Gelir Dağılımı. Gelir dağılımını belirleyen faktörler; Adil gelir dağılımı - Gelir eşitsizliği. otonus.home.anadolu.edu.tr

Transkript

1 İKT442 Gelir Dağılımı Türkiye de Gelir Dağılımı Ve Yoksulluk Bir ekonomide belli bir dönemde yaradlan gelirin kişiler, hane halkları, sınıflar ve ürejm faktörleri arasında bölüşülmesini ifade etmektedir. Gelir eşitsizlikleri ile sosyal ve ekonomik kurumlar arasında nasıl bir ilişki olduğunu, zengin ve yoksul arasındaki gelir farklılığının zaman içindeki değişimini, gelir eşitsizliğindeki değişikliklerin servet, sermaye birikimi ve büyüme üzerindeki etkilerini ve kaynak dağılımını ortaya koymaktadır. İKT442 Türkiye Ekonomisi Gelir dağılımını belirleyen faktörler; 115 Adil gelir dağılımı - Gelir eşitsizliği ÜreJm araçları mülkiyej, Kamu hizmetlerinin dağılımı, İşgücü hareketliliği, PoliJk tercihler, Sendikal hakların yaygınlığı ve kullanımı Bir toplumda gelir eşitsizlikleri fazla ise ne gibi sorunlar olabilir? Kastedilen her bireyin- hanenin gelirden eşit pay almasını sağlamak değildir. Kapitalizm içinde teorik olarak bu mümkün değildir. O halde burada kastedilen gelir dağılımında iyileşme, düşük gelir gruplarının gelirden daha fazla pay almasını sağlama ve yoksulluğu azaltmakdr. Bu nedenle gelir dağılımı kavramı yanında, artan bir biçimde gelir eşitsizliği kavramı kullanılmaya başlanmışdr

2 Gelir dağılımı Gelir eşitsizliği nasıl ölçülür? 118 Fonksiyonel gelir dağılımı Kişisel gelir dağılımı Üretim sürecinde ortaya çıkan gelirin, üretim faktörleri ve sosyo-ekonomik gruplar arasındaki dağılımını gösteren yaklaşımdır. Üretim faktörlerinin ulusal gelirden aldıkları paylar (ulusal gelir içindeki ücret, faiz, rant ve kâr payları) hakkında bilgi verir. Toplam gelirin toplumu oluşturan bireyler, aileler ve gruplar arasındaki dağılımını ifade eder. 119 Gelir ve Yaşam Koşulları AraşDrması Hanehalkı Bütçe AnkeJ Değişim Aralığı, Aralık Ölçüsü, Göreli Ortalama Sapma, Standart Sapma, Varyans, Logaritmik Varyans, Değişim Katsayısı, Gini Oranı, Yüzde Payları, Lorenz Eğrisi, Pareto Katsayısı ve Atkinson Eşitsizlik Ölçüsü. Gelir dağılımı serilerinde, değişkenliğin (dağılımın) fazla olması eşitsizliğin de fazla olmasını göstermektedir. Lorenz Eğrisi: Gini Katsayısı: 120 Lorenz eğrisi, yüzde olarak ülkedeki toplam gelirin ne kadarını kaç kişinin aldığını göstermektedir. Lorenz eğrisi, eğer gelirin dağılımında bir eşitlik söz konusu ise 'tam eşitlik doğrusu' adını alır. Gelirler bireyler arasında eşit olarak dağılmışsa Lorenz eğrisi mutlak eşitlik doğrusu ile çakışarak 45 'lik bir doğru biçimini alacakdr. 121 Bir Lorenz Eğrisi ölçüsüdür. G=A / (A+B) Lorenz eğrisinin tam eşitlik doğrusundan uzaklaşmaya başlayarak daha çukur hâle gelmesi gelir paylaşımında eşitsizlik olduğu anlamına gelmektedir. 2

3 Gini Katsayısı: 122 Gini katsayısı '0' ile '1' arasında değer alabilir. Bir toplumda gelir adaletli olarak paylaşılmışsa (herkes eşit gelir elde ediyorsa) Gini katsayısı '0' değerini almakta, toplumdaki gelirler yalnız bir kişi tarahndan alınmışsa Gini katsayısı '1'e eşit olmaktadır. 123 Dünya da ve Türkiye de Gelir Dağılımına Genel Bakış Gini oranı, Lorenz eğrisine bağlı olup Lorenz ile köşegen arasında kalan alanın, köşegenin aldnda kalan toplam alana oranına eşiir. Gini oranının artması eşitsizliğin arjğını, azalması ise eşitsizliğin azaldığını gösterir. Küreselleşme? / Yoksulluk? Dünya; Gelirden Alınan Pay 124 Dünya nüfusunun 1/5 i açlık sınırında yaşamaktadır, Dünya nüfusunun 1/3 ü aşırı yoksulluk sınırının aldndadır, Dünya nüfusunun %80 i dünya gelirinin %15 i ile yejnmek zorundadır, Dünya nüfusunun en zengin %20 si, dünya gelirinin %85 ini elde etmektedir. 125 Ülkenin Gelir Grubu Toplam Nüfus Nüfus Payı % Toplam GSMH ($) Gelir Payı Kişi Başına GSHM ($) Düşük Gelir 846,141, ,652,131, ,161 Orta Gelir 4,812,542, ,095,002,077, ,408 Yüksek Gelir 1,116,551, ,718,726,418, ,518 Dünya 6,775,235, ,228,178,259, ,706 3

4 Batsın bu dünya; Servet dağılımı (2013); Bölgelerin Serveqen Aldıkları Pay

5 AB- 27 ve Türkiye Gini Katsayıları 130 0,45 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 AB27 Belçika Bulgaristan Çek Cum. Danimarka Almanya Estonya İrlanda Yunanistan İspanya Fransa İtalya G. Kıbrıs Litvanya Letonya Lüksemburg Macaristan Malta Hollanda Avusturya Polonya Portekiz Romanya Slovenya Slovakya Finlandiya İsveç İngiltere İzlanda Hırvatistan Türkiye 131 Türkiye yüzde 40'lık Gini katsayısıyla 124 ülke arasında en iyiden en kötüye doğru sıralama yapıldığında 70. sırada yer alıyor. Türkiye de gelir dağılımı çalışmaları Türkiye de Yapılmış Gelir Dağılımı Çalışmaları Sonuçları 132 Türkiye de hanehalkı gelirini temel alan gelir dağılımı anketlerine dayanılarak Türkiye de bireysel gelir dağılımı sonuçlarını elde etmeye yönelik, farklı yöntemler içeren birçok çalışma yapılmışdr. TÜİK, 2006 yılından ijbaren Avrupa Birliği uyum çerçevesinde gelir dağılımı istajsjklerini üretmek üzere bağımsız bir gelir dağılımı araşdrması olan Gelir ve Yaşam Koşulları AraşYrması nı uygulamaya başlamışdr

6 Yüzde 20'lik grupların gelirden aldığı paylar, Güncel Gelir Dağılımı Sonuçları 135 %20'lik gruplar Birinci % 20 5,1 5,8 5,8 5,6 5,8 5,8 5,9 6,1 İkinci % 20 9,9 10,6 10,4 10,3 10,6 10,6 10,6 10,7 Üçüncü % 20 14,8 15,2 15,2 15,1 15,3 15,2 15,3 15,2 Dördüncü % 20 21,9 21,5 21,9 21,5 21,9 21,7 21,7 21,4 Beşinci % 20 48,4 46,9 46,7 47,6 46,4 46,7 46,6 46,6 Gini Katsayısı 0,43 0,41 0,4 0,41 0,402 0,404 0,402 0,400 P80/P20 9,5 8,1 8,1 8, ,7 136 Kent- Kır Kent %20'lik gruplar Birinci %20 6,4 5,5 6,2 6,1 6 6,3 6,2 6,4 6,4 İkinci %20 11,5 10, ,7 10, ,8 10,9 10,9 Üçüncü % ,3 15, ,3 15,2 15,3 15,2 Dördüncü %20 22,6 21,8 21,2 21,9 21,1 21,6 21,5 21,3 21,1 Beşinci %20 43,5 47,5 46, ,3 45,7 46,2 46,1 46,4 Gini Katsayısı 0,37 0,42 0,39 0,39 0,4 0,39 0,39 0,39 0,392 Kır Birinci %20 6,1 5,6 6,4 6,5 6,1 6,2 6,1 6,1 6,7 İkinci %20 11,3 10,2 11,1 10,8 10, ,9 11,2 11,4 Üçüncü %20 15,9 15, ,6 15,9 15,7 15,7 15,9 16,1 Dördüncü %20 22,6 22,6 22,3 22,5 23,1 22,8 22,5 22,8 22,6 Beşinci %20 44,2 46,3 44,2 44, ,3 44, ,3 Gini Katsayısı 0,38 0,41 0,38 0,38 0,38 0,38 0,39 0,38 0, Eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelire göre gini katsayısı, İBBS, 1, Düzey - SR, Level TR1 İstanbul 0,375 0,346 0,362 0,363 0,373 0,371 0,384 0,392 TR2 BaY Marmara 0,350 0,321 0,331 0,361 0,360 0,365 0,356 0,337 TR3 Ege 0,426 0,376 0,387 0,381 0,387 0,397 0,382 0,370 TR4 Doğu Marmara 0,392 0,393 0,335 0,368 0,341 0,326 0,344 0,322 TR5 BaY Anadolu 0,413 0,379 0,402 0,408 0,367 0,374 0,369 0,396 TR6 Akdeniz 0,421 0,418 0,387 0,403 0,397 0,404 0,407 0,399 TR7 Orta Anadolu 0,342 0,328 0,339 0,395 0,362 0,366 0,360 0,342 TR8 BaY Karadeniz 0,372 0,360 0,366 0,382 0,348 0,335 0,338 0,331 TR9 Doğu Karadeniz 0,378 0,346 0,365 0,359 0,327 0,327 0,309 0,315 TRA Kuzeydoğu Anadolu 0,381 0,405 0,436 0,407 0,404 0,390 0,393 0,398 TRB Ortadoğu Anadolu 0,404 0,397 0,405 0,415 0,417 0,427 0,386 0,373 TRC Güneydoğu Anadolu 0,396 0,366 0,395 0,411 0,404 0,396 0,375 0,380 6

7 P80/P20 göstergesi Lorenz Eğrisi 138 Son %20 lik grubun toplam gelirden aldığı payın, ilk %20 lik grubun payına oranıdır yılında P80/P20 göstergesi 7,7 kajr. P80/P20 göstergesi kentsel yerlerde 7,2 kırsal yerlerde ise 6,5 olarak hesaplandı. 139 Gelirin nüfusa dağılımındaki eşitsizliğin grafik gösterimi olan Lorenz eğrisi de bir önceki yıla göre gelir dağılımında önemli bir değişim olmadığını eğrilerdeki çakışma ile göstermektedir. Birikimli gelir yüzdeleri ,1 16,8 16,5 5, Birikimli fert yüzdeleri 31,8 53,4 53, Gelir türlerine göre yıllık kullanılabilir fert gelirlerinin oransal dağılımı 141 Gelir Türleri Maaş ve ücret 39,2 41,9 42,9 43,7 44,8 46,5 48,3 Yevmiye 3,3 4,1 3,5 3,6 3,6 3,4 3,2 Müteşebbis 28,8 22,4 20,4 20,2 21,4 20,4 19,6 Gayrimenkul 2,9 4,4 5 4,2 3,9 3,5 3,3 Menkul kıymet 2,7 4,2 5,3 4,5 3,8 3,3 3,1 Transfer 23 22,2 22,7 20,5 19, ,7 Toplam Yüzde 20'lik fert grupları Gelir türleri Dördüncü İlk %20 (1) İkinci %20 Üçüncü %20 %20 Son %20 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Maaş- ücret 48,3 31,5 44,0 46,6 47,4 51,6 Yevmiye 3,2 20,7 9,6 3,8 2,3 0,5 Müteşebbis 19,6 20,2 18,4 16,3 17,9 21,5 Tarım 6,4 11,7 8,7 7,4 6,6 5,1 Tarım dışı 13,2 8,6 9,6 8,9 11,3 16,4 Gayrimenkul 3,3 0,9 1,0 1,8 2,7 4,7 Menkul kıymet 3,1 2,4 2,2 2,4 2,5 3,8 Sosyal transferler (2) 19,7 17,4 20,8 25,7 24,3 16,0 Emekli ve dul- yejm aylıkları 18,2 10,5 17,8 24,0 23,3 15,2 Diğer sosyal transferler 1,5 7,0 3,0 1,7 0,9 0,8 Hanelerarası transferler (Alınan) 2,5 5,4 3,5 3,1 2,7 1,8 Diğer gelirler 0,2 1,4 0,6 0,3 0,1 0,0 7

8 Eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelire göre sıralı yüzde 20'lik gruplar ijbariyle yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelirin dağılımı, TOPLAM İlk %20 İkinci %20 Üçüncü %20 Dördüncü %20 Son %20 Yüzde 100,0 6,1 10,7 15,2 21,4 46,6 Ortalama Medyan ( ) Türkiye de 2013 yılında hanehalkı başına düşen ortalama yıllık kullanılabilir gelir iken, ortalama yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelir ise dir. İstanbul Bölgesi gelir ile ortalama yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir geliri en yüksek olan bölge durumundadır. Bunu, ortalama gelir ile BaD Anadolu Bölgesi izlemektedir. En düşük ortalama gelire sahip bölge ise ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi dir. Hanehalkı fertlerinin esas işteki durumlarına göre yıllık ortalama esas iş gelirleri, Ortalama gelir ( ) 145 Türkiye de Yoksulluk Türkiye Kır Kent Toplam Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Toplam Ücretli, maaşlı Yevmiyeli İşveren Kendi hesabına

9 Yoksulluk Yoksulluk Tanımları 146 Küreselleşme sürecinin beraberinde gejrdiği gelir eşitsizliğini ardrma etkisi sonucunda Dünya Bankası yapdğı çalışmalarla yoksulluk kavramını dünya gündemine yerleşjrmişjr. Ülkemizde gelir dağılımı göstergelerinin yanında, izlenecek ekonomi polijkalarında yoksulluk göstergeleri de önem kazanmaktadır. Dünya Bankası, BM,IMF, UNCTAD Mutlak yoksulluk; bir insanın günlük asgari kalori gereksinimine göre hesaplanır. Bu miktar yukarıda belirjldiği gibi ülkelerin sosyo- ekonomik yapıları ve coğrafi koşullarına göre değişebilmektedir. (sadece gıdayı dikkate alır) Göreli yoksulluk ise, iki yoldan hesaplanır. Birincisinde gelir dağılımı yüzdeleri baz alınır, ikincisinde ise kişi başına ortalama gelirin belirli bir oranı yoksulluk sınırı olarak alınır. (salt kişi başına ortalama geliri esas alması, dolayısıyla kişilerin yaşam standardı hakkında yeterli bilgi vermez) Yoksulluğun tanımı; Yoksulluk sınırı yöntemlerine göre fert yoksulluk oranları Gelir Harcama Yöntemler TÜİK yapdğı çalışmalarda göreli yoksulluğu eşdeğer hanehalkı kullanılabilir medyan gelirlere göre; Medyan gelirin % 40 ı, Medyan gelirin % 50 si, Medyan gelirin % 60 ı, Medyan gelirin % 70 i, olarak hesaplamakta, bu sınırların aldnda eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelire sahip olanlar yoksul olarak tanımlamaktadır. Uluslararası karşılaşdrmalarda kullanılabilmek üzere, sadnalma gücü paritesine göre günlük kişi başına 1 $, 2.15 $ ve 4.30 $ değerleri yoksulluk sınırı olarak tanımlanmışdr. Gıda yoksulluğu (açlık) 0,87 0,74 0,48 0,54 0,48 Yoksulluk (gıda + gıda dışı) 20,5 17,81 17,79 17,11 18,08 Kişi başı günlük 1 $'ın aly 0, Kişi başı günlük 2,15 $'ın aly Kişi başı günlük 4,3 $'ın aly Harcama esaslı göreli yoksulluk - - 1,55 1,41 0,52 0,47 0,22 0,21 0,14 0,06 0,06 16,36 13,33 8,41 6,83 4,35 3,66 2,79 2,27 2,06 16,16 14,5 14,7 15,06 15,12 9

10 150 Yoksulluk sınırı yöntemlerine göre fert yoksulluk oranı (%) Gelire dayalı göreli yoksulluk sınırlarına göre yoksul sayıları, yoksulluk oranı Yoksulluk sınırı ( ) 40% % % % Yoksul sayısı (Bin kişi) 40% % % % Yoksulluk oranı (%) 40% 9,6 10,3 10,0 9,9 9,9 9,0 50% 16,1 16,9 16,6 16,0 16,2 14,9 60% 23,7 23,8 23,5 22,6 22,6 22,3 70% 30,6 30,8 30,4 29,7 30,3 29,4 Gelire dayalı göreli yoksulluk sınırlarına göre bölgesel yoksul sayıları ve oranı (2013) Hane büyüklüğü arjkça yoksulluk artmaktadır.* İBBS, 1. Düzey Yoksulluk sınırı ( ) Yoksul sayısı (Bin kişi) Yoksulların oranı Yoksulluk oranı (%) (%) Türkiye TR1 İstanbul ,6 3,8 TR2 BaY Marmara ,6 2,4 TR3 Ege ,1 5,3 TR4 Doğu Marmara ,1 3,9 TR5 BaY Anadolu ,1 4,5 TR6 Akdeniz ,2 15,1 TR7 Orta Anadolu ,6 5,4 TR8 BaY Karadeniz ,1 4,7 TR9 Doğu Karadeniz ,0 1,9 TRA Kuzeydoğu Anadolu ,8 7,2 TRB Ortadoğu Anadolu ,5 13,2 TRC Güneydoğu Anadolu ,9 32,5 Hanehalkı büyüklüğü TÜRKİYE 23,02 20,67 15,42 13,98 13,64 13,52 14, ,41 14,49 8,44 10,95 9,36 9,85 11, ,08 13,71 9,22 8,27 8,06 8,23 9, ,67 27,4 22,41 17,54 20,79 21,14 21, ,41 51,06 44,08 41,83 39,79 37,68 38,5 10

11 154 Yoksul fert oranı (%) Hanehalkı Yoksul fert oranı (%) büyüklüğü TÜRKİYE , , , , ,05 KENT , , , , ,21 KIR , , , , , Hane türüne göre yoksulluk; Hanehalkı türü Yoksul hanehalkı oranı (%) TÜRKİYE Çekirdek aile (çocuklu) Çekirdek aile (çocuksuz) Ataerkil veya geniş aile Tek yetişkinli aile, diğer KENT Çekirdek aile (çocuklu) Çekirdek aile (çocuksuz) Ataerkil veya geniş aile Tek yetişkinli aile, diğer KIR Çekirdek aile (çocuklu) Çekirdek aile (çocuksuz) Ataerkil veya geniş aile Tek yetişkinli aile, diğer EğiJm durumlarına göre yoksulluk; Eğiim durumu Fert yoksulluk oranı Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın TÜRKİYE yaşından küçük fertler Okur- yazar değil İlkokul İlköğreim Ortaokul ve orta dengi meslek Lise ve lise dengi meslek Yüksekokul, fakülte ve üstü Hanehalkı fertlerinin çalışdğı sektöre göre yoksulluk oranları İşteki durum ve sektör İsJhdamdaki fertler (İşteki durum) Ücretli maaşlı Yevmiyeli İşveren Kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi Sektör Tarım Sanayi Hizmet

12 10. BYKP nda sosyal koruma alanındaki hedefler Genel değerlendirme; Gini Katsayısı 0,40 0,38 0,37 0,36 Kişi Başı Günlük 4,30 Doların AlDndaki Nüfus Oranı (%) 13,3 2,8 2,3 <1,0 Göreli Yoksulluk (%) 25,0 22,6 22,0 19,0 159 İşsizlik ve yoksulluk birbirlerinden ayrılmıyorlar, Sektörlere göre bakıldığında en yüksek yoksulluk oranı %33 ile tarımda, Türkiye genelinde 15 yaş aldndaki nüfusun %26 sı yoksulluk sınırının aldnda, Kır yoksulları giderek çoğalmakta, Hanehalkı büyüklüğü arjkça, yoksulluk da atmakta, EğiJm seviyesi düştükçe yoksulluk daha da artmakta, Ekonomideki büyüme ve TL'nin değer kazanması Türkiye'deki yoksulluk sınırında bulunanların sayısını azalj. 12