mi, ge rek se sek tör de ya şa nan dal - ga lan ma lar ne de niy le met re ka re cin sin den ko nut in şa at ma li - yet le rin de sağ l k l bir kar ş laş t r ma ya im kan ver me yen dal ga l bir se yir gö rül mek te dir y l n da ko nut in şa at ma li yet le rin - de TL ve do lar ba z n da %9 ora n n da ar t ş gö rül müş tür y l n da ise ar t ş TL ba z n da %14, do lar ba z n da %27 se vi ye sin - de ger çek leş miş tir y l Ocak-Eylül döneminde konut inşaat maliyeti bir önceki y l n ayn dönemine göre %7 azalarak 540 TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Ka mu sek tö rü ta ra f n dan ruh sat al nan ko nut lar da 2008 y l n - da or ta la ma ko nut bi rim ma li ye ti 591 TL ye ç k m ş t r. Bir da ire - li ika met amaç l bi na lar da bir ön ce ki y l ger çek le şen bi rim ma - li ye ti 459 TL iken, 2008 y l n da bu de ğer 600 TL ol muş tur. ki ve da ha faz la da ire li ika met amaç l bi na lar da 2007 y l n da bi - rim ma li yet 508 TL dü ze yin den 582 TL dü ze yi ne yük sel miş tir. Özel sek tör den al nan ruh sat la ra gö re 2008 y l n da ger çek le - şen ko nut bi rim in şa at ma li ye ti 548 TL'dir. Bir da ire li ika met amaç l bi na lar da 2008 y l n da bi rim ma li yet 468 TL den, 522 TL ye, iki ve da ha faz la da ire li ika met amaç l bi na la r n bi rim ma li ye ti ise 503 TL'den, 574 TL'ye yük sel miş tir. Kullanma Amacı Bir daireli ikamet amaçl binalar ki ve daha fazla daireli ikamet amaçl binalar Toplam Kaynak: Türkiye statistik Kurumu YAPI Z NLER NE GÖRE KONUT ÜRET M ( ) Yapı Ruhsatı Yapı Kullanma İzin Belgesi 2009/9 ay /9 ay Bina Say s Yüzölçümü (m 2 ) Değer (bin TL) Daire Say s Bina Say s Yüzölçümü (m 2 ) Değer (bin TL) Daire Say s Bina Say s Yüzölçümü (m 2 ) Değer (bin TL) Daire Say s TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU

15 Ya p ko ope ra tif le ri nin ko nut in şa at bi rim ma li yet le ri 2008 y - l n da 552 TL ol muş tur y l n da ko nut in şa at bi rim ma li ye - ti bir da ire li ika met amaç l bi na lar da 454 TL den 536 TL ye, iki ve da ha faz la da ire li ika met amaç l bi na lar da 480 TL den 569 TL ye yük sel miş tir. Konut Sat şlar TÜ K ta ra f n dan 2008 y l n da baş la t lan bir ça l ş ma ile Tür ki ye s n r la r içe ri sin de, Ko cae li ili ha riç tüm il mer kez le ri ve mer kez il çe ler de, al c ve sa t c n n uy ru ğu na ba k l mak s z n ko nut la r n el de ğiş tir me si/sa t ş araş t r l m ş t r. Bu kap sam da sa t şa ko nu olan ko nut lar edin me se bep le ri ay r n t s n da in ce len miş tir. Ko - nut edin me se bep le ri ola rak; Sa t ş Kat kar ş l ğ tem lik Kat mül ki yet li / kat ir ti fak l ta ş n maz lar da ana gay ri men - ku le şu yu la nan his se nin sa t ş Mah ke me ka ra r ile sa t ş Sa t ş su re tiy le pay tem li ği Ve sa yet al t n da ki ki şi le rin mal la r n n ta sar ru fu Ç p lak mül ki yet sa t ş ve 3. ki şi ye in ti fa dev ri n ti fa hak k n üze rin de tu ta rak ç p lak mül ki yet sa t ş ş ti rak ve pay l mül ki yet te iş ti rak li ye sa t ş iş lem le ri kap sa - ma da hil edil miş tir. Bu iş lem ler de ko nut el de ğiş tir miş ve pa ra sal bir iş lem ya p l - m ş t r. Ki şi den ku ru ma, ku rum dan ki şi ye ve ku rum dan ku ru ma ya p lan tüm ko nut el de ğiş tir me iş lem le ri de pa ra sal bir iş le min ya p l m ş ol ma s du ru mun da kap sa ma al n m ş t r. Araş t r ma so nuç la r na gö re 2009 y l üçün cü çey re ğin de adet ko nut sa t ş so nu cu el de ğiş tir miş tir. Bu dö nem de en faz la sa t ş n ya p l d ğ il ler s ra s y la s tan bul, An ka ra ve z mir ol muş tur. (adet) /I Kaynak: Türkiye statistik Kurumu KONUT SATIŞLARI ( ) /II 2008/III 2008/IV 2009/I /II 2009/III Konut Yat r mlar n n Ülke ve nşaat Yat r mlar çindeki Pay Tür ki ye'de ko nut ya t r m la r n n tüm ya t r m lar için de ki pa y, %15-30 ara s n da, GSYH için de ki pa y ise %2-8 ara s n da de ğiş - mek te dir. TÜ K ve DPT ve ri le ri ne gö re, ko nut sto ku üre tim de - ğe ri nin, 2010 y l n da 420, 2015 y l n da ise 502 mil yar do la ra ulaş ma s bek len mek te dir. GSYH için de ko nut ya t r m la r n n pa y 2007 y l n da %6,8 ora - n n da ger çek leş miş, 2008 y l n da bu pay 1,1 pu an l k dü şüş le %5,7, 2009 y l ilk üç çey re ği so nun da ise %3,8 ol muş tur (ca - ri fi yat lar la GSYH için de ki ruh sa ta gö re ko nut de ğe ri pa y ). Sa bit ser ma ye ya t r m la r için de ko nut ya t r m la r n n pa y 2008 y l n da bir ön ce ki y l n %24,4 ora n na gö re 1,9 pu an aza - la rak %22,5 ol muş tur y l ilk do kuz ay so nun da ise bu oran %22,1 ola rak ger çek leş miş tir (ca ri fi yat lar la sa bit ser ma - ye ya t r m la r için de ki ruh sa ta gö re ko nut de ğe ri pa y ). DPT ta ra f n dan ha z r la nan 2010 y l Ge nel Eko no mik He def ler ve Ya t r m lar ra po ru na gö re ka mu ke si mi sa bit ser ma ye ya t - r m la r için de ko nut ya t r m la r n n 2010 y l n da %13,7 ora n n da bü yü me kay det me si ön gö rül mek te dir. An cak ay n ra po ra gö re özel sek tör ko nut ya t r m la r 2010 y l n da %3 aza la cak t r. Tür ki ye s ta tis tik Ku ru mu ve T.C. Mer kez Ban ka s iş bir li ği ile yü rü tü len ve tü ke ti ci le rin har ca ma dav ra n ş ve bek len ti le ri ni de ğer len di ren ay l k Tü ke ti ci Eği lim An ke ti ne gö re Tü ke ti ci Gü - ven En dek si 2009 y l n n Ara l k ay n da Ka s m ay na gö re %0,53 ora n n da ar ta rak 78,79 de ğe ri ne yük sel miş tir. Gü ven en dek sin de ki ar t ş, tü ke ti ci le rin ge le cek dö nem sa t n al ma gü - cü ve mev cut dö ne min da ya n k l tü ke tim ma l sa t n al mak için uy gun lu ğu na da ir de ğer len dir me le ri nin iyi leş me sin den kay - nak lan mak ta d r. Ay n dö nem de ko nut sa t n al ma ya da in şa et - tir me ih ti ma lin de en deks %20,2 art m ş t r. TÜKET C GÜVEN ENDEKS Ekim 2009 Endeks* Kasım 2009 Aralık 2009 Bir önceki aya göre değişim oranı (%) Kasım 2009 Aralık 2009 Tüketici Güven Endeksi 80,46 78,38 78,79-2,59 0,53 Konut sat n alma ya da inşa ettirme ihtimali (gelecek dönem) 6,87 6,65 7,99-3,22 20,21 Konut tamirat na para harcama ihtimali (gelecek dönem) 16,03 15,67 15,87-2,28 1,28 Kaynak: TÜ K * Endeksin 100 den büyük olması tüketici güveninde iyimser durum, 100 den küçük olması tüketici güveninde kötümser durum, 100 olması ise tüketici güveninde ne iyimser ne de kötümser durum olduğunu göstermektedir. 14

16 Konut Dışı Bina Yatırımları Ko nut d ş bi na ya t r m la r kap sa m n da otel vb. bi na lar, ofis (iş - ye ri) bi na la r, top tan ve pe ra ken de ti ca ret bi na la r, tra fik ve ile - ti şim bi na la r, sa na yi bi na la r ve de po lar, ka mu eğ len ce, eği tim, has ta ne ve ya ba k m ku ru luş la r bi na la r ile ika met amaç l bi na - lar d ş n da ki di ğer bi na lar in ce len mek te dir. Ya p lar "bi na" ve "bi na d ş " ola rak ay r l mak ta d r. Bi na kap sa m n da da "ko nut kul la n m ala n ", "ko nut d ş kul la n m ala n " ve "or tak kul la n m ala n " ay r ay r he sap lan mak ta d r. De ğer ba k m n dan 2008 y l n da top lam in şa at ya t r m la r için - de ki pa y %18 do la y n da olan ko nut d ş bi na üre ti mi nin yü zöl - çü mü ba k m n dan top lam bi na ya t r m la r için de ki pa y ge nel - lik le %20 ile %30 ara s n da de ğiş mek te dir y l n da ko nut ya t r m la r 74 mil yon 341 bin m 2, ko nut d ş bi na ya t r m la r ise 29 mil yon 505 bin m 2 ola rak ger çek leş miş tir. Ca ri fi yat lar la de - ğer ler ise s ra s y la 42 mil yar 493 mil yon TL ve 16 mil yar 514 mil yon TL ol muş tur. Bu ra kam lar la bi na ya t r m la r için de ko - nut d ş bi na ya t r m la r n n pa y %28 dir y l Ocak-Ey lül ay la r top la m n da ya p ruh sa t ve ri len bi - na la r n top lam kul la n m ala n n n %60,9'u ko nut kul la n m ala n, %14,4 ü or tak kul la n m ala n (mer di ven boş lu ğu, ko ri dor vb.), %25,5 i ise ko nut d ş kul la n m ala n ola rak he sap lan m ş t r y l Ocak-Ey lül ay la r top la m n da ya p kul lan ma izin bel - ge si ve ri len bi na la r n top lam kul la n m ala n n n %63,2 si ko nut kul la n m ala n, %11,1'i or tak kul la n m ala n (mer di ven boş lu ğu, ko ri dor vb.), %25,7'si ise ko nut d ş kul la n m ala n ola rak he - sap lan m ş t r. Kullanma Amacı Halka aç k ikamet yerleri Otel vb. binalar Ofis (işyeri) binalar Toptan ve perakende ticaret binalar Trafik ve iletişim binalar Sanayi binalar ve depolar Kamu eğlence, eğitim, hastane veya bak m kuruluşlar binalar kamet amaçl binalar d ş ndaki diğer binalar Toplam Kaynak: Türkiye statistik Kurumu YAPI Z NLER NE GÖRE KONUT DIŞI B NA ÜRET M ( ) Yapı Ruhsatı Yapı Kullanma İzin Belgesi 2009/9 ay /9 ay Bina Say s Yüzölçümü (m 2 ) Değer (bin TL) Daire Say s Bina Say s Yüzölçümü (m 2 ) Değer (bin TL) Daire Say s Bina Say s Yüzölçümü (m 2 ) Değer (bin TL) Daire Say s Bina Say s Yüzölçümü (m 2 ) Değer (bin TL) Daire Say s Bina Say s Yüzölçümü (m 2 ) Değer (bin TL) Daire Say s Bina Say s Yüzölçümü (m 2 ) Değer (bin TL) Daire Say s Bina Say s Yüzölçümü (m 2 ) Değer (bin TL) Daire Say s Bina Say s Yüzölçümü (m 2 ) Değer (bin TL) Daire Say s Bina Say s Yüzölçümü (m 2 ) Değer (bin TL) Daire Say s TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU

17 Altyapı Yatırımları Alt ya p ya t r m la r, ge rek üre ti mi, ge rek se di ğer ya t r m la r ve eko no mik bü yü me yi te tik le di ği için eko no mi nin di na mo su sa y l - mak ta d r. Eko no mi ye can l l k ge tir me le riy le bir lik te, üre tim ve ve rim li lik ar t ş da sağ la mak ta d r lar. Tür ki ye'de te me li at l m ş alt ya p pro je le ri nin ço ğu nun öde nek ye ter siz li ğin den do la y za - man la ma li yet le ri nin art ma s ve ta mam lan ma sü re le ri nin on beş y la ulaş ma s söz ko nu su dur. Bu ne den le tek no lo ji nin es ki me si ile bir lik te ya t r m la r n et kin li ği de kay bol mak ta d r. OECD Ra por la r na gö re 2030 y l na ka dar dün ya n n alt ya p ya t - r m ih ti ya c y l l k 2 tril yon do lar ola rak he sap lan mak ta d r. Ay n ra po ra gö re dün ya alt ya p ya t r m la r top lam tu ta r dö ne min de y l l k ye ni ve ye ni le me da hil 220 mil yar do lar ula ş m, 49 mil yar do lar de mir yo lu, 654 mil yar do lar te le ko mü ni kas yon, 127 mil yar elek tri fi kas yon ve 576 mil yar do lar su ve ka na li zas yon ola rak dün ya mil li ge li ri nin %3 ü dü ze yin de ön gö rül mek te dir. Alt ya p tür le ri ne gö re ba k l d ğ n da ge le cek te en çok su ko nu sun - da ki ya t r m la r n önem ka za na ca ğ, OECD d ş n da ki ül ke ler de bu alt ya p lar ye ni oluş tu ru lur ken, OECD ül ke le rin de es ki yen alt ya p - la r n de ğiş ti ril me si için fi nans man ih ti ya c bu lu na ca ğ di le ge ti ril - mek te dir. OECD ül ke le ri nin bir ço ğun da ka mu sek tö rü, alt ya p ya - t r m la r n de vam et ti re cek ya p ya sa hip de ğil dir. Bu ül ke ler de dev let le rin bu ala na ay r d k la r kay na ğ n GSMH ya ora n 1990 y - l n da %9,5 iken 2005 y l n da %7,5 e in miş tir. Bu çer çe ve de ka mu ve özel sek tör de fi nans man ko nu sun da ye - ni yak la ş m lar be nim sen me si, ge lir ge ti ren kay nak la r n çe şit len - di ril me si, ka mu-özel sek tör iş bir li ği pro je le ri ne önem ve ril me si ge rek ti ği be lir til mek te dir. Özel Sektör Altyap Yat r mlar Dün ya Ban ka s n n Alt ya p Eko no mi le ri ve Fi nans De part ma n ile Ka mu-özel Sek tör Alt ya p Da n ş ma Bi ri mi nin (PPI AF) or tak ürü nü olan ve ama c alt ve or ta-alt ge lir gru bu ül ke ler de ki alt - ya p pro je le rin de özel sek tör ka t l m na ait bil gi le ri ta n m la mak ve yay mak olan Alt ya p Pro je le rin de Özel Sek tör ş bir li ği Ve ri ta - ba n n n (PPI Pro ject Da ta ba se) y l la r ara s n da özel sek tör iş bir li ği ile ya p lan alt ya p ya t r m la r na ait is ta tis tik le ri ne gö re Tür ki ye de 24 ü ener ji ol mak üze re 46 pro je ger çek leş ti ril - miş tir. Te le kom ya t r m la r 24,3 mil yar do lar ile tüm alt ya p ya - t r m la r ara s n da ilk s ra da yer al mak ta d r. Bu sü reç te özel sek - tö rün en az ya t r m yap t ğ alan ise 942 mil yon do lar ile su ve ka na li zas yon ya t r m la r d r y l n dan 2008 y l so nu na ka dar özel sek tör ta ra f n dan ger - çek leş ti ri len 46 adet pro je nin 32 si ye ni ge liş me ala n pro je si olup bun la r n top lam ya t r m tu ta r 27,8 mil yar do la r bul mak ta d r. Tür ki ye PPI ve ri ta ba n n da Av ru pa ve Or ta As ya Böl ge si ve or taüst ge lir gru bu ül ke ler ara s n da ka bul edil mek te dir. Da hil ol du - ğu ül ke ler ara s n da Tür ki ye, ki şi ba ş na dü şen brüt mil li ge lir ba - k m n dan Av ru pa ve Or ta As ya or ta la ma s n n üs tün de, or ta-üst ge lir gru bu ül ke ler or ta la ma s n n al t n da yer al mak ta d r. Tür ki - ye de ki şi ba ş na dü şen elek trik gü cü tü ke ti mi ise her iki ül ke gru bu nun ol duk ça al t n da d r. Kamu Sektörü Altyap Yat r mlar DPT ta ra f n dan ha z r la nan Or ta Va de li Prog ram da, dö ne min de ka mu ya t r m la r n n et kin li ği nin ar t r la ca ğ, ya t - r m la r n, ön ce lik li sos yal ih ti yaç la r gi de re cek ve üret ken fa ali - yet le ri des tek le ye cek ni te lik te ki alt ya p ya yön len di ri le ce ği, sek tö rel, böl ge sel ve AB ye uyum yö nün de ki amaç la r n ger - çek leş ti ril me sin de et ki li bir araç ola rak kul la n la ca ğ be lir til - mek te dir. Bu çer çe ve de; Ka mu ya t r m la r n n et ki li, ve rim li ve za ma n n da ger çek leş ti ril - me si ni, mev cut ser ma ye sto ku nun da ha et kin kul la n l ma s n he def le yen ça l ş ma lar sür dü rü le cek, Eği tim, sağ l k, tek no lo jik araş t r ma, ulaş t r ma, iç me su yu ile bil gi ve ile ti şim tek no lo ji le ri nin ge liş ti ril me si ne yö ne lik alt ya p ya t r m la r na ön ce lik ve ri le cek, Ka mu ya t r m la r, baş ta Gü ney do ğu Ana do lu Pro je si, Do ğu Ana do lu Pro je si, Kon ya Ova s Pro je si ol mak üze re ge liş miş lik fark la r n azalt ma y he def le yen eko no mik ve sos yal alt ya p pro je le ri ne yo ğun laş t r la cak, AB ye üye lik yö nün de or ta ya ko nu lan po li ti ka ve ön ce lik le rin ha ya ta ge çi ril me si için sür dü rü len ça l ş ma la r n ge rek tir di ği ya t r m lar h z lan d r la cak, Ka mu alt ya p ya t r m la r n n ger çek leş ti ril me sin de özel sek tör ka t l m n ar t r c mo del le rin kul la n m yay g n laş t r la cak, Ka mu ya t r m tek lif ve ka rar la r, so run ve çö züm ana liz le ri ni içe ren sek tör ça l ş ma la r ile ni te lik li ya p la bi lir lik etüd ve ana - liz le ri ne da yan d r la cak t r. İmtiyaz Yat r m Sektör Proje Tutar Say s (milyon USD) TİP ve BİRİNCİL SEKTÖRE GÖRE PROJE SAYILARI VE TOPLAM YATIRIM ( ) Tasfiye Yeni Gelişme Alanı Projesi İşletme ve Kira Sözleşmesi Toplam Yat r m Yat r m Yat r m Yat r m Tutar Tutar Tutar Tutar Proje Say s Proje Say s Proje Say s Proje Say s (milyon (milyon (milyon (milyon USD) USD) USD) USD) Enerji Telekom Ulaşt rma Su ve Kanalizasyon Toplam Kay nak: Private Participation in Infrastructure (PPI) Project Database / 16

18 Ka mu alt ya p ya t r m la r için Dev let Plan la ma Teş ki la t ve ri le ri - ne gö re 2010 y l n da 3,4 mil yar TL lik ener ji, 7,7 mil yar TL lik ulaş t r ma ve 223,5 mil yon TL lik ha ber leş me ya t r m ya p la cak - t r. Alt ya p ya t r m la r n da 2009 so nu top lam har ca ma tu ta r ise 70,2 mil yar TL ola rak ger çek leş miş tir. KAMU ALTYAPI YATIRIMLARININ SEKTÖREL DA ILIMI (2010) (bin TL) Proje Say s Proje Tutar 2009 Sonu Harcama Etüd- Proje Devam Eden Projeler Yeni Projeler 2010 Yat r m Enerji Ulaşt rma Haberleşme Kaynak: Devlet Planlama Teşkilat Avrupa Birliği Süreci ve Altyap Yat r mlar Av ru pa Bir li ği ma li yar d m la r n n y l la r n kap sa ya cak ye ni dö ne min de, ma li yar d m la r n kul la n l ma s n n ara c olan IPA (Ins tru ment for Pre-Ac ces si on - Ka t l m Ön ce si Ara c ) kap sa m n - da ki ma li yar d m lar için ehil sek tör le rin ba ş n da ulaş t r ma - alt - ya p ya t r m la r gel mek te dir. Bu çer çe ve de, Ulaş t r ma Ba kan l ğ IPA kap sa m n da ulaş t r ma sek tö rü ne sağ la nan fon la r n yö ne ti - min den so rum lu Prog ram Oto ri te si ola rak be lir len miş tir ve dö ne mi için top lam 179,7 mil yon av ro olan hi be ni te - li ğin de ki söz ko nu su fon la r n kul la n m n te mi nen ön ce lik le, Ulaş - t r ma Ope ras yo nel Prog ra m (UOP) ha z r lan m ş ve prog ram 7 Ara l k 2007 ta ri hin de Av ru pa Ko mis yo nun ca onay lan m ş t r prog ram la ma dö ne mi ni kap sa yan UOP, or ta dö nem he def le rin ve ih ti yaç la r n ana li zi ni içer mek te dir ve tah sis edi len fon la r n 2012 y l so nu na ka dar har can ma s ge rek mek te dir. AB üye li ği ne ha z r l k aşa ma s n n en önem li bo yut la r n dan bi ri ni oluş tu ran alt ya p ala n n da, AB Ma li ş bir li ği kap sa m n da yü rü tü - len pro je ler den ba z la r şun lar d r: Türk De mir yo lu Sek tö rü nün Re for mu Pro je si Tür ki ye de Ka ra yo lu Gü ven li ği nin Ar t r l ma s Pro je si Ulaş t r ma Alt ya p h ti yaç De ğer len dir me si Etü dü (Trans - port In fras truc tu re Ne eds As sess ment - TI NA) Tür ki ye Li man la r n da ve Li man Alan la r n da De niz Gü ven li - ği nin Ge liş ti ril me si Pro je si Tür ki ye de Ener ji Ve rim li li ği nin yi leş ti ril me si ne Da ir AB Eş - leş tir me (Twin ning) Pro je si Bi na lar da Ener ji Ve rim li li ği Ko nu sun da Ka muo yu Bi lin ci nin Ar t r l ma s Pro je si Tür ki ye de ki S n r Öte si Elek trik Ti ca re ti nin ş le yi şi ne liş kin Ko şul la r n AB de ki En yi Uy gu la ma la ra Uy gun Ola rak Ge liş - ti ril me si Pro je si Dü zen le yi ci Ku rum Bil gi Sis te mi Pro je si Bun la r n ya n n da Av ru pa Bir li ği mev zua t ile uyu mun sağ lan ma - s ama c y la aşa ğ da ki ya sal dü zen le me ler ya p l m ş t r: Te le ko mü ni kas yon sek tö rün de da ğ n k mev zua t n top lan ma s, 406 sa y l Ka nun da yer al ma yan nu ma ra n n ta ş na bi lir li ği, te - sis pay la ş m ve or tak yer le şim yet ki len dir me re ji mi nin AB ye uyu mu, sek tö rün sağ l k l et kin re ka bet or ta m n da ge liş me si, ser best leş me nin h z lan ma s ve sek tö rün önü nün aç l ma s n sağ la ya cak Elek tro nik Ha ber leş me Ka nu nu ta ri hin - de 5809 sa y ile ka bul edi le rek, ta rih ve sa - y l Res mi Ga ze te de ya y m la na rak yü rür lü ğe gir miş tir sa y l Pos ta Ka nu nu nda AB nin pos ta hiz met le ri iç pa za - r n n ge li şi mi ve hiz met ka li te si nin yük sel til me si için or tak ku - ral la ra iliş kin 97/67/EC sa y l di rek ti fi ve bu di rek tif te de ği şik - lik ya pan 2002/39/EC sa y l di rek ti fi ne uy gun ola rak de ği şik lik ya p l ma s ön gö rül müş tür. Bil gi tek no lo ji le ri nin yay g n laş t r l ma s na yö ne lik hiz met le rin ev ren sel hiz met le rin kap sa m da hi li ne iliş kin 2006/10038 sa - y l ve sa y sal ya y n c l ğ n ka ra sal sa y sal ve ri ci ler üze rin den ül ke miz de ki yer le şim alan la r n n ta ma m n kap sa ya cak şe kil de su nul ma s na yö ne lik hiz met le rin ev ren sel hiz met kap sa m na da hi li ne iliş kin 2006/10318 sa y l Ba kan lar Ku ru lu Ka rar la r yü - rür lü ğe gir miş tir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU

19 Yurtiçi Müteahhitlik Hizmetleri ve Belgelendirme Türk in şa at ta ah hüt sek tö rü, Türk eko no mi si için de, Cum hu ri - yet'in ila n ile ge liş me ye baş la yan bir önem li bir sek tör dür y l na ka dar sü ren dö ne mi, Türk fir ma la r n n de ne yim ve knowhow edin me sü re ci ola rak ni te len dir mek müm kün dür. n şa at mü te ah hi di nin ta n m, bir pro je yi, iş ve re ne kar ş, za ma n n - da ve büt çe si için de, ka li te li ola rak ta mam la ma y ve tes lim et me - yi ta ah hüt eden ki şi ler şek lin de dir. Mü te ah hit lik, bil gi, de ne yim, in - san gü cü, ma ki ne par k, or ga ni zas yon, te mi nat mek tu bu ve ge rek - ti ğin de fi nans sağ la ya bi le cek kre di bi li te yi ge rek tir mek te dir. Türk mü te ah hit lik sek tö rü nün esas ge li şi mi 1950'li y l lar da baş la - m ş t r. Da ha ön ce ya ban c fir ma lar ca ya p l mak ta olan yol, köp rü, ba raj, san tral, ha va ala n ve fab ri ka in şa at la r gi bi tek no lo ji ge rek - ti ren bü yük ba y n d r l k pro je le ri ni Türk fir ma la r üst len me ye baş - la m ş t r. 1960'l y l lar da çi men to ya t r m la r yay g n laş m ş, Sey di şe hir Alü - min yum Te sis le ri ku rul muş, bun la ra pa ra lel ola rak Dev let Su ş le - ri ya t r m la r baş la m ş t r. 1970'li y l lar da s ken de run De mir Çe lik Te sis le ri'nin ya t r m la r ta - ma men Türk fir ma la r ta ra f n dan ger çek leş ti ril miş tir. Bu dö nem - de Türk mü te ah hit fir ma la r bü yük bo yut lu iş de ne yi mi ka zan m ş, tek nik ve ma li bü yü mey le bir lik te ku rum sal laş ma ya yö nel miş tir le rin ikin ci ya r s n dan iti ba ren Türk mü te ah hit le ri yurt d ş na aç l m ş, glo bal pi ya sa lar da 2001 kri zi son ra s n da bü yük ve kap - sam l pro je ler le ön pla na ç k m ş lar d r. Bu sa ye de, Türk ya p sek tö - rü in şa at ve yur ti çi mü te ah hit lik hiz met le rin de or ga ni zas yon, plan la ma ve yö ne tim an la m n da ulus la ra ra s stan dart lar da da ha cid di pro je le re im za atar ha le gel miş ler dir. Mü te ah hit lik sek tö rün de te mel amaç, hiz met ka li te si ni, be şe ri ve fi zi ki ser ma ye yi ge liş tir mek ve böy le ce ül ke nin eko no mik ve sos - yal ge rek si nim le ri ne uy gun, çağ daş tek no lo ji ve ulus la ra ra s ku - ral lar la uyum lu, çev re ye du yar l bir şe kil de sek tör de ki kat ma de - ğe ri, dö viz gir di si ni ve is tih da m ar t r mak ol ma l d r. Tür ki ye de 2008 y l n da mü te ah hit lik hiz met le ri ile il gi li ve ri len bel ge le rin tür le ri ve adet le ri aşa ğ da ki tab lo da ve ril mek te dir. MÜTEAHHİTLİK BELGE TÜRLERİ ve SAYILARI (2008) Belge Türü Adet Yurtiçi Müteahhitlik Karnesi 172 Yurtd ş Müteahhitlik Belgesi 56 Yurtd ş Geçici Müteahhitlik Belgesi 80 mar Plan Yap m Yeterlilik Belgesi 159 Harita Müteahhitlik Karnesi 2 Toplam 469 Kaynak: Bay nd rl k ve skan Bakanl ğ Dün ya n n ön de ge len de ne tim ve da n ş man l k şir ket le rin den KPMG nin tüm dün ya da ve Tür ki ye de, ci ro su 30 mil yar ABD Do - la r ile 250 mil yon ABD Do la r ara s n da de ği şen şir ket le rin CE O la - r ile yap t ğ in şa at sek tö rü araş t r ma s sek tö rü et ki le yen dört te - mel ko nu nun ka li fi ye in san kay na ğ ek sik li ği, risk yö ne ti mi, ma li - yet ar t ş ve sür dü rü le bi lir lik ol du ğu nu gös ter mek te dir. Kü re sel n şa at Ra po ru 2008 baş l ğ y la du yu ru lan araş t r ma ya gö re mü te ah hit fir ma lar, ka li fi ye pro je mü dür le ri, ni te lik li sa ha per so - ne li ek sik li ği ve h z l ma li yet enf las yo nu ile baş et mek zo run da kal mak ta d r. Araş t r ma, çev re sel so run la r n da ön pla na ç k ma s ile bir lik te, in şa at sek tö rü nün, gi de rek zor la şan çev re sel stan dart - la ra uyum sağ la ma s n n da güç lü ğü ne işa ret et mek te dir. Araş t r ma so nuç la r na gö re in şa at sek tö rün de bir ka ri yer için he - ye can uyan d ra cak ve il gi çe ke cek top lu bir kam pan ya ya ih ti yaç var d r. n şa at şir ket le ri, okul lar la, üni ver si te ler le ve mes lek okul - la r ile iş bir li ği ya pa rak, bu sek tör de ça l ş ma n n ca zip ta raf la r n an lat ma n n bir yo lu nu bul ma l ve pi ya sa da mev cut olan he ye can ve ri ci f r sat la r n al t n çiz me li dir. Ay r ca risk le rin bi lin cin de olan bir kül tür ya rat mak da bü yük önem ta ş mak ta d r. Mü te ah hit fir - ma lar, iyi bir risk yö ne ti mi için pro je le ri den ge li bir port fö yün bir par ça s şek lin de ele ala rak pro je sü re si bo yun ca kon trol le ri tu tar - l bir şe kil de uy gu la mak ge rek ti ği ni bil me li dir. Tür ki ye n şa at Sa na yi ci le ri ş ve ren Sen di ka s ( N TES) ta ra f n dan, mü te ah hit lik hiz met le rin de Tür ki ye öze lin de ya şa nan baş l ca so - run lar aşa ğ da ki şe kil de be lir til mek te dir: Ma li mev zu at ile il gi li so run lar KDV tev ki fat oran la r ile il gi li so run lar Kod uy gu la ma s ile il gi li so run lar Ener ji sek tö rü ya t r m la r ile il gi li so run lar Ka mu ya p m söz leş me le rin de söz leş me yö ne ti mi ve yü rü tü mün - de ya şa nan so run lar Söz leş me hü küm le ri ne ay k r ida re ta lep le ri ve Sa y ş tay ke sin ti - le ri ile il gi li so run lar As ga ri iş çi lik oran la r ile il gi li so run lar ş sağ l ğ ve gü ven li ği ile il gi li so run lar Y l l k izin de ki iş çi ler den iş ka za s ve mes lek has ta l k la r pri mi ke - sil me si ile il gi li so run lar Ka mu iha le ya sa s ile il gi li so run lar Son y l lar da; ürün le rin ve hiz met le rin il gi li stan dart la ra ve tek nik dü zen le me le re uy gun lu ğu nu tes pit et me ça l ş ma la r, mo dern eko no mi le rin bir bir le ri ile olan iliş ki le rin de önem ka za nan ve re ka - bet gü cü nü oluş tu ran bir ko nu ha li ne gel miş tir. Tek nik en gel le rin or ta ya ç k ma ma s için; ulus la ra ra s stan dart ku ru luş la r, ay n ürün ler için fark l stan dart lar ve tek nik dü zen le me le rin ha z r lan - ma s n ön le yi ci ted bir ler ve po li ti ka lar ge liş tir mek te dir ler. Di ğer ta raf tan; ürün le rin il gi li stan dart la ra uy gun lu ğu nu tes pit et mek, tü ke ti ci bek len ti le ri ni kar ş lar ni te lik te ol du ğu nu or ta ya koy mak için ya p lan de ney, mu aye ne ve bel ge len dir me ça l ş ma la r n n ni - te lik iti ba r y la ül ke den ül ke ye fark l l k gös ter me den yü rü tül me si - ni sağ la yan dü zen le me ler gün dem de yer al mak ta d r. Bu kap sam da, Av ru pa Bir li ği stan dart la r na uyum çer çe ve sin de in şa at sek tö rü nün he men he men bü tün alt sa na yi kol la r n da da üre tim ve uy gu la ma stan dart la r n da de ği şik lik ler ya şan m ş t r. Bu de ği şik lik ler le be ra ber TSE, ISO ve CE gi bi stan dart la r n da uy gu - lan ma s y la Tür ki ye'nin in şa at üre ti mi ve hiz met ka li te si nin ar t r l - ma s he def len mek te dir. 18

20 Yurtdışı Müteahhitlik Hizmetleri Tür ki ye nin hiz met ler sek tö rü ih ra ca t na kat k da bu lu nan baş l - ca sek tör ler den bi ri olan yurt d ş mü te ah hit lik hiz met le ri, yurt - d ş n da sür dü rü len in şa at, mü hen dis lik, pro je, te si sat, mon taj, iş let me, ba k m ve ona r m, mü şa vir lik ve kon tro lör lük gi bi fa ali - yet le rin tü mü nü kap sa mak ta d r. Tür ki ye, ye tiş miş in san gü cü, tek nik bi ri ki mi, iş de ne yi mi ve di - sip li ni, coğ ra fi ko nu mu, böl ge ül ke le ri ile si ya si ve kül tü rel ya - k n l ğ gi bi avan taj la r ve ka mu ku ru luş la r ile özel sek tör ara s n - da ki iş bir li ği ne ti ce sin de 70 li y l la r n ba ş n dan bu gü ne ka dar 70 ül ke de üst le ni len yak la ş k 130 mil yar do lar tu ta r n da in üze rin de pro je ile dün ya mü te ah hit lik hiz met le ri sek tö rü nün önem li ak tör le ri ara s n da yer al mak ta d r. Yurt d ş mü te ah hit lik hiz met le rin de Türk fir ma la r güç le ri ni hiz - met ka li te si, fi yat ve müş te ri mem nu ni ye ti ile dört k ta da ka n t - la m ş du rum da d r. Her y l ENR (En gi nee ring News Re cord) ta ra - f n dan, fir ma la r n bir ön ce ki y l yurt d ş n da ki iş ler den ka zan d k - la r ge lir esas al na rak ya p lan per for mans s ra la ma s na gö re 2008 y l n da dün ya n n en bü yük 225 mü te ah hit lik fir ma s ara - s n da 23 Türk fir ma s yer al m ş t r da bu sa y 31 e yük sel - miş, böy le ce Tür ki ye, ABD yi ge çe rek, lis te de en faz la mü te ah - hit lik fir ma s bu lun du ran ül ke ler s ra la ma s n da Çin in ar d n dan 2. s ra ya yer leş miş tir. Y llar Firma Say s Dünya S ralamas Kaynak: Engineering News Record, Yurt d ş mü te ah hit lik hiz met le ri nin Tür ki ye'ye ya p lan dö viz gir - di si nin ya n s ra öde me ler den ge si, is tih dam, tek no lo ji trans fe ri, ma ki ne par ku ru ile fir ma lar da ki hiz met, ya p mal ze me si, ka pa si - te ve üre tim ka li te le ri ko nu la r n da olum lu et ki le ri bu lun mak ta - d r. Türk in şa at mal ze me le ri ka li te ve mik tar aç s n dan dün ya stan dart la r n ya ka la m ş du rum da d r. Yur ti çi ve yurt d ş n da ger çek le şen pro je ler de yer li ve ya ban c kon sor si yum lar fa ali yet gös ter mek te dir. Sek tör de ki fa ali yet ler - de bü yük öl çek li pro je ler için hü kü met iş bir lik le ri ge rek ti ğin den, ulus la ra ra s iliş ki ler de güç len mek te dir. Yurt d ş n da hiz met ve ren mü te ah hit lik fir ma la r dev let ten ge - rek li des tek ler al r sa her y l ih ra cat tu ta r n n %9-10'u dü ze yin de dö viz ge ti re bi le cek ka pa si te ye sa hip tir dö ne mi yurt d ş mü te ah hit lik aç s n dan par lak bir ba şa r öy kü sü ol muş tur. Türk mü te ah hit le rin 2003 de sa de ce 3,5 mil yar do lar olan y l l k ye ni iş tu ta r 2008 so nun da 23,6 mil - yar do la ra ulaş m ş, 70 ül ke de ger çek leş ti ri len pro je sa y s i, top lam ulus la ra ra s iş hac mi ise 130 mil yar do la r bul - muş tur. (milyar YTL) YURTDIŞI MÜTEAHH TL K H ZMETLER YILLARA GÖRE Ş BEDELLER ( ) 23,6 25,0 19,5 20,0 16,0 15,0 10,0 5,0 0,0 3,6 6, Kaynak: Türkiye Müteahhitler Birliği 9, y l la r ara s n da üst le ni len pro je le rin ül ke le re gö re da ğ l m na ba k l d ğ n da Rus ya Fe de ras yo nu nun %19,4 ile li der ko nu mu nu sür dür dü ğü gö rül mek te dir. Onu Lib ya (%11,1), Türk - me nis tan (%10,1) ve Ka tar (%7) izlemektedir. Bu dö nem de gö - ze çar pan di ğer ge liş me ler ise Suudi Ara bis tan, Ro man ya, Ce za - yir ve Ür dün de ya şa nan can lan ma n n ya n s ra; r lan da, Su dan, Bul ga ris tan ve ran n ye ni pa zar lar ola rak or ta ya ç k ma s d r de üst le ni len iş le rin sek tör le re da ğ l m n da bi na in şa at la r (%45), en düs tri yel te sis ler (%20,2), ulaş t r ma (%20) ve alt ya - p pro je le ri (%7,7) ağ r l k l bir yer tut muş tur y l na ka dar Türk mü te ah hit le rin ulus la ra ra s ça l ş ma la r - n n %30 undan faz la s ko nut sek tö rün de ger çek leş miş tir. An - cak bu oran son y l lar da ta ma men de ğiş miş, 2008 y l n da ko nut pro je le ri nin top lam pro je ler için de ki ora n %16,5 e ge ri le miş tir. Sa na yi te sis le ri, pet rol ra fi ne ri le ri ve yol-köp rü-tü nel pro je le ri - nin pa y n da önem li bir ar t ş kay de dil miş, ulus la ra ra s ha va alan - la r, kent sel ray l ula ş m sis tem le ri gi bi da ha kar ma ş k pro je ler - de uz man laş ma eği lim le ri güç len miş tir. YURTDIŞI MÜTEAHH TL K H ZMETLER NDE Ş TÜRLER N N DA ILIMI (2008) Endüstri % 20,2 Su işleri % 6,5 Ulaşım % 20,0 Altyapı % 7,7 Diğer % 0,6 Kaynak: DTM Yurtd ş Müteahhitlik Hizmetleri Dairesi Yapı % 45, y l la r ara s n da üst le ni len 82 mil yar do lar de ğe rin - de ki pro je le rin ya r s n dan faz la s n 150 mil yon do la r n üze rin de - ki pro je ler oluş tur mak ta d r. Di ğer ta raf tan, 2000 y l n da uy gu - la ma ya ko nu lan Kom şu ve Çev re Ül ke ler Stra te ji si ne pa ra lel ola rak, yurt d ş mü te ah hit lik hiz met le ri sek tö rün de de bu gü ne ka dar 130 mil yar do lar tu ta r n da ki yak la ş k adet pro je nin %98 i kom şu ve çev re ül ke ler de üst le nil miş tir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU